onder leiding van de gezusters Knappert, telgen uit een
vooraanstaand Schiedams geslacht, de zondagsschool
gehouden.
Landelijk was er in 1870 de Nederlandse Protestantenbond
opgericht (N.P.B. - met puntjes; nu is de aanduiding Vrijzinnige
Geloofsgemeenschap NPB), die een bundeling van vrijzinnigen
beoogde. Van de N.P.B. waren vrijzinnigen lid uit diverse
protestantse kerken: de Nederlandse Hervormde Kerk,
de Evangelisch Lutherse Kerk, de Doopsgezinden en de
Remonstrantse Broederschap. Men kon (en kan) lid van een
kerk zijn en tevens lid van de N.P.B.. In 1874 kwam er een
Schiedamse afdeling tot stand met als oogmerk het smeden
van een stevige band tussen de verschillende vrijzinnige
organisaties en groepen. Haverschmidt werd voorzitter. Toch
heeft deze afdeling nauwelijks gefunctioneerd. De vereniging
Paulus, de Protestantenvereeniging en de andere groepen
hechtten zeer aan hun zelfstandigheid en weigerden dan
ook om in de plaatselijke afdeling op te gaan. De afdeling
was dientengevolge grotendeels een lege huls. Daar kwam
een einde aan na het overlijden van Haverschmidt in 1894:
gebukt gaande onder zware depressies had hij op 19 januari
zelfmoord gepleegd door zich aan het gordijnkoord van zijn
bedstede op te hangen.
Dat was een grote slag voor de vrijzinnigen in Schiedam,
op persoonlijk vlak, maar ook wat betreft de activiteiten
en organisaties. Haverschmidt was namelijk de centrale
en samenbindende persoon geweest. Men besefte dat nu
een sterke organisatie nodig was om de activiteiten van de
vrijzinnigen voort te kunnen zetten. Zoals het bestuur van
Paulus het op de jaarvergadering van 8 februari 1894 stelde:
"Met diepen weemoed blijven wij denken aan onzen vriend,
wij zullen hem niet vergeten! Maar wij willen niet treuren, als
die geen hope hebben. Niet nederzitten met slappe handen, en
trage knieën, maar aangrijpen met forschen greep, volvoeren
met taaije volharding, het werk, dat de door zijn verscheiden
gewijzigde omstandigheden van ons vorderen. Wij willen
zorgen, dat de geest waarvoor hij arbeidde zich werpe onder
ons, en zoo een onvergankelijk gedenkteken stichten! Is
het daarvoor noodig, dat de vereeniging die wij liefhebben,
verdwijne, het zij zoo!, haar werk zal te krachtiger voortleven.
Sluit de gelederen! Rust u ten strijd."
Dat alles werd des te klemmender toen, zoals overigens
verwacht, de kerkenraad van de Hervormde Gemeente
weigerde om als opvolger van Haverschmidt een vrijzinnig
predikant te beroepen.
Reproductie van het reliëf van beeldhouwer Odé, aangebracht in het voorportaal.
19 Musis
