mSSSÊÊÊmm
Donderdag tl October 1928
Tweede Blad
Pagina 1
t GESTORVEN
DE MIJNRAMP TE SAWAH-LOENTO
t HALF OM HALF
HET GEBEURDE HOUDT GEEN AAN
KLACHT IN TEGEN DE GETROFFEN
REGEERINCSMAATREGELEN
NA DE VECHTPARTIJ TE 'S-HAGE
ROEKELOOS EN ONVOORZICHTIG
RIJDEN
DE VERDACHTE TOT 14 DAGEN
HECHTENIS VEROORDEELD.
DE SECRETARIS-KWESTIE
IN HALSTEREN
Er is niets leerrijkers dan de geschiedenis
tan de ontwikkeling of liever van de afta
keling der zoogenaamde „vrijdcnkers"-veree-
nigingen. Opgericht in een tijd, dat ecn-
ïijdig-ontwikkelde mannen inderdaad een
strijd tusschen wetenschap en geloof meen
den te zien, traden de stichters der godde-
looze vereenigingen op met de leus „ver-
lichting" en meenden dat zij de wereld ge
lukkiger zouden maken door hen op te hef
ten uit de „duisternis" van den godsdienst
lu „de dageraad" van lichtende wetenschap.
De jaren gingen voorbij en de mensch-
hoid heeft bemerkt, dat de wetenschap niet
soo doorschijnend was als wel gedroomd
Was; dat zij geen levensraadsels oploste; dat
zij. ook in haar schitterendste vindingen
geen voedsel gaf aan de ziel, al gaf zij het
lichaam ook meer genot en verfijning en
gemak. Niemand kan (ontkennen, dat de
vroeger bejubelde „kracht en stof'-leer heeft
kfgedaan; in de wetenschap is die meoning
dood. die het voorstelt of het heelal wel zoo
te verklaren is. Op schier elk gebied zijn
de mannen der waarachtige wetenschap op
vraagstukken gestooten, waarvoor zij ook
geen oplossing weten. Het is niet daar, dat
uien de mensehen moet zoeken, die het be
staan van God trachten te loochenen.
Men vindt ze alleen bij degenen, die den
mortel vol hebben van „wetenschap" maar
keelemaal niet weten, wat wetenschap eigen
lijk is. Zij zouden versteld staan te hooren,
dat dp grondleggers en baanbrekers in moer
dan één tak van wetenschap, goede en vrome
katholieken waren. In hun idee is Katho
liek en dom zóó óén, dat zij zelfs van geen
Kal ludieke geleerden droomen.
Maar zij zijn er toch, en meer dan onge-
loovigeri van de soort als „De Dageraad" pro
pageert..
„De Dageraad"; maar iedereen weet, dat
daar de haat geëxploiteerd wordt, de spot
en de laster. Er is de laatste jaren hij
kans geen man van eenigeu naam, die zijn
reputatie wil verspelen in dit gezelschap. En
de lieeren leiders daar maken het er ook
naar. Jn uitgelezen scheidtaai trokken zij
kl sinds maanden tegen elkaar op in el
kaar verketterende blaadjes. Hoving en Con-
standse stonden als brieschende leeuwen
tegenover elkaar en deden elkander de
Scherpste verwijten
Heelt; afJeelingen zijn nu geroyeerd uit
de landelijke vereeniging.
IIcl. blaadje „De Nieuwe Cultuur", dat
door Constandse was opgericht in Januari,
is nu al niet alleen voor de helft verkleind,
maar zal ook eens per maand inplaats van
eens per week verschijnen.
Tc weinig waardeering, klaagt de uitge
ver.
Maar wij verheugen ons en zien er een
aiie:i\v bewijs in, dat het slecht geschapen
Staat met. de belangstelling van de god
loochenende vrijdenkerij. Een groot deel
Van ons volk moge dan, helaas, onverschil
lig zijn, de menschen lusten toch ook de
grove Dageraadskost niet. Het atheïsme is
gestorven en vindt haaSt geen stellige ver
dedigers meer dan onder de radicale socia
listen en communisten.
He Kerk zal nog staan als al die kleine
godsdiensthatertjes, die zoo tegen haar ge
spuwd hebben en nu elkaar verslinden, al
lanc vergeten zullen zijn.
De z.gn. Strafmijn heeft niet onder
de ramp geleden
DE REGEEiRING KAN GEEN BLAAM
TREFFEN
•Al jaren geleden hebben velen, die met
hun kerkgenootschap gebroken hebben in-
Be?i ui, dat een mensch niet leeft van brood
sheen en dat een beweging niet kan be
staan van bestrijding alleen.
2oo ontstond een vereeniging die zich
boomde „de nieuwe gedachte" en die ten
doel libeft om lien te vereenigen, die dei
ouden godsdienst verworpen hebben maar
toeli oen levens- cn wereldbeschouwing, die
hij bet wezenlijke en blijvendmenschelijke
m don godsdienst aansluit, als onontboer-
i1: willen vasthouden,
hb ze beeren, die er meestal een socialis
tisch getinte maatschappijbeschouwing op
bahouden, willen zoo een nieuwen gods
dienst vinden, en daartoe organiseert zij
P-zingon in de vier groote steden van het
Idn.l, waar menschen naar toe kunnen
Kaan, die met liun tijd geen raad weten,
sinds zij de Kerk niet meer kunnen vinden.
Merkwaardig is nu wel te zien, waarover
°P doze bijeenkomsten zooal gehandeld
^ordt. Voor ons ligt de sprekerslijst met
onderwerpen van 7 October tot 30 Decem
ber.
Een liberale meneer zal de menschen on*
eihouden over een boek van Maxim Gorki;
66n.ander zal voordragen uit een Spaanschen
Schrijver; een treurspel van Vondel wordt
Bedeel a meerd; een Joodsche arts zal spreken
bt'er (j3 onsterfelijkheid der ziel; weer een
ccr ?-al spreken over tooncel en religie; een
tPijdcnker zal het gehoor onderhouden over
tt°n lach in Europa nu en vroeger; en tep
l°tte krijgen de leden dan toch een Wag"
jjer-Qiorgen en een Schubert-ochtend en na
Jio muziek weer een lezing over een Duit.ncli
"rama.
Wat dat nu allemaal met „nieuwe ge
achte' ic maken heeft, is ons niet duidelijk,
roeger werden zulke dingen in rederijkers-,
tamers en soortgelijke bijeenkomsten ge-
tötiden. liet feit, dat met zulk surrogaat in
ptUu.ensiige behoeften van menschen wordt
joorzien, stamt tot triest nadenken. liet be-
■Jsti dat alle. idcu a cmlrsnt, het wezen van
De heer Koningsberger, minister van Ko-
lonign iheeft op de vragen van den heer L.
L. H. de Visser dn verhand met de in Januari
j.l. plaats gehad hebbende mjjnramp te Sawah-
Loento nader het volgende geantwoord:
Vraag 1. Het is den ondereetoekemle bekend
dat de mijnramp, waarbij 26 menschen het
leven lieten, wordit geweten aan het inrichten
van een deel der mijn tot z.g. strafmijn, waar
door de veiligheid der arbeiders aan de be-
w ak i n gsm og el ij leb e id zou zijn opgeofferd.
0e voorstelling van zaken berust echter al
leen op veronderstellingen.
De strafmijn, welke gebruikt wordt voor
tewerkstelling van contract-koelies, die wegens
herhaalde werkwieigening politioneel worden
gestraft, ds een afzonderlijke kleine mijnaf-
doeling met eigeu ingangen, geheel afge
scheiden van de groote mijn en ongeveer 3
4 K. M. van de plaats van de ramp verwijderd
Vraag 2. Het is derhalve juist dat een ge
deelte der mijn op last van den dienst van het
gevangeniswezen is ingericht als instituut tot
het ondergaan van straf door contract-koelies,
doch aangezien deze z.g. strafmijn in het ge
heel niet onder de onder werpelijke mijnramp
geleden heeft, is het duidelijk, dat de Regee
ring wegens de inrichting van die strafmijn
voor gestrafte contract-koelies niet voor de
ramp kan verantwoordelijk worden gesteld.
Ook ter zake van de richting van de miju-
afdeeling voor dwangarbeiders, waar de brand
ontstond, kan de regeer ing geen blaam tref
fen.
De dubbele .hekken, die de toegangen tot
genoemde afdeeling afsluiten, zijn alle voor
zien van een telefoon en worden bewaakt door
dubbelposten.
Daar twee man van het bewakingspersoneel
niet antwoordden op den eersten aanroep,
moet worden aangenomen dat zij op hun pos
ten door de giftige gassen zijn overvallen.
Voorts zijn vier man van een andere post,
die de hekken reeds geopend hadden, blijkbaar
te laat gevlucht.
Dat de onderwerpelijke mijnbrand, ondanks 't
weinig talrijk personeel (125 man) een betrek
kelijk groot aantal slachtoffers heeft geëischt,
is te wijten aan do volgende omstandigheden-
le. zeer waarschijnlijk is de brand opzette
lijk .gesticht, tengevolge waarvan, in tegen
stelling met een door broeiing ontstanen
brand, in korten tijd zeer liooge temperaturen
zijn ontstaan, die de vorming van het zoo
uiterst giftige koolmouosyde bevorderen;
2e. op 't oogenblik,, dat de brand uitbrak
Zondags na afloop van de werkzaamheden van
de tweede ploeg, werd in dit veld niet gewerkt,
zoodat het gei-uimen tijd duurde vóór de
brandhaard was gedooaliseeird, hetgeen het
sub. le. genoemde gevaar natuurlijk in de
hand heeft gewerkt.
Vraag 3. Zooals in het antwoord op vraag
1 Is medegedeeld worden gestrafte contract
koelies afzonderlijk in de z.g. st;rafmijn te
werk gesteld.
Vraag 4. Uit de beantwoording van de voor
gaande vragen blijkt, dat het gebeurde te
Samah-Loento geen aanklacht inhoudt tegen de
getroffen Regeeriingsmaatregelen en geen
aanleiding geeft om die buiten werking te
stellen en dat daaruit evenmin tot intrekking
van de koelie-ordanuamtie moet worden ge
concludeerd.
Bij ongevallen wondt door de mijndirectie
een schadeloosstelling uitgekeerd aan de na
gelaten betrekkingen.
Vraag 5. De arbeidsinspectie heeft met het
eigenlijke mijnwerk geen bemoeienis, zoodat
de plaats gehad hebbende ramp gee naaulei-
ding geeft tot uitbreiding van dien .dienst. Tn
verband met de waarschijnlijke ooi; aak
van de ramp is daarlin ook geen motief
te vinden voor uitbreiding van dezen dienst.
BRAND IN DE SACRISTIE DER
ST. MARTINUSXERK TE GRONINGEN.
Het vuur spoedig gebluscht- Toch nog
aanzienlijke schade.
De begrafenis van den doodgeschoten
schoorsteenveger.
DE IN DE KERK AANWEZIGE
KINDEREN GERED
Gisterenmiddag omstreeks kwart over vier
werd de brandweer gealarmeerd voor een
brandje boven in de sacristie dar St. Martiuus-
kerk aan het Academieplein te Groningen.
De brandweer spoedde zich met groot mate
riaal naar de bewuste plaats en wist het vuur,
dat gelukkig nog geen grooten omvangbad
aangenomen, weldra te blusschen, zoodat na
een half uur het gevaar geweken was. Hoe het
vuur ontstaan is kon nog niet met zekerheid
worden aangegeven. Kostbare en oude gewa
den, die ter plaatse werden bewaard, konden
worden gered, maar' toch moet. naar ons werd
verzekerd, de aangerichte schade zeer aanzien
lijk zijn. Er werd juist in de kerk een gods
dienstoefening met een 200-tal kinderen ge
houden, doch dez© konden) dank zij de ge
nomen goede maatregelen, ordelijk en kalm
het kerkgebouw verlaten.
godsdienst zijn vervaagd en de gemeenschap
der ziel met God wordt nu vervangen' door
wat zwelgen in muziek of luisteren naar
een spreker, die meer of minder knap en
oorspronkelijk ia.
Het is geen godsdienst én het is geen ern
stig geestelijk werk. Het is hoogstens wat
idealistisch genieten. Half om half kan het
worden genoemd.
BIJ DE ENORME BELANGSTELLING
WAS HET VERKEER OP SOMMIGE
PLAATSEN IN WANORDE
Onder zeer groote belangstelling had gisteren
do teraardebestelling plaats van het stoffelijk
overschot van den 18-Jarigen schoorsteenveger
C. Brand, die Zaterdagavond j.l. op den. Noord-
West Binnensingel hij een vechtpartij met een
agent van politie werd doodgeschoten.
De belangstelling van de zijde van het publiek
was bijzonder groot. Vooral in de Zorgvliet-
straat, waar het huis der ouders van den jongen
is, was de menschenmassa enorm.
Om ongeveer 2 uur vertrok de stoet.
Achter den lijkwagen volgden drie volgrijt ui-
gen met familie en vrienden. Enkele kransen
waren op de kist gelegd.
Overal langs den weg. aan beide kanten van
het water stonden de menschen in dichte rijen
geschaard.
De politie had opdracht gekregen zich niet
in de nabijheid van den begrafenisstoet te ver-
toonen. Op sommige punten was het verkeer
dan ook geheel in wanorde De verkeersagenten
hadden eveneens hun posten verlaten.
In de smalle straten ontstond een verschrik
kelijk gedrang, dat nog erger werd, toen de
paarden van den lijkwagen begonnen te stei
geren. Door eenige personen, welke meeliepen,
werden de beesten bij den teugel genomen en
zachtjes meegevoerd.
Op verschillende punten was de verkeers
agent vervangen door een controleur der tram.
Langs het hoofdbureau van politie ging de
stoet naar de algemeene begraafplaats.. Voor
het hoofdbureau werd een oogenblik stil ge
houden. Overigens trok me» in a,le s '5'e
verder.
Op de begraafplaats was de belangstelling
enorm, terwijl ook daarbuiten tallooz.en den
stoet stonden op te wachten. Er waren geen
politiemaatregelen getroffen: alleen in de om
geving van hat graf was niet touwen een
ruimte afgezet.
Om half 4 arriveerde de stoet.
Een tiental vrienden van den overledene
liepen vooraan en schaarden zich rond het graf.
Er werd aan de groeve niet gesproken.
De vader, die van smart in onmacht was
gevallen, moest weggedragen worden.
Hierna verlieten de duizenden diep onder
den indruk het kerkhof.
DE AANRANDING VAN DEN
CHAUFFEUR BIJ HALFWEG.
Hoe de daders aangekouden
konden worden
Dinsdagmiddag verschenen op 't hoofdbu
reau van politie, te Amsterdam, drie Duitsche
handwerkslieden, tiit Westfalen, respectieve
lijk 22 en 17 jaar oud.
Zij zeiden zonder middel van bestaan te zijn
en vroegen naar hun vederland te worden te
ruggebracht.
Hun passen .waren in orde.
Bij het onderzoek naar hetgeen de drie
Duitschers bij zich hadden kwamen ook eenige
revolverpatronen te voorschijn. Dit gaf arg
waan en de gedachte rees, dat zij wellicht iets
meer zouden weten van de mishandeling op den
Haarlemmerweg.
Dit vermoeden bleek juist, want al spoedig
liepen zij met hunne mededeelingen vast en
hekenden twee van Uen inderdaad bij deze mis
handeling betrokken te zijn.
De derde, bij wie» de patronen werden ge
vonden, bleef aanvankelijk ontkennen. Ook hij
is ten slotte door de mand gevallen.
Hij ontkende echter met een revolver den
slag te hebben toegebracht, waardoor de chauf
feur bewusteloos werd. Hij heeft hem slechts
met de vuist mishandeld.
Uit het verdere verhoor bleek, dat de drie
Duitschers, na de mishandeling van den
chauffeur van Halfweg naar Amsterdam zijn
geloopen.
De politie heeft toen ook onderzocht op een
verzoek van den commissaris van politie van
het bureau VVarmoesstraat, om aanhouding
van drie Duitschers. die in een pension op don
Nieuwendijk, waar ZÜ een nacht logeerden,
diefstal hebben gepleegd.
Vermoedelijk zijn deze drie Duitschers hier
aan niet schuldig.
Hun brutale pogins, om als vreemdeling,
zonder middel van bestaan, door de politie
over de grens te worden-gezet, js ,jus zij
de oplettendheid van de politie, verijdeld.
Gisteren zijn de drie Duitschers naar Half
weg overgebracht.
EEN ETlïA AT-BALLET. Een thea. ar directeur in Berlijn laat terwdll© van de reclame het
in haar theater optredende tuil let- voor de deur optreden. Begrijpelijkerwijs trekt ©en en ander
veel belangstelling.
Dt
D TE SITTARD
ig. voor de Rechtbank
is uitgesteld
Dim diende voor de rechtbank te Maas
tricht do zaak tegen den 39-jarigen J. D„ ecu
woonwagenbewoner, die 14 Juli tegen 1x,k uur
'e avonds in eenszins aangeschoten toestand
was gekomen in 't café van J. TV. Salden aan
den Limbriehterweg te Sittard. D. was kwaad
op de vrouw van S„ omdat deze zich in on-
gunstigen zin zou hebben uitgelaten over D's
huishouden. Hij bestelde een flesch bier en
toen Salden hem deze bracht, sloeg hij hem
er mede op het hoofd en schouders. Bovendien
stak hij hem met een mee in den rug. De echt
genoot© van S., de 65-jarige M. C. Geussen
kwam toesnellen en kreeg van D. een mes
steek in den hals, die den slagader doorsneed,
ten gevolge waarvan de vrouw spoedig over
leed. D. ging even naar buiten, waarop de
dochter de deur grendelde. Van buitenaf be
gon D. de vensters te bewerken. Later werd
hij aangehouden door de marechaussëe.
Voor de rechtbank herinnert hij zicli alleen
maar, dat hij S. met een flesch geslagen heeft,
van de rest weet hij niets meer.
Tot bet hooren van nog eenige getuigen
werd de behandeling op verzoek van het
O.M. uitgesteld tot 23 October.
MOORD OP EEN BRUILOFT.
Tien jaar gevangenisstraf gcëisclit.
Voor de Rechtbank te Almelo stond terecht
een 20-jarige bakkersknecht uit De Lutte,
gemeente Losser, terzake, dat hij op 1 Juli
j.l. den 29 jarigen J. H. Haarman met voor
bedachten rade een mes in de borst heeft ge
stoken, welke steek tot in het hart doordrong
en waardoor de dood bijna cumiddellijk In
trad.
Bij de behandeling dezer zaak bleek, dat
beklaagde zich met den veralagene op een
bruiloft had bevonden. Tusschen beiden be
stond een veete, zoodat al spoedig een hand
gemeen ontstond. Beklaagde trok hierop zijn
mes, doch zijn vrienden hielden hem tegen
en namen hem het mes af. Nadat de gasten
rog een fiinken borrel gebruikt hadden en
verdachte door Haarman op verschillende
manieren geplaagd was, gaven zijn vrienden
hem het mes terug en wezen hem nog eens
nadrukkelijk op de vole beleedigingen, die hij
van Haarman ondervinden had.
Daardoor opgewonden liep verdachte plot
seling op Haarman toe en stak dezen bet mes
in het hart.»
Het O.M., waargenomen door mr. Blok,
eischt© wegens moord met voorbedachten rade
een gevangenisstraf van 10 jaren.
MOORD OP EEN MANDOER.
l.80 koelies aangevallen
BATAVIA, 9 October. (ANETA.) Het
Nieuws van den £>ag v. N. I. meldt, dat op 3
October op de ru'oberonderneming Pematang
Toedjoeg in de Westerafdeeling van Borneo
een mandoer werd aangevallen door dertig
koelies eg door deze werd vermoord.
fï ,0. fg t.vxM' ..W*
EEN nmuiiKUWlEL AIS BLOEI!EN-VLIEGTUIG- visl bij het Herfst-Automobdel-conco na
in Berlijn to bewonderen.
EEN JAPANSCH SCHEEPSOFFICIER
DOODGESCHOTEN.
Gevolg van een woordentwist
ER WERD VOLDOENING GEëlSCHT
BATAVIA. 9 October. (ANETA). Een Ja-
pansch tweede officier van het s.s. „Makassar
Maru", dat in Tandjong-Priok lag, kwam, toen
hij gisterenavond om half 10 voor 'n bioscoop
gebouw in Kampong Kodja snel voor een
deeleman op zij sprong, in vrij onzachte bot
sing met een Timoreesch schepeling van het
s.s. „Cycloop". De Timorees was hierover ge
belgd en eisehte voldoening. Een woordentwist
ontstond die de tegenstanders ten slotte zoo
opwond, dat de Timorees een mes trok en den
officier een steek dwars door den hartstreek
toebracht. Het slachtoffer overleed kort daarop.
De dader vluchtte, doch werd hedenmorgen
aan boord van zijn schip gearresteerd. Hij
legde een volledige bekentenis af en gaf als
reden van den twist een vrouwenperkara op.
Het mes, waarmede d*e misdaad werd bedreven,
is in beklaagdes kleeren teruggevonden. Do
kleedingstukken waren gedeponeerd in een be
rucht huis. waar men getracht had de bloed
sporen weg te wisschen wat echter slechts ten
deele gelukt was. De „Makassar Maru" zou
heden vertrokken zijn, doch de reis werd uit
gesteld in verband met het verhoor van eenige
schepelingen als getuigen. Het schip zal ver
moedelijk eerst morgen kunnen vertrekken.
Het lijk van den officier is ter beschikking
gesteld van den Japanschen consul.
Ecu ongeluk met doodelijk gevolg
De rechtbank te Leeuwarden deed uitspraak
in de zaak tegen den twintigjarigen E. F. B.
uit Apeldoorn, leerling van de tuinbouwschool
te Frederiksoord, verdacht van hot veroorza
ken van dood door schuld.
Op 14 Mei jJ. zou hij als bestuurder van
een auto roekeloos en onvoorzichtig hebben
gereden op den straatweg bij Wolvega, ten ge.
volge waarvan hij bij het passeeren van twee
wielrijders den smidsknecht J. Poiesz overreed
met het gevolg dat deze is overleden.
Verdachte werd veroordeeld tot veertien da
gen hechtenis en een jaar ontzegging van het
recht een motorrijwiel te besturen. De eisch
was twee maanden voorwaardelijke gevange
nisstraf met een proeftijd van twee jaar.
NA DE STEEKPARTIJ
TE GROESBEEK
Verdachte tot een jaar veroordeeld
Voor d© Arnhemsche rechtbank stond op
2 Oct. terecht W. J., arbeider te Goesbeek,
die op 6 Augustus B. v. E. eveneens wonende
te Groesbeek met een mes drie steken heeft
toegebracht, waardoor zij ernstig werd ge
wond.
De officier vair justitie eisehte een gevan
genisstraf van twee jaren.
De rechtbank ven-oordeelde verdachte tot
een jaar gevangenisstraf.
Ontevredenheid over de beslissing j
van de Kroon
EEN jSPOEDEISCHENDE
RAADSVERGADERING.
Dezer dagen hebben we melding gemaakt
van het feit, dat bij Kon. besluit van 20 Sep
tember in beroep de goedkeuring is onthouden
aan het besluit vau den gemeenteraad van Hal
steren, waarbij aan den heer A. v. Hoek ont
slag werd verleend uit zijn betrekking van se
cretaris en ambtenaar van den burgerlijken
stand dier gemeente.
De Ivroon overwoog waarbij dat de nieuwe
raad niet bevoegd was den heer van Hoek ta
ontslaan, omdat de oude raad hem reeds ©en
straf had opgelegd.
Door eenige raadsleden is nu aan den voor
zitter van -den Taad het verzoek gericht cm
een spoedeischende vergadering te heieggen en
daarop als eenig punt aan de orde te stellen
het ontslag van den heer van Hoek.
Vermoedelijk zal de raad nog deze weck
bijeenkomen.
ïi
