vV
Looft den Heer.
In een kaleidoscoop
IN SCHIEDAM
Kerstmis 1945
j MET
ORGELS EN CYMBALEN...
ZoThöf"' !die v':: «dedten wiïte zsjn?
als 0330 b« de onzen te-zijn,
m0Cht e^V6P om
niettemin èök hongerige en tok Van
vleesch houdende personeel te worden ver
slonden.
Aldus kon het gebeuren, dat we kort
voor ik met het schrijven van dezen tortel
begon, ieder een flink stuk vleesch hebtoen
kunnen verorberen. We hebben eerlijk ge
deeld en ik kan je verzekeren, dat het
overheerlijk smaakte. Een wel zeer geluk
kig slot van een dag. die zoo ongelukkig
leek te beginnen.
Uit deze brieven blijkt wel, hoezeer het
geheele leven in die dagen werd beheerscht
door de zorg voor het dagelijksche voed
sel en voor de verwarming van de wonmg.
De groote gedachten van het Kerstfeest
dreigden volkomen op den achtergrond
te geraken, maar toch blijkt er ook wel
uit, dat de viering van de geboorte van
den Vredesvorst kracht en bemoediging
gaf in 'die verschrikkelijke dagen.
schijn too voren, die maar alo-ud- gebruik op
het Kerstfeest worden genoten.
Op pleinen en de straten van de steden
prijken weer de warmgroene Kerst hoornen
en in de bloemenmagazijnen is de oude
kerstsfeer van Kerstkransen en Kerstklok
ken weer teruggekeerd.
In de huiskamers worden de Kerststalle-
tjes weer opgesteld en de Kerstboomen
vroolijk versierd. Er zullen dit jaar weer
vele lichtjes branden, boven het Kindje in
de kribbe, tusschen de glanzende slingers
in de denneboomen.
Herstel der door den oorlog
beschadigde instrumenten
Een der meest kostbare schatten van
onze nationale cultuur mogen zeker de
oude orgels genoemd worden.
Ieder schoolgaand kind heeft langza-
D€Zinning op het qroote wonder merhand wel iets gehoord over den roem
groote orgels Kimt
Het Kerstfeest, dat we dit jaar gaan
yteren, is een heel ander feest,Met «le
brandstof moeten we nog. heel zuinig zijn,
maar er 2ijm kolen en we hebben de ze-
«er-neid, dat er meer komen. De lichten
branden weer en de bonnenlijsten in de
kranten worden telkens weer - langer. De
étalages en ook de magazijnen van de
winkels raken steeds meer gevuld!
De bakkers staan weer veer hun evens,
waaruit zij allerlei heerlijkheden te voor-
Met het verdwijnen van de vele zorgen,
welke ons het vorige jaar drukten, krij
gen we thans gelegenheid, ons te bezinnen
op het groote wonder, dat wij wederom
mogen herdenken, bet wonder van den
eenigen waren vrede, die het gevolg is van
de verzoening tusschen den oneindig recht
vaardigen God en de zondige roenschhei-d.
De verzoening, die ons werd gebracht door
lat kleine broze kindje, dat onze zonden
op zich nam en onze schamele armoede
deelde.
Ook dat kindje heeft de koude gekend,
aooaIs wij die verleden jaar hebben leeren
serinen. Ook 'dat kindje is vervolgd en heeft
heeft1moeten „onderduiken" voor de kin
dermoordenaars - van Herodes, aooals wij
zijn achtervolgd- en hebben moeten onder
duiken voor de moordenaars-en mannen-
jagers van Hitier.
Eh dit alles heeft dat kindje, de eenig-
geboren Zoon van God, willen ondergaan
uit liefde tot ons. tot - uitdelging. van onze
-schuld, tot verzoening van ons, zondige
menschen met ziljn Hemelschen Vader *en
om ons den mnerlijken vrede van de ziel
te brengen, diien vrede, welke ieder be
grip te boven gaat.
Kerstmis 1945. Ken Kerstfeest, dat wij in
•materieel opzicht vrijwel onbezorgd kun
nen vieren. Maar ook een Kerstfeest, dat
juist daardoor kan bijdragen en ook moet
bijdragen tot verdieping van on® geestelijk
leven. Het feest -der geboorte, dat het feest
moet zijn van de wedergeboorte van ons
godsdienstige leven, dat zoo ernstig in de
VTeeselijke oorlogsjaren heeft geleden.
van de groote orgels in de oude Sint
Bavo te Haarlem, in de Martini-kerk te
Groningen, de Oude Kerk te Amsterdam,
de Michels-kerk te Zwolle, de Laurentius-
kerk te Alkmaar, de Groote Kerk te
Maassluis, de St. Janskerk te Gouda, enz.
Minder bekend, zelfs bij insiders, is het
juweel, precieus als een reliek-schrijn,
het aan den vermaarden Arp Schnitger
toegeschreven orgel in de Herv. Kerk te
Uithuizen (Gr.), dat ik voor het wellui-
dendste orgel houd in den lande.
Nu heb ik even vóór den oorlog -in dit
blad meermalen betoogd, dat deze monu
menten onzer Nederlandsche cultuur be
scherming verdienen om dezelfde redenen,
die ertoe hebben geleid, dat men meester
werken der schilderkunst in veiligheid
bracht.
De vele nood-bergplaatsen in ons land
van de zwaarste beton-gewapende kluizen,
tot de „ingewanden" van den St. Pieters
berg of de kelders van het slot te Medena-
blik, zijn-relatief veilige toevluchtsoorden
gebleken voor de Rembrandt's, Verrneer's,
de Hoogh's, en andere doeken en paneelen.
De orgels echter, die op hun plan toch
evenwaardige meesterwerken genoemd
mogen worden, zijn onbewogen op hun
hoogen troon gebleven, als door hun leger
scharen veriaten koningen. Want geen
overheid bekommerde zich om bun lót;
geen betonnen muren weerden granaat
scherven af, hoewel, zooails ik vroeger
schreef, de eenige afdoende bescherming
geweest ware het geheele pijpwerk in kis
ten bomvrij op te bergen, hetgeen luttele
etmalen werk gekost zou bobben.
•HHiumiKitiiiiiiiiimmHNiiKiiiiiMiiwifKntitinitifMimiHiiiiiiKiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiD
Zoo ineens is zij gekomen: Zaterdag, een
ïS®tjL geteatest 9® lïe4 viÊfmtm an tie
Geixm Verboom sta aart wer-aen K«Soo-
men afgeladen, de schoenen winkeliers
legden weer dik wit papier en buist in de
étalages, in de slagerswinkels prijkten
worstjes met roode linten en toen-was ze
na viijf jaar weer terug in die .gezellige
omgeving van slikkerige wegen en dennen
geur de Kerststemming,
In de politieberichten nam het aantal
konijnendaefs tallen toe, de man met
hazen- en konijnenvellen" gilde weer
door de straten en we wisten, dat hei
Kerstfeest voor de deur stond. Ome
•jachtende speurtocht naar nieuws kwam
een oogenblik tot stilstand.
immers zoo heeiemaai bij de echte Kerst-
stemming, dat ook cte courant even stil
staat en overweegt.
tulatte, de 6api~
revolutie Cb«tei n'de Wehrmacbt-
dtn? d te eerste woor-
klonken toen --dtm,enden soldatenmonden
wer E»™? -T5 öcr lbevi-r,dmE losbrak
Met *>el'°re Christmas".
dh woord te? rn'T 'be teek ent toch
dit woord tn onze harten? IK het een -stok
sentmentalateit, de romantiek van denne-
boom, kaarslicht en mistletoe? Of zou het
Wna-T' dSt Zkh fder iaar h6t wonder
bemaalt van engelen, die zingen voor
haar 'huis dnj^n?^ lE®*e® brengen, ons
He^istffew«^8an 6en 'orJd verhaal.
In de k'ia«- if pil -f"' dat lk het boorde,
kribbetje brandt ^«..alleen by het
kaarde® De een nJtje gekleurde
en vortêat t\T r wi' die 'kaarsjes
06 moeder, en haar- eetege
leideiif baar verlaat om de groote ver-
van d ln trekkém. De- jaren
jongen, het" op de' térwgtawist van haar
de Kerstavo^^^dtuende gebed, em dan
haar zoon. dP' sterven ligt en-
keert naar huis'' '>-.-T,en uitgeleefd, terug-
mond en groote Met open
ieder jaar weer naar rS"1 we
luisterd. 1 «««toaBü ge-
„Christmas-feome", „Weihnachten
«lat „Kerstims-ihuis", to .alle lantte
bot begrip Kerstmis onafscheirleb-.'ii "(J?
«oppeld aan de gedachte- aan huis.
Dit rihoe kan feet ook-anders voor Hem
vaak' j «ymbolen niet meed, en Die zoo
Zou bet Parabels en gelijkenissen spcan.-
«loor «ie ee'ut kunnen zijn, dat wij alten
heen de bood6p 116611 6n cver ,;le -eeuwen
toet kerst.*»! .éfèkrefien towMvwn var»
■nf>eeü' en Use 5»oo
Zou bet Parabels en -gelijkenissen sprafc,-
door de ee'ut kunnen zajn, dat wij alten
heen de bood6p 116611 6n 6V6r ,;le -eeuwen
het herstel ©ekregen hebben van
Vreemd, dat hfj £ezin.? Is het zoo
raadsel zoeken jn b«, op3oss5ng' voor dit
«te gezin ter weield onK><iat het g6lpkkte-
toen Jozef voor M-, nd 131 d'en nacht,
vond en 2y t-(aar beestensta?
God s Zoon, die kwarn e>rv, baarde,
geluk der menschenkinl^ï veu-aiet'igde
ben? Had hij *eer te her-
pingswerk te helpen door uit hun eenheid
bet rnenscbeljjk geslacht gsebcw-en te duen
worrten, Had hfj daartoe niet het gezin
aJs; volmaaktste instrument ter bereiking
van dat doel gewild? En nu op Kerstmis
wil hij weer het gezin in het middelpunt
van Zijn scheppingswerk plaatsen. Daarom
ook vult hij de harten- van- ieder van ons
op dezen Kerstdag met een niet te - stillen
verlangen naar huis, naar het gezin, waar
wij misschien iets goed hebben te maken,
waar wij misschien kunnen herstellen, wat
wij in een dolle bui kapot sloegen, waar
wij velen misschien met onzen terugkeer
gelukkig kunnen maken.
Kerstmis-thuis.
Ais we zoo door de verlichte straten van
Schiedam loopen, moeten we denken aan
het vorig jaar. De -straten en pleinen zijn
uitgestorven. Er ioopen alléén- wat
vrouwen over straat, ze loopen haastig.
De eenige jonge kerels, die hier en daar
op klitten staan, hebben matrozenpakken
aan en er staat een vreemd woord op hun
imuts: Kriegsmarine.
„Et in- terra pax hominibus", vrede op
aarde, maar God, waarom, zijn onze man
nen en jongens weggehaald? Waarom hebt
Ge me bier alleen met mijn kinderen
laten zitten? i/Vie moet er nu eten halen
en wie zal 'het hout bakken? Waarom hebt
U mijn jongen weggehaald naar het land,
waar ze met U spotten en waar ze hem
zuilen ontnemen, wat hij hier bij mij be
waard heeft? Waarom moeten wij ver
hongeren, terwijl de vrijheid nog' geen
honderd kilometer van ons vandaan ligt,
twee uur rijden met een vrachtauto?
Waarom zijn onze harten wanhopig on
zeker, omdat er tegenslag is aan het .front?
Waarom- moeten de Duitschers -dan toch
winnen? Hebben zij dan toch gelijk? Hébben
we niet genoeg gebeden, niet genoeg .ge
daan om deze hei te ontgaan? -Ons land
verdrinkt, en we hebben geen eten, onze
havens- zijn kapot en we hebben geen
vuur. En onze jongens, misschien liggen ze
bh -onder het vuur van onze bondgenooten
'stellingen te graven) of zijn ze gevlucht in
-den ■schuilkelder -om den voortctarenden
tommnenregen? Maar di^ is toch -onrecht.
Waarom laat Gij het toe, God?
Een •menschenihart is- een plaat was,
waarin de létters vluchtig staan geëtst,-
•totdat -de tijd zijn hand erover strijk* en
nieuwe heelden prest, die even vluchtig,
even weinig blijvend- zijn.
Er zijn immens weer Kerstboomen -ia
-o'te maten. De prijzen zijn door een
aparte instantie vastgesteld en worden
door een aparte instantie gecontroleerd,
voor enkele guldens is hij een paar meter
hoog, De kolenbonnen hebben we al in
huis. We zeggen nog nauwelijks: „Weet
je nog vorig jaar, toen je er op eersten
Kerstdag' op uit moest om bout te halen?"
De slager komt weer boo ren aan de deur,
de bakker beeft tien soorten br-ood, maar
net niet datgeen, wat ik vandaag zoo graag
zou hebben. „Oh ja, die tochten om een
roggebroodje naar den Achterhoek -en
Twente, maar flat was in den hongerwin
ter vah vorig jaar. De -oorlog is over."
Wie eet er nu -op Kerstmis pannekoeken?
JNto-u ja, vorig jaar, -toen we alleen dat
tarwemeel -uit KHesland hadden en wat
olie van den extrabon: „Omdat de boeren
zoo goed .gescheurd hadden".
We hebben een ons vleesch. Twee jaar
geleden -aten we nog konijn, tiet vorig, jaar
beten de beesten verstek gaan, er was
geen aardappelschil meer voor de vet
mesterij en suikerbieten zajn niet goed
voor konijnen.
Hetis allemaal een verre droom, oen
nachtmerrie, die pathetisch klinkt temid
den van het zakelijke geluid van gillende
fabriekssirenes, ronkende vrachtwagens,
ra velende scheepskranen en bellende-trams.
Hoe kan je verhalen over vorig jaar
vertellen bij een kop chocolade, een ciga-
ret, een bonbon en een gebakje. Dat
klinkt veeii te -onwaar. En we doen toch
ook allemaal, alsof er heëlemaa.l niéts
van waar is geweest, dat we honger
hébben gehad, clat we in angst hebben
gezeten en dat we het uitgeschreeuwd
hebben om hulp en redding uit den hemel.
Vannacht gaan we naar de nachtmis.
Niet meer -om D uur, zooals de vorige
jaren, maar om 3 en 4 uur. De kerk is
helder verlicht, alle lampen branden, de
kaarsen flakkeren in een hemelsche ver
kwisting, het orgel speelt als aitiid.
(O ja, vorig jaar jengelde dat trapharmo-
mium van de school cle gregoriaansche
gezangen mee.) De klokken zijn nog wel
niet -terug, ma ar clat duurt toch -ook niet
lang meer en eigenlijk kwam je zonder
klok beter op tijd dan met een. Op het
koor zingen de zangers de bassen met heel
de rondheid van hun vooroorlogs die
koppen -en heel de zwaarwidhtigheicf -van
het mannelijk embonpoint drukt weer op
•de steunbalken van het zangkoor. De
misdienaars hebben geen "ingevallen
wangen en blauw-berande oogen en .de
collecte voor -de armen brengt dit jaar geen
astronomische -djférs -op; want dut is een
wedes -Kerstmis en de looriog- is een verre
■droom, een fcïaagscène uit een opera,
Maar „in de herberg" was voor 'hen
geen plaats meer, zal door honderden
beter begrepen worden, omdat zij voort
getrokken zijn over -de wegen a'ls opge
jaagd -vee, omdat zij weten wat -een. Lager
is en wat een -sthuJ.lkelder. Het verhaal
over-don zoon, die naar zijn moeder terug
keert 'is -heel -oud, maar ach die duizenden
mannen en jongens, die voor bet eerst
weer Kerstmis thuis vieren, zijn zij -geen
ievende getuigen van -dat oude verhaal?
Vannacht zullen ©ogen zoeken -naar dé
plaats, c'lie vorig jaar, of vorige jaren,
leeg was en ze zullen -niet weten, wat zé
tegen het Kindje moeten zeggen, als ze
hem -daar m weer zien zitten, .meebrom-
mend met zijn zware stem.
Vannacht zal het meisje opkijken naar
iemand, die naast haar knielt, die ze -nu
voor altijd bij zich weet en die voor haar
■door cle scheiding tienmaal zooveel nog
beteekent. Met al dé onbeholpenheid van
ons gesta-mekl gebed zullen we naar het
Kindje dn -de kribbe gaan «n het bedan
ken, dat ze weer bij ons zijn -en we zullen
Het is zeker niet aan het beleid dep
betrokken instanties te dainken geweest^
dat al de hier genoemde instrumenten -be
houden zijn gebleven. De fortuin was dit
maal met onze oude orgels: Mars is vrien
delijk geweest jegens de Nederlandscha
orgel-muze, relatief gesproken. Want
alleen reeds de verwoesting van heft groote
orgel in de Laurens-kerk te Rotterdam,
in de Mei-dagen van '40 beteekent een
groot verlies. Het behoorde weliswaar niet
tot de historische monumenten op dit ge
bied, maar het was voor Rotterdam hèt
orgel, staande in de ruimte die zich voor
concerteeren, wegens haar machtige acous-
tiek, het beste leende.
Tot dusver zijn de rapporten nopens al
onze oude orgels niet binnen. Wel blijkt
dat tallooze instrumenten uit later tijd of
zwaar beschadigd of definitief verwoest
zijn'. Vooral in Zeeland, Brabant, Limburg
en Twente zijn veie verliezen geleden.
Met al dit verlies en deze beschadigingen
'komt de kwestie van vernieuwing of res
tauratie aan de orde, «en kwestie, dia
sneer dam ooit actueel is te noemen.
Hoe zal men op bevredigende wijze aan
de eischen voldoen of .kunnen voldoen?
De orgelmakerij ihier te lande, heeft na
tuurlijk in ai deze oorlogsjaren -haar voor
naamste reserves uitgeput, de beSte mate
rialen zijn verbruikt. Maar dit is, geloof ik,
niet zóó heel belangrijk. Wanneer aan
stonds de scheepjes van West naar Oost
weer zeilen of vliegende stalen vogels het
luchtruim doorklieven, komen zoowel de
befaamde Amerikaamsche magneten, als
het schapenleer uit Schotland en Canada,
het pitchpine, ebben en ocumé van heinde
én verre wel weer binnen -onze grenzen.
Maar de groote vraag is in hoeverre deze
non-actieve oorlogsjaren profitabel geweest
zijn voor onze orgelmakers zélf. Hebben zi}
zich kunnen bezinnen op nieuwe waardenj
hebben zij zich kunnen verdiepen in d®
zoo rijke historie van ons grootsch verleden
en sin al de imponderabilia ,die het geheim
der intonatie uitmaakten? Hebben zij den
'orgelk lank dn zijn diepte en variatiemo
gelijkheden gepeild, of zijn .zij louter in de
materie blijven steken?
Ziedaar het boeiend aspect voor de naaste
toekomst in de Nederlandsche orgeimakery.
Het zal dan ook allen zin hebben om
zich van het ontwikkelingsstadium buiten
onze enge landsgrenzen op de hoogte te
stellen, zoowel in de met -ongeëvenaarde
vaardigheid verwezenlijkte electro-techni-
sche fractuur der Amerikanen, als in de
werkzaamheid van de meer behoudzuch
tige, zich meer om -de ziel van het orgel:
-den klank, bekommerende Fransehen.
Wat ik daar de laatste maanden aan ver
nieuwing heb kunnen waarnemen stemt
hoopvol. Een uitmuntend organograaf -als
Norbert Dufourq heeft in dit opzicht publi
caties gedaan, waarop we te zijner tijd
zullen terugkomen, en die een handreifcen
kunnen beteekenen aan -den Nederiand-
•schen orgelbouwer, voor zoover zijn stre
ven er op gericht is het -orgel van weleer
in ouden luister te -doen herleven.
MAMETS MONNIKENDiDAM.
'«tiimiiKiiitniimimMmiiNtmitHminmimiimimnmitmiHHmiimiinHwimMrommmmn
beloven om nooit te vergeten, hoe we hen
gemist hebben.
'Maar niet voor allen zal de Kerstnacht
gedachten van vreugde brengen. Vijf jaren
lang leefden zij .in hoop «ver hun kinderen
in Indië. De overwinning op Japan betee-
k-ende hun nog -meer, dan hun eigen
vrijheid. Nu staren ze voor zich uit, als al
die vrouwen, voor wie Kerstmis 1945 geen
hereenigdng beteekende; als -de dapperen,
die één waren met den geest van verzet,
die haar mannen voor de ioopen bracht,
die wel verzoend zijn, maar niet kunnen
vergeten. En hoe zouden zij dat kunnen
op dit unr, nu de kinderen rond het
kribbetje zingen: „Als Vader dan zegt,
wie heeft er de beurt -om te blazen van
daag?"
Kerstmis 1945 swingt. De plakkaten
roepen op tot Kerstmatinees, Kerstsoirées,
Kerst thé-dansahts. In 5 jaren ihebben we
niet kunnen dansen, het zou zonde zijn,
ols we deze vrije dagen niet besteedden
om nog eens een keertje extra te gaan
•dansen Het is maar een groot geluk, dat
v/e niet langer op die 'Duitsche moppen
behoeven te schuiven, maar dat we nu
Bing Grosby „Silent night, 5-IoIy night"
kunnen hooren croonen. Nee, we zijn wel
veel vooruitgegaan, sinds Kerstmis van
-het vorige jaar,
Vader wordt wiet vaak plechtig. Allee»,
als -Jagj op de familiereünie den heildronk
uitbrengt weten al-te (kinderen, dat hij even
«net zijn vork tegen het glas aantikt, zijn
•servet naast zich legt én opstaat. Dezer»
keer gaat zijn -eerste gedachte naar eer»
man in khaki, die ergens op de boot iusf
schen Port Said én (Colombo zit. Naar dei»
man, die -niet uittrok om -de wereld te zieni
maar om aan Indië de „good-witl" van
'Nederland te brengen. Voor -dat doel miste
(hij voor bet eerst van zijn leven cte
familiereünie op Kerstmis.
Morgen is 'het Kerstfeest en wat bard\
is wordt kneedbaar, zooais het stroo ondoy
hét Kindje zacht werd, zooals de ademt
van den os en den. ezel zacht werden;
zooals onze verharde gemoeden zacht
zuilen worden in -de hand van Zijn 'Genad^i;
Vannacht komt het Kindje, een Kindjcy
de losprijs voor een eeuwig Hemelse!»
Kerstfeest; Thuis. Het
Zalig
