Museum vondsten
De oude sluis
tekst: Jeroen ter Brugge
Musis 22
I
De Groninger kunstenaar Jan Ensing (1819-1894) vervaardigde
in Vlaardingen enkele tientallen schetsen, waarvan de meeste
van vissers en vissersvrouwen aan de kade en zogenaamde
'straattypen' maar ook een aantal topografische tekeningen.
Eén daarvan betreft het sluizencomplex tussen de Hoogstraat
en de Kortedijk. In Groningen, waar hij tekenleraar aan de HBS
en de (kunst) Academie Minerva was, stond hij bekend om zijn
portretten maar specialiseerde hij zich ook in stadsgezichten in
de romantische stijl. Het rustige buurtje bij de sluizen, waar het
overigens ook bij tijd en wijle bedrijvig kon zijn als er scheepjes
door de sluis gingen of een logger door de Oude Haven voer,
legde hij op 19 augustus 1876 vast. Ensing kwam niet als
toerist naar Vlaardingen maar wel voor zijn dochter Agatha,
die in 1864 getrouwd was met reder en haringhandelaar
Paulus Kikkert. Hij logeerde, met zijn echtgenote Catharina
Jager, in het statige pand van Kikkert aan de Oosthavenkade
en maakte van de gelegenheid gebruik de typisch Vlaardingse
visserstafereeltjes in zijn schetsboek vast te leggen. We weten
daardoor dat hij in de jaren 1870 en '80 enkele malen op
bezoek is geweest, omdat hij zijn schetsen vaak dateerde.
Onder de tekeningen van de visserslui, waarvan er zich in de
collectie van de Atlas Van Stolk enkele tientallen bevinden,
zitten juweeltjes van lokale historie en artistieke trefzekerheid.
Hij vereeuwigde de mensen op een ongedwongen manier,
alsof ze niet in de gaten hadden dat hij aan het schetsen was.
Voor de paar topografische studies die hij in Vlaardingen
maakte, koos hij de meest voor de hand liggende plekjes. En
gelukkig maar. De Biersloot, met zijn kleine arbeidershuisjes
en bruggetjes tekende hij zo en dus ook de sluizen. Een
kwartslag naar links en hij had ook de toren van de Joannes
de Dooperkerk, die enige jaren tevoren gereed was gekomen,
in het vizier gehad. Schuwde hij het moderne of had hij een
voorliefde voor het alledaagse en eenvoudige?
Op het water, de dijk en de molen na is van deze voorstelling
niets meer over. De naoorlogse sloopwoede rekende af met
Ensings romantische idealen. Na jaren van kaalslag is rondom
het Buizengat en dit deel van de Oude Haven in de afgelopen
twee jaar een nieuwbouwwijk ontstaan. Links zien we de
laatste loodsen annex werkplaatsen van de Havenstraat, waar
in de 19e eeuw enige tijd nog de kleine Joodse gemeenschap
bijeenkwam. In het midden bevinden zich de sluizen van
Schipluiden, Rijswijk en Vlaardinger-Ambacht, waarvan de
laatste met toog duidelijk zichtbaar, als schutsluis dienst deed
en de andere twee als spuisluis fungeerden. In 1958 werden
deze 17e eeuwse constructies gesloopt en vervangen door de
huidige. Het hoge pand rechts aan de Kortedijk was eigendom
van het Hoogheemraadschap van Delfland, strategisch dichtbij
de door haar beheerde sluizen. Zouden de heemraden en de
dijkgraaf vergaderd hebben in de koepelkamer aan het water?
Ook dit complex verdween, net als de panden van buurman en
turfhandelaar In 't Hout. Zijn pand, van binnen voorzien van
vroeg- 19e eeuwse betimmeringen en sierstuc, viel nog in 2006
onder de slopershamer...
Na zijn dood in 1894 (hij ligt nog steeds op begraafplaats
Emaus) vererfde Ensings niet verkochte werken onder zijn
nakomelingen en in 1949 werd een groot deel ervan geveild.
Van de vele schetsen, tekeningen en schilderijen die in de
catalogus vermeld worden, bevindt zich slechts een deel in
openbare collecties. Hoeveel Vlaardingse tafereeltjes zullen er
in de toekomst nog opduiken?