Half litertje
Van der Schalk
Iedere Musis worden twee museale objecten uit niet-Schiedamse en niet-Vlaardingse collecties
gepresenteerd, soms onbekende stukken, soms in de vergetelheid geraakte.
27 Musis
Tot de vooraanstaande Schiedamse distillateurs behoorde
het geslacht Van der Schalk, een familie met veel
vertakkingen. Gedurende twee eeuwen waren leden van
dit geslacht actief binnen de jeneverproductie, maar ook
werden sporen verdiend op gebied van het bierbrouwen
(De Griffioen aan de Westvest) en andere bedrijven. Een
tot de familie behorende industriële activiteit van geheel
andere orde was de Stearinefabriek Apollo, waar de
grondstof voor kaarsen werd geproduceerd. Daarnaast
waren leden van het geslacht Van der Schalk actief
in talloze maatschappelijke en commerciële functies,
zoals het gemeentebestuur, het weeshuis, de schutterij,
sportverenigingen, sociëteiten, woningbouwverenigingen,
als commissarissen bij talloze bedrijven etc., etc..
Eén van de belangrijkste ondernemingen binnen de familie
was de firma 'Gebroeders Van der Schalk'. Deze voerde
het gedistilleerdmerk 'De Postwagen', dat als beeldmerk
op etiketten en reclamematerialen werd afgebeeld. De hier
gepresenteerde donkergroene halveliterfles uit particuliere
verzameling van rond 1940 toont de woest rijdende
postwagen, die het ook in de Verenigde Staten goed gedaan
zal hebben, in top. Van oorsprong was brandewijn, zoals de
naam al verraadt, een destillaat van wijn, waarmee de laatste
van smaak veranderde en een hoger alcoholpercentage kreeg.
Brandewijn kan echter ook uit neutrale alcohol gedestilleerd
worden met toevoeging van ingrediënten, ten behoeve van
de traditionele geur en smaak. De distilleerderij van 'De
Postwagen' stond aan de Lange Haven, over water en land
goed bereikbaar.
Aan de familie Van der Schalk, ooit één van de meest
prominente regentenfamilies in Schiedam, herinnert in 2011
weinig meer in de stad. Hun kapitale woonhuis aan de Lange
Nieuwstraat, een fraai laatachttiende-eeuws dubbel woonhuis
met een fraaie toegangspartij, koetshuis en aan de achterzijde
een koepel aan de Lange Haven, huisvestte ruim 150 jaar
generaties Van der Schalken. Het pand was niet alleen aan
de buitenzijde imposant, binnen schitterden ooit wand- en
plafondschilderingen van de bekende schilder Aart Schouman
(1710-1792). In 1939 overleed de laatste telg van het geslacht
Van der Schalk die het pand bewoonde, de alom aanwezige
]an Margarethus van der Schalk (1866-1939). Tijdens de
Tweede Wereldoorlog werd het ruime gebouw gevorderd door
de Duitse bezetter en in 1955 viel het door de slopershamer,
het uitzonderlijk fraaie interieur ten spijt. De kaalslag werd
eerst in 1966 gevuld met de bouw van de onderkomens voor
de Rijksbelastingen, de Spaarbank Anno 1820 en het
postkantoor. De 18e eeuwse gevelwand, met naast het Van
der Schalkcomplex onder andere ook het nog bestaande
Blauwhuis/Stedelijk Gymasium/Muziekschool, kreeg
een totaal ander karakter. Ook het dieselgemaal bij de
Vijfsluizen, daar waar de Poldervaart uitwaterde op de Maas/
Vijfsluizenhaven, dat bij de oplevering in 1937 de naam Van
der Schalkgemaal kreeg, heeft al lang zijn functie en faam
verloren. De betrokkenheid van J.M. van der Schalk bij en
inzet voor het Schiedamse Weeshuis werd door de laatste
instelling beloond met het naar hem vernoemen van een
boerderij aan de Zuidbuurt in Maasland, later Vlaardinger-
Ambacht (thans Vlaardingen): de 'Van der Schalk-hoeve'. De
eigenaar, het Schiedamse weeshuis, verpachtte de boerderij
en het bijbehorende land waarvan de opbrengsten hielpen
de maatschappelijke rol te vervullen. Met de reconstructie
van Midden-Delfland veranderde de boerderij rond 1990 van
eigenaar, waarna deze de naam 'Engelenhof' kreeg.
