A. WINTEBBERG. Oosterstraat 70.
No. a-
ATTENTIE 1
ZATERDAG 23 SEPTEMBER 1905.
5e Jaargang.
QRCAAftS van de Afdeeiing Schiedam der Sociaaldemokratische Arbeiderspartij
Bureau van Redactie en Administratie:
A. WINTERBERG, Oostorstraat 70.
Stukken voor 't eerstvolgend nummer moeten uiterlijk Woensdag a. s. 's middags 12 uur in het bezit der Redactie zijn.
Het adres van de Administratie
van „De Moker" is vanaf heden:
De Troonrede.
Gemeentelijke woningbouw.
X
ABONNEMENTSPRIJS:
25 cent per kwartaal j Uj vooruithetali
tranco per post 30 cent j J
Losse nummers 2 cent.
ADVERTENTIEN:
3 cent per regel.
Bij abonnement belangrijke korting.
Het lijvige stuk kan geacht worden te zijn het pro
gram voor een vierjarige regeerings-periode. Men zal
ervan dienen te erkennen dat het geeft, wat men
redelijkerwijze ervan verwachten kan, niet meer en niet
minder.
Het is een liberaal stnk. De gewone officiëele wau-
welarjj kan nog steeds niet worden gemist bij de in
leiding, doch in de rest missen we gelukkig de Kuy-
periaansche stijl weer.
De plannen inzake het onderwijs worden in enkele
simpele woorden aangeduid. Wellicht heeft in dit op
zicht deze troonrede velen onbevredigd gelaten. Het
behoeft toch geen betoog meer welke belangrijke rol
de onderwijs-kwestie in den politieken strijd heeft ver
vuld en hoe Kuyper's partij wet tot den val van het
vorig ministerie heeft bijgedragen. En hoewel niet
verwacht werd, dat een nieuw ministerie z'n taa>i aan
vangen zon met dien partijdaad te neutraliseeren, wèl
hoopte men op tegemoetkoming aan de zoo onomwon
den geuite bezwaren tegen die wet. Die hoop schijnt
echter den bodem te zijn ingeslagen. De troonrede
spreekt wel van bevordering van den bloei van het
onderwijs, niet vau zorg voor het peil daarvan.
Voorts zal het ministerie zich er aan wagen, eenige
verbetering te brengen in de prullerige drankwet. Of
ze daarmee veel eer zal behalen, staat te bezien.
Onvolledig zijn de mededeelingen over 's lands finan
ciën. Versterking van deze is noodig voor de tijde
lijke zal bij de staatsbegrooting voor 1906 een voorstel
worden gedaan, voor de duurzame worden maatregelen
voorbereid. Dit is al wat we weten mogen op
welke wijze de regeering de versterking denkt aan te
brengen, behoeven we vooralsnog niet te weten. Hangen
er weer tariefwetten in de lucht Ja, of neen, men
had het even kunnen melden.
Inzake militarisme schijnen we met de verwisseling
van minister Bergansius voor minister Staal toch een
vrij goeden ruil te hebben gedaan. Vierkant in tegen
stelling met zijn voorganger schijnt de heer Staal iets
te gevoelen voor inkrimping van onze overtollige weel
derigheid en meer voorstander te zijn van volksweer
baarheid. Een prachtig arbeidsveld tot bezuiniging
ligt voor hem open.
De verplichte ziekte-verzekeringswet, wijziging dei-
ongevallenwet, invaliditeits- en ouderdomsverzekering
zullen nog wel eenigen tijd in 't verschiet blijven. De
geldmiddelen zijn in deze een bedenkelijke voorwaarde.
Aan het slot wordt, teneinde den gewonen wetgever
vrijheid te geven bij de regeling der kiesbevoegdheid,
grondswetherziening in uitzicht gesteld. Onderzocht zal
worden welke andere wijzigingen daartoi nog in de
grondwet moeten worden gebracht.
Deze paragraaf is wel het belangrijkste en, gelukkig,
ook het duidelijkst. Al komt het achteraan voor in het
werkplan eener regeering, welke waarschijnlijk niet heel
lang zetelen zal, waar de kie>rechtkwestie eenmaal is
opgedrongen aan de hoogste regeermacht, zal ze niet
meer op zij te zetten zijn, ook al komen andere men-
schen achter de regeeringstalel dan er nu plaats hebben.
Want het kiesrechtvraagstuk wordt voor elk minis
terie wat het wezen moeteen levenskwestie. En graag
of niet, men zal voortdurend concessies moeten doen
aan den volkswil, zoolang tot de eind-oplossing is be
reikt in het Algemeen Kiesrecht.
Dank zij volksbetoogingen als die van 17 September
.1905 te Utrecht
Een van de hoofdbedenkingen, die wij tegen onzen
eisch van gemeentelijken woningbouw hoorden inbrengen,
was de bedenking van onuitvoerbaarheid. En dan hoor
den wij er doorgaans dit bij te voegendat is weer
een socialistische fantasie, die met de werkelijkheid
geen rekening houdt. Ons voorbehoudende, op de kwestie
van woningbouw door de gemeente nog uitvoerig nader
te zullen ingaan, willen wij op dat hoofdbezwaar van
onuitvoerbaarheid en fantastische onwerkelijkheid toch
even antwoorden met.... voorbeelden uit de werkelijk
heid zelve. En daartoe nemen wij uit vele voorbeelden
thans dat van Freiburg, dat in Duitschland met Bremen,
Straatsburg, Ulm en Worms het eerst tot gemeentelijken
woningbouw besloot. De omstandigheden hadden daar,
evenals thans te Schiedam, het particuliere kapitaal
er toe gebracht, zich nfit met den woningbouw te be
lasten en daaruit was een woningnood voortgekomen,
zóó groot en zoo algemeen, dat ten slotte de gemeente
besloot in te grijpen. Zij kwam toen niet ineens tot
gemeenteljjken woningbouw, maar is na mislukte po
gingen met andere stelsels eindelijk tot het stelsel van
gemeentelijken woningbouw gekomen, dat tenvolle vol
doet Uit een rapport van het dagelijksch bestuur aan
den raad der gemeente Freiburg, gevoegd bij een voo
stel tot aanbouw van nieuwe huizenrijen door de ge
meente, nemen wij de volgende alinea's, die ook voor
Schiedam van veel belang zijn
„De vraag naar woningen voor de zoogenaamde
kleine lieden in de steden is een voorwerp van zorg
voor alle stadsbesturen, en wel te recht, want daaraan
knoopt zich een zeer belangrijk, misschien het belang
rijkste deel van de thans brandende sociale kwestie
vast. De stad Freiburg kan over die vraag met te
grooter recht spreken, daar zij tot oplossing daarvan
reeds verschillende stelsels heeft beproefd en daardoor
over eenige ondervinding beschikt.
„Het reeds in de 60er jaren gevolgde stelsel, derge
lijke woningen wel uit de openbare middelen te doen
bouwen, maar met de bedoeling, die woningen lang
zamerhand in het privaatbezit van hen voor wie ze be
stemd waren te doen overgaan, is geheel verkeerd uit
gekomen de toen gebouwde woningen zijn thans voor
het grootste deel in handen der fabrikanten en par
ticulieren.
„Men ging er daarom toe over, dergelijke woningen
te laten bouwen door vereenigingen werkzaam ten alge-
meenen nutte, die, zooals wij reeds dikwjjls opmerkten,
op nieuwe cultuurgebieden, die voor de direkte ge
meente-onderneming nog niet rijp zijn, op verdienstelijke
wijze de plaats van pionier innemen. Het verdient aan
beveling in zulke gevallen de ontstaande vereenigingen
door de gemeente deugdelijk te doen ondersteunen.
„Desniettegenstaande heeft de stad (Freiburg) sinds
geruimen tijd het derde en naar ons inzicht thans alleen
goede stelsel gekozen en is daarvan sedert nooit afge
weken, nl. het zuivere gemeentestelsel, het zoogenaamde
regiestelsel, volgens hetwelk de stad den bouw zelf
uitvoert en het gebouwde geheel in bezit houdt.
„De voordeelen van dit stelsel zijn du delijk: het is
waar, dat het schoone ideaal dat de kleine man
geleidelijk eigenaar wordt, niet wordt bereikt, maar er
wordt toch een toestand geschapen, die voor de belang
hebbenden niet veel minder is dan eigen bezit. Want
wanneer de huurder slechts aan zijne huurverplichtingen
voldoet, zit hij in zijn woning, de jaren door, zoo rustig
en veilig alsof hjj eigenaar was, en bij nadere beschou
wing zal hij in dezen toestand nog zelfs voordeelen
boven het eigenaarschap ontdekken.
„De behoefte aan woningen, zooals wij ze bouwen,
bestaat bij honderden, en met de troostvolle voorspie
gel ng van wel eens eigenaar te zullen worden zjjn de
meesten niet geholpen. Wordt ons ooit een praktisch
voorstel gedaan voor een goede oplossing der woning-
vraag in den zin van eigendomsverwerving, dan zal de
stad dat voorstel krachtig ondersteunen. Zoolang dat
niet gedaan is, zullen wij op grond van de opgedane
ondervindingen voortraan op den ouden weg: ons stel
sel is het denkbaar eenvoudigste en kan niet tot eenige
onoplosbare botsing van welken aard ook leiden. De
gemeente kan zich aan iedere tijdbehoefte, in het bij
zonder voor zoover wat de hoogte der huur betreft,
aanpassenhet beheer veroorzaakt geen bizondere
moeielijkheden, het eischt behalve een woningopzichter
geen enkel bizonder toestel („apparat") van beheer.
„Dit stelsel is slechts in enkele steden verworpen
geworden en wij zijn er ver vandaan, een kritiek op
de desbetreffende besluiten te willen geven, daar wij
die als zonder twijfel gerechtvaardigd door de toestanden
beschouwen. Slechts voor zoover ons stelsel daarbij als
gebrekkig wordt aangevallen, moge een verdediging hier
haar plaats vinden.
„Men heeft tegen onze maatregelen boven alles dit
bezwaar gemaakt: dat het bouwen van woningen geen
zaak voor de gemeente is, omdat deze daarmee de
grenzen van haar bestemming overschrijdt. Wij zien
evenwel niet in, waa»om dat het geval zou zijn.
„De inhoud en omvang der gemeentewerkzaamheid
is gelukkig niet afgemeten en kan ook niet, noch in
werkelijkheid, noch door de wet begrensd worden, om
dat hg met den tijd meegaat en een voortdurende ver
andering ondergaat. Iedere beperking zou een ramp te
noemen zijn.
„Alles wat naar de beteekenis van het schoone woord
zelf het gemeenschapskarakter draagt in dien zin dat
het in het algemeen belang is en niet meer kan worden
opgelost door den enkelen mensch alleen maar alleen
nog door de geheelheid, dat alles vervalt aan de
gemeente als taak. Wie 50 jaar geleden zou gezegd
hebben: de gemeente moet zelf waterleidingen, gaslei
dingen, electriciteitswerken, spoorwegen bouwen, groote
boerengoederen exploiteeren, volkskeukens oprichten,
een arbeidsbeurs stichten, kookscholen en huishoud
scholen onderhouden, schouwburgen en andere kunstin
stellingen in eigen beheer nemen, enz.die zou slecht
te land zijn gekomen. Tegenwoordig houdt men die
dingen voor meer of minder als-van-zelf-sprekend.
„Zoo nam de gemeente in de vraag naar woningen
hoogstens deel door den aanbouw van zoogenaamde
armenwoningen als onderdeel der eigenlijke armenzorg;
maar thans is door de ontwikkeling van het stedelijk
leven de meergenoemde b-hoefte aan woningen voor
kleine families zoo groot geworden, dat het particuliere
initiatief daarin niet meer kan voorzien."
Tot zoover de aanhaling uit het rapport van het
dagelgksch bestuur in F<eiburg. Daar bouwt men steeds
door, gebruikt den gemeentegrond, onteigent particulie
ren grond ten bate der gemeente, bouwt huizen om de
arbeider-klasse, om den kleinen middenstand en den
ambtenaarsstand, verhuurt die voor een huur die be
reikbaar is voor de bedoelde inkomens, verschaft wonin
gen juirner, luchtiger en beter dan de particuliere
bouwondernemers en krjjgt uit bezit aldus een regel
matig inkomen veel grooter d*n de onderhoudskosten,
de renteaflossing en wat daarbij komt tezamen. En
steeds vaster komt bij den raad der gemeente Freiburg
(in Baden) de overtuiging te groeien, dat de gezamen
lijke huizenbouw gem-entebouw moet worden.
En die Freiburgsche raad is niet socialistisch, zelfs
niet radikaal. De gemeentelijke omstandigheden dwon
gen tot handelen, en zonder verder gescharrel werd er
gehandeld en kwam men na allerlei gepruts met woning
bouwverenigingen enz. tot de eenige gezonde oplossing
zelf te bouwen.
Wij geven nu vast den Schiedamschen Raad in over
weging het vraagstuk van gemeentelijken woningbouw
in studie te doeu nemen door een commissie van be
kwame personen, waarin het technisch, het financiëele
en het sociale element voldoende is vertegenwoordigd
en dan daarbij geen enkele groep voorbij te gaan. In
korten tijd kan die commissie haar rapport klaar hebben.
En dan komt de rest van zelf.
Intusschen komen wij op deze kwestie nog nader
terug.
