Oude vrijster
Vaak reisde De Ridder in de tram samen met zijn collega
Anna van der Tak, een vrouw die men toen een oude
vrijster noemde. Ze was na een ongelukkige relatie met een
gokverslaafde altijd alleen gebleven en moest haar brood
verdienen als handelscorrespondente. Voor haar vatte hij
een zo grote vriendschap op dat ze zijn manuscripten te
lezen kreeg. Soms suggereerde zij grammaticale correcties
en De Ridder luisterde naar haar commentaar. Het enige
auteursexemplaar van Villa des Roses, dat hij ontving, stuurde
hij met inscriptie naar haar door. Ze komt voor als "Anna
Cramer" in de novelle "De ontgoocheling".
Lamme smeerlapmet je baard,
Dor van geest maar dicht behaard.
Die ons daar stond aan te staren
Of we huursoldaten waren
Volgens Van de Reijt kreeg De Ridder moeilijkheden met zijn
directeur Frans Smulders die vond dat hij te gemeenzaam
omging met het werkvolk. Zo zou hij met de arbeiders in
scheepsmasten klimmen. Ook rookte De Ridder op kantoor.
Zijn contract werd niet verlengd en hij moest zelfs zijn
opvolger, Lo de Haas, inwerken. De Ridder deed dat con
amore. De twee vatten een grote sympathie voor elkaar op.
In de jaren 1920 zette De Ridder onder andere met hem een
succesvol advertentiebedrijf op, La Propagande Commerciale.
Ze zijn later wel in onmin uit elkaar gegaan.
In "Kaas", volgens veel litatuurkenners Elsschots allerbeste
werk, verschijnt de werf Gusto als de General Marine and
Shipbuilding Company. De auteur heeft het bedrijf naar
Anwerpen verplaatst, maar de collega's van weleer komen
er onder hun eigen namen in voor: Tuil, Erfurt, Bartherotte,
Anna van der Tak, hoofdboekhouder Hamer en Piet van het
locomotiefje. De directeur heet mijnheer Henri, naar Henri
Smulders. Anna van der Tak was hierover zo boos dat zij
zelfs een dochter van De Ridder uit haar testament schrapte.
Ze wilde nooit meer iets met De Ridder te maken hebben.
Waarom is onduidelijk, want er wordt geen onvriendelijk
woord over haar geschreven. De collega's zijn allemaal
aardig voor de hoofdpersoon Laarmans en zij zijn blij als
hij weer in zijn oude functie bij hen terugkomt als zijn poging
om een groothandel in Edammer kaas op te zetten wegens
gebrek aan lijmtalent is mislukt. Misschien wilde Anna van
der Tak als nette dame niet in de kijker staan. Dat past wel
bij burgerjuffrouwen uit de eerste helft van de vorige eeuw.
Schimpdicht
Is dat alles? Heel Schiedam kent het schimpdicht dat Elsschot
in 1934, bijna een kwart eeuw na dato, op A.F. Smulders
schreef. De manier waarop Vic van de Reijt dit aan de orde
stelt, verdient een uitvoerig citaat: "De Ridders getuigschrift
van Werf Gusto is in twee versies overgeleverd, een in het
Frans en een in het Engels, beide ondertekend door A.F.
Smulders. Hij verklaart daarin dat "de heer Alphonse de
Ridder van 1 december 1907 tot 31 augustus 1911 in dienst
is geweest als chef correspondent en dat zijn capaciteiten,
ijver en plichtsbetrachting aan niets te wensen hebben
overgelaten".
Omgekeerd leverde De Ridder ook een getuigschrift aan
Smulders af, maar die was toen al lang overleden. In 1934
herdacht Willem Elsschot hem met het gedicht 'Brief'.
Deze regels leren ons tevens, dat Van de Reijt met zijn
biografie een op zorgvuldig onderzoek gebaseerd portret
heeft afgeleverd van een schrijver die inderdaad tot de
allergrootsten moet worden gerekend die de Nederlandse
literatuur heeft opgeleverd. Om in de lijmtaal uit de tijd van
Elsschot en De Ridder te blijven: "Dit boek behoort te huis
bij eiken beschaafden Schiedammer".
Maar doodslaan deed hij niet, want tusschen droom
en daad
Staan wetten in de weg en praktische bezwaren,
En ook weemoedigheid, die niemand kan verklaren,
En die des avonds komt, wanneer men slapen gaat.
A.F. Smulders, de lamme smeerlap met baard, in 1902 geschilderd door Jan Hendrik
Luvten.
Lamme smeerlap, met je baard,
Dor van geest maar dicht behaard,
Die ons daar stond aan te staren
Of we huursoldaten waren
Vic van de Reijt, Elsschot. Leven en werken van Alfons de Ridder.
Amsterdam 2011. Atheneum-Polak van Gennep.
ISBN 978 90 253 68128/ NUR 641. Zie ook: www.uitgeverijatheneum.nl
13 Musis
