Museum vondsten
Heijmans' Zijlstraat
tekst Jeroen ter Brugge
Een oog voor pittoreske plekjes kan Louis Heijmans
(1890-1977) niet ontzegd worden. Nauwe sfeervolle
straatjes en stegen, bruggetjes, boerderijen: ze staan
alle op zijn Schiedamse repertoire. Commercieel
aantrekkelijk ook, in de wat romantisch-realistische stijl.
Ze doen erg denken aan de tekeningen van tijdgenoot
Anton Pieck en met hun verstilde sprookjesachtige
atmosfeer zouden ze als decor voor de Efteling niet
misstaan. De getoonde tekening van de Zijlstraat
(1943) uit particulier bezit straalt dezelfde dromerige
en wat geheimzinnige sfeer uit. Echt stroken met de
bedrijvigheid tijdens de bloeitijd van de Brandersbuurt
doet deze echter niet. Op een enkel figuurtje na
ontbreken mens, dier en alles wat de jeneverindustrie
met zich meebracht. Heijmans heeft ze of bewust
weggelaten of een stille zondagochtend uitgekozen.
Hij tekende in de oorlogsjaren enkele tientallen
Schiedamse straat- en poldergezichten en maakte af en
toe een uitstapje in de omgeving. Diverse boerderijen
uit Schipluiden, Maasland en Vlaardinger-Ambacht
legde hij toen ook vast. Tijdens de voor kunstenaars
moeilijke oorlogsperiode zal hij getracht hebben door de
verkoop van herkenbaar werk in zijn levensonderhoud
te voorzien. Of dit succesvol was, is twijfelachtig.
De tekening van de Zijlstraat is afkomstig uit een
particuliere verzameling, maar de meeste werden pas
in de loop van de jaren 1950 door Heijmans zelf aan het
Gemeentearchief Schiedam verkocht. Louis (doopnaam
Laurentius) Heijmans werd in 1890 in Utrecht geboren
als zoon van een scheepsbouwer/smid. De artistieke
inslag had hij gemeen met zijn oom Johannes Heijmans
die beeldhouwer in Amsterdam was. Hij volgde de
Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag,
waar hij in 1909 afstudeerde. In Zeeland kreeg zijn
kunstenaarsloopbaan gestalte. Hij werd tekenleraar aan
enkele middelbare scholen in Middelburg, waaronder
de Rijkskweekschool en het plaatselijk Gymnasium.
Daarnaast was hij actief als 'kunstnijveraar' (beoefenaar
van de toegepaste kunst). In het Zeeuwse stond hij aan
de wieg van enkele kunstenaarsgezelschappen, zoals
de in Vlissingen gevestigde 'Het Zuiden' en de Zeeuwse
Kunstenaarskring. Zijn vrije werk was impressionistisch
en kreeg na de oorlog een meer abstract karakter.
Met zijn werk oogstte hij kort na het afzwaaien aan
de Academie succes. Tijdens de Wereldtentoonstelling
in Brussel (1910) behaalde hij een gouden en bronzen
medaille. Grote roem was voor hem na deze vliegende
start echter niet weggelegd. Hoewel zijn werk enkele
jaren geleden centraal stond in een tentoonstelling in
de 'Schotse Huizen' in Veere, geniet hij tegenwoordig
weinig bekendheid. Hoe hij tijdelijk in Schiedam verzeild
raakte, laat zich verklaren uit zijn familierelaties. Het
ouderlijk gezin Heijmans verhuisde vanuit Utrecht
naar Schiedam en zowel Louis als zijn broer en zuster
trouwden met Schiedamse ingezetenen. Direct na zijn
huwelijk in 1910 met Wilhelmina Scheffer vestigde hij
zich in Vlissingen, maar familiebezoek zal hem met
enige regelmaat in Schiedam gebracht hebben. Mogelijk
verbleef hij tijdens de oorlogsjaren wat regelmatiger
in de stad, gezien het grote aantal tekeningen. Van de
Zijlstraat maakte Heijmans een serie van ten minste
vijf tekeningen, steeds vanuit een ander standpunt. De
hier getoonde tekening/crayon laat het bruggetje naar
de Noordmolenstraat zien, met links de melkzaak van
Kleinekoort. De andere tekeningen, alle in de collectie
van het Gemeentearchief, laten als een stripverhaal
een steeds opvolgend deel van de Zijlstraat zien. Een
daarvan toont de enige nog resterende panden die
aan de slopershamer wisten te ontkomen en die nu
onderdeel uitmaken van de distilleerderij van Herman
Jansen. Hoewel deze er anno 2012 wat desolaat bijstaan,
is het de hoop dat ze definitief behouden blijven. Het is
een fraai aaneengesloten rijtje pandjes met halsgevels
dat misschien niet de grandeur uitstraalt van een groots
monumentenpand, maar wel de sfeer ademt van de oude
Brandersbuurt, waarvan zo weinig bewaard is gebleven
©Arie Wapenaar Particuliere collectie
Musis 38
