VREDE IN ZUID-OOST-EUROPA!
DE MALAISE TE BERLIJN
De Liebermann-affaire voor het Hof
rm
HcT STREVEN VAN ITALIË
ZATERDAG 18 JANUARI 1930
DERDE BEAD.
l
DE KLEINE ENTENTE EN 'T VERMINKTE HONGARIJE
HET GETUIGENVERHOOR
déraillementen in t amusements
bedrijf
DE SCHEPPING VAN prof. NACHTLICHT
(Van een bijsonderen correspondent.)
Vo! zorgen gaan de staten van Zuid-Europa
het nieuwe jaar tegemoet. Sedert Europa's
nienvre indeeling iï de toestand van de binnen-
ea buitenlandsche politiek in geen der landen
aan den Donau zóó hopeloos geweest.
Het lijltt we! weer Kerstmis 1916, toen de
centralen, na een reeks groote overwinningen
op de slagvelden, bun tegenstanders den vrede
aanboden, maar dezen het aanbod afsloegen,
daar v.n twijfelden aan de eerlijke bedoelingen
van den vijand en hoopten op een overwinning,
om op hun beurt de vredesvoorwaarden te kun
nen stellen. Miliiosnen menschen stonden
toen tegenover elkaar, in de loopgraven hun
kerden de verkleumde, doodmoede soldaten
naar vrede, arbeid en eigen huis, en in het
stafkwartier werden steeds nieuwe slagen voor
bereid.
Ook nu verlangen, de volken intens naar
vrede, de leiders van den wereldoorlog echter
denken nog steeds aan hun overwinning, die
echter geen vrede bracht. In de overdekte loop
graven heerecht rust, maar de strijd om den
waren vrede wordt nog steeds voorbereid en
eens zal het uur aanbreken, waarop die over
winnaars tot inkeer moeten komen, als ze niet
vernietigd willen worden, zooals de centralen,
ondanks hun overwinningen op de slagvelden,
te Trianon. St- Germain en Neuiliy verpletterd
werden.
De diplomatieke generale staf der kleine
entente heeft dezer dagen een nieuw krijgs
plan ontworpen; In plaats van verzoening is
verdere strijd het parool; de andere partij:
Oostenrijk, Hongarije en Bulgarije, stelt zich
teweer; haar devies luidt: De tijd arbeidt voor
ons. want slechts gerechtigheid kan de ware
overwinnares zijn.
Italië speelt in dezen strijd tusschen de
kleine entente en Oostenrijk, Hongarije en
Bulgarije do rol der Vereenigde Staten in den
wereldoorlog. Eerst heeft het met Hongarije
vriendschap gesloten, vervolgens met Oosten'
rijk en er zal binnen fcorteren of langeren tijd
voor Bulgarije, welks bestaan bedreigd wordt,
niets anders overblijven dan zijn lot toe te ver
trouwen aan de macht, die, hoewel niet onbaat
zuchtig dan toch zeer verstandig, de eerste der
orerwinnaars is geweest, die in den herfst van
1918 besloten heeft, rond deze landen verzoe
ningspolitiek te roeren en de verslagenen tot
vriend te maken.
De toestand der staten van de kleine en-
teute, is, wat de blnnenlandsche politiek be
treft, ondanks al;e mooie verklaringen, veel
ongunstiger dan die van Oostenrijk, Hongarije
of Bulgarije. Die z.g. betuigingen van loyauteit
in Jaego-Slavië kunnen misschien vele kringen
in 't buitenland misleiden, de werkelijkheid ken
nen alleen de bewoners Tan het land, die iedere
hoop op een verstandige politiek van Belgrado
hebben laten varen en nu op gebeurtenissen
wachten, welke aan dezen toestand een einde
zullen maken. De Joego-Slavische pers houdt
zich al weken bezig met de huldigingsdeputa
ties, omdat ze over andere onderwerpen maar
.Jiever zwijgt.
Intus3chen, terwijl er zelfs uit het geknechte
Kroatië een uit 600 leden bestaande deputatie
naar Belgrado reist, om den koning voor den
huldigen toestand te bedanken, vindt er te
Zagreb op het Zriniplain een nieuwe aanslag
plaats en in het ministerie van spoorwegen
komt men een groot a spioanage-affaire op het
spoor, het mobilisatieplan dar spoorwegen
wordt ontvreemd, en professor Seremata w< rdt
voor het staatsgerecht gedaagd, beachuldisd.
dat hij in een literatuurgeschiedenis don rassen-
baat aanwakkert.
Tot nog toe bestonden er in het land vier
Sokolvereentgingen, de Servische, Kroatische,
Sloveensche en Joego-Slavische. Na eindelooze
onderhandelingen besloot men, de vier vereeni-
gingen samen te smelten,.hetgeen echter mis
lukt is, waarop de dictatuur den „Iugo-sokol"
door middel van de wet ln het leven riep en
verordende, dat de vereeuigingen, die tot op
heden bestonden, zich binnen een bepaalden
tijd bij den „Iugo-sokol" moesten aansluiten,
daar ze anders opgeheven zouden worden.
Al bijna een jaar lang probeert de dictatuur
met geweid, de drie naties één te maken, doel»
zonder bet geringste resultaat. De nationale
minderheden spelen in het geheel geen rol. men
maakt korte metten met hen, zoodra zij zich
willen doen gelden, en daarom geven zij er de
voorkeur aan, zich rustig te houden.
Hoe een staat met zulke binnenlandsch©
moeilijkheden zich staande kan houden is een
raadsel.
Geen haar beter is de toestand in Tsjecho-
Slowakië en Roemenië. Niet alleen op politiek
gebied, doch ook economisch lijden deze staten
door hun kunstmatige grootte.
Dat deze toestanden duurzaam kunnen zijn,
gelooven de verantwoordelijke leiders van deze
drie staten zelf niet. Zij houden zich alléén
staande, doordat de groote mogendheden voor
lopig genoeg van den oorlog hebben en hun
■•enige hoop is dan ook, dat er geen krijg meer
zal ontbranden, zeker niet zoolang zij aan hun
herstel bezig zijin. Intusschen bewapenen allen
zich ijverig.
De geschiedenis der laatste vijftig jaren in
het Zuid-osten van Europa leert ons, hoe com
plicaties ontstaan en men kan nit de zoo pas
gepubliceerde akten van het ministerie van
Iraltenlandsche zaken te Weenen aantoonen,
dat ook bondgenootschappen de ineenstorting
van staten niet kunnen verhinderen, als deze
niet op den juisten tijd de gevaren onder de
oogen zien en den goeden weg inslaan.
De onrechtvaardigheid in Zuid Oost-Europa
moet worden hersteld, wil in dit deel van
Europa de spanning ophouden en de rust te
rugkeeren. Het verbond, dat de drie successie
staten samenhoudt, brengt den vrede veel
ernstiger in gevaar dan de Triple Alliantie.
Deze drie staten der kleine entente zouden
zich al lang elk afzonderlijk met Oostenrijk,
Hongarije en Bulgarije verzoend hebben, ware
er niet het verdrag, dat hen wederkeerig bindt,
om het hun te beletten.
Tusschen Hongarije en Joegoslavië zou een
verzoening zonder groote offers mogelijk zijn
geweest en de rede van den rijkspresident
Horthy te Moliacs had als uitgangspunt dier
toenadering kunnen dienen, doch Belgrado kon
zich niet vrij bewegen, daar Praag en Boe
karest iedere actie verhinderden. De drie
successie-staten kunnen slechts gezamenlijk
buitenlandsche politiek voeren, dear zij mee-
nen, dat afzonderlijk optreden hun bondge
nootschap ontbindt en hun bestaan bedreigt.
Herhaalde malen liet president Masaryck
blijken, dat hij tot een rechtvaardige regeling
der Hongaarsche grenskwesties bereid was,
doch telkens klonk daarop de vermanende stem
uit Boekarest: Wij geven geen voetbreed
gronds prijs. De drie staten garandeeren elkaar
wederkeerig onschendbaarheid van hun on
rechtvaardige grenzen en deze garantie lioudt
hen staande en samen vereend.
Deze toestand in het Zuid-Oosten kaechter
niet blijvend zijn. De bij den vrede van Europa
geïnteresseerde machten zullen ten langen
laatste inzien, dat de verdragen van Parijs
verandering behoeven, en ook de volkenbond
zal dat inzien, de volkenbond, die toch ook
tot taak heeft, te bemiddelen tusschen degenen
zijner leden, die op het punt staan met elkaar
In conflict te komen. De financieele beslis
singen van hét verdrag- van Versailles zijn
evenals het Dawes-plan onuitvoerbaar geble
ken. De schuldeischers van Duitschland moee
ten een revisie van deze beslissingen goedkeu
ren, om de economische ruïne van Duitschland
en van geheel Europa te voorkomen. Zoo zali
men ook tot het inzicht komen, dat de verdra
gen vanTrianon en Neuilly herzien moeten
worden, wil men dezen verminkten landen
nieuw leven instorten en hun het bestaan mo
gelijk maken. Het moorden aan de Servische
en Bulgaarsche grenzen moet ophouden even
als de altijddurende arrestaties ln Tsjecho-
Slowakië. Het zelfbestemmingsrecht der volken*
moet, zooais in de veertien punten van Wilson
verkondigd was, tot zijn recht komen, en de
ethnograpbische grenzen alléén mogen bij de
afbakening der landsgrenzen den weg wijzen,
niet de strategische, welke, gezien immers het
Kelloggpaet, iedere beteekenis moeten verlie
zen.
Artikel 17 van Het verdrag van den volken
bond heeft do mogelijkheid voor zulk een her
ziening opengelaten. De successie-staten zullen
hiertoe tenslotte moeten overgaan, willen ze
een oorlog voorkomen, of hun heeie bestaan
niet op een kaart zetten.
De ontevredenheid in de successie-staten is
nu, elf jaren na den vrede, nog zóó groot, dat
deze staten bij een streng doorgevoerd plebis
ciet meer gebied zouden verliezen dan ze na
den oorlog gekregen hebben. Van die onte
vredenheid getuigen de publicatiesvan den
Engelsche publicist Scotus Viator, een vriend
der Tsjechen en Serviërs, die met teleurstel
ling moest constateoren, dat datgene, wat in
de plaats kwam van Oostenrijk-Hongarije on
rechtvaardiger en voor den vrede gevaarlijker
(s, dan de Donau-monarchie. Zij blijkt uit de
verhouding der Slowakeu en Kroaten tot het
„broedèrvolk".
Behalve deze politieke wantoestanden eischen
ook de economische belangen een algeheele
herziening der "verdragen.
Italië's buitenlandsche politiek toont dui
delijk in welke richting de zaken zich zullen
ontwikkelen. In zijn streven om zich de mach
tigste plaats in Znid-Oost-Europa te verzeke
ren, heeft dat land met Hongarije en Albanië
vriendschapsverdragen gesloten. De verzoe
ning met Oostenrijk sluit zich hierbij aan en
ook Bulgarije zal dit voorbeeld volgen. Voor
zeker werden deze verdragen niet gesloten,
om den status quo van 1919 te garandeeren.
Komen derhalve de mogendheden niet tijdig
tot besinning cn de kleine entente tot redelijk
heid, dan z;_i de sedert elf jaar heersehende
wapenstilstand wel niet lang meer voortduren.
De strijd der optanten en het geschil inzake de
Oostelijke herstelbetalingen bewijzen voldoen
de, hoeveel springstof er in het Zuid-Oosten
ligt opgehoopt. We laten nu nog den ontzet-
tender. toestand der minderheden buiten be
schouwing.
Eij het begin van het nieuwe jaar kan het
nut. hebben, op si deze dingen eens ernstig te
mfiËM
IN BERLIJN-WEST BEVINDT ZICH EEN KAPPER, die zijn klanten onder
de kunstbewerking bezig houdt met het zingen van diverse aria's; er wordt
beweerd, dat het den man klanten bezorgt
Tweede dag
DE BALANSEN IN DE LAATSTE JAREN
VOOR DEN AANDEELENVERKOOP
GEFLATTEERD
Donderdagmorgen werd de behandeling Tam de
strafzaak in hooger beroep tegen Salomon Lie-
bermann door het Amsterdamsche Gerechtshof
voortgezet.
De belangstelling van de zijde der balie, die
den eersten dag, vooral tijdens het verboor van
mr. L. van Gigh, zeer groot is geweest, is danig
afgenomen. Op de publieke tribune echter is de
belangstelling weer toenemende.
De president ondervroeg thans den getuige
Woltman en den deskundige mr. van Nierop,
over de bedrijfsresultaten van de Veendammer
Hypotheekbank vóór den verkoop der aandeeien
aan Liebermann.
Mr. van Nierop deelt mede, dat de onderzoe
kingen hebben uitgewezen, dat da debiteuren
van de Veendammer grootendeels niet volwaar
dig waren.
De president: Wanneer ze wel volwaardig
zouden zijn geweest, zou dus alles in orde zijn
geweest?
De getuige: Slechts gedeeltelijk. De onvol
waardigheid der debiteuren was niet het eenige;
wijzen. Mogen de groote wereldleiders orde er werden door de Veendampier ook veel te
brengen in Zuid-Oost-Europa, ze redden daar
mee den vrede van heel 0113 werelddeel.
KORTE BERICHTEN
De Fran-sche Air Union luchtvaart-maat
schappij heeft een overeenkomst gesloten met
da autori'eiten van Fransch-Syrië en Engelsch-
Irak om gebruik te kunnen maken van het mili
taire vliegveld te Damascus en het civiele vlieg
veld van Bagdad. Door de Air Union worden
thans tusschen beide plaatsen proefvluchten
gemaakt met bet doel Damascus te verbinden
met den luchtpostdienst DonilenDelhi va.n de
Britsche Imperial Airways Btd.
'Op een desbetreffende vraag in het Dagerhuis
gesteld, heeft mr. Montague medegedeeld, dat
de EngelandBritsch-Indië luchtpost sinds 1
November wegens atmosferische moeilijkheden
in midden-Europa iederen keer over een grooter
afstand pet trein en in sommige gevallen ook
over zee is vervoerd, dan volgens liet ortgineele
plan de bedoeling is. Volgens dat plan werd de
mail per vliegtuig van Londen naar Basel ver
voerd, per Egypte en verder weer per landvlieg
tuig naar Britsch-Indië. Uit de in het Lagerhuis
gedane verklaring blijkt nu. dat de voor Britsch-
Indië bestemde luchtpost momenteel over een
zeer grooten afstand per trein en boot wordt
vervoerd Deze maatregel houdt nauw verband
met de zware tegenslagen, die de Britsche vlieg-
dlenst op het Middellandsche zee-parcours heeft
ondervonden.
De vliegers Kingsford Smith en Ulm, die de
Australian National Airways Ltd. oprichtten,
openden 1 Januari den vttegdienst tusschen Syd
ney en Brisbane. Kir.gsford Smith vloog naar het
Noorden en Ulm naar het Zuiden. De vliegtui
gen waarmede deze dienst werkt, zijn door de
Engelsche Avro-fabriek in licence gebouwde
drie-motorige Fokkers. Het 3-motorig Fokkev-
vüegtuig „Southern Cross", waarmede de beide
Australiërs eerst over den Stillen Oceaan en la
ter van Australië naar Engeland vlogen, bevindt
zich nog steeds op Schiphol. Het is niet bekend,
of Kingsford en Ulm hun voorgenomen vlucht
met dit toestel, van Europa naar Zuid- en Noord-
Amerika, nog zullen uitvoeren.
De groote vlucht van Spokane naar Washing
ton en terug, die door Amerikaansche legervlieg
tuigen uitgevoerd wordt als onderdeel van de
luchtmanoeuvres, moest te Mount Clemens in
Michigan worden onderbroken, daar zich op de
deelnemende vliegtuigen een zoo zware Ijslaag
had vastgezet, dat de vliegers zich gedwongen
zagen te landen. De vleugels der vliegtuigen wa
ren bedekt met een laag ijs van 600 tot 2109
pond elk.
Een Amerikiuinsche marinevlieger die boven
de Narraganseu-baal met een parachute uit een
vliegtuig was gesprongen, heeft itons gezien een
opvouwbare boot, die h(j hij zich had, gedurende
de daling op te blazen. In dit bootje gezeten daal
de de vlieger op het water en pagaaide toen naar
een onderzeeboot, die hem opnam.
De ..Nebraska Silver Fox Corp." heeft do
Boeing-lucht vaart-maatschappij een proces aan
gedaan en 40.000 dollar schadevergoeding ge-
elseht door het veroorzaken van den dood van
58 jonge zilvervossen op haar teelinrlchtlng ie
Meadow In Nebraska. De beesten vonden den
dood door het telkens schrikken van de laag
vliegende postvliegtuigen der Boeing maat
schappij. waardoor dikwerf een paniek ontstond.
De grootste schade ls aangebracht in de maan
den April, Mei en Juni, toen de vossen ter wereld
kwamen.
De te New-York opgerichte vereeniglng van
vrouwelijke gebreveteerdc vliegers, telt momen
teel 91 leden. Im het geheel zün in Amerika 12'}
vrouwen in het bezit van een vliegbrevet.
hooge hypotheken verleend.
De president: U bent dus over het algemeen
van oordeel, dat de balansen van de Veendam
mer in de laatste jaren voor den aandeelen
verkoop geflatteerd waren.
De getuige mr. van Nierop: Juist. Ik wil daar
mede niet zeggen, dat mijnheer Woltman dit
deed met het oog op een eventueelen verkoop
De getuige Woltman: Wanneer het waar is
wat u zegt, dan zou ik het er later op hebben
aangelegd stelselmatig den koers te drukken.
Doch juist ln de tijden waarin ik met Lieber
mann onderhandelde, bedroeg de beurskoers 75
4 80 procent.
De president: Dat hebt u vroeger anders ge
zegd. Wij hebben nooit nit uw verklaringen iets
anders kunnen opmaken, dan dat de koers 65
pet. bedroeg en dat er dus 85 pet. „muziek" in
de zaak zat. Nog een andere kwestie, wil ik hier
onder de aandacht brengen. U verkocht de Veen
dammer aan Liebermann zonder dat u de
eigenaar was.
De getuige Woltman: Ik bezat 960 aandeeien
De president: Jnlst, maar behalve die 96(J
waren er nog honderd en zestig, die in andere
handen waren. U vertegenwoordigde wel do
meerderheid der aandeeien, maar u mocht zich
toch niet als de eigenaar van de bank beschou
wen.
De getuige: Ik beb slechts mtjn aandeeien
verkocht.
Óe president: Neen. want de koopsom werd
bepaald naar de waarde van de bank. U hebt
in 't geheel geen rekening gehouden met de
belangen der andere aandeelhouders.
Ter sprake komt dan een brief van den pro
motor Sedeijn, waarin deze aan Liebermann
beriebt, dat er in de beleggingsmaatschappijen
ene overwaarde aanwezig is van li/n millioen
gulden.
De verdediger legt daarop een brief over van
Sedeijn aan mr. Duys, waarin Sedeijn meedeelt,
dat de getuig Woltman hem mondeling aller
gunstigste inlichtingen heeft gedaan omtrent
den toestand van de Veendammer. Eenzelfde
schriftelijke verklaring is ook bij mr. Duys
ingekomen van mr. Schürmann.
De president merkt op, dat hij wel graag
zon zien, dat Sedeijn monderling voor het bof
komt bevestigen, dat hij inderdaad met Lieber
mann in briefwisseling heeft gestaan, op de
wijze zooals door de verdediging is gezegd.
Mr. Duys belooft hierover in Brussel met
Sedeijn te zulten onderhandelen.
De getuige wordt voorts gevraagd, wat de
accouutant Smits als belooning heeft ontvan
gen voor de tot stand gekomen transactie.
Getuige: 25.000 aandeeien in de Centrale
Bank.
Sprekende over de verkoopacten der aandee
ien zegt de verdachte Liebermann, dat deze door
zijn advocaten zijn vervaardigd.
De president: Maar u wist toch wel wat de
contracten inhielden
De verdachte: Zoo nauwkeurig heb ik er
mij geen rekenschap van gegeven.
De president brengt vervolgens de benoe
ming van het nieuwe bestuur van de Veendam
mer 'ter sprake.
Na de pauze wordt het getuigenverhoor
voortgezet met J. J. Woltman, ex-directeur der
Veendammer Hypotheekbank.
De getuige verklaart de hypotheken van de
Veendammer niet verzilverd te hebben, en
voorts dat het idee om in activa te betalen,
zou zijn uitgegaan van Liebermann.
Komende tot de algemeene vergadering van
den 25en Juni 1927, laat de president den ge
tuige Woltman een schets maken van het ver
trek en de serre van het hols ln Hilversum,
waar de overdracht der aandeeien en de ac-
.tiva heeft plaats gehad. Uitvoerig vertelt de
getuige daarop het verloop der vergadering.
Op verzoek van den getuige wordt de kwes
tie der garanties voor de pandbrieven nog on
derzocht in de boeken.
Hieruit blijkt, dat door den getuige in 7
jaar tijds acht ton koerswinst gemaakt zijn
De getuige merkt daartegen op, dat er vier
er. een half miUioon pandbrieven zijn inge
kocht, zoodat die koerswinst toch niet zoo
vreeselijk hoog is.
Mr. Duijs: Nu, dat schikt toch nogal!
Gehoord wordt daarop de getuige A. C.
Möhring. Deze verklaart den verdachte Lie
bermann sinds 1919 te kennen.
Aangaande de Discontobank voor Creaietin
stellingen d'eelt deze getuige mede, dat de ver
dachte Liebermann in de bank de baas was, a
pleegde hij geregeld overleg met den heer Van
der Tooren.
De president: Hoe was de administratie van
de Discontobank?
De getuige: Zeer eenvoudig.
De president: Ja, dat zal wel. want de bank
deed eigenlijk niet veel. Wat voor zaken
deed zij?
De getuige: Promotor-zaken en dergelijke!
De advocaat-generaal: Was u in dienst van
de Discontobank of van Liebermann?
De getuige: Van de Discontobank.
De verdediger, mr. Kokowsky: Maar u bezat
toch ook nog een eigen accountants-kantoor,
nietwaar?
De getuige: Jawel, maar mijn werk voor de
Discontobank was toch hoofdzaak.
Mr. Duys: Is het u wel eens gebleken, dat
Liebermann met de Discontobank maar niet
alles kon doen wat hij wilde?
De getuige: Ja, eenmaal b.v. heeft van der
Tooren Liebermann in Brussel geschreven
waarom hij zoo weinig op kantoor was
Mr. Duys: Juist! De commissarissen hielden
dus wei degelijk toezicht op de faits et gestes
van Liebermann. Is het niet bewezen dat Lie-
bermann lang niet alle aandeeien bad?
De getuige: Ja, meneer van der Tooren had
b.v. zeventien aandeeien.
Om kwart voor zes schorst de president de
zitting tot Zaterdagmorgen tien uur.
BERLIJNSCH LUCHTVAART-MUSEUM-
Het Beriünsohe Luchtvaart Museum zal ver
moedelijk op het einlo van de maan* lebruarl
worden ingehuidigd. Het is ondergebracht ln
twee gebouwen, die zich op het vliegveld va*l
Tempelhof bevinden. Leider van het museum .s
de gewezen kapitein von Krupp, die tot nu toe
werkzaam was in de wetenschappelijke afdeeling
van het „Relchsverband fttr Luftfahrt" en die Ook
de historische afdeellng van de Internationale
Luchtvaart-ten toonstelling (de „I.L.A.' had in
gericht.
In het museum zal men een overzicht kriige 1.
van de ontwikkeling van de luchtvaart van haar
eerste stadium tot den dag van heden. Tal van
origineele toestellen, -waarmede jaren geleden 'e
eerste vluchten werden ondernomen, zullen^ ip
het museum kunnen worden bewonderd. Een
groot gedeelte van de historische afdeeling va 1
de „I.L.A." zal men hier weervinden. De eerste
vliegtuigen zonder motor, de toestellen van de
gebroeders Wright, de eerste motorvliegtuigen,
de vermaarde „Tauben" van Rumpler en tal van
andere toestellen zullen hier vereenigd zijn. Van
de allermodernste vliegtuigen zullen modellen
ln het museum aanwezig zijn.
(Van onzen correspondent.)
Berlijn, 9 Januari 1930
Voor degenen, die veroordeeld zijn tweemaal
daags een restaurant te bezoeken ten einde het
leven er in te houden, heeft het er kort geleden
somber genoeg uitgezien in Berlijn. Dat was
in de dagen, toen de kellners in arren moede
hek plan opgevat hadden, de servetten neer te
te leggen en tot staking over te gaan. Van deze
kellners kan men niets dan goeds zeggen. Zij
hebben indertijd het fooienstelsel door een 10
pCt. toeslag op de verteringen der consumen
ten vervangen en men kan niet anders zeggen
dan dat zij hun daarbij gegeven woord gestand
hebben gedaan. Natuurlijk nemen zij nog graag
een extra, kleinigheid aan, maar wanneer de
klant zich zijnerzijds aan de gemaakte afspra
ken houdt en geen penning boven de 10 pCt
geeft dan is het slechts bij de hoogste uitzon
dering, dat hij daardoor den onwil of de laat
dunkendheid van het dienende personeel op
zijn hoofd doet neerkomen.
Nu kunnen de kellners er van hun 10 pCt.
niet altijd komen en zij verlangen derhalve van
hun patroons een gegarandeerd minimum. En
wel een van 230, 254 of 260 mark, al naar ge
lang de kellner een hoogere sport in zijn vak
beklommen heeft.
De patroons begonnen natuurlijk ach en wee
te zuchten, maar tjen de bedreiging met de
servetten kwam, haalden zij toch bakzeil en
hieven de hoven aangehaalde veroordeelden van
verhongering verschoond.
Een der argumenten, welke de kellners in
hun loonstrijd aanvoerden, werd aan den ge
weldigen bloei ontleend, waarin het herberg-
bedrijf zich zou verheugen. Dit argument zou
geen opgeld meer kunnen doen in het jaar 1930
want hoe jong dat jaar ook zijn moge, het heeft
toch reeds heel andere dingen over het Ber-
lijnscho eet-, drink- en amusementsbedrijf open
haar gemaakt. De etablissementen waar maag,
hart en geest van de' voorbijgangers verkwikt
worden, hebben n.l. steeds aan grootheidswaan
zin geleden en toen nu onlangs dè heele Duit-
sche republiek en daarna nog eens de hoofd
stad des lands verklaarden, dat zij op den rand
van den flacon stonden, hebben zij het noodig
gevonden nog een stap verder te doen, ea er
smadelijk in ten onder te gaan. Aldus derail
leerden in een week tijds „Mokka Efti„On
kel Toms Hütte" „Imperator", „Bchweimler",
„Drel Musketiers" en „Gourmenia" om maar
die etablissementen te noemen, die elke toerist
in Berlijn zeker van binnen en vaa buiten ge
zien heeft.
„Gourmenia" een kind van Voss en Voss wa3
oorspronkelijk een wijnhandel, die later zijn
kracht in amusementsinrichtingen zocht. Zooals
na eiken oorlog brak er ook in Duitschland, 11a
1919 een wilde danswoede I03, en een verlangen
zich van het beetje, dat men had, te ontdoen,
op straffe het anders door de Entente te zien
conftske.eren.
De bestaande restaurants, cabarets en dan
cings hadden onvoldoende capaciteit, om een
botvlering van die woede mogelijk te maken en
er moesten er dus nieuwe gebouwd worden. Te
gelijkertijd verlegde het oentrum der stad zieh
naar het Westen en deze verhuizing werkte
allerlei wilde speculaties in de hand. Aldus rees
in een paar jaar tijd3 dat reusachtige amuse
mentsapparaat in Berlijn o.p, dat niet ophoudt
de verbazing van den vreemdeling te prik
kelen.
Maar dra trad een kentering in. De beyolking
vond baar evenwicht terug. Dragelijke toestan
den en een ordelijke levensregel werden op
nieuw ingeleid. De danswoede koelde af. De ver
twijfelde zucht naar verstrooiing ebde weg. En
de weerslag daarvan spiegelde zich natuurlijk
in het restauratie- en café-bedrijf af. Het. „Ber-
liner Stadtblatt" heeft zich van welingelichte
zijde laten vertellen dat de omzet in deze bran
che sedert 1927 in het Reich van 32 pCt. is
teruggeloopeu. In Berlijn zelf met 35 pCt.;. in
Hamburg met 30 pCt en in Frankfort met
56 pCt.
Deze teruggang was ook een gevolg van het
feit, dat belastingen en sociale lasten sedert
1924 verviervoudigd, zijn; de huren zijn meestal
gestegen; de loonen en salarissen met circa 45
pCt. de hoogte ingegaan. Zoodat het nu voor
komt dat er in het Westen een hotel en café
te vinden is, dat destijds op soliecle berekeningen
werd opgebouwd, maar nu eiken dag 2000 mark
moet incasseeren alleen om de vaste onkosten
te bestrijden.
Maar inmiddels gaven de Berlijnscbe restau
rateurs van alles anders blijk dan van inzicht
in de conjunktuur. Dozijnen van restaurant,
dancings enz. zijn. er ln de laatste paar jaar
geopeud geworden van welke iedere, in Berlijn
eeu beetje thuis zijnde leek dadelijk wist, dat
ze het onmogelijk zouden kunnen houden. Dezs
dingen dwarrelden dan ook in gestagen regen
op het plaveisel omlaag, maar desniettemin
werden er altijd weer nieuwe Inrichtingen met
dubieuse toekomst geopend.
Zoo was daar bijvoorbeeld de bovengenoemde
firma Voss, tegenwoordig Voss koncern ge
noemd, dat toch wel alles over zich had, om ia
staat te zijn, stroppen te vermijden. Reeds lang
voor den oorlog had deze combinatie al kaas
van het amusementsbedrijf gegeten. Met de in
flatie stevende zij deze veelbelovende wateren
met volle zeilen in en zoo kwamen onder den
scepter van dit concern o.a. de volgends be
kende inrichtingen Het „Admiralspalast" een
korten tijd wereldberoemd en toonaangevend
in het revue-bedrijf maar nu gesloten en un
heimisch als een kerkhof. „Bauer" eens de
trots van Berlijn, maar nu bijna onvindbaar
verlegd en vervangen door een onbeduidend
koffiehuis. Het „'Walhalla theater". Ook al ge
sloten. „Wien-Berlin" en „Libeile" heide in
de ietwat beruchte Jagerstrasse, waarvan de
glorie echter door vele deconfitures erg getaand
is. Dan bezat het concern het hotel „Vier Jah-
reszeiten" en het variété „Liebig" in Breslau,
in Leipzig het „KristalJpalast", in Maagden
burg het „Fürstenhof" in Stettin het „Zentral-
theater" enz.
Na deze escapades over de grenzen van de
stad heen, kwam het Voss koncern weer naar
de Spree terug en begon daar den bouw van het
„Palais am Zoo," het ,,Kafë am Zoo", en „Grill
am Zoo", allemaal inrichtingen in nieuw-Ber-
lijnsohen stijl, groot, tochtig en overheet. opge
dirkt, zonder cachet, maar kakelbont, mot mu
ziekkapellen van brutale luidruchtigheid, en
natuurlijk ontworpen door wereldberoemde
kunstenaars waarvan nog nooit iemand te voren
den naam vernomen had.
SIR ROBIN NALL CAIN, die op zijn landgoed in Brocket Hall (Engeland)
een jacht organiseerde, stelt zijn zoon, blijkbaar ook een jager in de toekomst,
voor aan den „Ma ster of the hounds"
Nadat alle Berlijners deze keten van loka
len twee of drie malen bezocht hadden, begon
de klandizie weg te ebben en dacht Voss het
juiste moment gekomen voor zijn allergroot
sten slag. Naast hem lag nog een stuk van de
Zoo, dat wegens de exorbitante prijzen, die er
voor gevraagd werden, niet exploiteerbaar was.
Er was daar al een tentoonstelling ten gronde
gegaan en later probeerde men het eens met
©en badinrichting, maar deze viel al in het wa
ter nog voor ook maar de hoeksteen van het
bassin gelegd was.
Voss was echter onvervaard en huurde het
terrein in. Daarna gaf hij de bouwfirma Helnic-
ke opdracht, daar een etablissement op te rich
ten, dat alle andere etablissementen van de
wereld in de schaduw zou stellen. Er werd een
echte professor bij geroepen, die Nachtlicht
heet en er zeker in geslaagd is, de zonderling
ste verlichting van de aarde in dit „Gourmenia"
aan te brengen. De man haalde nog meer an
dere kunststukken uit met het gevolg, dat de
gasten als porties ijs versmelten, wanneer zijn
belichting in haar volle glorie wordt ontstoken.
Verder is er een afdeeling geheel met cactus
sen beplant en dan is er nog een restaurant,
dat „Stadt Pilsen" heet, terwijl het dak weg
geschoven kan worden en de lieden, die aan
koude voeten lijden, aldus de gelegenheid krij
gen, ze onder den blooten hemel weer warm te
dansen.
De kroon van het geheel was echter een twee
de restaurant, dat „Traube" heet en dat uit een
paring voortgekomen schijnt van „Neue Sacb-
lichkeit" met oerwoud. Daar bet lawaai, flat
in een echt Berlijnsch vergenoegingsoord .be
hoort te heerschen, nooit helsch genoeg kan
zijn, had men hiel' behalve meerdere muziekka
pellen ook een aantal kooien met kakatoes aan
gebracht. Deze dieren werden echter aitemaal
sohor vanwege den rook en toen de dieren
bescherming zich met het geval begon te be
moeien, werden de kakatoes al naar hun ouder
dom in soepkippen of patrijzen omgezet en be
wezen ze den gast aldus nog hun laatsten dien
sten.
Heel de levering van deze sprookjesachtige
weelde was voor 1,5 mülioeu aangenomen-
Maar de betreffende bouwJirma bleek zich ver
rekend te hebben en het geval kwam op bijna
5 millioen te staan, terwijl het natuurlijk ook
te laat klaar was. Het sloeg zich echter dapper
door vele moeilijkheden heen en volgde daarbij
het voorbeeld van stad en land, d.w.z. het fi
nancierde het tekort met leeningen op korten
termijn. Maar deze verslonden Hymalaya's aan
rente en toen een der credietgevers zelf in
moeilijkbeden raakte, brak de bom los. „Gour
menia", organiseerde nog een klinkend Sylves-
teri'eest, verdiende in die nacht nog een flink
stuk geld, maar legde op 2 Januari het, hoofd,
ter ruste.
Dadelijk daarop volgden een aantal anders
herbergen, waarvan wij er boven reeds een paar
noemden. Wat „Gourmenia" betreft, dit zal uo£
wel gered worden. Gisteren had er een groote
vergadering van zes honderd crediteuren plaats
en werd 't voorstel gedaan, deze met 30 pot. af
te schepen. Daarna zal een ander, vermoedelijk
Kempinslty, bedrijf en opstal overnemen en
het ook nog eens probeeren. Het een extra
scheut water in de soep en in de koffie kan de
saneeriag natuurlijk ook in de hand worden ge
werkt en aldus hïiopt men professor Nacht-
licht's monsterachtige schepping voor algehee-
len ondergang te behoeden.
De andere inrichtingen zijn met minder ge
kraak in elkaar gezakt. „Schweimler" was eens
een zeer gezocht en goed restaurant, dat tot de
duurdere der hoofdstad gerekend werd. Maar
het zoo onberekenbare verloop, waaraan res
taurants in een %tad met veel tempo nu een
maal bloet staan, trof Schweimier en deze be
proefde het nog eens manmoedig met afschaf
fing van Weinzwang, met muziek en met dans
maar niets mocht baten.
„Onkel Toss Hütte" was tot voor weinig
jaren 'n aardige, oude kast, die hoofdzakelijk
door ruiters in 't Grünewald bezocht werd, web
ke daar 'n behoorlijk stuk geld achter plachten
te laten De bezitter werd echter ook ai dooi'
gootbeidswaan aangegrepen en bouwde met veel
onkosten zijn etablissement in een groote en
akelige kast om. Sedertdien wordt „Onkel Toins
Hütte" nog slechts door dagjesmensohen met
eigen boterhammen bezocht, welker consumptie
in het laatste jaar nog van gemiddeld één mark
op vijftig penning terug liep. „Mokka Efti" is
weer een slachtoffer van de débacle in de Bva-
ziliaansehe koffie en staat daardoor midden in
de exotiek.
Maar alle andere- déraillementen zijn aan het
zelfde euvel te wijten, aan overdreven opzet,
hooge huren en het gehaspel met credieten op
korten termijn, waar oblïgatieleeningen hfit
aangewezen middel waren.
TOSCANINI TE BAYREUTH
De directie van de „Festspiele" van Bayreuth
deelt mede, dat Toscaniui zich bereid heeft ver
klaard, dit jaar alle opvoeringen van „Tristan
•n
und Isolde" en van „Tannhauser" te dirige*-
