Honderd
Schiedamse
families
tekst: Henk Slechte
foto's: Het Geheugen van Nederland
Schiedam was volgens de Lijst van
Hoogstaangeslagenen in 's Rijks directe
Belastingen, een soort Quote 500 avant la
lettre, in 1848 de op een na rijkste stad van
Holland. Dat was te danken aan de jenever.
Dankzij de jeneverindustrie was Schiedam
in de 18de eeuw de enige Hollandse stad
die economisch groeide. Een gemiddelde
branderij kostte omstreeks 1780 zo'n 8.000
gulden en produceerde 2.000 vaten per jaar.
De winst kon oplopen tot 200 gulden per
vat. Dat bood ongekende mogelijkheden
voor investeerders met durf. Die liepen
echter ook forse risico's, want de brander
was afhankelijk van graan via de Oostzee
en schepen konden vergaan. Zo'n stad
trok mensen met durf en werklust. Zoals
Lucas van Gent die in 1766 uit Nuland naar
Schiedam kwam. Zijn kleinzoon Johannes
Hermanus (1817-1859) zou,
met hulp van de katholieke
!H kerk, rijk zijn geworden in de
graanspeculatie, waardoor
I hij de belangrijkste reder van
hu Schiedam kon worden. Als dank
voor die hulp nam hij de latere
aartsbisschop van Utrecht
P.M. Snickers en de Schiedamse
pastoor P.J. van Leeuwen mee
op een pelgrimstocht naar het
Heilige Land. Hij overleed op
de terugweg in Alexandrië.
p.j. van Leeuwen Deze en meer boeiende
wetenswaardigheden over
honderd belangrijke Schiedamse families
staan in het vuistdikke boek Honderd
Schiedamse families van 1795 tot 1940,
dat L.A.F. Barjesteh van Waalwijk van Doorn
en C.E.G. ten Houte de Lange hebben
geschreven. Henk Slechte woonde in
Deventer acht jaar naast een directe
afstammeling van deze Van Gent. Hij las
het boek en bekeek de tentoonstelling
Rijkdom van de Stad in het Jenevermuseum.
Hij viel van de ene verbazing in de andere.
Dat begint met het boek zelf. Het weegt vijf kilo en telt 784
pagina's. Daarmee is het, volgens een journalist die coauteur
en uitgever Barjesteh van Waalwijk van Doorn citeert, het
dikste boek dat ooit over Schiedam is verschenen. Het
is ook geen gewoon boek, maar een historisch ingeleide
bundel met de (fragment-)genealogieën van de honderd
families uit de titel en het is een liber amicorum voor
mr.dr. V.A.M. van der Burg, oud-lid van de Tweede Kamer
voor het CDA, maar bovenal afstammeling van een van de
families in het boek en amateurgenealoog. Het is een rijk
boek, en dat is een understatement. De rijkdom is zichtbaar
in de hoeveelheid illustraties, waarvan de meeste uit het
bezit van de honderd families komen en nooit eerder
gepubliceerd zijn. Maar de grootste rijkdom is de inkijk die
dit boek geeft in de negentiende eeuw, waarin deze honderd
families het economisch en bestuurlijk in Schiedam voor
het zeggen hadden. Schiedam was een protestantse stad,
maar veel nieuwe families waren rooms-katholiek. Dankzij
de emancipatie van de katholieken vanaf de godsdienstige
gelijkstelling in 1795, vonden de nieuwe families in de
negentiende eeuw snel hun plek in de maatschappelijke elite
en konden zij voluit participeren in het bestuur van de stad.
Iedere genealogie in dit boek begint met een inleiding over
de herkomst van de familie. De katholieke familie Engering
bijvoorbeeld heeft zich in het begin van de achttiende
eeuw vanuit het arme Münsterland in Schiedam gevestigd,
jan Engering behoorde tot de eerste groepen Duitsers die
naar Schiedam kwamen en die het al snel tot een redelijke
welstand brachten. Schiedam was een vieze stad waar
Nederlanders een beetje uit de buurt bleven, maar wie hard
kon en wilde werken, kon het in Schiedam ver brengen.
Zoals de familie Engering. De Engerings verdienden hun
geld vooral met de korenwijnbranderij en de kuiperij, en in
de expeditie. In 1834 opende Theodorus Engering aan de
Hoogstraat een ijzerwinkel die in de familie is gebleven tot
1966, maar ook elders heeft de familie Engering ijzerwinkels.
De tweede Schiedamse generatie van de familie behoorde al
tot de gegoede burgerij en de derde tot de economische en
sociale bovenlaag. Een boek als dit laat dat indringend zien. In
de genealogie van de familie komen veel namen van andere
families uit de top honderd voor. Om er een paar te noemen:
Melchers, Palmer, Van Gent, Meijer, Beukers, Zoetmulder, Van
der Burg en Vredebregt. Uiteraard is dan het omgekeerde ook
het geval. En wie goed kijkt komt meer bekende katholieke
Schiedamse namen tegen, zoals Honnerlage Grete, Rebers,
Collignon en Hersbach. Het is dankzij een boek als dit
mogelijk een interessante sociale kaart van Schiedam samen
te stellen. De auteurs hebben daarvoor veel voorwerk gedaan,
maar ze hadden wel iets behulpzamer kunnen zijn, want een
gedetailleerde index ontbreekt, omdat er geen plaats meer
voor was. Er is wel een losse index op familienamen, maar dat
is niet voldoende voor een dergelijk boek. Leo Barjesteh van
Musis 36
