DE EERSTE LUCHTVAARTEN IN NEDERLAND.
UIT OUDE DAGEN
AUGUSUN'S LUCHTREIS VANUIT,
AMSTERDAM. j]
DE EERSTE LUCHTVAART IN
NEDERLAND.
213 rmi aaar. Z H- Prins Erf Stad-
hbuaie belden ter middagmaal
DE EERSTE BATAAFSCHE
LUCHTVAARDER.
HOPMANS OPSTIJGING TE
ROTTERDAM.
In den kop geven wij links een gravure
van J. Smies (1804), voorstellende het
kantoor der heeren Hopman en Laude,
rechtseen spotprent, eveneens van Spies,
op de moeilijke vulling van de ,JLust tot
OnderzoekIn het midden een onbe
mande luchtballon, die 18 December 1783
te s-Gravenhage werd opgelaten.
Haarlemmer In de volgende bewoordingen
uiting gaf aan de bittere gevoelens die de
snoode Amsterdammers na bet avontuur ach
ter den Overtoomschen weg in zijn. goedig
gemoed badden opgewekt:.
TER GELEGENHEID VAN MIJN LUCHT
REIS TE ROTTERDAM.
Dat misgunst hare Tanden scherpe:'
't Aan grijzen van de Lasterzucht,
Brengt thans, hoe zeer die Roede snerpa,
Mijn Luchtbal is veel reiner lucht.
'Klim op ten spijt van tegenstander^
Verhef mij boven Wolk en Zwerk.
Ziet, nu, gij spijtige Eer-aanranders!
Mijn Luchtreis als de proef op 't Werk
'k bedoel geen gunst, geen geld, geen
voordeed
Mijn schaë duldt ed'ler oogwit aan:
Dat nu een leder beter oordeel:
Want Hopman heeft de reis gedaan.
Hier drijve ik, schoon miskend,
hoog boven u verheven,
"te Verloor bij Amstels Volk,
onschuldig Naam en Eer,
Doch vlmde ln Rottes stad
ook met gevaar van 't leven,
Mijn Naam, mijn Roem, mijn Eer,
Gezondheid alles weer.
j|Li|j|; A. HOPMAN.
Eindelijk flouden ook de Amsterdammers
een ballonopstijging te beleven krijgen. De be
drijver was een zekere Augustin. Ook Augus-
tin had groote moeite de voor de vertooning
benoodigde gelden bij elkaar te krijgen, maar
zetten tenslotte maar voor eigen rekening
door. Het groote gebeuren voltrok zich 3 Sep
tember 1806 terwijl tooneel van opstijging het
Dril veld was. De toeloop van belangstellenden
was weer „onbesefbaar talrijk", maar het was
natuurlijk weer ver over den aangekondigdea
tijd, dat de gasbol zich uit den greep van moe
der aarde losmaakte. Augustin kwam neer in
de vlakte van Thermlet, tusschen Schouw en
Buiksloot.
Dat de Amsterdammers, die dttreet klaas!
stonden de luohtvaarders met steenen en dak
pannen naar hun hoofden te smijten wanneeft
zij meenden lang genoeg te hebben gewacht,
toch nog zoo kwaad niet waren, blijkt, waa?
het krantenverslag ons vertelt:.
De luchtballon van Hopman en Laude,
„Aandoenlijk zeker was het zien opgaan van
den kloekmoedigen man; vooral zag men de
aandoening op het gelaat der aanschouwers,
met nadruk op, dat der vrouwen geprent, toen
men den reiziger uit het gezigt kwijt raakte;
leder vreesde voor een ongeluk hetwelk men
zichzelf te wijten zou hebben; voornamelijk
voor dat van uit het schuitje te vallen."
Maar Augustin viel niet uit het schuitje.
En ook enkele weken later niet toen hij, op 1
October nogmaals vanaf het Drilveld opsteeg.
Wel glipte na de landing de nog gevulde bal
lon uit do handen der gedienstige helpers
zoodat aldus Augustin ..ik het verdriet
had van mijn ballon zonder mij in de lucht
te zien verheffen".
Hij schijnt echter spoedig over zijn verdriet
te zijn heengeholpen. Want woor medelijdende
burgers werd een Inteekening geopend om den
luchtvaarder voor het geleden verlies ech*«
deloos te stellen,
Wel is het bezoek door het trotscho lucfht-
seMp „Graf Zeppelin" aan Twente en Maas
stad gebracht, een wellkome aanleiding, den
blik eens terug te slaan in het verre, gi ij
verleden, en te waren door die heroïeke dagen
van weleer, toen er nog geen „Koninklijke
Luchtvaart", geen Fokkers en geen Zeppelins
waren, doch het menscfhdom pas de machtige
voldoening mocfht smaken, door de uitvlnddng
van den luchtballon, diie wondere schepping der
Monlgolüers, bet eeuwen-oude verlangen de
lucht te kunnen 'bevaren, in vervulling te zien
gaan.
Al zou het nog wel even duren, voordat ook
In. ons land de eerste bemande „konstige iugt-
bol" in het hlauwe zwerk zou opstijgen, nog
in hetzelfde jaar 1783, dat Joseph en Etienne
Montgolfier in het dorp Annonay ln Frankrijk
het probleem van luchtbevaTen tot een prac-
tische oplossing brachten, namen in Nederland
liefhebbers der natuurkunde, aerostatische
proefnemingen.
De eerste ballon-opstijging te Amsterdam
±.door Augustin op 3 September 1806-
Nadat in Rotterdam reeds in de laatste
dagen van November 1783 bet Natuurkundig
Gezelschap op de hofstede van den heer Osy
«en luchtballon had laten opgaan, vergastte
de heer Dil'ler op 18 December van genoemd
jaar de Hagenaars op de voorplaats van het
Stadhouderlijk Hof op het schouwspel van een
luchtbol-opstijging. De ballon, die ^n runder
darm was gemaakt en gas als vulling bad
werd eerst in tegenwoordigheid van de prinses
van Oranje aan een zijden draad opgelaten,
waarna Hare Koninklijke Hoogheid den draad
doorknipte en de luchtbal zich voor de blik
ken der toeschouwers spoedig in de wijde on
eindigheid verloor, ln Amsterdam hadden ln
Maart en April 1784 geslaagde proeven met
onbemande ballons plaats, in Maart door de
heeren Blanöbi vanaf het exercitieveld en in
pril door de heeren Joh. Dentzel en Pierre
Esaye Duyvené op het land achter de herberg
de Beerebijt aan den Omstel.
Maar niet aiiQ experimenten met een „koek-
Bak of m<^s1jfr van een lugtbol", zooals de
brave luchtballon in die dagen door den volks
mond werd genoemd, verliepen even geluk
kig. Zoo mislukten de proeven te Amsterdam
genomen „door de beeren van Barnebeld,
berugt apotekar, D- Engert medeberugt apo-
tekar en niet minder vloeker eil gpeelder ook
wel genaamd het wandelend geraamte weègens
zijn gedaante; A. van Moerkerk, nied. doctor
en F. Weddik, voornaam koopman". Dat
noemde heeren weinig vreugde van hun „koek-
eak" mochten beleven, blijkt o.m. uit een piaat
voorstellende een gekkenhuis, waarin zij an6
vier zitten opgesloten, en welke prent het vol
gende fraaie rijmsel bevat:
„Beschouw eens wel ter deeg
dees vier berugte sotten,
Die met de gansche stad
in 't openbaar dus spotten.
Dit is 't verdiende loon
van die verwaande He»,
Die ieder nu alhier
in 't sottenhuis kan sien.
Nog moest daarbij hun beurs
zoo plat ook zijn geslagen
Dat hun dees sotte grap
sou heugen al hun dagen."
Twee jaren na de uitvinding van den lucht
ballon zou men ook ln ons land het gTootsche
schouwspel te gen ie tea krijgen van de opstij
ging met een bemanden ballon, een gebeuren,
dat plaats had te 's Gravenhege op 12 Juli
1785. Reeds waren de ballon en de installatie
yoor het maken van het gas gedurende eenige
dagen op het Oude Hof te zien geweest.
Eindelijk was de groote dag aangebroken.
Roods des morgens was de ballon op de plaats
van opstijging gebracht en werd tegen twaalf
uur met de vulling begonnen.
Was de eerste luchtballon der gebroeders
Montgolfier gevu'ld met verwarmde lucht, wel
ke verkregen werd door het onder de ballon
opening in een komfoor verbranden van nat
gemaakt stroo en gebakte wol, al spoedig werd,
het eerst door Charles, waterstofgas als vulling
gebruikt. Dit gas werd op de plaats van op
stijging gemaakt in een aantal tonnen, die ge
vuld waren met ijzervijlsel en water en waarin
door toevoeging van zwavelzuur, als nieuwe
verbinding waterstofgas ontstond, dat door pij
pen tusschen de tonnen en den ballon in bet
b|all|onomliuls^i kon stroomen. Deze manier
van gas fabrioeeren, werd ook in den Haag
toegepast.
Doordat de buizen slecht gemaakt waren,
kon een gedeelte van 'het gas ontsnappen. Maar
ook het feit dat het ballonomhulsel, zooals
later bleek, aan de bovenzijde met pennemes-
sen en spelden baldadlglljk was doorstoken
was oorzaak, dat de ballon om 7 uur des avonds
voor twee derden gevuld was. De Fransch-
man Pierre Blanchard, die de opstijging zou
uitvoeren, zag de onmogelijkheid in om met
de beide reisgenooten die zich voor den tocht
hadden opgegeven, de heeren De BTuilpont en
Honinchthun op te stijgen. Doch belden „even
heet op de reis zijnde", vertikten bet om weer
uit te etappen. De kwestie liep zoo hoog, dat
zelfs de prins van Oranje erbij te pas moest
komen, die met Salomons wijsheid een einde
aan het gekibbel maakte door een gulden uit
zijn zak op te diepen en „kruis of munt"
gooide. Het wreede lot trof den heer De Bruil-
pont, die den ballon mocht nakijken.
Eindelijk kwart voor achit, was het groote
oogenblik daar. Nog enkele slingeringen en
daar steeg de ballon omhoog. Al vóór de opstij
ging had Blanchard kwade blikken geworpen
naar een hoogen schoorsteen, die precies op
den weg van opstijging van den ballon lag.
Zijn angstige voorgevoelens bleken niet over
dreven te zijn geweest, want voor men het
wist, zat de mooie ballon aan „cette maudiite
cheminée" vast. „De twee lugtreizigers",
zegt 't verhaal van "n ooggetuige „betoonden
groote stoutmoedigheid en bedaardheid in het
losmaken der touwen en van het net van de
schoorsteen, waarin de heer F. Broers van
Amsteldam, welke in het venster stond van een
nabijgeleegen huis, en over het dak klom, alle
mogelijke hulp aan de lugtreizigers toebragt.
Na deeze kleine schok steeg de bol tot boven
de wolken."
Daar het schoorsteen-incident tot het prijs
geven van veel ballast bad genoopt, kon de
luchtreis niet lang duren. De ballon kwam
neer in de buurt van Zevenhuizen. De ont
vangst, die den luchtreizigers ten deel viel, was
niet bepaald vriendelijk te noemen. De boe
ren, die gewapend waren met stokken en hooi
vorken, vielen als verwoed op het schuitje aan,
dat zij' in stukken hakten, terwijl zij de ver
siering als aandenken meenamen. Wijders
eischte de boer, op wiens land de ballon was
neergekomen, tien du ca ten schadevergoeding,
ofschoon geenerlei schade was toegebracht. De
slimme Blanchard zeide toen, hij monde van
den aanwezigen heer Outhertson, die Hol-
landsoh en Fransch sprak, dat hij geen geld
bij zich had, maar gaarne een briefje wildfc
geven, op vertoon waarvan de boer den vol
genden dag het geld in Den Haag kon afhalen.
Dit briefje, dat geschreven was ln het Fransch
luidde vertaald als volgt:
„Ik ondergeteekende verklaar neergekomen
te zijn op een leeg weilandbehoorende aan een
lompen brutalen Boer, die hierdoor niet de
minste schade heeft geleden en nochtans de
onbeschaamdheid had tien ducaten te eischen
na geholpen te hebben om mijn ballon en het
schuitje te vernielen".
ty.g.) BLANCHARD.
boer, die geloofde, dat het briefje goed
Was voor tien ducaten, was nn heel behulp
zaam, bracht een schuit aan en hielp de lucht-
re zigerg met hun materiaal aan boord. Na
vvee...ni"f!n varens werd Rotteirdam bereikt,
ei wij 9 reizigers den volgenden dag hun
glorieu® entree i„ Den H makten, waar
noodde.
Of de beschuldiging M.n
woners van Zevenhuizen geheel verdiend Is
schijnt niet zoo geheel zeker Kort geleden pas
ontdekten we het bestaan van een zeer zeld
zaam klein geschrift, getiteld „De eer van onze
landgenooten en dorpelingen van Zeevenhuizen
verdeedigt tegen zeeker geschrift hetwelk ge
vonden in de 's Gravenkaagsche Courant van
15 July 1785".
Uit bedoeld geschrift blijkt, dat de Inwo
ners van Zevenhuizen toch niet zoo slecht zou
den zijn geweest, als de ,,'s-Gravenhaagsche
Courant" heeft beweerd. De schrijver stelt
vast, dat de boeren den Franschman alle hulp
hebben verleend, dat de tekst van het briefje
en Loude, naar
het schijnt geheel
voor eigen reke
ning toch maar
door te zetten.
Dies lieten zij ba
kend maken, dat de op
stijging zou plaats vinden op
Woensdag 4 Juli, te 5 uur des middags.
De belangstelling was buitengewoon groot
Ofschoon men reeds 's morgens met de vul
ling van den ballon 'n aanvang had gemaakt,
wilde hij in den loop van den dag maar niet
gedijen, zoodat Loude des avonds om 9 uur
bekend moest maken, dat de opstijging moest
worden uitgesteld tot den volgenden dag. Na
tuurlijk waren de oommentaren, die het volk
op deze mededeeling leverde, voor de onder
nemers niet bijster vleiend. Ook Donderdag 5
Juli kou van een opstijging niets komen, daar
de ballon lek bleek te zijn. Toen de Amster
dammers des avonds de boodschap ontvingen,
dat ook nu de vertooning niet kon doorgaan,
liep hun geduld ten einde. Er ontstonden rel
letjes, terwijl de beide „volksbedriegers" zelfs
met 'steeniging bedreigd werden. Gelukkig
bleef 't slechts bij dreigementen, want „de
krachtdadige assistentie van den WelEd. Heer
Stockelaar van Eijck, als ook van de Stads
Commandant, belette, dat men aan hun of hun
nen ballon èenlg leed koude toebrengen".
Vrijdag 6 Juli werd door den stadsomroeper
bekend gemaakt, dat de luchtballon dien mid
dag te 5 uur zou opgaan. Ondanks de reeds
ondervonden teleurstellingen, was bet publiek
ook nu weer in grooten getale komen opdagen.
Doch ook nu weer hadden de ondernemers met
pech te kampen. Om 2 uur moest Loude aan
het op het terrein aanwezige publiek de mede
deeling doen, dat men den ballon onvoldoende
gevuld zou moeten laten opgaan, bij gebrek
aan de noodige „ingrediënten", doch dat hij
en zijn collega niettemin zouden pogen met
den alzoo slecht gevulden ballon, de reis te
ondernemen.
Maar met beide heeren in de mand, verroer
de de gaszak geen vin. Toen verzocht Hopman
zijn compagnon hem alleen te laten vertrek
ken, maar daarvan wilde Loude niets weten.
Dan wordt het lot tot scheidsrechter benoemd.
Loude wint en stapt zegevierend aan boord.
Maar nog komt er in de „Lust tot Onderzoek",
zooals de naam van den ballon luidt, geen be
weging. Hopman raadt zijn vriend aan het
zware schuitje te verwisselen voor een wijn
mand, doch Loude beantwoordt dit voorstel
volgens geloofwaardige getuigen, door woorde
lijk te zeggen: „Ik wil op die wijs den hals
niet breken!" Samuel maakt zich daarna nit
de voeten, en laat Abraham met den ballon
ln den steek.
Hopman, die bereid scheen om, tot behoud
van eer en goeden naam, zijn leven op het
spel te zetten, verzocht dringend om eenig
mandewerk, dat lichter was dan 't schuitje: 't
kwam er niet op aan wat, zoo het hem maar
kon dragen. Daar komt iemand aanzetten met
een aftandsehe kinderwieg Hopman stapt
blijmoedig „aan boord" weet dat hij voor
ballonvaarder in de wieg is gelegd. Maar be
vallen doet het babymeubel hem toch niet,
want direct al schiet hij met zijn voeten door
den bodem. Een ander brengt een klein mandje
waarin hij nauwelijks zijn voeten kan bergen.
Eindelijk vindt Hopman een mand naar zijn
hart, bindt die in alle haast aan den ballon
vast, neemt afscheid van zijn huisvrouw, „die
bij alles tegenwoordig, er nu zeer voor wa3,
dat beur man de reis zou ondernemen" en
stapt, „zoo het scheen met blijde hoop" in de
mand. Maar ach, de ballon blijft als aan den
grond genageld. Dan trekt de wanhopige lucht-
„Alles los De opstijging van de „Bat avia" (26 Februari 1910) op het Konings-
plein te Batavia. De eerste wetens ehappelijke luchtreis Ut Ned^IndiiL,
van Blanchard ver
draaid Is weerge
geven en dat de
boer, Jan Paul, op
wiens land Blan
chard landde,
schadevergoeding vroeg
voor zijn op de omliggende lan
den plat getrapt gewas. Nadat Blancharu
op 30 Juli 1785 nog een opstijging ge
maakt had te Rotterdam, waarna hij, na
jen vaart van 1 uur, nabij Uselsitedn
landde, zou Amsterdam aan de beurt voor een
ballonopstijging komen. Dóór door Blanchard's
landgenoot Romain. Maar Romain was al heel
weinig fortuinlijk. Nadat zijn voor 20 Juli aan
gekondigde opstijging al geen uitvoering had
kunnen vinden, zou het groote gebeuren plaats
hebben op 9 Augustus. Maar des morgens
maakte een advertenie in de „Amsterdamsche
Courant" bekend, dat de opstijging eerst den
volgenden dag zou plaats hebben. Natuurlijk
kwam deze mededeeling te laat. Want vóór de
krant was rondgebracht, had de Intocht binnen
de stad van de talrijke omwonenden reeds een
aanvang genomen. Volgens de krant uit die
dagen wekte bet bericht, dat de opstijging
niet zou plaats hebben zulk een misnoegen „dat
er sterk met steenen en dakpannen op het
veld gesmeeten en de beer Romain met den
naam van bedrieger begroet wierdt!"
„Hij vluigtte daarop zoo lezen we verder
in een wijnhuis voor hetwelk een groot aan
tal volks vergaderde, dreigende, het huis
om ver te zullen halen en wplk geweld
niet bedaarde, dan nadat er twee compagniën
burgers in de wapens gekomen waren, en dus
is die historie met veel gemoeyelijkheid en
gevaar afgelopen".
Eerst negentien jaar later, ln 1804, kreeg
de bevolking van Amsterdam opnieuw een
kans een bemanden ballon in het zwerk te zien
opstijgen. Nu door
twee landgenooten
de Haarlemmer
Abraham Hopman,
van beroep hande
laar in bonten en
gazen, en Louis
Samuel Loude, ie
mand die het land
rondreisde met een
cabinet van physi-
sche instrumenten.
Heiaas zou den Am
sterdammers ook
ditmaal een groote
teleurstelling wach
ten. Want bet bleef
bij een kans.
Abraham Hopman, De opstijging zou
de eerste Bataafsche P'aats hebben van-
af een land achter
luchtreizigerdo herberg Braa
menburg op den Overtoomschen weg, waar de
met lucht opgepompt® ballon, in een speciaal
voor dat doel opgetrokken loods, te kijk was ge
steld. Dat was in April. Op 10 Mei bevatte de
„Amsterdamsche Courant" de mededeeling, dat
de „extra groote" ballon nog steeds te bezich
tigen was en dat hij „in deeze maand met 2
personen zal opwaarts gaan". Maar van een
opwaarts gaan kwam vooralsnog niets, want
het volk, dat uitgenoodigd was door bet ne
men van een inteekenbiljet van 1, 2 of 3.
in de onkosten bij te dragen, hield de beurs
stevig gesloten. Na opnieuw tevergeefs om
steun te hebben aangeklopt, besloten Hopman
reiziger ineens zijn jaa uit Die moet het
m doen doch te vergeefs.
Of het verhaal van de wieg en de jaa authen
tiek is, durven we niet beweren, ofschoon de
wieg wel degelijk op prenten uit die dagen
staat weergegeven. Maar feit is toch, dat Hop
man zich verplicht zag, den ballon moederziel
alleen te laten vertrekken. Te 3 uur opge
stegen zijnde, daalde deze te half ze» in de
nabijheid van Loohem bij Zutphen.
De Fransche luchtvaarder Blanchard, die
12 Juli 1785 te 's.Gravenhage de eerste
ballon-opstijging in Nederland maakte.
Dit aerostatisch fiasco gaf natuurlijk weer
stof aan de makers van spotdichten en spot
prenten. Van de prenten zijn zeker de bestge-
slaagde die van J. Smies. De eene illustreert
de wanhopige pogingen om den ballon gevuld
te krijgen, terwijl de andere ons Hopman en
Loude in hun kantoor laat zien waar zij onder
veel misbaar, juist bezig ziju ten overstaan van
een notaris hun „Uiterste wille" op te maken.
De brave eega's en kindertjes der waaghalzige
heeren zijn ten prooi aan de hevigste smart.
Als om het harteleed der dames, die zich de
haren uit het hoofd trekken, nog meer te
vergrooten, treedt brutaal de stadsomroeper
binnen, met de mededeeling dat de opstijging
zal plaats vinden „te 5 uuren precies". Bui
ten aan het loket verdringt zich een groote
menigte belust op het koopen van „lootjes",
terwijl men op den achtergrond, tusschen de
palen, de „Lust tot Onderzoek" ziet bollen.
Abraham Hopman liet zich echteT door
geen mislukking noch bespotting uit de lucht
slaan. Hij toog naar Rotterdam en vond daar
inderdaad de noodige pecunia en blijkbaar ook
de noodige „ingrediënten" om zijn koeksak
voldoende te doen rijzen. En zoo slaagde hij
erin op 19 September 1804 vanaf de plaats
Conoordia een geslaagde opstijging te vol
brengen.
De ou-d-vaderlandsche rijm- en dicht-manie
liet zich ook nu weer niet onbetuigd. Vóór
Hopman' in het wijde zwerk opsteeg, werd hem
door den predikant Weiland in de volgende
dichtregelen vaarwel gezegd.
Vaar nu op en klief de wolken,
Hopman met nw Luchtgevaart;
Daal weer zachtkens naar deez' aard',
Vei'lig voor des afgronds kolken!
Daal, kan 't zijn aan Amstels kant;
Zoo moet men uw luchtreis roemen
U, ten spijt des lasters, noemen
Den Blanchard van Nederland!
Na op ontroerend© wijze afscheid genomen
te hebben van vrouw en kinderen, steeg de
eerste Bataafsche luchtreiziger kort na vier
in den middag op.
Allerminzaamst groette de dappere Abraham
vanuit zijn opstijgende verhevenheid de massa
beneden hem, die 'm met open mond nagaapte.
Toen de ballon „tot een aanmerkelijke hoogte
was gekomen", bleek ook Hopman zijn ge
dichtje klaar te hebben. Want eensklaps wierp
hij een bundel papieren omlaag, waarop de
