Geschiedenis kabinetten-Gerbrandy
Kan Sjarir orde scheppen?
DAGBLAD VOOR SCHIEDAM EN OMSTREKEN.
GONGSLAGEN
POLITIEKE VRAAGGESPREKKEN
Waarom de Regeering in Mei 1940
naar Londen ging
Het aftreden van
De Geer
Mussert ter dood
veroordeeld
Weldoen zonder omkijken
Kleedinq voor nood
lijdenden
Hij gelooft Het wel, als
men hem de kans geeft
Schoenreparatie
met rubber niet vrij
Het eerste ijsslachtoffer
Weerbericht
R'dam Giro 9095
Direcieur:
joh Knijpers
Hoofdred.Mgr
Dr j Witlox
Alg Redacteur:
H. A Paalvast
Drukker:
N.R.C N.V
üitg. v d. Maas
bode-Stichting.
SCHIE
68ste JAARGANG No. 19884
Aborvnementspr
3.25 p. kwart.
1.10 p maand
0 26 p week
Tijd. adres:
Broersvest 8 A
Tel 68804
Advertentiën
15 ets per mm.
12 DECEMBER
(Van onzen parlementairen redacteur!
GERBRANDY! Jarenlang was
deze naam voor het Nederland
sche volk een begrip. Wanneer
Gerbra^dv sprak werd«en de gor
dijnen en de luiken der verduis
tering extra goed gesloten; dan
kwam de verborgen radio voor c*-er
dag; dan luisterde ieder, die nor
luisteren kon. naar die forsche
maar ietwat lijzige stem. waarvar
iedereen in Nederland twee dingen
wist: dat zij onder een vervaarlii
ken knevel vandaan kwam en dat zii
nooit iets anders dan het onver
zoenlijke verzet tegen den Duit-
schen overweldiger had gepredikt
Gerbrandy.
Op het eerste gezicht valt het iet
wat moeilijk in dezen kleinen corpu
lent en man met zijn gemoedelijke
manier van vertellen en zijn opge
wekte kwinkslagen tusschen de ern
stige gesprekken door. kwinkslagen
waarbij héél zijn gezicht lacht met
een onnoemelijk aantal vriendelijke
rimpeltjes, den onwrikbaren die-hard
te herkennen, die van het eerste
oogenblik afaan dat hij in Engeland
voet aan wal zette, den strijd tegen
den vijand van zijn land voortzette
met èl die taaiheid, die tot de beste
eigenschappen van zijn volk behoort
Spreekt men echter langer met hem
dan ziet men af en toe in zijn trek
ken iet* verstarren en in zijn oogen
iets opflikkeren, dat bij zijn gestalte
heelemaal niet past. Geuzenbloed?
Zeemansmoed? Trots van een eigen
geërfd Friesch geslacht? Wie zal het
zeggen? Maar het is iets hards, iets
onbuigbaars, iets. dat van geen wij
ken weet wanneer het om der waar
heid wille gaat. Zóó moet hij op de
boot hebben gestaan die hem in
Mei 1940 van den Hoek wegvoerde
Op de vlucht?
Geen sprake van! Het heengaan
van de Nederlandsche Regeering in
Mei 1940 was een weloverwogen daad
rustend op een besluit van het kabi
net zelf in zijn geheel
Lang voorbereid kon die daad
moeilijk zijn. Vóór den oorlog hadden
wii wel toebereidselen getroffen voo
liet gevat, dat de Retrcerlng met «1<
voorna am te ambtelijlce organen naa
een andere plaats in Nederland
moest worden overgebracht. De mo
gelijkheid, dat binnen enkele dagen
ons heele land zou worden beze
had niemand voorzien. Binnen vijf
dagen, of eigenlijk or> den laatsten
anderhalven dag moest de Regeering
haar houding onder die omstandighe
den bepalen
Hei besluii tot heengaan
Van den president, den heei de
Geer. ging niet veel leiding in dezen
uit. Alleen door de omstandigheid
dat de meeste leden van het kabinet
die den toestand te ernstig achtten
om naar huis te gaan en den nach
op het Departement van Economl
sche Zaken doorbrachten Zond a e
avond na het naar huis gaan van de
Geer. de zaak dóórspraken, kon der
22*5? eil ag' toen de Opperbevel
hebber de situatie hoogst ernctia
noemde, zoo niet hooeloos. een be
sluit worden genomen
Dit besluii hield in» dat. als
de nood aan den man kwam
wij ons naar Engeland sou
den begeven. Vooreerst omdat
wij meenden, dat de Koningin
met alléén in Engeland mocht
blijven. Dan zou haar heen
gaan. dat op hei dubbele ad
vies van kabinet en opperbe
vel geschiedde en het mede-
vertrekken van het Kabinet
veronderstelde, niet het ka
xakler van een heengaan der
-4-
lichten kan ik van deze zaak meer
zeggen. Daarin wordt trouwens
op een aantal andere gebeurte
nissen dieper ingegaan. Laat ik
over de kwestie de Geer alleen
nog dit mogen uitspreken, dat,
hoewel gedurende de laatste we.
ken in Nederland en zeker in
Londen de zwakke kant van den
heer de Geer naar voren was
gekomen en een zekere twijfel
over zijn bedoelingen was gere.
zen, de houding van onzen Pre.
sident. die op zoo bekwame wilze
de formatie van een nationaal ka
binet had uitgevoerd, een bit'ere
ontgoocheling was
U had hem intusschen als
minister-president opgevolgd?
Gerbrandy's formatie
Ja maar om U de waarheid
te zeggen: tegen miin zin Evenal
de meène andere leden van het ka
binet verkeerde ik btj het heengaan
van de Geer. dat. omdat hij forma
teur was, het aftreden van het heele
kabinet meebracht, in de stellige
overtuiging, dat de vice-president. d-
heer van Kleffens. met de
van een nieuw ministerie
den belast. De heer van
zelf was van meening.
Het bijzonder gerechtshof te
's-Gravenhage heeft vanmor-
90n ir. A. A. Musseri, leider
der N. s. B. ter dood veroor
deeld.
dagvaarding'w«tie enierbij' dat de
bewezen was, dus dat t>ewtUlgend
dat Mussert getracht heefThlt^ijk
onder vreemde heerschappij te
brengen, dat bewezen is, dat Mus
sert in tijd van oorlog den vijand
hulp heeft verleend, en dat be
wezen is, dat Mussert getracht
heeft den grondwettigen regee-
ringsvorm omver te werpen. Het
satieVerleende ket rec'lt van cas'
ookVv£aU yoor het proces zelf was
belanesuoi-e uitspraak de publieke
Mussert if g6rmg te noemen'
?r Van Berclff,6 den President.
doodvonnis uiw ,toen deze net
Hij scheen d^ral\ rusti" aan-
wacht te hebben Ults»raak ver-
de minste vewa?sin£ to0nde niet
van he? hem 'verleende"0 °f hi;i
recht gebruik zaT SeV8^"
Mr. P. S. Gerbrandy
Regeering hebben gekregen.
Ging het kabinet mee, dan
was het een tijdelijke ver
plaatsing van de Regeering.
En voorts leek een dergelijke
verplaatsing aan de Regeerjng
om verschillende redenen ge-
wensch1. Duidelijk hebben de
ministers, die vóór den over
tocht pleitten, drie van deze
redenen naar voren gebracht.
Ten eerste: van Londen uit
kon het bestuur der Overzee,
sche gebiedsdeelen worden
voortgezet. Ten tweede: van
Londen uit kon de oorlog van
het Koninkrijk tegen Duitsch-
land verder worden gevoerd
Ten derde: van Londen uil
kon de materieele en geeste
lijke steun aan het Nederland
sche volk. dat d® bezetting
tegemoet ging, worden geor-
ganiseerd. Deze overwegingen,
waarvan do juistheid achteraf
duidelijk is gebleken, stonden
ook verder bij hel kabinet
voorop.
„Heeren hel is zoover....'
Toen dan ook Maandag, den vier
den oorlogsdag, generaal Winkelman
's ochtends om vier uur bij ons kwam
om te zeggen: „U moet nu een be
slissing nemen" vond hii het kabi
net niét onvoo-bereid Wii zouden
nog zoo lang mogelijk in Nederland
blijven: wij hebben nog overwogen
naar Zeeuwsch-VIaanderen te gaan.
spoedig echter bleek, dat er maar
één weg open stond: onmiddellijk
oversteken Op een destroyer heb
ben wij toen Hoek van Holland ver
iaten Geleid door deze ééne gedach
te: Het Rijk gaat voort met den oor
log. De historie zal naar mijn over
tuiging bevestigen dat dit een ge
zonde en goede beslissing was Ir.
Engeland én Amerika is de wijze
waarop de Nederlandsche Regeering
zich toen de facto verplaatste, altijd
als een zéér juiste zet op het schaak
bord der oorlogvoering beschouwd
mede omdat daaruit duidelijk de
overtuiging sprak, dat wij uiteinde-
jlik den oorlog zouden winnen Ik
betreur intusschen. dat het heengaan
der regeering niet tijdig van regee-
nngswege duidelijk aan het Neder
landsche volk is meegedeeld
Niet lang Is de Regeering ech
ter in haar oorspronkelijken staat
gebleven?
Het aftreden van de Geer
Inderdaad. Binnen het Kabinet
ontstond zoodanig misnoegen over de
opvattingen en houding van den heer
de Geer. dat de Koningin daarin aan
leiding vond gebruik te maken van
Haar grondwettelijk recht ..naar wel
gevallen ministers te benoemen en
ontslaan" Ik kan uiteraard niet
treden m de overwegingen, die de
rvroon ertoe hebben geleid het ont
slag van den heer de Geer te be-
Maar het is, geloof ik, van
voldoende algemeene bekendheid Jat
tegen de wjjze waarop de heer dé
Geer leiding gaf, bovenal in de voort
zetting van den oorlog, ernstige be
zwaren bestonden Het is bekend dat
hii weigerde het Koninklijk Beslui!
A 1 mee te teekenen. dat een de
eerste daden in de rij der economi
sche oorlogvoering beteekende. Uit
oproepen, die onder zijn bewind tor
het Nederlandsche volk werden ge-
rieht. heeft hij welbewust woorden
als „tot het bittere einde" geschrapt
Niets van dien aard mocht genade
m zijn oogen vinden.
Hij heeft het bittere einde dan
°°k niet afgewacht.
Hp heeft, toen hjj bereidheid had
getoond naar Nederlandsch-Indië te
rirn m n met een regeeringsop-
onze medewerking verkregen
visum, dat zijn doorreis naar
Hissabon mogelijk maakte, machtig
Rl, worden. Hij. de oud-Minister-Pre-
sident. heeft tegen den uitgedrukten
wil der Regeering in Londen in, zich
in Lissabon in verbinding gesteld met
Duitsche autoriteiten en dezer mede
werking Verkregen om naar Neder
land te gaan via Barcelona—Berlijn
Kunt U hierover meer mede-
deelen?
Memorandum op komst.
In mijn vertrouwelijke nota. die
ik op verzoek der Regeerirg
schrijf om het parlement in te
vormme
zou wor
Kleffens
dat het '.er
verzekering van de continuïteit
het buttenlandsch beleid geen aan
beveling verdiende, den minister van
Buitenlandsche Zaken op een zoozeer
van allerlei andere constellaties af-
hankelijken post van Mintster-Presl
dent te zetten.
DSSrin of mede daarin moet de
■eden hebben gelegen, dat mij de op
dracht werd verleend tot de samen
stelling van een nieuw kabinet
Wanneer U nu bedenkt, dat ik als
minister van Justitie, mijn handen
vol had met nuttigen arbeid, waar-
van ik wist, dat ik hem één kon
dan hoef ik U niet te vertellen hoe
lang lk heb geaarzeld alvorens mi.1
te begeven op het glibberige pad van
het minister-presidentschap.
Uw eerste kabinet werd geen
langen levensduur beschoren?
Do eerste kabinetscrisis
Neen. Het aftreden van minister
Dijxhoorn in Juli 1941 heeft tot een
crisis van het heele kabinet geleid
en tot een nieuwe formatie, althans
tot een reconstructie, nadat alle ml
ntsters hun portefeuilles ter beschik
king hadden gesteld. Daarna echter
hebben wij, zij het met af en toe
partieele moeilijkheden, kunnen door
werken tot Februari 1945, toen het
kabinet in rijn geheel aftrad en mij
ten derden male opdracht tot samen
stelling van een kabinet werd ver
leend.
Alleen dit laatste was een alge-
heele omwenteling?
Mijn eerste kabinet was het
Kabinet de Geer zonder de Geer:
mijn tweede hetzelfde kabinet zonder
den heer Dtjxhoorn: mijn derde was
inderdaad een volkomen nieuw mi
nisterie
Dat optrad in verband met de
bevrijding van het Zuiden des lands?
Ten deele. ja, doch dat was niet
de eenige aanleiding Het aftreden
van mijn tweede kabinet hield in de
eerste plaats verband met de om
standigheid. dat zijn inwendige toe
stand dringend om reconstructie en
aanvulling vroeg. Een der ministers
de heer van den Broek die twee
departementen beheerde. Handel en
Nijverheid plus Financiën, was ern
stig ziek en moest, althans voor een
der door hem beheerde departemen
ten worden vervangen. De heer va:.
Mook vereenigde twee functies: nli
was Luitenant-Gouverneur-Generaa!
en Minister van Koloniën tegelijk
hetgeen voor langeren duur niet houd
baar was. Aan minstens drie depar
tementen ontbrak dus de leidingge
vende figuur. Later kwam daar nog
bij. dat de heer van den Tempel ziek
werd. Dat belemmerde dé beharti
ging van de loopende zaken in hoogst
ernstige mate. zóó. dat wij tenslotte,
werkend aan de oplossing van las-
tige vraagstukken, onmogelijk de
verantwoordelijkheid konden dragen,
en ik. krachtens eenstemmig besluit
van den Ministerraad gemachtigd
werd het ontslag van het geheeie
Kabinet aan te bieden. H.M. heeft,
nadat Zij eerst een aantal personen
uit het Zuiden des lands had ge
hoord, tenslotte het ontslag van het
heele kabinet aanvaard en. zooals ik
reeds zeide. mij ten derden male
geroepen.
Het laatste kabinet.
Wederom heb ik geaarzeld.
Ik begreep, dat na de bevrij
ding van het Zuiden een heel
nieuw Kabinet van mij werd
verwacht, een kabinet, waar
in voor het eerst de verzets
beweging uit het bevrijde va
derland in ruime mate was
vertegenwoordigd. Ik wist,
dat van mijn Londensche coi-
lega's velen vijf jaren lang
den last van hun minister
schap hadden gedragen dat
was voor de meesten niet zoo n
sinecure als men op het eerste
gezicht zou denken in de
verwachting als bewindsman
de bevrijding van heel Neder
land mee te maken en dan het
heft over te geven. Was ik de
aangewezen ma 1 om hen in
den steek te laten en met an
deren in zee te gaan? Lang
mocht ik echter niet aarzelen.
Ook de Engelsche pers begon
belangstelling voor de positie
van het Nederlandsche kabi
net aan den dag te leggen. Als
ik langer wachtte zou de po
sitie van het Rijk in de w®®®-
schaal geraken. Ik heb dus
een nieuw kabmet gevormd;
bij de formatie heb ik. De-
halve van collega's uit het
oude kabinet, veel steun ont
vangen van Professor de
Quay, die zich, toen het
moest, ook nog zelf beschik
baar heeft gesteld voor de
portefeuille van Oorlog.. Het
kabmet was, wat betreft de
heeren, die met de internatio
nale verhoudingen hadden te
maken, een reconstructie, wat
betreft het aantrekken van
nieuwe krachtige figuren uit
het Zuiden, een nieuwe for
matie; als geheel was het een
team en de geest van het
team was uitnemend.
Daar heerschte een geest v®n
samenwerking en vertrouwen,
deze b®kwame mannen heb
ben zich zoo eendrachtig en
vriendschappelijk om mij
heen geschaard, dat ik hen ten
eeuwigen dage dankbaar zal
blijven voor die luttele maan
den.
En met dit kabinet heb Ik de be
vrijding van het Noordelijk deel van
ons land voorbereid en meegemaakt
Toen hebben wij gemeend zoo spoe
dig mogelijk de teugels fe moeten
neerleggen.
In Dublin is een staking geëin
digd, welke in Juni 1937 begon.
Het conflict, dat acht jaar geleden
ingevolge een eisch tot loonsver-
hooging was ontstaan, is door de
arbeiders gewonnen. Van de 20
stakers waren er nog 5 over; een
is onderwijl overleden, 14 hadden
een ander baantje gezocht.
Welk een vasthoudendheid en
taai volhouden.
In ons land zijn we, althans
met den mond aan het her
nieuwen. Men wordt wee van de
wederopbouwklanken van som
mige lieden ten aanzien van an
deren: Regeering, bepaalde in
stanties en bedrijven.
Verscheidene lieden heb ik nu
al vele maanden gecontroleerd,
doch van hernieuwing van den
geest, van begrijpen van den 'ijd,
van offeren ondanks alle mate
rieele moeilijkheden geen spoor!
Met alle respect voor de zorg
ten opzichte van zich zelf en van
het gezin zou ik willen vragen:
Waar blijft de belangstelling, de
steun de offervaardigheid voor
wat we zouden kunnen no-men
de openbare zaak. waarbij wij als
katholieke groep toch ten nauw
ste zijn betrokken?
Ziet eens naar de opleving in
Frankrijk onder de Gaulle. Kiik
eens naar het chaotische Ita'ië.
waar men nu alle heil van den
katholieken premier de Gasnerl
verwacht. Bewonder o k de Itali
anen om hun liefde voor de^ be
roemde universiteit van Mi'aan.
De armsten onder de armen droe
gen bij. In twee jaar tijd is de
katholieke universiteit herleid.
Aan katholiek geschoolde gpl*T-
den komt dat geld er wel uit Dat
is begriu toonen voor invloed
Wij Nederlanders, reken"" te
veel met direct rerut'aat voo" nn-
duiten. Leer weldoen znnd-r
om te kijken en zonder aans'o"ds
de hand op te houden voor een
cadeau met overslag in we'ken
vorm dan ook
HENK VAN DER MAZE.
Dank zij de vlotte medewerking
van Nederlands Volksherstel heeft
de H-A.R.K. de beschikking ge
kregen over een zeer groote partij
textielgoederen ter gratis ver
spreiding onder de noodlijdende
Nederlandsche bevolking.
De balen waarin deze. door de
Nederlandsche regeering indertijd
in het buitemand aangekochte, ge
dragen kleeding is verpakt, liggen
reeds in de magazijnen van de
H.A.R.K. te Rotterdam en Amster
dam, zoodat de distributie over
het land snel kan geschieden,
De Indonesische „premier"' Sja
rir heeft de volgende verklaring
afgelegd;
„Indien onze onafhankelijkheid
wordt aangevallen, zullen wij ge
dwongen zijn weerstand te hieaen.
Indien de Britten meer troepen
aanvoeren en dientengevolge ge
vechten op groote schaal beginnen,
zuUen alle Indonesiërs er tegen
in verzet komen.
Men heeft ons te verstaan ge
geven, dat het verwijderen van
al de zgn. extremisten den weg
zal banen naar vreedzame bespre
kingen tusschen de Nederlanders
en de zgn. gematigden. Dit. zal
waarschijnlijk een illusie blijken
te zijn. Er kunnen geen vreedza
me besprekingen gevoerd worden
als men bloed laat vloeien in
Indonesië".
In het vervolg van zijn verkla
ring liet Sjarir er geen twijfel over
bestaan, dat de kloof tusschen de
gematigden en de extremisten tot
op ze Here hooge is overbrugd. Hij
zelf weigerde den term .extremis
ten" te aanvaarden, maar hij ver
klaarde, dat „de meesten van de
zoogenaamde extremisten tot de
regeering zijn gekomen met de
vraag, hoe zij zonder te vechten
de regeering kunnen steunen
Op de vraag, of zijn regeering
in staat was, de o-rde te handhaven
antwoordde Sjarir. dat hij geloofde,
dat wanneer hem de kans werd
gegeven hij binnen enkele weken
het meerendeel van het land onder
controle zou hebben, doch dat de
Engelschen zeer ongeduldig zijn.
Ons volksleger zou de Japanneezen
kunnen ontwapenen en hen naar
de kust brengen. Het volksleger
zou de geïnterneerden kunnen eva
cueeren en de regeering zou de
verantwoordelijkheid op zich kun
nen nemen voor het ontwapenen
van de Japanneezen, mits het
volksleger voldoende bewapend
zou zijn om zich van die taak te
kunnen kwijten"
„Op het oogenblik", aldus Sjarir
verder, „zijn verdere bijeenkom
sten met de Nederlanders nutteloos,
hetzij deze plaats vinden in aan
wezigheid van de Engelschen of
niet tenzij er een duidelijke ver
klaring wordt afgelegd, die ons
standpunt benadert"
Tenslotte ontkende Sjarir, dat er
hongersnood zou uitbreken op
Java. en hij legde een lange lijst
over met cijfers over de oogsten,
die in 1946 verwacht worden, naar
hij zeide van het bureau voor sta
tistiek.
v. Mook's vertrek weer
uitgesteld.
Het lag !n de bedoeling, dat van
Mook op Donderdag per vliegtuig
naar Nederland zou vertrekken en
dat hii vergezeld zou worden door
mr K. F. J. Verboeket, wnd hoofd
van den regeeringsvoorlichtings-
dienst. Uit gezaghebbende bron
wordt echter nader vernomen, dat
dr. van Mook zijn reis met het
oog op de huidige ontwikkeling
eenige dagen heeft uitgesteld.
Mr. Verboeket zal echter, zooals
in de bedoeling ligt, Donderdag
vertrekken. Zijn familie zal hem
hierbij vergezellen en hij hoopt
eenigen tijd in Nederland te verblij
ven. Ook zal per vliegtuig Donder
dag naar Nederland vertrekken,
ir. M. Ph Broekhuisen. directeur
van een aantal spoorwegmaat
schappijen.
De lederpositie is van dien aard,
dat aan schoenherstellers een groot
percentage rubber in plaats van
leder als zoolmateriaal wordt ver
strekt Voor schoenrep raties met
rubber is hetzelfde aantal sahoen-
reparatiebonnen noodig als voor
reparaties, uitgevoerd met leder.
Tot vice-president van het
Haagsch gerechtshof benoemd mr
Th. L, van Berckel. thans raadsheer
in dat hof.
De 13-jange H. M„ waagde zich
Maandagmiddag j.l. op het ijs van
den Kloppersingel te Haarlem, met
het noodlottige gevolg, fat hij
erdoor zakte en verdronk. Twee
omstanders probeerden den jongen
te redden. Na eenige keeren duiken
gelukte het hun den knaap boven
te brengen. Langdurige pogingen
de levensgeesten op te wekken
mochten echter niet baten.
Medegedeeld door het K.N.M.I.
te De Bilt.
Verwachting tot Donderdag
avond: Aanvankelijk matige,
later toenemende wind tusschen
West en Noord-West; meest
zwaar bewolkt met nu en dan
regen. In het Oosten des lands
aanvankelijk kans op sneeuw.
Tijdelijk eenige stijging van tem
peratuur.
Waarnemingen te Rotterdam v
hedenmorgen 11.30 uur:
Barometerstand: 769,5 mm.
Windrichting: N-W; kracht: 4.
Temperatuur: 5,4" C.
Weersgesteldheid: betrokken.
Maximum-temperatuur (voorge
komen tusschen 8 u gisteren- en
8 u. hedenmorgen): 7,2° C.; mini
mum: 3.6° C.
Donderdag 13 December. Zon o,
8.40 uur. onder 16.27 uur. Maa-
op 13.55 uur, onder 0.44 uur.
