stV
WX SB E GEEK. T E
V 7 M E.N' G- E L 1 ÏJ G E jN.'
iBFEfffe
■BI
ALGEMSSBX ICSJE® AM S CMS COWE AS T.
OV
DB
W E K a. RE T E It Iji HE ID:
(overige ia kwaad'. Be wens eh K sift bloot burger,
maar Ook tactisch'; 'wat hij i n deze hoogerc .cigeDféluff
misdrijftdaarvan ïèehoórt deftraf voor Óen regter der
wereld j- cn itj-de rcgteii van iezen'.te itreilen 'is. toch
wei meet dia 'vermetelheid. - Jij
D
T X A P.
De ftast, als een regtsfnftïtuut i^mk'g noch' eene cj£
Zedelijke noch éene" wederregteiijke inrigting maken
déwjji nij anders, zijn eigen wezen verwoest en zijn
doel verloochent; en echter'ontmoet men in hem dan
onzedelijke inrigtingehwelke hij deels zelf maakt
v.'jotóTijen .cn iouo's-, deels duldt', b. y.bordeel
Jen, dan wcderregtelijkc handelingen welke Jflj .zich
veróórJooft '"Onder de teaifté behoort de doodlïraf,
Welke even zoo onregtvaardig als, fcliadéJijfc i».
Gekraft. wordt, iemand in'den ftaat, dewijl hij eene
wet o ertreden heeft; Op elke fehcndiug r .van,eeme
wet volgt de fttaf als eed,, noodwendig geyplg van ge
ze'want er behoort Seeds r.egS enjgeregglgheidjin det!
■ftaat te Heérfcheo "en niets ,'jté géfchieden., het welk
tsnregt f met de wet flrijdig is.Op het wederreg-
télijké volgt eene ftraf als het middelwelk het met
'de wét ftrijdige weder goed maakt. jVie derhalve ge-
fttai'tis die heeft datgene weder goed gemaakt, hét
welk hij misdaan heeft.
,1} Er zjta veie' foorten va#, misdaden kleine., en
j! groote, dewijl;er verfchiilendc foósteri vati. règten.zijjV,
welke eens hqogere of lagere waardij hebben en welke
J door. dé wet bcCch ermd behooren te worden. Hoe g<?
wigtig .r een regt i» ,.;dat 'iemand jn den ;and-rcn ;ge
:-W v- ïchonden'heeft, des te gron'ter is de ftrafwelke hem
•i toegevoegd wordt. 'jet hoogde .regtWelk de measch
Sv; 'bezit en welk.alle; overige regten die htm deels -van
11 aatuur toebehooreneri dus aangeboren zijn deels zich
'door'zijne willekeur eigen maakt en'welke, dus ver
J Worven iijo, mogelijk msikt,;. i» net regt, der vrijhei,d
li: De mensch-is oorfpronkelyk van .élke andere.wille-.
feur. onafhankelijk en hij mag alles doen .jyat tegen'
geen regt vin den anderen aanloopt. Hij is gijneigen
M - keer;; niemand mag'7 hem tot iets dvrssén waar.tpe
i "hij hem .niet_,wcder mag'dwingen. Hij. ftaat tact alle
anderen op df# voce van. gelijkheid. Hij mag geen
'eeregt ;doen en zij belmore» gee» onrègt té doé».
Hij mag mei zijne willekeur, op: de willekeur van ie
^er ander .haar een .grondbeginiywejken, dat-,met bet
,-A Theftsan dér vsijhnd van een en allen dafr cene wet
'¥yereenkotaliïg"i?. y f,
ij Dé.ftaat heeft ten oóewerkde regten der menfehen;
fe béfchèrmen eh hun derzelver, vrij doch; regtmatig ge
"Iruik" te verzekeren Dit is zita hoogst 'doeltege-
.kat welk niets-mag aan lonpeo wat. hij onderneemt
'wanneer hij','zich z'clf niét vernietigen wil.
'-y- Zoolang'de néztck geen'regr van den anderen
Docb.kre.ktjii} iemand in zifn regt, dan ichéndt hij
tent wet ,.eu het noodzakelijjc gevolg yan dit vergrijp
is de nra'. Oe ftraf is een kwaad-., welk zoo. wel in
eene" berooving vat, ditgcne wat hém' behoortals i
j^. 'oévocgi rrg van ievs beftaat waarvan hij te voren
-V'jy was. ^Onttrokken kan den mènsch nu door dé"
i ftaat bloof^datgene wordéo, wat dezelve behoort te
V térchérmen i de vrijheid is het hooeftc dat de ftaat i
bcf.chcrniing kan nemen c'n het verlies eer vrijheid is
de groótite Jtral, welke, de ftaat den n»i dadigen kan
en mag toevoegen. Dé grootfté misdade*: zijn ijoog:,
v.erraad én menfchcr.moorden beide (Jép'enalsftraf»
'Tjc verliés der vrijneid naar zich IVié zijne> vrijheid
verlitMdie verJ 'est zijne regtei ijk (d. i ';burgerl(tk)|
CA1A',
leven ij is burgrrtijk dood. Hij kan en mag geencjdekt
bi reerlijkc hand ling meer venig en Jiij is aan d<
Willekeur van den ftaat overgegevendié mot hem
doen kan, wat met hem aii. msnsch beftaanbaar is.:
wan' ménsefi Mijft de 'misdadiger .altoos dé" mensch-
hrid is zijne h ooi'.te en onver vie pjd'sa'C cigeiifc'bap
welke onder het gcregtshof yanlhet geweten" ftaat
waar de Godheid alleen de regt toekennende regtei
3s De ftaat mag derhalve ge< ren ilrafbaren kwellen;
ny mag zijn leven in geen blijkbaar gevaar ftellén
hij mag hem van gcene ledematen berooven
Etn teotzeel uil it oatbtving. te
V.
-vantden jaa.-i^zr,
lö.ftt, Jagp, -.de hppfdft»d;,vatr het,jconingfejk Chili<;:
ftond juist in het.^óg«nblifti.d|t glqofeuaardfchudidi ng
van den jare 1547 waarbij jele'menfchtn hun graf
vonden een jong-,-van cenemisdaad befchuldigd
Spanjaard njet rname .Jcroirugp Rugeftav" aah -'ecnyh
pilaar vin de ■geviWgeni^y'kvailfin meöihtlnlöpgéflótéb
badep,wjlde zieb vjrrhangen.; jÉeni. Hcrfticq A'ft'edöh',
een der. rijkfte edeliirden vnn dt ftad. i'.hhtf 'hem7, -om
trent .•lü.atB;, geledan, taitiziforhüik^kvéiar'ih^-tals
léériar aaatefteld .'Wiio, verwiidérd^ordtwhlhij- zich
'met Donna Jorephé:;r.-zijnc^'3é'bnigetidoéh.fèr;'i-in éehc
tóedere vjerAta'p'dhsftiéing/hevwitaèn'ihlfd.enEerfe gèheitae
zamenkesnstV/welke, -.den oudénifDtflih^dat hg' zftjlife
'dochtée naÜ.rukicebjjk..gewaarfchotiwd hilf f 'door der,baat
zuchtige opmerkzaamheidvan zijftentaïrbtrehen zobn
verraden', wasverontrustte hem".derntate .dat'hij haat
in hét Karmeliten>kloosteï van 'ónze.lkvéf-vrouwen jvhn
dcn:berg staaar plaaiftcu '..-i;uk" 'V. r>
Door cemgeïukkig:t<icval-'had Jersfilmo- hiér de ver-
bjndtenis op. nieuw, wéten-aan re kndópe»; dn in-céiièn
ftillen m'aofit den iklanstertum' tot' Ar'rfdh»uw^>taits'vin.
zijn vol geluk, gemaakt.Het' waé op ée'ii dér höogé
feesten .en de. plegtige pptogt. der.uio.nnen wélke
door dé, nieuwelingen, gevolgd w?.r<}<ta.>>.nain; even
/-iinen aanvang, al» de, qcgeiukkigeJofcphe,,bijrbet
'gelui .der klokken.,;,in j>arRn»tvfeen„ ;ób derfrap'pen
der hoofdkerk,'.nedérzonk. ;-.- 4 .-[• -./:i
Dit. voorval, maakte.een'.buitengéwpjih ^>paiémmet)
brigtde 'jonge .ztayla.res ,;zonder aanmet^iiig v.an haren;
loeftand, terftond in iéérie gevang.er)y.V'en:Jiiaitwclijks:
Was' zij 'uit 'het kraambsd.'OBgeftaan^vóf oaar;.;werd./'ia<-;
bevel'van den *art«bisfcb«p",,',héts.fcherplte proees -aan.-j
gedaan-Men fp.r#kadnj.^lc; ,ftad me£.eetle,zof&; groofe
verbittering féhandaalo en ,de rongewviilen:
zoo feherp over hepKganfi^dtbotitterjiheen,; waarin;
zich .hetzelve, hsd^tot^edragen ,.-,fl.atfloch dcovoorbcde:
der-, Dmilie, Afte,rot)-, Hftqh^ieigt'h.eime wensdt-van -de
abdist'.zelvé ;i welke het jonge méi'sje" wegens.-haar
overigens onberispelijk..gedrag haö.Jief jgékregeu-eiae
ftrengheid ,;;>vaarm.cjie ;'de, Jclooiter jijké .Wét haar. jbé
dreigde, kop verzachten.;..Alleswat er k on gefchie
den, was, dat de vuurdoodwaartoe zij veroordeeld
yti.1 van iiia^'iprcuic vnn 'uen
vice koning in eene^nthopfdiDg-veranderd Werd
Men rerh'uurde ih.de ftraren.-.waard.oor.'deaop.dclijkei
®Pjógt zou ga ri, de ven fiérs, then'narn.;dc daken van'
de 'huize# af» en de vroóm't .dnchtérs' dérftad"noo;
digden hafé'vrichdirihen.'-uït"ojn .bcr'.fcnouwfpéi, ,(-da
aanj.'de' gö.ddclijké drf'aifk gégeven vveri.'aaii hare zus-;
terlijke-zijde bij .te wo.nénl.
JeroDttao, dié'; intusfcbe'n ookxin eene gévargeni
gez'ét wak, mebndï zijti verftaod je y'ef j'rezen 'aw hij
deze akeiigé webdihg der dingen vernam' 'j ver
'écjy zop hii óp 'redding: 'overal, waar hém dejvi'eu-
gel -der" vefinetélftc jgétfechïch 'droef"öhtfttt.étte ftij
grendels en miiren en eene proeve de_'.tj-kl even'ifêfs!
aan ftuk'ken té vijlen óerökkétiaé'.Bear-,t'óibd''zfl ontk
werd eene.' n"g naaewefe "apftuüjng -,'f'rU
wi. rp zicfi voor .hét heeld dér heilige nioedêr' 'Godi
ne^.er'' c° had; met ohéindig. vuur fótj'hiarj alkeic'
eenige van welke hij thaps j nog redding .taeends té
kunnen verwachten ,j~
Doch de gei-reesde dag verfcheenen'm:t h'emi 'n
zijne bprst dc overtuiging van del.vr.ljcvra'ea'e hojpc,
poorten valt de ftia. Hier ftorttc nóg eén hui» in, e#
joeg hem, de brokken verpe wegflingercnd.'in eehe
bijgelegene ftraatp hier lekte de vlam reeds', in damp.
wolken blikfemehduit al de gevels r en dreef hél*
fchrikvói .fn jeénêmtSeipbie^wëjiföiae;, stiéh ,uit har#
oéviri gcffe-ven",; dej.SlapohhoHvitr.naar béih toe,tec
ruktC; hem brirll.cnd in eene derde.Hier 'lag een hoop
verflsgenen, hier ftcehde nog eene ftem - onder het
puin, hier fchrceuwden lieden van brandende daken:
naar, beneden hier ,%ojfteldei) tffénfchénxn dieren met
de baren) hier poogde een moedige rciïiier te heipen J
hier fton'd eeh ander, bléek als de'doód en ftrcktt
l'praakloai fidderendé handen ten hemel. AlsJeronim»
de poott bereikt,' en eenen heuvel aar. gene zijde vaa
dezelve bekforamen hsd'ïheonlc- hij onm>ig.-op -étn»
té en^t.edep. - -
j'l :^.^'^^ar^hilftij%sS»5tv- difi°'eèo 'vlëréti^eej uur»
~iM"3c' diejzfte liewwfelööshèid gélegen als hij éiiidéiyic
weder, ontwaaktecn _zich met naar de ftadjaekeerdea
rug, half op den aardbodem ve hiéf. Hit bcVofci'ae
zichwwrhopfd tniboi5te,,-öt)wétend ;wat bij-Bitezijne»'.
toelfand zóu.dfe rhakcb'cn "één'..öhüitfyr.'feïijk gevoel
van wellust beving"bcm. -als een wésiewindvan de
zee-,af zijn wederkeerend leyen bpzjelde ^.cn.zyodog
"zich' niar alle rïgtingen oyer de bloeijyndc oor,den va«
St., jago 'heen wendde.Sléchts de vénwoesfè 'jnépfcbciva
hoópeni, die zich oderat lieten zien beklëinden jzijit
nart) h'üjbégréep niet wat hem é.n'heo. hier Jtoti gé-?
voerd- bebben <ta eeVst toen hij.;'z:ch ornkqirde en' de.
ftad.'achter; .zich; verzó.njcén .herihópfde. hij.ziek
aan.;, hetfchrikkelijkc oogenblikdat hij bélèefdtaad» -
Mij^'hpóg .zicfi zpo dïe)\,. d»t!2ijn'yo'öchobfd-.dén grond
'aanraakte, ojp God voor .zjjnc, worrdyri»are 'reddlnp, t#
danken';'.én'«Ven.,:ais' of.l;4e..^p#'.óngi^e^e(^'djrttit^
di'c..zich'"in zijne iiëi' gepréii.t hadalle ..yso-gere
daaruit gédrongen had Wéendé hij van 'wellust,
ïiéh. over' het aïngénanic -ièvehV vOl bónte verfdhijn»,
falen vdhog^ verheugde -
j Baafopy ats lvj eeneó ring aan zijné haiid geWaftt
wérd héfiriberdè bij zich plofféltngs'tiók1 Óitti'jbfcjjhé»
en met haar aan zijne gevangenis ian dè jcNskkëh'k
dib'.'hij "daarin gehoord'Hid, én 'aart W bo'genb'lik»
dat "de fnftorting: vbn dezelve-'vooraf gegaan 'jvak,
Dtep«'';Ziaraarmo;ca|ghéid veVyhlflè; 'wéaër zijne 'Btirstë
zijri'igebeJjbe'gph hém' té' b'erbdw.erf-, •'ctjVyrcesfélijt
•yBéèn jhém hér'wézen') "dat ^oyeh de Wofk'én regeèrjl.
Hij-mengde.) zich onder' hét'VÓlk, dat overal, 'itier rl#
redding i'des^ 'e gfhdonts rbcZtg; 'uit dt poprteo ftorttc,
én; w.^agdc„.-angstvalligInaaradesdochter, -van:AftérMy
enéof-tlc.j teregtfteliing aart haar voltrokken ovis té
vóagesiwi dpieh .nieinabi. was er.,:-die' :hem iüsftandijj
jytO.«irf$lv gaf. S i.Eenc. vrouw) die -op éeiieh fchiérffér
aarde,,gtdruktéri nek eenen', ontzaggeiijken'':']ast.;cga.
ryedfchappeni en tw.ee kir.dereh aan de borst bangénd
droeg zeikc .Jn "t 'voorbij gjab.n air, of zij bet zélve
hadie;; aangezien., dat zü mnthoofd. was,).jerojfistui
kpérde zich om, -en daar;''hij',-' wanneer-hijode tijdék
berektede, - zelf aan bare voleindiging niet'.kon J.wjj» -
z0n:-voïle Anai* over. Hij .wètachtê-.
-d». de vcr.wocster.de. magtsder natuur op niéuw "over
hem 'nagt .los- ba'rften. -"'Hij bcgreeptaiet, waarom
miMnrunlIe.. a.' nl
Ja,- j-,T- n, u,wi» «v^aroaj 'flij
den dood, dien zijne Jammervolle ziel zocht, ih-dm
?o«pWikteo, toen hij hem van, alle zijden reddend
vy fpheen ontvtadén Was. Hij .nam-zich vas^S?
met te wwkekn wanneer.ook Ahans'deefien-ontwor-
Id „worden, _en hunne kruincn:over licm zouden zj.
'Daarop nu-, toen hy uitgeweend had..
w::n ft or ten
hem,,-midden onder de héetftc W 3? dé hoéH
^f^henen.waswftondhjjép^sen^^éï;^
.H?:.ngt."gcn her y^,. Eiken -bergtop-waarop ziéb
de menfch?n verzameld hadden bezpeht,hij-;, op alte
Wégen -Wa.ar zich de ftr«: ta déf-ylugt nZ bewoog
Lin rw"CA ah0n 5 *wr s<e,IM een vrouwelijk gewahi
After.nn
doch. -geen dekfe.jde'. gèlléfdi dooliter van
ue z.,n neigdér, -en 'met Kaar -ziisehao'B
rot heir f 'C" rand van eene
rot -beu ai), en zich voor hem H'étüiizigt in een "ruim-
echts door weinig,mehRfén êézócjït dal opende. HIJ
loosheid zijns toeftand». 'De- klókken Wejke:j.ofêpbé|gr'^pCpP:^^ doe.n:zoudedé.enkele
aar dc geregtsplaati riepen,, luidde-;, entwmnóóp;dcnv als 'hb pfoti"!- wi'<Ic recd# weder,-Wen-
hij .taag geer.en piigt.der mensenheid jegens Sem fchen-
den. Doet nö dit, dan veroorlooft hij.zich inbreuken
op een gebied waar hem gcene magttoekomthij
fcezondi.'t Zich aan t-od en menfehencn is een op-
roermaker in f rijk der geesten hy veroorlooft zich
Iéts, dat alle euvelmoed, dien de cnkc'e Wcb.Cch be grootfte pédeclte' der
gaan kan in grootheid en. roekeloosheid 'overtreft
dewijl-hij voorgeeft, hét in .den naam der gjiregtigheid
te doen, eó dewijl hij het met koelheid en ovérlea
éoet.
bemagcigdc. zijne ziél.' Het. leven fchéen bem gehik^W^ '}ng*-' bron <!is dea •»<*-'•
in;'t|kortleu hij-.beftoótzich" dbor cènitóow dat hem féi 't'-e-jccn k\n7 ïn tl' vfcte... bezig-.,
val; gelaten,had, den dood-te'geven. -Sven ftolta. hij ,h'Tp»'id„ Öïta" h"m
gelijk reeds gezegd is-,; aan eëncii wandpilaar )en:voci «vér de (1-m«» a 'r°n? 791 *°$fgé-
maakte het touw, dat hem aan deze jaémew'olleföb,., t!ctteden;'/n. ««pf# mbedw.
wereld'zou ..ontrukken aan eene ijzeren'jtra.üi'"vist ,^'et vêruiseh ,fr v®' -e J°(cPhc»" ah/zij.vb®'
die in de.ozeiyen geflafen was; als plotfélings. hét otatJmdcn zij I'klidw ^'ShêM:
er ftad met .iten gekraak als ofSór^'dte eo#
het firmament inftorirc, verzonken alleswat leven 8crï<ihad.
ademde
Wanneer, derhalve het boogfte dat dén mensch als
ftraf, toegevoegd kan worden, het verlies dcr.v.rijh^id
is, en wanneer flechts dit.rcgtmatig is'. aoo yoigi ha
tuurlijk, dat de doodftref wedcrregtelijk iswant door
.dezelve werdt den mensch nic't bloot zijne vrijheid
-Onttrokkenmaar' hij wordt ookals mensth op deze
aardevernietigd. Dit'mag de llaat niét doen» dewijl
het leven, welk het beftaan des menfehen' op'déze we
reld mogelijk .maaktin 'l gebied des gewetensjbe-
hoort, en voor 4e vi yfehaar der.Godheid en der rede
alleen daarover befiist kan worden.. Wieden anderen
vermoordt, die ondergaat bloot eene burgerlijke ftraf
,»iet het onzedelijke der -handelingen 'wordt in hem
geftraft .maar/oloot het w.edérrëgteiijke jDat hij ce'u
mensch in deze wereld yérdelgt', dat regt de God
heid, doch dat hij hèia het regt der vrijneid rooft,
>n bem dus de" burgerlijken dood t#cvoegt. dat'.ftraït
de ftaat. Dit kan en behoort dezelve te doen ai hét-
1
onder-; zijne ptii.-hoopen htgroéf. .Jefonimo
Rugera was ftijf van outzpttjn'gen eyen als of zijne
gcbcele bewustheid verpletterd ware,j hieïd hij.zich
thans aan den pilaar waaraan hij bird' willen ftervén,
om r.iei om te valjen- De grond waggelde onder
ziir.e. voeten -, al <te -muren der ge. tn'genif fchcurdc»,
hui gvhceleigebouw dreigde-,'j naar de itraat heen in te
ftorico en. f echts ,eie„ -zt^nen laogzamen, val.ontmoe.
tende valoéan. het tegenover ft.3a.-1de'gebouw'verhin.-
I?*'. ;iooï 'eó»e toevallige wending, .de' a'géb'eele
ihftortiog van dtzelvé. Sidderendemej, rijzende ha
ren. cn knien die'ynder hém wilden :bteiccngleed
Jeronimo ovcr den fohuins -gebógenenvoetbodem ,-hee n
naar.de opening, welke het- zanicn ;!laan,det,'beidc.hut
zei),in de voorfts' -wanden dcr gévaugénis.gémaakr had
Naapwejijks,',bevond.-; rjij. z ch: in .de; vrije 'luchtof
de.gcr.cctc.reeds gcfchpkts.,. ft'raat vief -opi.ecne tweede
beweging dér aarde volkomen in- Hi«t-wetendhoe
liijz'oh dit het algemeen'e verderf 2ot| redden; ijlde hij,
oyer puin en balken heen terwijl de dood van alle
ijden aanvallen op. hem deed, «air eene dar naaste
HOG'IENIGE PROEVEW VAN CHINBSCHE
■WIJSHEID. 1
De Chinezen hebben het fpreekwoord Cinnu-
car cttn H chi bal, et hoan car tie tie chi hia dat,
zc8?Óo: wanneer het vooroverleg niet ever'
duizend ftsdien gaat:, daü is het óngelük onder dc
tafel of het leger. f
-Vapr,:.4e rëgters 'gaf Cenfncïui bij bet Voeren vin
procesfen .de"volgefWe vijf..regels; op;dat .Izij'rceds uit'V
net uitwendige van dén Iclicnt zouden érkérfnen, of
z"ne ".zaak;tegtyaardig- én ppVïgt .'dan;ofzij 'kwaad
en be driegel ij It warea eu-tim ,dat wij zeggqn.) yVaar-
nemiiig dér wóofden;;: 'waarnjming deigèlasts
i:-umwaérhdtaing des 'Sdémha)eno ,''wani esr i fiij" dé
zaak voordroeg Waar'nemi ngó der öór'é'n
of-de door den regtc'r 'ön'dervfaagde on'tft ld' worde éh
buitei) zich zei en ^erake, 'of hij.,vreemdeiiictffcr
zake-.bchOQrënde o: dtbbeiziiatiige difgén-antwdo'rdc
m*-titn eincKlijk of .waarncising der oogen.
',V
V" .V: - x
