Museum vondsten
r
Schiedamse zilverbon
tekst Jeroen ter Brugge
ZILVERBON
./Ééngulden
ferte a ..X--
Na 09461
foto: Muntmuseum
De interesse om in te gaan op de geboden mogelijkheid
om noodgeld uit te geven (zie hiernaast)was in steden
over het algemeen groter dan in plattelandsgemeenten.
Het vergde op korte termijn enige organisatie, waartoe
een grotere stad met een forser ambtelijk apparaat
beter in staat was. Maar ook moest de noodzaak
gevoeld worden of daadwerkelijk bestaan. Daar waar
het economisch verkeer beperkt was, kon men het
zonder kleingeld wel even uitzingen, maar in steden als
Schiedam lag dat anders.
Net als in 129 andere gemeenten en drie provincies
ging Schiedam over tot uitgifte van het noodgeld. Met
de machtiging van het Ministerie van Binnenlandse
Zaken gaf het gemeentebestuur aan drukkerij Roelants
opdracht om het alternatieve pasgeld te produceren.
Heetten de biljetten in Vlaardingen 'nood-betaalmiddel',
in Schiedam droegen deze de naam 'zilverbon'.
Deze verschenen in twee waarden: fl.2,50 en tl. 1
in tweekleuren(onder-)druk. Op de zilverbons prijkte
tweemaal het stadswapen, de waardeaanduiding, een
onderdruk met de herhaalde tekst 'Noodgeld Gemeente
Schiedam', de handtekening van burgemeester Van
Haaren, een serie- en volgnummer en de op de
afbeelding te lezen op 17 mei gedateerde tekst. De term
'zilverbon' stamt uit de Eerste Wereldoorlog. Hoewel
Nederland toen neutraal was, had deze ook op ons land
een groot effect. Op grote schaal werd zilvergeld door
particulieren opgepot en was de regering gedwongen
muntbiljetten uit te geven. Om de betrouwbaarheid
van dit betaalmiddel te vergroten, werd de naam
zilverbon aan een dergelijk biljet gegeven. Schiedam
voorzag in mei 1940 geen langdurig gebruik van de
zilverbons: 'Door de gemeente Schiedam wordt van
heden af noodgeld uitgegeven om te voorzien in
de tijdelijke behoefte aan geld. Geldig tot nadere
aankondiging en dan inwisselbaar op nader te regelen
wijze.' (Schiedamsche Courant, 17 mei). Het bericht
van de Rijksoverheid dat de verleende machtiging
was ingetrokken, bereikte het gemeentebestuur net
te laat. In totaal werd voor fl. 27.000,- uitgegeven.
Daags na de uitgifte berichtte de krant dat gemeenten
geen noodgeld meer in circulatie mochten brengen.
Een grote inlever- en omwisselactie werd opgezet.
Burgers die over Schiedamse zilverbons beschikten,
konden die bij de gemeenteontvanger omwisselen. Op
22 mei was reeds fl. 22.000,- geretourneerd, waarbij
de gemeente ervan uitging dat wel niet alles terug zou
komen: 'Wie het noodgeld niet als een curiositeit wil
bewaren, zal goed doen Maandag dit ter inwisseling bij
den gemeenteontvanger aan te bieden.' Het invorderen
van het noodgeld vorderde niet snel. In de lokale krant
verschenen oproepen om dit toch vooral snel te doen en
na 27 juni 1940 verloor het zijn waarde als betaalmiddel.
Hoeveel (oud-) Schiedammers hebben nog zo'n
zilverbon in een schoenendoos liggen?
Naast de Schiedamse zilverbons werden er gelijktijdig
ook door het Rijk zilverbons uitgegeven (fl.2,50 en fl. 1 ,-
Het betrof hier een voor het gehele land geldende
regeling, die met instemming van de bezetter enkele
jaren van kracht bleef. Het doel was niet wezenlijk
anders dan de lokale initiatieven op dit gebied, alleen
stond deze nu onder centraal toezicht.
De Schiedamsche Courant verwoordde het op 16 mei
1940 aldus: 'De uitgifte geschiedt als een noodmaatregel
teneinde in de behoefte aan wisselgeld te voorzien.'
Daarnaast werden vanaf januari 1942 nieuwe munten
geïntroduceerd. Uiteraard zonder de beeltenis van
Koningin Wilhelmina en van zink. Licht in de hand,
vies-grijs en na aanraking met vocht wit oxiderend. Aan
de oproep om de oude munten in te leveren werd maar
mondjesmaat gehoor gegeven. Berekend is dat niet meer
dan 10% werd ingezameld. Opgespaard tot betere tijden
of aaneen gesoldeerd als armband of ketting, daarmee
tegelijk uiting gevend aan loyaliteit aan de uitgeweken
vorstin.
"GEMEENTE SCHIEDAM
s Dj t&r waarde van
geldig' tot nadere aankondiging en dan
inwisselbaar op nader te regelen wijze
Schiedam, 17 Mei 1940
De Burgemeester,
iROELANTS-SCHIEDAM
Musis 16
