Tot de kunst bekeerd
Kor Kegel
Aanvankelijk vonden de parochianen van de oud-katholieke
kerk op de Dam het verre van verheffend, dat één van hun
negen eikenhouten kerkbanken zou worden verzaagd.
Zonde! Het interieur van de kerk droeg minstens zo bij aan de
monumentale status als het exterieur. Zo'n stevige antieke
kerkbank, waarop menige parochiaan in stille vroomheid
zetelde, behoorde niet in stukken te worden opgedeeld voor
een luidruchtige tentoonstelling van frivole beeldend
kunstenaars, was het commentaar dat pastoor Pieter van
Tilborg over zich heen kreeg. De pastoor wordt door de
gelovigen zeer gerespecteerd, maar dat hij dit toestond,
maakte hem bijkans medeplichtig aan heiligschennis.
Totdat de leden van de Oud-Katholieke Parochie van de
H.H. Johannes de Doper, Maria Magdalena en Laurentius de
resultaten zagen. De onderdelen van de kerkbank zijn door
zeven kunstenaars verwerkt in ruimtelijke objecten, waarbij
de meeste kunstenaars door vormgeving of titelkeuze blijk
geven van zeker respect voor de religieuze gevoelens van de
schenkers-tegen-wil-en-dank. Dat is een gelukkige
omstandigheid, want zolang de restauratie van de kerk op de
Dam duurt, en dat is zeker nog tot het voorjaar van 2007,
worden de diensten onder leiding van pastoor Van Tilborg
gehouden in Pand Paulus op de Korte Haven: de locatie, waar
de bankrestanten in een andere toepassing en een nieuwe
context worden geëxposeerd. Je mag stellen, dat de
kunstwerken bijdragen aan een verheven sfeer. Het mag dan
zo wezen dat kunst geregeld dient te shockeren, maar in dit
geval is de commotie beperkt gebleven tot de perceptie van
de gelovigen dat een woeste horde er nietsontziend mee aan
de sjouw zou gaan. Het is ze alleszins meegevallen.
De oud-katholieken zijn tot de kunst bekeerd.
Het is een kleine kudde, in de voormalige schuilkerk en
burgemeesterswoning 'Thuis te Poort op de Dam. Elke zondag
ochtend rond de twintig kerkgangers. De negen banken boden
wel plaats aan driemaal zo veel. Van Tilborg kon er dus wel
eentje missen, maar in feite is het niet zijn schuld. Het initiatief
ligt bij Yvon Koopman, kunstenares te Spijkenisse en
afkomstig uit Schiedam, waar zij vooral in Nieuwland in het
oog springende projecten uitvoerde, denk aan het Torentje van
Yvon aan de singel van de Burgemeester Stulemeijerlaan en de
'portiekportrettenop flats van Woonplus in het buurtje achter
het metrostation Troelstralaan.
Yvon Koopman gaf op Tweede Pinksterdag een workshop in
de oud-katholieke kerk van Den Haag en zo is het contact
ontstaan met de Schiedamse geloofsgenoten. Zelf heeft ze een
rooms-katholieke achtergrond en vindt ze het - zoals veel
rechtschapen papen - nog steeds vloeken in de kerk, als je de
verschillen tussen moederkerk en Jansenisten accentueert.
Yvon Koopman maakt er in haar werk een handelsmerk van
om uit oude materialen iets nieuws tot stand te doen komen.
Voorwerpen, die al een eerder bestaan hebben gehad, tracht
ze een nieuwe functie en betekenis te geven, een nieuwe ziel
als het ware, en ze schuwt daarbij de omvorming van een
kerkbank niet. Ze beperkte zich ditmaal tot het concept, want
voor de uitvoering van het idee vroeg ze zeven kunstenaars.
In hun bijzijn werd de bank in stukken gezaagd. Drie van de
kunstenaars zijn deelnemer aan Stichting Kunstwerkt, de
organisatie die Pand Paulus een aparte positie bezorgt binnen
de lokale en regionale kunstwereld, en vier kunstenaars
komen van buiten. Van het laatste viertal heeft Ina Kleywegt,
ooit wonend tegenover het Stedelijk Museum Schiedam en
sindsdien Rotterdamse, haar bankhout gebruikt voor een soort
vogelhuisje met bijbeltje, getiteld Geborgenheid 2.
Het is meteen door Yvon Koopman zelf gekocht.
Rick Koren verlijmde enkele bankonderdelen en bewerkte het
met grafietstift zo, dat ze doen denken aan verkoolde vleugels
van engelen. Liesbeth van der Zee gebruikte het eikenhout als
sokkel voor een welvende mannenrug. En de uitgesleten
plekken in de kerkbanken zag Ieneke van der Kooy aan voor
bilafdrukken, die ze in steen uithouwde, wat in combinatie met
het hout een alternatieve bidstoel vormt.
De twee meest in het oog springende werken in Pand Paulus
zijn een hobbelbeest van Tineke Weber, genaamd Lam Gods,
en een krans van afvalhout - je herkent het meteen als een
Moesman. De krans van Martin Moesman hangt op een
ereplek, achter het katheder en naast de Paaskaars uit 2006,
die nog branden zal tot de volgende Pasen. Tijdens de preken
zullen de oud-katholieken hun fantasie op de krans van
Moesman kunnen botvieren. De derde deelnemer van
Kunstwerkt, Ron Weijers, gebruikte het hem toegewezen
eikenhout voor een installatie met stoel en schilderij,
respectievelijk Orakel I en Orakel II.
Met de expositie treedt Yvon Koopman in een korte traditie
van Pand Paulus. In 2005 was er een uitwisseling met het
Dordtse kunstenaarsgezelschap Pictura, onder de naam:
Paulus gaat vreemd. In 2006 was er een uitwisseling met het
Goudse Burgvliet onder de noemer: Paulus gaat weer vreemd.
Deze derde editie, die de uitwisseling tussen kunst en kerk
betreft, heet: Paulus gaat zeer vreemd. Dat geldt temeer, als
we ons realiseren dat er nu kerkdiensten van de oud
katholieken worden gehouden. In het verleden predikte
Francois HaverSchmidt er, een hervormde dominee. Dat we in
de oud-katholieke pastoor Pieter van Tilborg een vermaard
kenner van Francois HaverSchmidt en diens alter-ego Piet
Paaltjens treffen, is een verzachtende omstandigheid voor het
huidige vreemdgaan met een ander geloof.
Van Tilborg hield er een aardigheidje aan over. Yvon Koopman
deelde bij de opening van de expositie op zondag 14 januari
stokjes zoethout uit. "Van katholieken wordt toch gezegd dat
ze van het houtje zijn? Ik heb de afgesabbelde zoethoutjes met
gouden haakjes en een roodwit touwtje bijeengebonden en die
de aardige pastoor cadeau gedaan. Het krijgt vast een plaatsje
in de gerestaureerde kerk."
Ongetwijfeld, want om het vreemdgaan van Paulus te
completeren, zullen de werken die tot 11 februari op de Korte
Haven zijn te bezichtigen opnieuw worden geëxposeerd in het
gerestaureerde 'Thuis te Poort op de Dam. De kerk haalt zijn
afgestane bank dus in hervormde stukjes terug.
Musis 70
