Dr. van Mook's oorlogsrol
Ingetreden dooi nog niet
definitief?
stzi&s&slsz.
Gerbrandy geeft opheldering
SSSS.
23 S.S.-ers aan
den haal
Zeer straffe
beweringen
Starkenborgh's beleid verloochend
VRIJDAG 10 JANUARI 1947
PAGINA S
Mist en gladde wegen
NEVEL OF MIST
„Een plicht, die roept om
vervulling"
Alle voetbalwedstrijdeüf
afgelast
Met bestemming Den Helder
.verliet Woensdagmorgen een
Vrachtauto, waarin zich 23 hea
j5S-ers en de noadige bewakers
bevonden, het Limburgsche dorp
Hoendbroek. De tocht was met de
heersohende koude 6een^ plezier
reisje en toen het transport tegen
het. vallen van den avond Ede
passeerde besloot de leiding bij
een buitencafé even. te stoppen om
krachten op te doen voor het ver
dere gedeelte van de lange reis.
Een der bewakers bleef met de
SS-ers in de vrachtauto achter; de
collega's schoven in de gelagkamer
rond de warme kachel en bleven
hier meer dan anderhalf uur zitten.
De bewaker in de auto was in
middels dn Slaap gevallen, hetgeen
den half bevroren maar desondanks
op hun vrijheid belusten SS-ers
welkome gelegenheid bood de
plaat te poetsen en in de omlig
gende bosschen te verdwijnen.
De vinnige koude en de honger
dreven een gedeelte der deserteurs
den volgenden morgen terug naar
de bewoonde wereld, zoodat Don
derdagmiddag ongeveer de helft
der gevangenen weer present was.
Op de overige wordt nog ijverig
jacht gemaakt.
Het feit dat de SS-ers uit
Limburg werden overgebracht
naar Den Helder om daar in een
fort opgesloten te worden, bewijst
voldoende, dat het hier geen
..lichte" gevallen betrof.
Donderdagavond heeft prof. Gerbrandy een rede uitgesproken
voor de zenders Hilversum I en II naar aanleiding van de
officieele verklaring van 3 Januari, welke de regeering deed
volgen op de redevoering van prof. Gerbrandy van 2 Januari
over Indïè. Volgens spr. treft de regeej-ingsverklaring niet den
zakelijken inhoud van het door hem gesprokenemaar is zij>
wat men noemt, er naast. -Ik had eerder moeten komen met
mijn toelichting op de koninklijke verklaring van 7 December
1942, zoo luidt het verwijtaldus spr.
.JHoe ter wereld1 kan men mij
toevoegen dat ik in131945, toen ik
hierover mijn memorandum
Schreef dat is een vol jaar vóór de
laatst gehouden Kamerdebatten,
een toelichting had moeten geven
op dit op zich zelf glasheldere stuk
omdat verschillende pro Lingga.
djati.sprekers einde 1946, dat is een
jaar na de opstelling van mijn me.
morandtum er uit wilden halen
wat er niet in ligt?"
Over de aan Van Mook toebe.
deelde machtsbevoegdheid1 zeide
spr-: In October 1941 was er in mijn
kabinet een vacature voor kolo.
De besprekingen van minister van Boetzelaer van Oosterhout
te Brussel over het Duitsche probleem werden afgewisseld door
een luchtig entre-nous met zijn Belgischen collega.
Uit het weeroverzicht van gis
teren bleek de onzekerheid om
trent het verloop van de vorstpe-
Tirtde Zag het er aanvankelijk nog
naar uit, dat de dooigrens niet
verder dan tot het midden van
bet land zou doordringen, later
b?eek dat de Zuidelijke .tot Zuid
westelijke luchtstroomjuist krach-
Og genoeg was "om den dooi in het
geheele land te doen intt«den In
groote lijnen is het
weerbeeld in Europa niet gewu
C.; Den Helder 3 gr. C; Vlis.
sin,gen 0 gr, C; De Bilt 1 gr. C;
Vliegveld Schiphol 1 gr. C;
Vliegveld Eindhoven 1 gr. C;
Leeuwarden 0 gr. C; Vliegveld
Eelde 1 gr. C; Vliegveld Beek
1 gr. C; Vliegveld Gilze Rijen
1 gr. C.
De veerdienst GorkumWoudri-
chem onderhoudt weer een uur-
dienst tusschen 8 en 18 uur. echter
alleen voor voetgangers, wielrij
ders en motorrijders,
ligd. De vorst in Scandinavië, De
nemarken, Duitschland, Poien. -N-
Italië en de Balkan houdt vrijwel
onverminderd aan, evenals de doo'
in Frankrijk en Engeland. De ver
plaatsing van de doo dijn van Bel-
|ië naar de Nederlan Jch-Dmt.sche
grens bracht in ons land een ka
geigladde wegen m groote deeie
van het land. In de Noordoostelijke
provincies werd de regen vooraf
gegaan door sneeuw.
Ons land list nog steeds aan den
rand van vorst en dooi. De grens
liep vanmorgen van de Noordzee
over de Dollard1 via Frankfort aan
de Mpin naar Zuid-Duitpchlanai.
Bijzonder scherp kwam de tegen
stelling bij de Dollard tot uiting.
In Groningen schommelt de tem
peratuur om het vriespunt, aan de
andere zijide van, de Eems vroor
het 3 tot 7 graden. Langls de over-
«angszóne valt in Duit&chlandi vrij
veel sneeuw. De verplaatsing van,
de vorstgrens hangt op het oogen.
blik slechts van kleine verande
ringen in de luchtdrukverdeehng
af Weliswaar is op den Oceaan
een nieuwe depressie verschenen,
Idoeh de ontwikkeling van deze
storing ia vrij gecompliceerd, en
het wat Zuidelijk binnendringen
in West-Europa van een afgesplit
ste kern zou den wind weer naar
het Oosten kunnen doen draaien
met terugkeer van de vorst. Er
kan over de weersverbetering op
langer termijn niets worden ge
zegd. We zitten op den wip, zij
het tijdelijk aan den anderen kant.
De temperaturen, die heden
morgen om 10 uur werden afge
lezen zjjn: Vliegveld Twente 0 gr.
Weerverwachting medegedeeld
door het K N M I te De Bilt
geldig tot Zaterdagavond:
In het overgroote deel van 't
land mist met plaatselijk eeni.
gen neerslag; in het Noordoos.
ten van het land temperatuur
om het vriespunt tot lichte
vorst; overigens temperatuur
om het vriespunt; aanvankelijk
nog weinig wind later wat toe
nemend uit Zuid1 en Oost.
11 Jan.: Zon op 8,45 uur. on.
der 16,51 uur; Maan op 22,31
uur. onder 11,32 uur.
n'iën. Na beraad in mijn kabinet
wenschte ik de oorlog met Japan
kwam dreigend aanzetten over.
leg te plegen met den gouverneur,
generaal van Ned..Indië, den heer
Tjanda van Starkenborgh Stachou.
wer. Dit overleg leidde tot de be.
slissing om den heer Van Mooik te
polsen voor koloniën. Ik kon hem
met goed gevolg ter benoeming
voordragen aan H. M. de Konln.
gin. Kort daarna brak de oorlog
met apan los. In overleg met den
gouverneur.generaal verzocht de
heer Van Mook mij toen hem van
zijn belofte te ontslaan.
De heer Tjarda van Starken.
borgh had, nu dr. Van Mook meer
noodig dan ik hem noodig had.
Het spreekt vanzelf, dat dit ver.
zoek, in dezen tijd van hoogsten
nood door een gouverneur.gene.
raai gedaan, werd ingewilligd. Ik
werd daarom zelf door H. M. de
Koningin tot minister van koloniën
benoemd.
Daarna kwam het verzoete van
den heer Tjarda te bevorderen dat
dr Van Mook zou worden luite.
nant.gouverneur.generaal. De gou.
verneur.generaal mag n.l krachtens
de wet zelf het gebied van Ned.
Indië niet verlaten, een luitenant,
gouveneur.generaal mag dat wel
en het was noodig iemand in die
kwaliteit naar Amerika en elders
te zenden.
Kroon en kabinet voldeden, van.
zelfsprekend aan dit verzoek van
den heer Tjarda van Starken.
borgh. Dr. Van Mook, die reeds in
de onderhandelingen met Japan
de rechterhand van den gouver.
neur.generaal was geweest, werd
op deze wijze ludtenant.gouver.
neur.generaal.
Toen in Maart 1942 Java stond
overweldigd te worden moest een
beslissing worden genomen. wat
de ambtenaren In Ned..Indië be.
hoorden te doen. Zeer ernstig be.
raad, zoowel als de loop der ge.
beurtenissen leidden tot de beslis,
sing: onze ambtenaren behooren
het l°t van de bevolking onder de
bezetting te deelen, dat eischt de
saamhoorigheid van Nederland
en Indië. Maar een aantal daarvoor
geschikte figuren behooren naar
Londen te komen om regeerings.
apparaat aldaar te versterken.
Aan den gouverneur.generaal
wrd het recht gegeven zelf te be.
slissen wat zijn eigen lot zou zijn.
Hij zond toen dr. Van Mook met
een aantal bekwame figuren naar
ons in Londen en verkoos om zelf
het lot te deelen van de door hem
bestuurde volken.
Zoo kwam dr. Van Mook met
de zijnen tot ons in Londen. Wij
hadden toen te beslissen In welken
vorm de samenwerking zou moeten
worden geregeld. De beslissing
werd de volgende; Dr. Van Mook
wordt voorgedragen als minister
van koloniën en .aldus gebonden
door het gemeenschappelijk beleid
en door het collegiaal karakter van
het kabinet en van de commissie
van ministers, welke zich meer
speciaal met het directe oorlogs.
beleid bezighield.
Ik werd door Hare Majesteit de
Konlng'in benoemd tot minister
voor de algemeene oorlogvoering
van het koninkrijk.
Hoewel daarover toen niet da.
delijk is beslist was het natuur,
lijke vooruitzicht dit. dat te zijner
tijd dr. Van Mook als luitenant
gouverneur.generaal zou terugkee.,
ren naar Ned._lndlë.
Ik kende dr. Van Mook tevoren
niet, omgekeerd hij mij niet. Wij
leerden elkaar kennen. Ik heb een
ernstig voorval dat bijna tot een
crisis leidde in mijn radio.rede van
2 Januari vermeld Maar In dien
tijd prevaleerde boven alles: wat
eischt het belang van het konink.
rijk en wat eischt de oorlogvoe.
ring.
En nu kom ik tot de door de re.
geeringsverklaring triomphantelijk
mij voorgehouden combinatie van
functies van minister van kolo.
niën en luitenant.gouverneur
generaal in het najaar van 1944,
door mijzelf als staatsrechtelijk
monstrum betiteld.
Is er toen ln werkelijkheid een
maehtsopeenhooping geschapen,
die allerbedenkelijkst is? daar
is geen sprake van. Wat is n-1 ge.
schied? In het najaar 1944 in Sep.
tember/October van dat j a ar
hoopten wij op een snelle bevrij.
ding van Nederland. Welnu, zoo is
gezegd, de tijd is aangebroken, dat
■dr. Van Mook als luitenant.gou.
verneur.generaal terugkeert naar
bet Verre Oosten laat hij voor
dien korten tijd l'id van ons kabi.
net blijven, gebonden aan samen,
werking met ons. Hij moet dan
weliswaar op eigen gelegenheid
ginds werken, maar hij moet dan
ook naar Londen komen voor ka.
binetsbesprekingen, en blijft dus
gebonden. Aldus is geschied. Dit
is juridisch inderdaad een mon.
strum maar een praktische nood.
maatregel in oorlogsiijd. Intus.
schen Nederlands bevrijding kwam
De Poolsche dirigent Eitelberg
komt een aantal orkesten van het
Residentie-Orkest dirigeeren.
u in den aanvang van den oorlog
met Japan waart, luitenant-gcuver-
neur.generaal, maar bedenk welï
straks is Nederland bevrijd, dan is
het niet zooals thans, dat we geen
keu-a hebben, want in dat bezette
Nederland zijn figuren, die na den
val van Japan deze functie met
eere kunnen vervullen. Uw benoe
wing thans bindt in geen enkel
opziciht onze .opvolgers. En in de
tweede plaats: u wordt niet gou
verneur-generaal, maar luitenant*
gouverneur-generaal, die slechts
zeer tijdelijk de bevoegdheden van
gouverneurgeneraal uitoefent.
Wij hebben een gouverneur-gene*
raai, Tjarda van Starkenborgh
vriji
et Toen dit duidelijk werd is den Steehouwer, die straks weer
beer Van Mook medegedeeld, dat zal zijn. Mocht u luitenant-gouver-
de samenkoppeling van functies W-generaal b^ven, waarover w.J
beëindigd moest worden. En ze is,™* zulte
beëindigd.
Dat vertelt de regeeringsverkla-
ring er niet bij.
Ik moet hieraan nog een hoogst
belangrijk punt toevoegen. De her
benoeming van dr, Van Mook in
1944 geschiedde met een alles be
slissende beperking, welke beper
king ik aan hem persoonlijk na
mens de Kroon en kabinet heb
overgebracht.
Die beperking was de volgende;
u, dr. Van Mook, wordt weer wat den.
nog alleen als ondergeschikte van
den heer Tjarda van Starkenborgh'
na diens bevrijding. j
Dit is geweest de dubbele beper-,
king in de herbenoeming van den
heer Van Mook. i
De heer Van Mook heeft dezen
opzet aanvaard. Ten bewijze daar",
van haalde spr, enkele zinsneden!
aan uit een radio-rede door Vaiï
Mook voor zijn vertrek via Ame*
rika naar het Verre Oosten uitge
sproken op 17 October 1944 te Lon<i
i
c.
Inzendingen op de nationale Pluimvee-tentoonstelling van
„Nieuw Leven" in Stads Doelen te Delft
Prof. Gerbrandy bracht vervol
gens hulde aan den gouverneur-
generaal, die den eerbied bad
afgedwongen van vriend en vijand
door zijn voornaam bestuurstalen!
door zijn fier optreden tegenover
de Japanners in vredestijd bü de
onderhandelingen in 19tl, waar
aan Van Mook zijn aandeel, maar
waarvan Tjarda de superieure
leiding had, in oorlogstijd: in den
strijd, bij de overgave en in de
gevangenschap. Hij had echter
bovenal den eerbied afgedwongen
door zijn persoonlijkheid. Hij zou
door het gezag, dat hij aldus had
verworven tegenover de volken
van Nederlandsch-Indië, tegen
over de regeeringen van de vol
ken der wereld, voor ons het
herstel der eeuwenoude verbin
dingen van. Nederland en Indië
ten tijde der bevrijding gemakke
lijk maken.
Dat was de politiek van het
kabinet, ddt door mij gepresideerd
werd, aldus spreker.
Luisteraars, u weet nu, dat
dit beleid door de twee opvol-
gendle kabinetten geheel is
omgebogen, zoo vervolgde spr.
Men heeft den heer Tjarda van
Starkenborgh lu,ten gaan. om.
dat men niet het beleid* door
hem en ons voorgestaan, maar
wel dat van dr. Van Mook be.
geerde. Wij weten thans, dat
de man, die in Londen met ons
samenvocht om den Japanner
te verslaan, nu bevordert de
consolidatie van een republiek
van Japiansch-faiscistischen oor
sprong onder presidentschap
van een man. die met de Ja.
panmers collaboreerde.
In de officieele verklaring
wordt gezegd, dat de regeering
voortgaat met den arbeid aan de
uitwerking der overeenkomst.. De
officieele verklaring spreekt dan
van de voorbereiding eener ronde
tafel-conferentie en uiteindeliik,
dat is dus het slot, van een voor
stel tot grondwetswijziging.
Het kabinet haast zich de repu
bliek te vestigen en als* dat ge
schied is. dan zal het later, veel
later aan het Nederlandsche volk
vragen: verander nu uw grondwet
om haar met dien toestand in
overeenstemming te brengen. Ik
veroorloof mij deze v-raag: Als dan
het Nederlandlsche volk zegt. neen
zoo willen we het niet, wie is
verantwoordelijk v,.<or den poli-
tieken chaos, waarin het konink
rijk der Nederlanden dlan zal ver-
keeren
De officieele verklaring protes
teert tegen de wijze waarop ik de
met volharding aan zijn zware
taak arbeidenden luitenant-gou
verneur-generaal "dr. Van Mook
zou hebben aangevallen, aldus
pt. verder. De bescherming dei
keur, van wien ook, is echter één)
der gewichtigste plichten van dtei#
gouverneur-generaal. zoo zeg#
•artikel 45 der Indische s'aatsreu
geling. i
Ik hoor wel veel v»n een^
gouvernleur-generaal, die, onde%
goedkeuring van het kabinet*
dat gretig achter hem aanloopt!
met volharding arbeidt aan heli
formeeren van nieuwe sttaten,
die onze grondwet niet kenty
aan bet confereeren met men*
schen, die zich ministers noe*
men, maar alles missen wat een
minister tot minister maakt, Ifc)
hoor echter bitter weinig vaw
de vervnlling van den pli<
dien de Indische staatsregel!
dat is de grondwet voor Ind
als de eerste van alle plich
hem oplegt. Sen plicht, dip
sterker dan ooit roept om ven»
vulling, nu groote groepen 4ep
bevolkingen, waarvoor wij en
hy verantwoordelijkheid dra.
gen, razen van honger en lolde
of in stilte hon kreet aanheffen
tegen willekeur en afpersing.
Artikel 45 der Indische s'aat#»
regeling moge in het gedrang!
komen door de volharding, waarïl
mee dr. Vian Mook werkt aan eerti
andere taak. die hem en het ka
binet zwaarder weegt dan die vaiï
art. 45. Onze soldalen en matrozen!
in Ned. Indië echter, die onttelt
hem als opperbevelhebber dienedl
of ze Roomsch of Protestant, so*
cialist of communist zijn, hebben!
nog een hart onder de ribben, da®
klopt voor recht en slaat vtanf
ongeduld om in goede discipline^
de Indische bevolking tegen on
recht e» willekeur van wien oof
te beschermen. De duizenden era
duizenden brieven, die fladdetv.v-,
door alle provinciën van net 1
•derliand. leggen daarvan ee-
betwis'baar getuigenis af.
De officieele verklrinr
dat de regeering haar beleia in dal
volksvertegenwoordiging heeft toe
gelicht en deze ongevraagd zich iW.
groote meerderheid achter hoap
voornemens heeft geschaard. In
derdaad wat de Tweede Kamer
betreft (de Eerste moet zich nog
uitspreken) heeft de regeering eea
overwinning behaald.
Maar dit is zeker: in het volk,
dat zich niet gewonnen wil geven
en bij onze jongens in Ind'i®, h*
wier borst het nationaal gevoel
vvjor recht is ontgloeid, daar heef#
het kabinet baar zaak reeds ver.
loren, zoo eindigde spr.
inlandsch® bevolking tegen wille-
Alle door den KNVB voo»
dag vastgestelde wedstrijden ztM
afgelast. Het programma Is in s#r)
geheel wrschoven naar 19 Januari»
