Dinsdag 10 April 1928
Derde Blad
Pagina 1
4
t CONGRES
VERDRONKEN.
DE EEUW VAN VAN HOUTEN
1828 - 15 APRIL 1928
DE GESCHIEDENIS VAN EEN GROOTBEDRIJF
In het huis te Utrecht, dat den socialis
tische» spoorwegmannen meer zorgen kost
dan vreugde brengt (er komt jaarlijks
°P de exploitatie van !het ihuis een 30.000
te kort!) is gedurende de Paascibdagen het
33ste Congres gehouden van de S. D. A. P.
Er is heel wat verhapstukt en de leiders
■van de partij zijn er wel in geslaagd net
te doen alsof alle zaken fijn geregeld zijn.
Maar dat is toch niet precies zoo.
Het begon al met de openingsrede van
Oudegeest. Hij beweerde, dat de groei
hij; de S. D. A. P. in binnen- en buitenland
ei' inzat en dat vooral „de Kerkdijken"
in Nederland weer naar elkander hengel
den.
Uit het Congres gingen er echter stem
men op, die op grond van de feiten»
gememoreerd in het laatste jaarverslag,
Eeeiemaal niet zoo blijmoedig spraken
over den groei der partij; het partij-bestuur
moest later zich zelf verdedigen tegen het
Eengelen naar samenwerking met de
Katholieken.
Branderige kwesties als de vraag naar
de vereeniging van meerdere functies, izou
de partij-raad wel alleen behandelen.
Als een lastig kind kwam Frank v. d.
Goes verklaren, dat in de partij links
tegenover rechts stond; bij kwalificeerde
de behandeling die de linksche minderheid
Ead moeten ondergaan als „onbehoorlijk"
er> sprak over het antwoord van „Het
Uolk'' op den „Open Brief" van die
minderheid als „een leelijke en minne
repliek".
Maar de eenheid, aldus v. d. Goes in
navolging van Oudegeest, die moeten wij
handhaven.
Daarmee hebben zij meteen een lesje
gegeven aan Katholieken, die lichtvaardig
denken over het verbreken van onze staat
kundige eenheid.
De groote punten die aan de orde
kwamen, waren vervolgens het beleid van
Eet partij-bestuur, de samenwerking van
S. D. A. P. en N. V. V., het militairisme
eh de mogelijkheid voor een Esdeapeecr lid
te zijn van communistische organisaties.
Bij het eerste punt verklaarde Albarda
°-a., dat de Katholieke arbeiders „bewerkt
moesten worden om met. hun hulp via
«democratische" regeeringen in „de socia
listische maatschappij" te komen.
Mijnheer Albarda houdt dus vast aan
Eet idee met de katholieken samen te
Werken om de Katholieke Staatspartij
kapot te maken. Daar zijn wij zelf ook
nog bij.
De heer Y liegen verzekerde, op ide
klachten over achteruitgang der openbare
school „dat men moet blijven ijveren voor
de openbare school."
Moet men dat ook nu blijkt, dat de
g meerderheid van het volk niets van die
school moei hebben?
Professor Bonger protesteerde tegen het
samengaan van S. D. A. P. en N. V. V. Het
is, zoo zei hij, een vroolijke dag voor de
Christelijke vakbeweging; zij kan lot het
K V. V. zeggen: gij zit vast aan een
Politieke partij. Deze spreker geloofde ook
niet aan den triomf van het socialisme
tegen den wil van de verbruikers in; al
Worden er zakken vol aanhalingen uit
Marx aangehaald, dat is nog geen bewijs,
aldus de socialistische hoogleeraar, die
nog in folie woordenwisseling raakte met
een bestuurslid van het N. V. V.
Over het mililairisine is het ja en neen
gebleven; iedere afgevaardigde kon vijf
minuten over de zaak spreken. Schaper
kreeg meer tijd om minister Lambooy
aan te vallen, die zoo brutaal was geweest
maar reohtstreeksche vragen Ie stellen aan
den ontwapenenr.
liet. eind van het liedje is nu geweest,
dat. de heeren ontwapenen maar in tijd
Van nood „een mobilisatie van beperkten
omvang" zullen goedkeuren,
tableau!
Ten slotte is het voorstel aangenomen
°m liet. lidmaatschap van communistische
organisaties onvereenigbaar te verklaren
met het lidmaatschap der S. D. A. P.
Wij kunnen dat besluit begrijpen en
Ei Hij ken; de G. D. A. P. neemt het uit
louter zelfbehoud.
Alleen: waarom mag dat partijbestuur
zulke maatregelen wèl nemen en waarom
mogen de Katholieke leiders dat niet?
Het is een leerrijk Congres geweest en
miss. hien komen wij er nog wel eens op
terug.
Ben ONGELUK OP Hr. Ms. „DE RUYTER"
ier werklieden door gassen bedwelmd.
Bij het overladen van stookolie in den tor
pedojager „De Ruyter" te Vlissingen zijn Zater
dagmorgen vier werklieden van de werf „de
Schelde" door gassen bedwelmd. Twee hunner
moesten naar het ziekenhuis worden overge
bracht.
DOODELIJK MOTORONGEVAL.
Per motor tegen een motor
Zondagavond is de ongeveer lS-jarige H.
Waits van Stadskanaal, die met zijn motorrij
wiel in de richting Wildervank reed, in volle
vaart tegen een langs den weg staand motor
rijwiel gereden. De botsing was zoo hevig, dat
w. over den kop sloeg en bewusteloos bleef lig-
E®n. Hij werd naar het Academisch Ziekenhuis
b® Groningen overgebracht, alwaar hij korten
Wd na aankomst overleed.
27 JA AT! TN VEI!HAM). De Domtoren
Utrecht zit reeds 27 jaren in stellingen-ver
band. Eindelijk zal, indien de restauratie"
werkzaamheden geen tegenslag krijgen, het
volgende jaar de stijger worden afgebroken.
Alvorens evenwel dit reusachtig fabrieks
complex, dat gebouwd is op een terrein van 40
H.A. tot stand kwam. had men in de tachtiger
jaren te Weesp. alreeds de oude kleerwasschcrij
verlaten en oen geheel nieuwe fabriek betrok
ken. Maar jnist in deze jaren trad een zeel)
sterke groei in den afzet van Van Houlen's.
Cacao naar alle landen op. Dit dankte men
niet alleen aan de uitstekende hoedanigheid
van het product, maar ook aan de zorgvuldige
verkoopsorganisatie en de grootsch opgezette
reclame. Op uitgebreide schaal werd deelgeno
men aan tentoonstellingen, in couranten en
tijdschriften werd druk geadverteerd en zoo;
werd er voor gezorgd dat de naam van Van
Houten op aller lippen was en de smaak van
Van Houten's fabrikaat op ieders tong.
Bij dezen stand van zaken dacht men er niet
aan nog langer in de „Nieuwe fabriek" té
blijven prutsen. De binnenstad van Weesp was
te klein en men ging naar het open veld om er
het een na het ander gebouw te stichten vau
de huidige „Koninklijke van Houten's Cacao
fabriek". Zes jaren gingen daarmee heen. zoo
dat eerst in 1897 met de fabricage in dit kleins'
fabrieksdorp kon worden begonnen.
En wanneer men nu de afmetingen en in
richting van een gebouw ziet als de branderij,
dan voelt men van zelf zijn bewondering
groeien voor hetgeen techniek, ondernemings
lust en durf hier hebben tot stand gebracht.
ïn deze branderij met haar speciale gasovens,
waarvoor Van Houten zelf ook het gas fabri
ceert in een eigen fabriek, worden de cacao
bonnen geroosterd of gebrand. Door dit bran
den lieeft eene verandering plaats in de chemi
sche bestanddeelen en het is een bewerking,
die met zorg moet geschieden, wijl ze op liet
juiste moment moet onderbroken worden, op
dat het verkregen resultaat een voor de verdere
bewerking breken, ziften en malen ge
schikte cacaoboon moet zijn, waarin de aroma
tische stoffen naar den eiscli tot ontwikkeling
zijn gekomen.
Wij hébben hier een van Je phasen willen
vermelden die de cacaoboon doormaakt aleer
zij tot cacaopoeder en wat dies meer zij. bereid
is. In een historisch overzi.ht van een onzei)
voornaamste choooladefabrie.<cp is echter geen
plaats voor de technische bef .indeling van het
productieproces, al hebben wij dat ook onder
vriendelijke voorlichting van bet begin tot het
eind mogen volgen. Om er toch iets van te zog
gen stipten wij reeds aan. dal het goeddeels een
kwestie van reinigen en Umn. breken en
branden, pletten en malen va a cacaoboonen is
om poeder van boter te scheiden en beide
producten de verdere bewerking te doen onder
gaan, die noodig is >m ze In den handel te
brengen. Wat al machines daartoe gebezigd
worden, van boonen-weegmactVne tot omwikkel
en vulmachine van de bekende cacaopoederbus-
sen met Van Houten's bruin of goud etiket,
zullen wij niet nagaan, do b om daarvan
©enigszins een idee te geveu mag worden op
gemerkt, dat Van Houten naast de eigen gas
fabriek ook een complete ma-bluebankwerkerij
in bedrijf lxeefc voor net onderhoud, de aanvul
ling en vervolmaking der technische instal
latie van de fabriek.
De omvang van tiet beurijf moge verder
door enkele cijfers geïllustreerd worden n.l.
dat er per dag aar. grondstoffen een kwantum
van 60.000 kg cacaoboonen vnoi een bedrag
van vijf en veertig tot vijft'g duizend gul-Yn
verwerkt wordt, hetgeen aan cacaoboter alleen
reeds een productie oplevert van twaalf tot vijf
tien duizend kg per dag.
Deze cacaoboter wordt te ..harden" gelegd
im de bijna onafzienbare koe laai en verhan
deld op de Anvs'terdamscb - cacaoboteriiour®,
waar nog steeds de Van H .uten'6 boter de
markt beheerscht.
Met een enkel woord zij xos gewezen op d§.
fabricage van chocolade in ,1e onderscheiden
vormen van tabletten en bonbons die zooveel
handen aan bei werk houdt p de hygiëne In
de fabriek op verpakkings- expeditie- en kan
toorlokalen, waar steeds volop drukte heerseht)
op de stichting tenslotte te Vvete'.d eener Van
Houten's Cacaofabriek voor Di'itechlaud om dé
conclusie te wettigen, dat cl firma Van Hou
ten behoort, to! dé méést vooruitstrevende cho
coladefabrikanten onzer eeuw.
Thans honderd jaar geiêden beeft Coenraad
Johannes van Houten door de i ltviuding van
bet cacaopoeder den weg tot dit groote resul
taat bereid. Zijn nazaten zijn hem op dieu weg
gevolgd. Zij hebben bewezen de teekenen en
vragen des tijd» te verstaan en fcouden daordootf
hoog den naam en den roem van: Van Houten.
Te'Boskoop is het dochtertje Tan den heet
V. in een onbewaakt ©ogenblik te water ge-1
raakt en verdronken.
Luchtfoto van de tegenwoordige fabrieken van Van Houten tc- V, eesp.
o
tevreden. Hij verlangde een stoomchocolade-
fabriek en maakte van de gelegenheid die zich
ln 1850 te Weesp aanbood gebruik om er een
executoriaal verkocht wordende kleerwasscherij-
fabriek te koopen.
Vestiging te Weesp.
In deze fabriek stond een stoommachine van
8 tot 10 paardenkrachten opgesteld en daar
was ook een woonhuis bij. Voor de som van
2.970.02%, alle onkosten inbegrepen, werd
C. van Houten kooper en toen in deze voor
het doel geschikte gebouwen het bedrijf was
overgebracht, kon men eigenlijk eerst van een
chocoladefabriek in ons land spreken. Hier kon
alles beter ingericht worden dan in de vorige
werkplaateen. Het productie-vermogen werd
daardoor niet weinig vergroot, al rekende men
niet op een vermogen, zooals dat reeds in de
naaste toekomst.noodig bleek. In de jaren die
onmiddellijk volgden op de opening der stoom
fabriek breidden z-ich de relaties in binnen- en
buitenland zoozeer uit, dat men verplicht was
nieuwe machines bij te plaatsen en telkens om
liggende perceelen moest aankoopen om de
ruimte der werkplaatsen te vergrooten. Wijl
de zaak dermate floreerde, kon de leiding niet
meer door één persoon gevoerd worden. Coen
raad van Houten nam daarom eerst zijn zoon
Caspar Johannes en later ook zijn dochter
Johanna Sophia in de firma op en voerde sedert
dien den naam van de firma C. J. van Houten
-Zoon. In latere jaren werd aan de fahriek
■het •praedioaat van „Koninklijke" verleend, zoo
dat vergunning werd verkregen zich te noemen:
„De Koninklijke Van Houten's Cacaofabriek",
en nog later werd een wijziging gebracht in
den aard der vennootschap, die thans officieel
wordt aangeduid als: „De Commanditaire Ven
nootschap op aandeelen onder de firma C. J.
van Houten Zoon".
Huis i.p de Leliegracht te Amsterdam, waar
in 1815 het bedrijf van v. II. begonnen werd-
Alvorens wij den verderen loop der feiten
nagaan zij hier vermeld, dat de aandeelen dézer
Vennootschap uitsluitend in banden zijn van
familieleden, zoodat de Vennootschap thans
bestaat uit de heeren Douwinus Johannes van
Houten Sr. en D. J. vau Houten Jr., Geert
van Mesdag en zijn beide zonen Gilles Jacob en
Jacob Siegfried van Mesdag met den schoon
zoon van eerstgenoemde, Jhr. Joan Frans Berg.
Co en raad Johannes van Houten, die tot 1883
aan het hoofd der firma stond en die door
zijn persoonlijke leiding, daarbij in de ver
koopsorganisatie en de reclame gesteund door
zijn zoon Caspar, haar tot zulk een hoogte
wist op te voeren, overleed na eenige jaren
van rust in den ouderdom van 82 jaren. Zijn
taak is door een jongere generatie overgenomen,
die even buiten Weesp aan den Amsterdam-
aclien weg het reusachtige fabrieks-complex tot
stand bracht, —aar thans meer dan duizend
personen geregeld goed betaalden arbeid vinden
en waar dagelijks de duizenden ponden Van
Houten's Cacao en cacao-boter, de treinladingen
chocolade-reepsn en bonbons vervaardigd wor
den, waarvoor een afzetgebied is gevonden de
wijde wereld rond.
1801 geboren zoon van den oprichter der fa
briek, in zijn met energie .doorgezette pogingen
er In, de stroopaehtige bittere chocolademassa,
zooals die na het malen uit den molen vloeit
tot poeder-vorm te brengen.
Deze Coenraad van Houten was reeds op
jeugdigen leeftijd in de fabriek van zijn vader
aan het werk gezet. Steeds zon hij op verbete
ring der chocoladefabrikaten en eindelijk ge
lukte het hem door een deel van het vet der
cacaoboonen uit te persen, het overblijvende
tot poeder te verwerken, smaak en aroma in
dit poeder tot den hoogsiten graad te ontwik
kelen en daaraan de eigenschap te geven, dat
het zich gemakkelijk in kokend water oplost.
Op deze uitvinding werd octrooi aange
vraagd, welk octrooi op 4 April 1828 voor den
tijd van 10 jaren werd verleend. Dit feit wordt
thans te Weesp, waar de Cacao- en chocolade
fabrieken der firma Van Houten sedert 1850
gevestigd zijn met grootenluister herdacht.
En daar is alle reden voor.. Want niet alleen
de Nederiaindsche chocolade-industrie ontleent
aan deze uitvinding haar beteekenis, maar zij
is van groot belang gebleken voor de geheele
wereld, zooals de voorbijgegane eeuw bewijzen
kan.
De aandacht die wij vragen voor het eeuw
feest, dat te Weesp gevierd wordt en voor de
jubilcerende firma behoeft daarom geen nadere
verklaring. De naam Va.n Houten is een we
reldnaam geworden die bekend is aan groot
en klein. Het is een naarn, waaraan "Weesp
zijn opkomst en welvaart dankt en die de re
putatie der Nederlandsche chocolade-industrie
hoog houdt over de gansche wereld.
Vervolgen wij nu onze geschiedenis van de
uitvinding van het cacaopoeder, dan moet hier
worden vermeid, dat men tot dan toe chocolade
alleen kende in den vorm van tabletten: bit
tere chocoladekoekjes voor de bereiding van
cacaodrank en door suiker gezoete chocolade
reepen om uit de hand te eten. In de bittere
chocolade zit al het vet (cacaoboter) van de
cacaoboonen. Ruim de helft van het gewicht
is vet en daarom werd de chocoladedrank voor
velen te machtig geacht. Coenraad Johannes
van Houten wist liet overtollig® vet langs ine-
ehanischen weg uit de boonen te persen er,
toen een deel van de cixocolademassa na de
vstextractie door persen zoo droog was gewoi -
den, dat zij zich niet meer tot koekjes liet
vervormen, gelukte hot dep experimentaloi
door een afzonderlijke bewerking daarvan P°e"
der te maken, hetgeen hem recht geeft op den
titel van uitvinder der poedercacao. C. vau
Houten bewoonde toen, zooals het Gepreiili
geerd Naamregister van alle Kooplieden enz.
der stad Amsterdam voor het jaar 1825 ver
meldt, op de Prinsengracht oVer Amstelveld.
Gedurende de jaren, dat bet octrooi, op de
uitvinding van kracht was bleef Van Houten
de cenige cacaopoederfabrikant. Daarnaast
echter werd ook de c,hoor!adeabricage in den
vorm van koekjes gehandhaafd, want het laat.
zich begrijpen, dat het betere, n.l. het nieuwe
product zonder vermenging met zetmeel of
andere stoffen, die aangewend wei-den om de
vette chocolade relatief minder vet te maken,
niot terstond algemeen gewaardeerd en ge
bruikt werd. Van Houten bepaalde zich echter
meer tot he.t vervaardigen van bittere koek
jes, die hij ook in kwaliteit belangrijk wist. te
verbeteren. Naarmate de verkoop van de pos-
der zich uitbreidde verminderde die der koek
jes, maar toch heeft het nog tot 1883 geduurd
voor de fabricage daarvan geheel werd stop
gezet.
De Koninklijk geoctroyeerde poeder-choco
lade werd door Van Houten in den handel ge
bracht, in stopt'tesclien, voorzien van een op
geplakt etiket. In verschillende deelen van
het land zocht men klanten, maar hoewel het
fabrikaat overal waar bet ingang vond om zijn
uitstekende hoedanigheden werd geapprecieerd,
was het toch maar een langzaam proces, dat
tot verruiming' van afzetgebied leidde. Vele
jaren kon met de beperkte inrichting op de
Prinsengracht worden volstaan, doch eindelijk
voelde Coenraad van Houten zich daar toch te
eng behuisd. Dit deed hem in 1842 besluiten
den korenmolen „De Eendrachtte Leiden te
koopen en daarheen zijn bedrijf over te bren
gen. Dit was reeds een groote vooruitgang,
maar al kon hier bij bet bedrijf de wind als
beweegkracht worden gebruikt, toch was de
ondernemende fabrikant, die inmiddels het
stoomwezen liacl zien opkomen daarmede niet
Coenraad, Johannes van Houten, uitvinder
van de cacao in poedervorm in 1828
geschieden. De oprichting immers van een.
cacao boonen-molen wijst er op, dat Caspar
va'n Houten den weg op wilde der groot-fa-
brfCage van chocolade-tabletten en als onder
nemend man beeft hij zeker aan zijn fabriek
de destijds gewenscbtS outillage gegeven. Toch
zal deze we) niet uit veel meer bsstaan hebben
dan uiteen.braudirpmmei, et» cacao boonen te.
branden, zooals men koffieboontjes brandt, een
wan om schillen te verwijderen en het ten of
ander toestel om de boonen te breken.
Een eaeaoboonen-molen was dan ook reeds
een groote technische verbetering, al was het
geenszins een ingenieuze razende machine in
den zin onzer huidige Hinder, en Ongevallen
wetten, Natuurlijk werd niet uit dieu hoofde
vergunning tot oprichting vereischt, maar van
wege de toen ter tijd bestaande belasting op
het gemaal.
De eerste cacaoboonenmoien, die in de ge
schiedenis der „Van Houtens" fabrieken een
gToote rol speelt, werd eenvoudig door hand-
kracht gedreven. Het was een zware karwei
voor de sjouwerlieden om den molen aan het
draaien t© houden en uren aaneen als in een
manége rond te loopen. Dit leidde er later too
de werklieden-molendrijvers door geblinddoek
te paarden of het aanwenden van een wind
molen te vervangen en op die wijze heeft meu
het productieproces der bittere chocolade ver
beterd en vergemakkelijkt tot stoom en eleo-
t-ficiteit haar intrede deden in de fabriek
Uitvinding van het Cacaopoeder.
Terwijl het bedrijf van Van Houten zachtjes
aan groeide deed zich in de twintiger jaren
der vorige eeuw voor de bereiding van cacao
een zeer gewichtig feit voor
Na talrijke proef nemingen slaagde Coen
raad jeu»s van Horten, een op 15 Maart
In het begin der woelige jaren van de vorige
êeuw, toen de naweeën nog schrijnden dei-
Napoleontische oorlogen, werd in de hoofdstad
van ons land in een perceel aan de Lelie
gracht de grondslag gelegd der „Van Houten s
Cacao en Chocoladefabrieken". Casper van
Houten verkreeg op 15 April 1815 vergunning
om een „chocolaatmolen met twee paar stee-
nen" op te richten, waardoor het vervaardi
gen in het groot der bittere chocolade-tablet
ten, die onder den naam van Zeeuwsehe cho
colade reeds een zekere vermaardheid genoten,
meer overeenkomstig de eischen des tijde kon
