Over Gorzenaren en Gorzenezen
Ingrid van der Vlis
Aankomst met bus 54, een Borrel en
Café De Klok. Zie hier het ABC van de
Gorzen, zoals door Sanneke van
Hasset verwoord in Het Gorzen
Alfabet. In opdracht van het
Gemeentearchief en de afdeling
Cultuur van Schiedam schreef zij een
hedendaagse buurtgeschiedenis van
deze volkswijk. Het is een onderwerp
dat leeft, ledereen woont tenslotte
ergens, heeft een relatie met zijn straat
of buurt en bewaart daar goede of
slechte herinneringen aan. De Week
van de Geschiedenis die later deze
maand losbarst, heeft niet voor niets
het thema Wonen centraal gesteld.
De geschiedenis van het wonen is in.
Het Gorzen Alfabet kent een duidelijke structuur. Bij iedere
letter van het alfabet wordt een plek of een gebeurtenis uit de
buurt beschreven. Het Gorzen Alfabet heeft ook een duidelijk
formaat: groot. Minder duidelijk is hoe het boekwerk nu
precies aangeduid moet worden. Een cultuurgeschiedenis op
krantenformaat. Of een journalistieke reportage met een
historisch sausje? Gemeentearchivaris Laurens Priester kan
zich in beide beschrijvingen vinden. "We wilden met het
archief aan de slag in de wijk, maar het moest wel een
duidelijke relatie met het heden hebben. Het snijvlak is bewust
opgezocht, ook in uiterlijke vorm. De tekst mocht de historie
beslaan, maar het beeld moest modern zijn. Fotograaf Otto
Snoek heeft een aantal zeer mooie doorkijkjes gemaakt. Niet
verfraaid of geromantiseerd, maar gewoon zoals het is. Zoals
de bewoners van nu het herkennen. Doordat we met Cultuur
samenwerkten, mocht het wel een kunstzinnig uiterlijk krijgen,
vandaar ook het afwijkende formaat."
"Die wijkgerichte benadering hebben we enigszins afgekeken
van andere steden, onder andere van Delft. Buurthistorie is
misschien modieus, maar dat is niet voor niets. Er zijn maar
weinig mensen niet geïnteresseerd in wat er in hun buurt of
woonomgeving gebeurt. Op die manier kunnen wij de
Schiedammers hopelijk makkelijker betrekken bij wat het
archief hun te bieden heeft. Het Gorzen Alfabet is als opmaat
bedoeld, als opwarmertje. Er kan nog veel meer op wijkniveau
gebeuren. We zijn begonnen met de Gorzen, omdat het heel
duidelijk een wijk is met een eigen plek en een eigen identiteit.
Veel mensen hebben een bepaald beeld bij deze buurt, maar
enig historisch onderzoek van betekenis is er eigenlijk nooit
naar gedaan. In die zin is het Schiedamse buurtonderzoek nog
braakliggend terrein. Dat beeld van de Gorzen hoefde niet per
se bevestigd of onderuitgehaald te worden, maar het moest
weieens opgeschreven worden. Gewoon, om ergens een begin
te maken met de geschiedenis van Schiedamse buurten."
Samen met afdeling Cultuur van de gemeente ontstond het
idee om iemand van buiten - dus geen Schiedammer, en ook
geen historicus - er op af te sturen. Iemand die er met een
frisse blik aan zou beginnen. Dat werd Sanneke van Hassel
(1971), een literair schrijfster die haar naam inmiddels
gevestigd heeft met onder andere twee goed ontvangen
verhalenbundels. Zij kreeg historische achtergrondinformatie
toegeschoven, maar ging zelf op pad. Laurens Priester:
"Het moest haar verhaal worden. Het was ook expliciet onze
bedoeling om mensen aan het woord te laten die je anders
misschien nooit zou horen. Zij kreeg volle vrijheid van
handelen. Zij moest zelf maar kijken wie ze tegenkwam, wie
ze wilde interviewen en welke gegevens ze uiteindelijk wilde
gebruiken. De geijkte mensen komen vanzelf wel aan bod, die
hebben hun eigen kanalen."
Met deze vrij algemene opdracht kwam Sanneke van Hassel in
november 2006 voor het eerst in de Gorzen terecht. Met bus
54, zoals we in het Alfabet terug kunnen lezen. Zij wandelde
door de buurt, observeerde links en rechts de bewoners en
kwam bijna als vanzelf in contact met diverse Gorzenaren en
Gorzenezen. Het lijkt een woordspeling, maar duidt op een
belangrijk onderscheid: een Gorzenees is er geboren en
getogen, een Gorzenaar komt van buiten. Via de
sneeuwbalmethode kwam Sanneke van Hassel in contact met
allerhande bewoners, die elk hun eigen verhaal over de buurt
vertelden. Over rollatorraces, over Frits het varken, over 'die
goeie ouwe tijd' en over de eigenheid van de wijk. Gorzenaren
én Gorzenezen zijn immers trots op hun woonplek. Zoals een
van de bewoonsters het verwoordt: 'De meiden van de
Albert Heijn weten je naam, dat bestaat in de stad niet.
De Gorzen en Schiedam kun je niet vergelijken, de Gorzen is
heel apart.' De beschrijvingen van Sanneke van Hassel doen
deze eigenheid volop recht. Ze heeft oog voor detail en
beschrijft kort en krachtig, maar zeer beeldend hoe de buurt er
volgens de bewoners bij ligt. Dat er bijna stiekem een heleboel
historische informatie wordt meegenomen, draagt alleen maar
bij aan de kracht van het Alfabet.
Laurens Priester: "Het idee van dat alfabet ontstond in de loop
van het project. De verhalen en herinneringen van de
bewoners konden op deze wijze mooi aangeboden worden.
Niet al te lange lappen tekst, waardoor ook de mix tussen de
persoonlijke verhalen en de ontstaansgeschiedenis van de wijk
goed tot zijn recht kwam. In het hart van de publicatie zit nog
een apart boekwerkje met de 47 inzendingen die de
tegelijkertijd gehouden verhalenwedstrijd opleverde.
Deze vorm is niet definitief of zaligmakend, maar paste hier
mooi bij. Voor een andere wijk hadden we vast iets anders
gekozen. Het is juist van belang om steeds naar de eigenheid
van buurt en bewoners te kijken. Zo hebben we ook de
presentatie van het Alfabet bewust in de Gorzen gehouden.
Normaal gesproken probeer je zoveel mogelijk mensen naar
het archief op het Stadserf te laten komen, maar nu was het
belangrijker dat wij juist die wijk in zouden gaan. We zijn
daarom op de eigenaar van Café Wilhelminahaven afgestapt,
met de vraag of de presentatie bij hem mocht. Dat was geen
probleem. Alle betrokkenen werden uitgenodigd en op 3 mei
konden we er een echt buurtfeestje van maken. Iedereen was
zeer enthousiast, en Sanneke van Hassel werd als een oude
bekende begroet."
Musis 316
