DE SLAG OM ARNHEM
De Nederlandsche Unie
en haar driemanschap
I
Drama uit den bezettingstijd
Molotoff over Polens grenzen
Varia Buitenland
Twee jaar:
WOENSDAG 18 SEPTEMBER 1946
PAGINA 7
Rapport der Commissie
van onderzoek
DE MARTELDOOD VAN
VIER ILLEGALEN
„Poolsch-Amerikanen
in actie
De spoorwegstaking in 1944
BEZOLDIGING RECHTER
LIJKE MACHT
A -
„Als V in de komende jaren een man tegenkomt, die
bij Arnhem heeft gevochten, ntem dan Vte hoed voor
hem af en geef hem een borrelwant mannen als hij
hebben Engeland groot gemaakt."
(Allan Wood, war-correspondent)
airborne-comité, droeg vervolgens
bet monument over aan generaal
Urquhart, waarna de generaal en
de burgemeester van Renkum in so
bere bewoordingen den slag memo
reerden en allen herdachten, die op
deze historische plaats hun leven
offerden voor de vrijheid en ten
slotte gewaagden van het nieuwe
vredespand, dat hierdoor Engeland
en Nederland eens te meer vereent.
Daarna droeg generaal Urquhart
het vaandel der airborne over aan
den burgemeester van Renkum.
H. M. de Koningin legde vervol
gens een krans, waarna een schat
van bloemen werd aangedragen door
generaal Urquhart, den minister van
Oorlog, admiraal Helfrieh, de bur
gemeesters van Arnhem en Renkum
en vervolgens namens enkele ver-
eenigingen.
Herdenking te Arnhem
In den namiddag klaarde het iets
I op. Een enorme menigte- had zich
I in Arnhem rondom den Eusebius-
buitensingel bij den oprit der brug
I verzameld, waarvoor twee jaar ge
leden luitenant Frost tot den laat-
sten man vocht en bijna vier dagen
lang den toegang tot de brug ook
werkelijk hield. De ruïne van de
Van Limburg Stirumschool was nu
opgeruimd en in dezen uitersten
hoek was een eeretribune opgericht,
vanwaar H. M. de Koningin op
nieuw van haar hooge belangstel
ling blijk gaf. Zij werd nu verwel
komd door den commissaris der Ko
ningin in Gelderland, jhr. Quarles
van Ufford, die zich tolk maakte
van al de aanwezigen door te wij
Verschenen is thans het rapport,
uitgebracht door de daartoe op
verzoek van het Driemanschap der
Nederlandsche Unie door prof. ir.
W, Schermerhorn benoemde com
missie.
Deze bestond uit de heeren dr. J.
P. Fockema Andreae, jhr. mr W..
M. de Brauw, H. M. J Dassen,' mr.
W. A. Offerhaus, ir. Al. Plate, prof.
dr. F L. R. Sassen, dr. L. W. G.
Scholten en mr. J. in 't Veld.
In haar samenvattende conclusie
maakt de commissie onderscheid tus-
schen het Unie-werk als geheel
genomen en hetgeen te diq^ opzich.
te door ieder der leden van' 't Drie
manschap is verricht, waarbij moet
worden in 't oog gehouden, dat ie
der hunnér niet alleen verantwoor
delijk is voor zijn eigen daden, maar
ook van het feit, dat hij in het Drie.
Ve herdenking van^n slag om Arnhem werd r I sL"g rnHHair6 nief g^ee! mlt Tuc-
een kerkelijke plechtigheid op het Airborne- ce tof I ce8 'bekroond, iets anders tot stand
kruisies klonken daar- had gebracht: een durenden vriend-
kleme wit e m regendag de schapsband tusschen Nederland en
na door den doodstillen regendag ,]and en speciaai tusschen Oos-
:,Reevneine"? prSee^p dfba- I terbeek en Arnhem en de airbour-
zuinstooten, die eens opde n ""ook burgemeester Matser wees op
sten dag dezen dapperen:iThet den hoogen prijs, die hier voor de
zenier °Pn>euw t vrijheid werd betaald, maar de hoo-
S T unkn^wn s^dier van dJ ge" verliezen waren het zaad voor
P™ en van de Royal Air- een nieuwe, vrije generatie.
Royal N^vy „ndsche parachu- „We made very good friends in-
force en de Neder F chman deed" sprak) major-general Urqu-
en de Polen en aUen. d.e hier in hart en zelfs het feit dat van al
en de Roien en simpe- de zeshonderd manschappen haast
toarsrechte gelederen onder s.mpe I onverict aan deze hel van
ie witte kriuisjea met he^ej^ vuur ontsnapte, was geen te hooge
symbool der eerste aurborm^dlvis e. Nadat de generaal Arnhem s
Om tien uur - het kerkhof had opbouw geprezen had, overhandigde
ziSi intusschen met een enorme me- hü in dankbare ^rinnertageen air;
nigte belangstellenden gevuld - lome- vaandel aan den burgemees-
leidde een Engelsch Anglicaansch ter.
geestelijke, Rev. Harlow, o.a. ge- Een plechtige kransleggïng aan
assisteerd door den hervormden pre- den voet van den brugoprit, waar
dikant van Oosterbeek, een Neder- een gebroken zuil van het gerechts-
iandschEngelschen herdenkings- gebouw de inscriptie „17 September
dienst. Rondom de Eigelsche vlag 1944" draagt, besloot het officieels
hadden zich groepen geuniformeer- gedeelte der herdenking, waarna H.
de Engelsche meisjes opgesteld, ter- m. de Koningin zich nog langen tijd
wijl de harmonie van Oosterbeek de met leden van de ondergrondsche en
gezangen begeleidde. Engelsche officieren onderhield, die
Daarna verplaatste de plechtig- een actief aandeel in den strijd om
heid zich naar het te onthullen mo- de brug hadden gehad en verder
nument tegenover het vroegere air- ook met naastbestaanden van in den
borne-hoofdkwartier Hartenstein strijd gesneuvelde airbomes.
te Oosterbeek, waar een afdeeling Hoe ongaarne ook moeten wij hier
van het regiment luchtvaarttroepen een enkele opmerking over de orga-
uit Breda met haar militaire kapel nisatie inlasschen. Hieraan ontbrak,
als eerewacht fungeerde. Tal van op zjjn zachtst uitgedrukt, nogal het
hooge buitenlandsche en Nederland- een en ander. Verschillende Engel
sche ^sten, zoowel burgerlijk als sche perscollega's waren oyer de
militair, wachtten rondom het voor- orde-handhaving rondom het monu-
loopig monument or de komst van ment in Oosterbeek zeer slecht te
H M. de Koningin, die om even spreken, maar erger was o.i. dat er
-I twaalf uur arriveerde. Onder hen bij de première van „Theirs is the
gewezenenen°maenéen de honderden merkten wij op den Britsehen en 1 glory" familieleden van een bij Arn-
familieleden waaronder de oude andere zaakgelastigden, de minis- hem gesneuvelden parachutist hui
moeder va He zeventig, die ters van Oorlog en van Buitenl. Za- ten moest blijven staan, om nog
ken, generaal Kruis, admiraal Hel- I
frich en aan, het hoofd van vele
nooge Engelsche officieren generaal
Urquhart en tevens de burgemees
ters van Arnhem, Nijmegen, Ren
kum en vele andere autoriteiten.
Hare Majesteit, gekleed in een
eenvoudig stemmig donker costuum.
afgezet met groene versiering.
schreed tusschen de .strahime Voor het bijzonder gerechtshof te
luchtvaarttroepen in gezelschap Amsterdam zullen zich binnenkort
den commissaris der Koningin in de vier landwachters moeten veranb-
provincie Gelderland met haar per WOOrden voor de trcrurige hoofd-
soonlijken adjudant kapitein Buur- ronen, door hen gespeeld in de vol
man en schout-bij-nacht Rost van genqe tragedie.
Tonningen, naar de eereplaats vlak I r r1
Het was eigenlijk allemaal anders,
maar toch werd Maandag iedereen
ln de lange rij van zeven autobussen
Stil: de glider-pilots" zagen het
licht van den zomernamiddag goud
door de geschonden boomen, de
airbomes zochten de lucht fff, blauw
en even zonnig als den 17den Sep
tember 1944, maar niemand sprak
zeer luid en een moeder, die Ooster
beek nooit gezien had, maar den
naam wellicht tientallen malen
mompelde over den rouwbrief, moest
haar zakdoek gebruiken.
Toen de roode baretten op de
grens van de gemeente Renkum ont
vangen werden, vroeg major-general
Urquhart den burgemeester: „What
•you want us to do? en eigenlijk
was dit een van de weinige vroo-
liike momenten, al was de generaal
niet minder ernstig dan toen hij
twee jaar te voren te midden van
zijn mannen letterlijk uit de lucht
gevallen kwam en wel wist, wat hij
doen moest. Er was geen keuze:
vechten.
Deze maal blijven de bosschen
rondom Wolfheze doodstil en zij
staan zwijgend rondom het weidsche
plateau, waar de wrakken van de
zweefvliegtuigen zijn opgeruimd en
verderop bijeen liggen in een enor-
xnen hoop oud roest. Nog zijn de
wonden in de boomen bleek en dor,
de huizen liggen nog zelf in puin,
maar reeds is een der meest ge
durfde en meest bloedige episoden
uit heel de oorlogsgeschiedenis een
aangelegenheid van monumenten,
decoraties en herdefikingsredevoe-
ringen en alleen de vijftig airbornes,
uit de tallooze veteranen, die had
den willen komen, door het lot aan
maar niet te spreken over enkele
Engelsche en Nederlandsche com
manders en paratroopers, die nota
bene actief aan den slag hadden
deelgenomen en evenmin een plaats
konden krijgen.
Er waren officieele ontvangsten
in de gemeente Renkum en in Arn
hem, waar ook de wereldpremière
van „Theirs is the glory" ging en
in den einde'loozen regen woeien
over heel de stad traag de Engel
sche en Nederlandsche vlaggen,
maar rondom èèn vlag waren de re
gen en de stilte volkomende vlag
aan den langen mast, hoog boven de
honderden witte kruisen in Ooster
beek
vvaal LfllVlCl vav-
jnoeder van over de zeventig, die
juist nu wilde komen, omdat het
misschien, naar zij beweerde, de
laatste keer zou zijn dat zij het graf
van haar zoon zou kunnen bezoeken,
bekijken het landschap anders, want
elke kuil in dit land en elke struik,
elke greppel op dit door den dood
omspoelde kleine eiland, heeft méér
heldenmoed gezien en méér angst en
méér offervaardigheid, dan de lange
weg van Parijs naar de Nederland-
eche grens.
Ken veldslag is een vreemde ge
beurtenis en later, wanneer men
hem overleefd heeft, kan noen
slechts een verward relaas van zeer
kleine voorvallen geven, zeer onbe
langrijk soms, haast komisch, soms
zeer triest, maar geteekend met de
nerveuze band, die slechts leven
wil, leven, alleen maar leven
En hoe belangrijk de schrale tak
ken van een boschje hei kunnen
zijn, beseffen slechts diegenen, die
er dekking zochten tegen den dood.
Daarom was iedereen stil en vol
van zijn eigen herinneringen en zelfs
den boer, die ergens heelemaal ach
ter uit zijn half vernield boerde
rijtje naar den weg kwam geioopen,
vroegen wjj niet, waarom hij voor
alle auto's en bussen zoo diep zijn
pet af nam om er dan mee te
wuiven.
Oosterbeek en Renkum en
Avnhem onafscheidelijk met de
o^r^0rnea verbonden zijn, kon men
d? Lï°!L*va^gatcentra merken, waar
cm te ^etren hun gasten stonden
heel wat gdukWger o^tan^fghed.-n
dan twee jaar te voren.
Memorial Day Oosterbeek
De dag van den zeventienden Sep
tember was donker en triest en de
regen eindeloos.
Om half negen droeg de zeereerw.
heer Bruggeman, pastoor te Ooster
beek geassisteerd door den zeer
eerw' heer ten Hagen en pater Dij
ker, een plechtige Requiemmis op
temidden van de honderden witte
grafkruisjes op het Airbomekerkhof
in Oosterbeek. De absoute na afloop
werd verricht door den hoogeerw.
Deken Voskuilen, waarvoor men het
graf van den airborne-aalmoezenier
Rev. B. H. Benson had uitgekozen,
die stervend zijn ambt had overge
dragen aan pater Dijker. Achter die
Tonningen, naar de eereplaats vlak get was in het najaar 1944, dat
voor het monument, een hooge vier- een viertal Utrechtsche B.S.-ers
kante zuil met vier voorstellingen In van hun commandant opdracht
bas-relief uit den airborne-strijd. kregen zich met spoed naar Breu-
naar een ontwerp van den beeldhou- kelen te begeven tot het opsporen
wer Maris, dat in zijn uitloopers de van een verdwenen brief. In ver-
vlaggen van Engeland, Polen en keerde handen geraakt, zou dit
Nederland droeg. schrijven ernstige gevolgen hebben.
De heer Maas, chairman van het De vier Utrechtsche jongens, die per
ffT'. '.-j
manschap met de beide anderen
heeft samengewerkt.
Het Uniewerk als geheel
Ten opzichte van het Uniewerk
als geheel genomen sluit, naar he4
gevoelen der commissie, de balans
met een voordeeiig saldo
De oprichting van de Nederland
sche Unie heeft ongetwijfeld in
meer dan één opzicht heilzame ge
volgen gehad. Zij bleek te beant
woorden aan het verlangen van het
Ned volk, kort na de capitulatie,
naar een samenbindend element Zij
bracht niet veel minder dan een
millioen goede vaderlander» van al
len rang en stand en religie en van
zeer onderscheiden levensopvattin
gen samen. Zij versterkte hun na
tionaal bewustzijn en schraagde
hen in hun verzet tegen de N.SB.
en haar trawanten. Bovendien wist
zij te bewerken, dat de scherpe
scheidingslijnen tusschen sterk uit-
eenloopende groepen der bevolking
eenigszins vervaagden en dooreen
vloeiden, dat er meer dan te voren
den werkelijke gemeenschap van het
Ned. volk werd benaderd en dat
men in hreede kringen ernstiger dan
voorheen over belangrijke problemen
van staat en maatschappij leerda
nadenken
De eer van dit alles komt voor
een goed deel toe aan de drie man.
ner., die het initiatief tot de oprich
ting hebben genomen en de leiding
van de gansche beweging hebben
gehad. Het driemanschap, dat on
danks gebleken verschil van inzicht
tot het einde toe samen is geble
ven, verdient voor zijn organisatie,
doorzettingskracht en. toewijding
veel lof.
Uit de Uniékringen zjjn voort»
zeer vele illegale werkers voortge
komen, zoodat de Ned. Unie in wer-
kelijkheid belangrijk heeft bijgedra
gen tot het ondergrondsche verzet.
De leiding heeft dit verzet, al moest
zij, zoolang zij in het openbaar op
trad, voor het uiterlijk zich daar
tegen keeren, steeds in het oog go-
houden en vooral in het laatste tijd
perk der Unie sterk bevorderd.
Fouten gemaakt
H. M. de Koningin legt een krans
neer bij het monument opgericht ter
herdenking van den slag om
Arnhem.
Onze Farysche correspondent seint
ons:
In diplomatieke kringen alhier
wordt algemeen gesproken over het
antwoord door Molotoff gegeven
in een vraaggesprek met een Poolsch
persbureau, op de rede van Byrnes
wat betreft de westelijke Poolsche
grenzen.
Molootoff heeft zich eenvoudig op
het standpunt van de conferenties
van Yalta en Potsdam gesteld,
waarbij de lijn Swinemünde-Oder-
West-Neise als grens werd aangewe
zen en ook de verplaatsing van drie
of vier millioen Duitschers uit de
nieuwe Poolsche gebieden naar het
gebied, westelijk van die lijn in het
uitzicht werd gesteld, een overbren-
gingf die voor een groot deel inmid
dels reeds is uitgevoerd.
Rozmarek, die voorzitter is van het
Amerikaansch-Poolsche congres, dat
de zes millioen Polen omvat, die
Amerikaansch staatsburger gewor
den zijn, zeide in een persconferentie
dat, voor wat de westelijke grenzen
betreft, Polen die gebiedsuitbreiding
naar het Westen opvat als de recht-
Duitschland Polen heeft aangedaan.
Maar daarom, erkent het nog aller
minst dé gemotiveerdheid van de
Oostgrenzen, zooals Rusland die Po
len met geweld heeft opgedrongen.
Wat nu de Oostgrenzen betreft:
die gebioden zijn nooit door Polen
afgestaan, zq hebben nooit tot Rus
land behoord en zijn met geweld aan
Polen ontrukt, wat ook de regeering
van Warschau, die, aldus Rozmarek,
geen legaal bestaansrecht heeft en
in leder geval geen nationaal gebied
kan vervreemden, geteekend moge
hebben. De vraagstukken van de
westelijke en oostelijke grenzen moe
ten echter in geen geval met elkaar
verbonden worden.
Ook Rozmarek heeft de overtui
ging, dat Molotoff blijkbaar de her
ziening van de Poolsch—Duitsche
grenzen ten bate van de Duitschers
op het oog heeft, om langzamerhand
tot een Duitsch-Russisch blok te ko
men. De Amerikaansche Polen wil
len nu ai hun invloed aanwenden
om, nu Polen zich zelf niet vrij kan
uiten, te verklaren, dat het lot van
Polen beslist moet worden overeen
komstig de beginselen van het At~
lantisch handvest en dat of de vre
desconferentie, en zoo dat niet mo
gelijk is, de organisatie van de ver-
eenigde volken, zich met het vraag-
auto naar Breukelen snelden, wer.
den echter aangehouden door een
aantal landwachters dia zich langs
den weg tusschen Maarssen en
Breukelen geposteerd hadden.
Bedreigd met den dood en dooi*
revolverschoten gedwongen, moes
ten de arrestanten in een sloot gaan
staan, tot hun hals in het water.
Drie van de vier werden daarop
met touwen om hun voeten achter
aan de auto gebonden, een der
landwachters nam op de bumper
plaats en commandeerde: „rijden".
Kjlometers ver werden de slacht
offers over den weg langs het Mer-
wedekanaal achter de auto ge
sleept. Er werd slechts gestopt om
de touwen met een strop om den
hals in plaats van om de voeten
te binden en het lugubere spel dan
weer te hervatten. Kort voor Utrecht
werden de gesleepten, die meer
dood dan levend waren, losgemaakt
en ingeladen. Een jongen die zich
toevallig in de nabijheid bevond,
doch met niets te maken had, werd
gelijktijdig gedwongen tot instappen.
Met een prooi, bestaande uit vijf
jonge menschen, werd via den S.D.
in de Maliebaan te Utrecht, door
gereden. naar het fort aan den
Biltscheweg. Hier kregen olie vijf
nog denzelfden dag het genadeschot.
Alle daders zijn door het bureau
oorlogsmisdadigers voor den dag ge
bracht. Het betreft hier twee land
wachters uit Utrecht, één uit Maar
tensdijk en één uit de prov. Drente.
Intusschen is gebleken, dat twee
der helden ook betrokken zijn in het
gebeurde op den Jutfaascheweg te
Utrecht, waarbij een onderduiker
die in zijn angst in de Vaartsche
Rijn sprong, in het water werd
doodgeschoten.
Ongetwijfeld heeft het Drieman
schap ook fouten gemaakt.
Het zou trouwens, gezien de bij
zonder moeilijke omstandigheden en
de spanning, waaronder gewerkt
wc d, wel een wonder zijn geweest,
als fouten waren^uitgebleven
BÜ de beoordeeling van die fou
ten moet worden voorop gesteld,
dat de zuivere, warm-vaderland-
sche gevoelens van leder der Icdeit'
van het Driemanschap boven twU-*
fel verheven zijn en dat zij, naar
met stelligheid door de Commissi®
wordt aangenomen, alles met da
beste bedoelingen hebben gedaan
en zich steeds hebben voor oogen.
gesteld hoe zij de Nederlandsche
zaak zouden knnnen versterken
en schade voor die zaak zouden
knnnen voorkomen of afwend*1''».
Naar aanleiding van het feit, dat
het gisteren twee jaar geleden is,
I dat ap last van de regeering t»
Londen de spoorwegstaking uitbrak,
deelt het rijksinstituut voor oor-
logsdocumentatie mede dat in de ko„
mende maandent op verzoek van da
Ned, Spoorwegen, een uitgebreid on
derzoek zal worden ingesteld tiaer
de voorgeschiedenis, het verloop en
de afwikkeling van de staking.
Prof. dr. A. J. C. Rüter, die in
dertijd'de« doctorstitel verwierf met
een proefschrift over de spoorweg
staking van likbi en die thans hoog-
ieeraar is in de vaderlandsche ge
schiedenis aan de Leidsdhe Univer
siteit, heeft zich- bereid verklaard het
onderzoek naar de spoorwegstaking
1944-1945 te leiden en het rapiport sa
men te stellen.
iitxd.1 nc^ wcsicH opvat <xis tse recnv- ccmguc vuuvtu, ar-h iuci.
matige schadevergoeding voor wat stuk zal moeten bemoeien.
In de memorie van antwoord be
treffende het wetsontwerp voorloo-
pige voorzieningen betreffende de
bezoldiging van de rechterlijke macht
zegt de minister, dat hjj voorne
mens is binnen afzienbaren tijd een
verbetering van deze bezoldiging aan
de orde te stellen.
Ook een verbetering van de bezol
digingsregeling voor de bijzondere
rechtscolleges wordt bevorderd.
r. Binnenkort zal een recht3treek-
sche trein tusschen Ostende est
Bazel rijden Tevens zal eeq
rechtstxeekschè trein Ostende—
Kopenhagen ingelegd worden, dJe
verbinding zal geven met den
Nord-express, Parijs—Luik—Stock
holm
vs. De Katholieke bisschoppen in
Joego-Slavië hebben in een door
de Vaticaansohe radio weergege
ven herderlijk schrijven geprate»,
teerd tegen het feit. dat. de reli
gieuze. opvoeding in hun land
wordt tegengewerkt
y\ Het aantal Armeniërs, dat zien
uit Armenië naar de sovjet-uni»
begeeft, blijft groeien Verschil
lende schepen zijn op weg of zul
len vertrekken Het totaal aantal
emigranten bedraagt thans reed»
20 000.
VS President Truman heeft de UNU
verzocht. een wereldconferentio
van geleerden bijeen te roepen,
ten einde de wereldhulpbronnen to
bestudeeren met Inbegrip
het gebruik van atooroenergiO
voor vredelievende doeleinden
vs Het tweemotorig vliegtuig ,RO
AUR" dat den nachtdienst Brus
sel—Londen onderhoudt, Is Dins
dagmorgen tegen een hangar vaa
het vliegveld te Haeren gevlogen
Do telegrafist is in het hospitaal
overleden De gezagvoerder en da
■5 andere inzittenden zijn of lient
gekwetst of ongedeerd
VS De Belgische regeering heeft be
sloten tot uitstel van de gemeen
teraadsverkiezingen van 10 No
vember tot 24 November.
I
