SCHIEDAMSE
BLEEKNEUSJES
tekst: Wilma Straathof
foto: Gemeentearchief Schiedam
Binnen afzienbare tijd verschijnt 'De Schiedamse
bleekneusjes'. Een fraaie uitgave van circa 180 pagina's
die het resultaat is van een omvangrijk onderzoek
naar de kinderuitzending in Schiedam door Caroline
Nieuwendijk van het Gemeentearchief Schiedam. Kern
van het boek zijn de herinneringen van kinderen aan
hun uitzending in of direct na de oorlog.
Caroline Nieuwendijk hoorde voor het eerst de term
bleekneusjes tijdens een interview dat ze in het
kader van de 5 mei-viering afnam. Een vrouw, zelf
bleekneusje, vertelde dat ze als kind in de Hongerwinter
's avonds hoorde dat ze misschien mee mocht op
transport. Gehaast ging ze naar een plaats waar het
transport vertrok. Na sperrtijd, in het donker, bracht
een vrachtwagen haar naar Gelderland, waar ze terecht
kwam bij een onbekende familie.
Nieuwendijk, zelf moeder, was hiervan onder de indruk.
"Haar moeder moest wel heel desperaat zijn geweest
om haar kind mee te geven met wildvreemden naar een
onbekende bestemming. Ouders hebben dit natuurlijk
gedaan omdat ze dachten dat dit beter was voor hun
kind. Buiten de steden in het Westen was er meer
voedsel. Eten is nu zo vanzelfsprekend, maar als je het
niet meer hebt...."
Ook de verhalen en ervaringen van de kinderen
intrigeerden haar. "Kinderen wenden snel en hechten
zich aan hun tijdelijke familie. Meerdere kinderen
vertelden me dat ze het moeilijk vonden om terug te
gaan naar huis."
Levendige herinneringen
Een subsidie van het nationale project 'erfgoed van
de oorlog' bood het Gemeentearchief Schiedam de
mogelijkheid om de geschiedenis van de Schiedamse
bleekneusjes te onderzoeken. Nieuwendijk: "Dit
nationale project had tot doel om gegevens te
verzamelen over de oorlog. Het ging met name om
verhalen van ooggetuigen, die anders verloren raken."
Hoezeer het onderwerp nog leeft, bleek tijdens de
Schiedamse Archiefdag van 2009, die als thema
bleekneusjes had. "Onverwacht kwamen er zo'n
tweehonderd mensen. We konden de stoelen wel
blijven aanslepen. Toen de stoelen op waren, kwamen
er krukjes. Een ongekende opkomst voor een jaarlijkse
Archiefdag."
Bijzonder was ook dat de meeste bezoekers zelf
bleekneusje waren geweest. "Een mevrouw ging tijdens
de pauze bij de microfoon staan en zei dat ze naar
Engeland was geweest in oktober 1945. Een ander
was naar Frankrijk geweest en hoopte reisgenoten te
ontmoeten. Veel mensen hadden foto's meegenomen
en ook andere herinneringen. Vooral de buitenlandse
reizen zijn mensen bijgebleven. Als je haast nog
nooit op reis bent geweest en je gaat ineens voor drie
maanden of langer naar het buitenland, is dat een
sleutelherinnering."
150 interviews
Haar onderzoek concentreerde zich op de uitzending
van Schiedamse bleekneusjes in de Hongerwinter
en uitzendingen direct na de bevrijding naar het
buitenland. Van zo'n 150 mensen, die zich hiervoor
hebben aangemeld, heeft ze vastgelegd hoe en
waarheen ze zijn uitgezonden. De meeste mensen
heeft ze telefonisch geïnterviewd. Op basis van deze
informatie heeft ze de geschiedenis van de Schiedamse
kinderuitzending in en na de oorlog gereconstrueerd.
Lange traditie
Tijdens haar onderzoek viel haar op dat de
kinderuitzendingen ook onder de moeilijke
omstandigheden in en na de oorlog goed waren
georganiseerd. "Dit heb ik pas goed kunnen begrijpen
door me verder te verdiepen in de geschiedenis van de
kinderuitzending." De eerste kinderuitzending die ze
in de archieven vond was een particulier initiatief in
1900 van de welgestelde Schiedamse juffrouw Laura
Maas. "Ze bracht veertien kinderen vier weken onder
bij gezinnen op het platteland en aan zee. Diezelfde
juffrouw Maas besloot vervolgens om een commissie
op te richten die dit vanaf dat moment ieder jaar deed:
de Schiedamse Gezondheidskolonies. Dat was het
begin van een lange traditie." Het boek 'De Schiedamse
bleekneusjes' - met veel nog nooit gepubliceerde foto's
- beschrijft deze boeiende geschiedenis van het prille
begin tot het einde in 1971.
37 Musis
De term bleekneusje is tussen 1883 en 1970
gebruikt voor een kind dat door de gevolgen van
oorlog, ondervoeding, tuberculose en andere
gezondheidsproblemen, in een zogenaamde
vakantie- of gezondheidskolonie werd gehuisvest
om weer op sterkte te komen. De winkelprijs van
deze uitgave zal 25, zijn. Hebt u belangstelling
voor deze uitgave dan kunt u profiteren van een
voorintekeningsprijs van 20,- Stuurt u dan een e-mail
met uw naam, adres en postcode aan redactie@
musis.info. U ontvangt dan binnenkort nadere
gegevens over betaling en aflevering
