Nieuws uit STAD en OMTREK
Vele heilige amateur-toneel
huisjes gesloopt
LAATSTE BERICHTEN
80 Jaar vrije Rijnvaart
BIM
Wethouder Alberts geeft een program
aan de N
REGERINGSHULP AAN ONZE
KUSTVAARDERS
Welke is haar betekenis?
g r u z e
poeder
A DE BOSSEN
bereikt
Staat van beleg in
Tapanoeli (Sumatra)
Setyadjit gedood?
en het
A CHTER
PAGINA 3
DONDERDAG 14 OCTOBER 1948
ER IS VOORLOPIG NOG WEL
WAT TE DOEN
EEN SCHIP VOOR KEULEN
AANHANGWAGEN IN CAFé
VOOR DE ONDERGANG
BESTEMD?
WEER v 115 SCHIEDAMMERS
ER BIJ
WAT TOT HEDEN WERD
NED. VRACHTENMARKT
TERUGKEER IN BURGER
BURGERLIJKE STAND*
VL AARDINGEN
kosteloze inenting.
HONDERD SLACHTOFFERS
VONDEN DE DOOD
DE SCANDINAVISCHE
GROEP CONFEREERT
over gemeenschappelijke
defensieplannen
LANDBOUW-EXPORT
GROTER DAN -IMPORT
DE „VAN KINSBERGEN" EN
„W. v. d. ZAAN" NAAR
WEST-INDIë
HOLLANDS ZEEBANKET NAAR
RUSLAND
Op 17 October is het 80 jaar geleden, dat door de acte van
Manheim definitief de Rijnvaart niet alleen vrij, maar ook
onbelast werd. Rotterdam kreeg daardoor de kans, waarop het
reeds jaren gewacht had. Onder vrije Rijnvaart wordt in het
spraakgebruik zowel een vaart op deze rivier verstaan welke
voor ieder open staat, als een vaart, welke met door de heffing
van rechten belast wordt. De vaart op de Rijn was tot 1811 met
onbeperkt voor ieder open.
Een roman uit Siberië
door
FR. ENSKAT
„Jaag al die souffleurs uit de souf-
"^"wagenpark van de Reinigings
dienst zou nodig zijn, om alle minder
waardige stukken van de wms -be
luste toneelfondsen naar de vnilms-
bplt te brengen
Mok niet, ais de rolverdeling heeft
„laats gehad en heeft niet het groot
ste aantal bladzijden gekregen".
Met een voordracht, die de acteur
verried, hamerde wethouder P. B. M.
Alberts, Culturele Zaken, gisteren
avond zijn revolutionnaire denkbeelden
in de hoofden van zijn gespannen luis
terende toeho.orders.
Het was geen lezing, het was een
liarteschreeuw van de man, die liefde
heeft voor het amateur-toneel, maar
ontsteld is over het peil, waarop dit
vastgeplakt zit.
Slechte repertoire-keuze, na-ijver bij
de bezetting ervan, verklungelde repeti-
tieavonden; dat waren de redenen dat
er geen vooruitgang geboekt werd" in de
amateur-toneelwereld.
Waren de amateurs zich wel van hun
verantwoordelijkheid bewust ten opzich
te van hun publiek. Dachten zij het
eerst aan de ontspanning, die zij zouden
brengen aan hun toeschouwers; hadden
zij de bedoeling deze door levens-ware
en Jevens-schone stukken eens een avond
uit de grauwe dagelijkse sleur te halen?
Of ging het op de eerste plaats om
eigen verheerlijking? Om de grote rol,
die men zou spelen, om de lachers, die
men op zijn hand zou hebben of om de
aardige en vele costuumpjes, welke men
zou dragen?
Spreker was ervan overtuigd, dat het
verantwoordelijkheids-besef grotendeels
ontbrak. Bovendien wordt het kas-succes
vaak hoger geacht dan de waarde van het
stuk. Over die stuk-keuze had de wet
houder meer behartenswaardige opmer
kingen. Als er de nodige avonden ver
knoeid waren met het doorlezen van hele
zichtzendingen werd ten einde raad
maar wat genomen. Inderdaad maar wat,
want veel hebben de Nederlandse Ama
teur Toneelfondsen niet te bieden. Een
commissie heeft de moeite genomen om
alle bestaande stukken eens door te ne
men. Van iedere honderd waren er twee
of drie geschikt, goed of uitstekend. De
rest kon beter zo naar de vaalt gere
den worden. Het algemeen-menselijke
het levens-ware heeft hierin plaats ge
maakt voor grove sentimenten en platte
humor. Is door die selectie de keuze te
beperkt? Geensdeels. Iedere nieuwe ver
eniging kan haar 50-jarig jubileum vie
ren met het geven van 5 tot 6 verschil-
Hector B. J. van Houten, aalmoezenier
van de bisschoppelijke hulpactie en de
K.J.B. schrijft:
De gezamenlijke katholieke jeugdbewe
ging en de bisschoppelijke hulpactie heb
ben gezamenlijk op zich genomen pakket
ten, bonnen, geld en gaven in natura in
te zamelen voor Duitsland, welke actie
bekend is onder de naam een schip voor
Keulen.
In elke parochie is hiertoe een comité
opgericht Het middelpunt van het district
js het bureau van het Witgele kruis, Lan-
„ehaven 10. De heer de Boer heeft de
leiding in handen. Elke parochiale groep,
die zich aan actie wenst te geven
ivnrdt verzocht zich allereerst met hem
in verbinding te stellen. Telefoon 66822.
lende voorstellingen per jaar en dat uit
sluitend met goedgekeurde stukken. Dat
zijn geen Shakespeare-werken, maar puur
eenvoudige stukken. Het aanleggen van
deze verzameling geselecteerde stukken
is een nationale daad geweest, die uitge
vers en auteurs bovendien zal dwingen
het beste van het beste te brengen.
Het slechte stuk belemmert de spelers
in het creëren van een nieuwe mens.
Zij worden niet de figuur, die zij moeten
uitbeelden, zij blijven de bankwerker, de
melkhandelaar of wat ook. Ieder stuk,
dat de spelers niet de kans geeft los te
komen van hun dagelijkse „ik" is een
paskwil, want het voornaamste doel van
toneelspelen wordt erdoor gemist.
Pas als de toeschouwSt- zo gevangen
woddt door het spel, dat hij vergeet, wie
er eigenlijk op de planken staat, is het
goed. Maar om dat te bereiken, zal men
de enorme ballast van dwaze stukken
over boord moeten durven gooien. Er
moet radicaal gebroken worden met de
sleur.
Herleefd tvagenspel
Waarom zou een stelletje flinke
amateurs niet een trailer huren en
daarop een decor slaan? Laat ze rijden
naar het Rozenburgerplein, het Frans
Halsplein of het Koolas en „De gehan
gene met de koorden" opvoeren.
Dat zou een stunt zijn, die mensen
nog lang zou heugen. Spr. had zoiets on
langs tijdens de jubileumfeesten in Am
sterdam gezien. „De ondergang van Wal
cheren" werd opgevoerd en temidden van
het drukke stadsgewoel waren alle toe
schouwers gegrepen door-het spel.
„Waar blijft het spel voor de jeugd?"
was de volgende vraag van de heer Al
berts, een vraag, die weer een programma
inhield. Moeten dan alle stukken aan el
kaar hangen van verzuurde banaliteiten
en wrange moppen?
Maak van uw regisseur geen manusje
van alles, de man, die in de ratjetoe van
een voorstelling aan alles moet denken.
Maakt het hem niet moeilijk door te
mokken bij de rolverdeling. Die onder
linge jalousie over Pietje, die vier regels
meer te zeggen heeft dan Kaatje, is de
ziekte van de meeste amateurclubs. Als
men respect heeft voor de beslissing van
de regisseur en een goed stuk instudeert
is de veilige grondslag voor een goede
opvoering gelegd. Dan moet er gewerkt
worden. Een repetitieavond is geen kaart
avond, maar een werkavond. Als er hard
gewerkt wordt, komt er de sfeer van de
gezamenlijke arbeid aan iets moois en
die is meer waard dan de sfeer van de
borrelkruik. Er komt heel wat offerzin
bij kijken om van een aankomend toneel
speler een ras-dilettant te maken. Maar
ook de dilettant-violist en -pianist moet
zich oefenen en veel ontzeggen, om iets
te bereiken. Het toneelspel komt de be
oefenaar niet zo maar aanwaaien.
Een geheide kennis van de rod wordt
vah de amateur gevraagd. Hoe vlot hij
het ook meent te doen; spelen op de
souffleur is de oorzaak van. vele misluk
kingen. „Smijt alle souffleurs uit die
lelijke hokken op het ttneel. Zorg, dat
ieder zijn tekst keihard kent, dan pas
kunt U zeggen, dat U er bent".
De heer Alberts sprak vervolgens nog
over de aankleding van het toneel, lie
om aller belangstelling en zorg vraagt;
om een uiterst geslaagde genérale-repe-
titie het is niet waar: „een slechte
generale een goede opvoering" om
controle op de costuum-centrales, die
meer om eigen beurs, dan om de service
aan het amateurstoneel denken.
Een bijzonder woord wijdde hij aan de
recensenten-beschouwing .waaruit men
niet de lering trekt, die erin ligt.
Xn plaats van zijn voordeel met de op
merkingen te doen, ziet men ze als een
grief. Beoefen de voordrachtskunst in
kleine kring; het is de beste leerschool
voor de planken. Stelt U op de hoogte
van de rijkdom van de Nederlandse let
terkunde, die U het mooiste en beste
kan geven, wat de begaafdste hebben
neergeschreven.
Hoe de amateur 'n dienende taak heeft
op bruiloften en partijen zette spreker
ook nog kernachtig uiteen, hekelend de
gemakkelijke quatsch-spuiterijen van de
fees-winkeltjes, waarmee men op geijkte
melodieën de jubilarissen eigenlijk be
ledigt.
Wij hebben zijn toespraak hier uitvoe
rig weergegeven, omdat Schiedam een
groot aantal toneelclubs en toneel-lief
hebbers kent. De meesten kunnen zich
zijn woorden aantrekken. Aangezien er
uitsluitend vertegenwoordigers van de
diverse clubs aanwezig waren en alle
amateur-acteurs er hun voordeel mee
kunnen doen, namen wij de extra ruimte
er graag voor af.
Aan het slot van de avond droeg de
heer Alberts enkele passages uit goede
stukken voor, met een te sterke neus-
resonnans in de „n"-uitgangen, maar met
een krachtig beeldende voordracht.
Te Rotterdam reed op de Oostzeedijk
een auto met aanhangwagen, geladen met
selderij. Ter hoogte van de Infirmerie-
straat brak de verbindingsstang tussen
beide wagens en de zo onverhoeds op
eigen wielen staande aanhangwagen ver
liet op slag het goede pad. Hij schoot het
trottoir op en drong door de pui van een
café heen. eerst tot stilstand komend voor
het buffet. De gevel van het café werd
geheel vernield, doch gelukkig deden zich
geen persoonlijke ongevallen voor.
De heer de Kruyff, die gisterenavond
voor de Schiedamse Bedrijfsorganisaties
en Middenstandsverenigingen zou spre
ken over de Omzetbelasting en daarmee
verbandhoudende zaken, had even goed
voor de mussen kunnen gaan praten.
Er waren als we goed geteld hebben
15 middenstanders. Over hun hoofden
heen bezwoer de spreker de anderen
zich toch te bezinnen, zich aaneen te
sluiten, standsbewust te worden, de on
dergang te ontlopen, maar het had geen
zin. Het feit, dat er geen belangstelling
was, had de situatie al voldoende gete
kend.
Aangezien er klaarblijkelijk geen inte
resse voor dit onderwerp, noch voor enig
ander onderwerp, de middenstand betref
fend, in Schiedam schijnt te bestaan, vol
staan We met dit korte bericht.
En nu maar in kleine kring verder
kankeren over de ambtenarij, de betas
tingen, de prijzencontróle en wat dies
meer zij. Dat helpt toch niet! Men moet
ter vergadering zijn bezwaren naar voren
brengen en dan als organisatie, welke
zich gesteund wqet door de belangstel
ling van de leden, optreden. Dat is de
enige weg!
In Augustus werden 69 jongetjes en 63
meisjes geboren; 14 mannen en 20 vrou
wen overleden, waardoor er een geboor
teoverschot was van 98: 191 mensen (98
mannen en 93 vrouwen) vestigden zich
in Schiedam en 83 mannen en 91 vrou
wen vertrokken. Daardoor is er een to
tale vermeerdering van 115 -inwoners.
Aan het einde van de Augustusmaand
telde Schiedam 35450 mannen 35820 vrou
wen, d.i. 71270 inwoners.
De kustvaart behoort in ^an
derland tot de voornaamste Ukke
bedrijf en is bovendien van gr
tionale betekenis. De jaren van oor os
en bezetting hebben ook op dit Se
een aantal moeilijkheden doen ont
staan Deze culmineren in de schade,
welke de coastersvloot heeft geleden en
in de aanvulling met de nodige ton
nage.
De directeur-generaal voor de scheep
vaart mr. J. Oyevaar, heeft omtrtent
Heze 'kwesties op een persbijeenkomst te
Groningen een aantal mededelingen ge-
SaT waarvan de volgende de voor-
n" on'o'1 coasters hebben in de oorlog
on^Ho cht°van het Netherlands Ship-
Tmnsport Committee diensten
ping and Transpo
voor de geallieerden werden d0Qr de
bleven in eigeHet kustvaarders-
Duitsers gevord bevrjjding overbleef,
potentieel, dat bi) Qr de rege-
1947 weer vrij konden gaan vare
Doordat een aantal coasters ge
tijd heeft gevaren in time-charter vuu
de Britse regering, moesten tai
reparaties worden uitgesteld. H
Overleg tussen overheid en organisat es
voor de kustvaart heeft het mogelijk ge
maakt, dat voorschotten werden verleenu,
zodat de kustvaart niet stagneerde.
Krachtens een op 3 Maart 1948 getroflen
schikking werd vergoeding voor her
stelwerkzaamheden aan schepen betaaid
waarbij in aanmerking moet woj-den ge
nomen, dat schepen, die aan Duitse kant
hebben gevaren, dikwijls tweeledig
schade opliepen: ombouw door de Duit
sers en bomschade.
Het departement van scheepvaart en
het bureau voor de wederopbouw stel
den resp. een bedrag van 11 en 5 mil-
iicen aan schadevergoeding beschik
baar De regering keerde bovendien
17 miilioen uit als gebruiksvergoeding
voor schepen. die onder geallieerde
vlag voeren er. 18 miilioen voor her
stel, waarvan 10 miilioen in Engeland
werd verrepareerd en 8 miilioen in
Nederland.
In totaal zijn 92 schepen verloren ge
gaan. De regering hielp 30 eigenaren aan
een nieuw schip; buitendien zijn 25
nieuwe schepen in de vaart gebracht en
t6 staan er nog op stapel.
Op 1 September 1939 waren er 481
schepen in de l^ustvaart met een geza
menlijke inhoud van 147.954 ton Eind
1949 hoopt men 500 coasters met een ge
zamenlijke inhoud van 185.331 ton in de
vaart te hebben
De scheepsbouw biedt, zoals begrijpe-
°P het ogenblik uitstekende pers-
}ev?n' mede ook doordat de oude
.J3Certypen door nieuwe moeten wor-
n v®rva»gen.
e h?eJ Oyevaar zeide, het te betreu-
r, h,et aantal eigenaars-kapitein
r-henen ff pen en het aantal rederij-
wrtmnrfp inOVZeenl!omstiS een stijging
vertoonde, in 1939 was 18 spct eigendom
van de rederijen, nu is dat 35 net De
voornaamste reden hiervan is de hose
aanschaffingsprijs. 11I<Ervan 1S de n°§e
Men ontwerpt thans een plan, waar
door jonge kapiteins aan nieuwe schepen
kunnen worden geholpen
ROTTERDAM, 13 October 194®
550 ton mais ligger! en/of varen, (Jiv!
part. tarwe liggen en/of varen. 400 tón id.
Weert 105 ton lood Goor, 80 ton meel
Almelo 60 ton zink Alblasserdam, 65 ton
gerst Beringen 550 ton petr.cokes Am
sterdam. 137 ton div. granen Doesburg,
div. part. dwarslaggers Dordrecht, 150 ton
ijzer IJmuiden, 100 ton stukgoed Zierik-
zee, 525 ton kolen Den Haag. 60 stand,
hout Roermond, 34 stand. id. liggen en /of
varen. 20 stand. id. Kampen, 68 sta™|- l<a-
Groningen 27 stand. id. Nijmegen, 50 ton
erwten Schiedam. 261 ton kali Amers
foort, 253 ton pyriet Budel.
Maandagmiddag werd ten stadhuize de
vijfde groep uit Indië teruggekeerde mi
litairen door de plaatselijke Demobilisa-
tieraad ontvangen en door de Burgemees
ter toegesproken. Vervolgens kreeg elke
demobilisant gelegenheid zijn moeilijk
heden en verlangens naar voren te bren
gen. Enkele gevallen konden reeds direct
worden opgelost doordat een werkkring
werd aangeboden. Het bleek voorts, dat
verscheidenen zich nog niet definitief
over hun toekomstplannen konden uit
spreken. De heer J. van Katwijk dankte
namens allen voor de ontvangst. Ten
slotte werd op het bordes van het stad
huis de groepsfoto gemaakt.
GEBOREN: Adriaan, z. van A. T.
Schuddebeurs en H. J. A. Graveland,
Nassaulaan 75; Jansje, d. v. H. N. Ven-
delo en H C. Blaazer, Boerhavelaan 113;
Maria, d. van M. Groeneveld en A.
Wöhler, Nic. Beetsstraaat 10; Bernard, z.
vin B. v. d. Heuvel en P. Weerheim, Nas
saulaan 49; Joseph, z. van J. C. van Bie-
sen en J. v. Pelt, Dr. Noletstraat 1; Pau-
lus J. H. M„ z. van J. H. Meijer en M.
E Fransen, Dr. Noletstr. 1
OVERLEDEN; Th. Pauw, 60 j„ Rotterd.
dijk 254; A. v. d. Broek, 86 j„ Stationstr.
55; J. J. de Graaf, 3 weken, Nassaulaan
75; W. v. d. Heuvel, 67 j„ Nassaulaan 75.
B. en W. van Maassluis maken bekend,
dat op Maandag 19 October 1948 des na
middags 2 uur precies ten huize van de
heer A. B. J. Graafland, arts, Zuiddijk
88. alhier, gelegenheid zal worden gege-
_n tot kosteloze inenting li herinen
ting tegen pokken. De aandacht wordt er
op gevestigd, dat ouders met' kinderen
van 4 tot 12 maanden oud van de gebo
den gelegenheid gebruik kunnen maken
of zulks kosteloos te laten doen. Ouders
die bezwaren hebben tegen het inenten
van hun kinderen moeten van deze be
zwaren kermis geven ter gemeente-se
cretarie.
MISGESTAPT.
Aan boord van de VL 132, van de re
derij van Abshoven is gistermorgen een
ongeval gebeurd.
Nadat het schip napr de Koningin
Wilhelminahaven was verhaald, wilde
de 74-jarige waker L. van Embden van
boord gaan. Hij geraakte hierbij met zijn
rechterbeen tussen schip en wal bekneld
en daar het schip nog niet geheel stil
lag, liep hij ernstige scheurwonden op
aan zijn rechtervoet. Hij is ter verple
ging in het ziekenhuis opgenomen.
AANBESTEDING.
Bij de gehouden aanbesteding van de
verlenging »an de Burg. Pruissingel met
riolering toegangskokers enz. waren in
gekomen 13 biljetten.
Laagste inschrijver M. v. d. Lugt en
Zoon, Vlaardingen voor 96.342; hoogste
inschrijver P. J. Bunschoten, Haarlem
voor 133.447. Gunning aangehouden.
zondagsdienst.
Van Zaterdagmiddag 1 uur tot Maan
dagmorgen 8 uur zullen in bijzondere
gevallen dienst doen dr. A. A. de Koning
Burg. Ver'kadesingel. Tel. 3573 en dr. H.
Nieuwpoort Verpl. Chassépl. 4. Tel. 3495.
Apotheek. Wester apotheek, Voorstr.
53, Tel. 2683.
De doodstraf was geëist tegen de be
ruchte S. D.-man Anthony Berènds om
zijn woeden tegen de Nederlanders. He'
aantal van zijn slachtoffers, die de dood
vonden bedraagt omstreeks honderd. Op
geraffineerde wijze wist hij zich in de il
legaliteit in te dringen en in samenwer
king met de beruchte J. Droog kon hij
een zeer groot aantal verzetsmensen doen
arresteren. Ook Joodse onderduikers had
hij gevangen genomen.
Het B G. te Arnhem veroordeelde hern
gisteren tot levenslange gevangenisstraf
De ministers van defensie van Zweden
en Denemarken voeren te Oslo met
Noorwegen besprekingen over samen
werking bij de defensie van Scandi
navië. Resultaat an de bijeenkomst zal
waarschijnlijk zijn de instelling van 'n
„commissie van toezicht" op de geza
menlijke Scandinavische defensie,
waartoe besloten is op een vorige
maand te Stockholm gehouden bijeen
komst van de ministers van buiten
landse zaken der Scandinavische lan
den.
In kringen, die in nauw contact staan
met de Noorse en Deense ambassades te
Londen, wint de mening veld, dat de
spanning in de huidige internationale si
tuatie een besluit van de Scandinavische
landen, om zich bij het treffen van vei
ligheidszorgen bij de andere West-
Europese landen te voegen, zal bespoedi
gen.
Men houdt er zelfs ernstig rekening
mede, dat wanneer Zweden op het be
houd van zijn neutraliteit blijft staan,
Denemarken en Noorwegen individueel
hiertoe zullen overgaan. Hiertegenover
staat echter, dat men Zweden als ver
reweg de sterkste beschouwt van de
Scandinavische groep.
Van andere zijde, zowel in als buiten
Zweden, betoogt men, dat ingeval van 'n
conflict tussen de grote mogendheden een
neutrale controle over de strategische in
gang van de Baltische zee voor het Wes
ten van groter waarde zou zijn dan een
formele alliantie met de Scandinavische
landen.
opzettelijk overdreven. Voorts deelde hij
mede, dat van Nederlandse zijde tot dus
ver geen voorstellen aan de republiek
gedaan waren.
Het bedrag van de uitvoer van land
bouwproducten uit Nederland is dit jaar
voor het eerst sedert 1939 weer groter
dan de benodigde invoer. Aldus deelde
ir J. Franke, voorzitter van het hoofd
bedrijfschap akkerbouw mede in een
vergadering van de Ned. Molenaarsbond.
In de moeilijke jaren, kort voor 1940,
slaagde de Ned. landbouw er in het
zelfde te bereiken. Dat het nu weer ge
lukt is, is te opmerkelijker, omdat de
veestapel nog lang niet op vooroorlogs
peil is.
Op 6 October is in de residentie Tapa
noeli, in het republikeinse gebied van
Sumatra, de staat van beleg afgekondigd
door de republikeinse legerleiding' en
het werkcomité uit de volksvertegen
woordiging aldaar, aangezien er in
Ncrord-Tapanoeli elk ogenblik een aan-
door opstandelingen wordt verwacht, al
dus meldt een communiqué van de
Dienst Legercontacten. In verband met
gebeurtenissen, die zich in de tweede
helft van September en begin October
in Tapanoeli hebben voorgedaan, had
het republikeinse binnenlandse bestuur
van Tapanoeli gemeld, dat het niet meer
in staat is, zijn bestuurstaak uit te oefe
nen
Olie brandt bij Tjepoe
De Dienst Legercontacten meldt
voorts, dat door passerende vliegtuigen
is geconstateerd, dat op boorterreinen
ten Noorden va» Tjepoe branden woe
den. Zowel op !#st terrein Kawengan als
te Lodok stond minstens een bron in
brand.
Hadje Salim, de republikense minister
van buitenlandse zaken, heeft in een re
publikeins blad er op gewezen, dat de
Nederlanders elke poging tot oplossing
van hei conflict tussen Nederland en de
republiek „torpederen".
Bestrijding communistisch*
actie in Oostjft*
De civiele en militaire autoriteiten in
Oost-Java hebben besloten, aan alle ge-
oiganiseerde communistische activiteit
in hup gebied een einde te maken door
de hoofdleiders op te vatten
„In Djokja is het rustig
Omtrent de toestand in de republiek
verklaarde Sjahrir, die Dinsdag uit
Djokja te Batavia aankwam ,o.m. dat de
organisatorische tegenstand van de com
munistische partij en van het Front De-
mokrasi Rakja Democratisch Volksfront)
thans doör de republikeinse regering ge
broken is. De toestand in Djokja en om
geving is rustig.
Hij zeide, dat de berichten van de
dienst legercontacten over de toestand
in de republiek grotendeels niet juist
zijn, vele feiten waren, volgens Sjahrir,
zou
het
Volgens onbevestigde berichten
Setyadjit, voormalig vice-premier m
kabinet-Sjarifoeddin, en een der leiders
van de met de. P.K.I. gefusioneerde so
cialistische partij van Sjanfoeddin. tij
dens zuiveringsoperaties van het rePU"
blikeinse leger zijn gedood. Het bericht
vermeldt niet, waar zulks zou zijn ge
schied.
Minister van justitie van
Pasoedan verongelukt
Mr Soeparman, de minister van justi
tie van de Negara Pasoendan, is gedood
bij een auto-ongeluk nabij Bongas, tus
sen Bandoeng en Cheribon. Het is nog
niet bekend, wie de bestuurder van de
auto was, doch vast staat, dat de oor
zaak van'het ongeluk is gelegen in h d-
rijden bij het inhalen van een vijftal mo
torrijders
Op Vrijdag 15 October zullen uit de
Rotterdamse haven naar West-Indië ver
trekken Hr Ms Kanonneerboot „Van
Kinsbergen" en Hr Ms mijnenlegger
„Willem van der Zaan" De ,,Van Kins
bergen' gaat een vormingsreis voor adel
borsten ondernemen voor de duur van
vijf maanden en de „W. v d Zaan' wordt
voor de tijd van anderhalf jaar stations
schip in de Ned Antillen.
De coaster „Magda Pete" is uit IJmui
den vertrokken met 3663 tonnen zoute
haring aan boord, bestemd voor Rus
land. Deze haring is gevangen door
IJmuidense en Katwijkse schepen en de
IJmuidense handelaren hopen hiermede,
wat zij noemen „de deur te hebben open-
getrapt ,voor een levendiger handelsver
keer met Rusland".
De zending is het resultaat van be
sprekingen, die door Scheveningse, Kat
wijkse en IJmuidense handelaren wer
den gevoerd in Berlijn.
De Niwin-actie in Zeeland die een jaar
bestaat, heeft van de bijeengebrachte
10.000 driehonderd muziekinstru
menten gekocht voor de militairen op
afgelegen posten. De eerste komen
met Kerstmis aan.
punt innam, maar achter deze houding
school het verlangen om de oude wel
vaart van de republiek terug te krijgen.
Deze welvaart was te danken aan de
Hollandse stapelmarkt en deze achtte
men niet herstelbaar bij een vrij transito
Men wilde de Rijnvaart weliswaar met
belemmeren, maar haar dan toch door het
heffen van discriminerende rechten be
ïnvloeden.
De rechten op de Rijn
Reeds in de Middeleeuwen gold, dat de
Rijn niet verder mocht worden opgeva
ren dan „ter hoochster marct, dat is te
Coelen" Later werd naast de verplichte
overslag en het markten te Keulen ook
zulk een regeling tot stand gebracht te
Mainz en wij weten, dat hier te lande
zulke pogingen ook te Dordrecht werden
aangewend. *K.arel V trok hiertegen met
succes te velde.
Aan Napoleon komt de eer toe, aan dat
verplichte markten een einde te hebben
gemaakt, toen de Rijn grens werd tussen
Frankrijk en de Duitse landen. Zulks ge
schiedde bij de Reichs-Deputations-
Hauptschlusz van 1803, waarbij Neder
land zich in 1811, toen het geannexeerd
werd. moest aansluiten.
Op grond van artikel 5 van het vredes
verdrag van Parijs werden te Wenen ver
dere onderhandelingen op dit punt ge
voerd. welke eindigden met de erkenning
van de vrije Rijnvaart „jusqu'è la mer" in
de Wener slotacte -van 9 Juni 1815.
Daarmede was de ongehinderde Rijn
vaart echter nog geenszins een feit. De
Nederlandse regering was van mening,
dat de Rijn eindigde bij Krimpen en bij
Gorcum en daar uitmondde in het Ne
derlandse zeegebied, waar de Ned. rege
ring volkomen autonoom bleef. Het doet
ons ietwat vreemd aan. dat de regering
van Willem I dit ietwat benepen stand-
m m
37 Er scheen maar geen einde te komen aan de reis, die
Bun en de prinses in hun ongemakkelijke waterzakken
maakten Het was diep in de nacht en de maan daalde al
weer toen de kamelen langs een steii rotspad werden geleid,
aan het einde waarvan een verlaten moskee lag. Gelukkig
vond Bim telkens gelegenheid door het bijna onzichtbare
gaatje in zijn nauwe gevangenis een blik té werpen op de
weg, die werd afgelegd.
„Het zal lang duren voor iemand op de gedachte komt.
dat hier drie mensen opgesloten' zijn", grinnikte één der
wachters tegen een wapenbroeder. „Drie gevangenen
dacht Bim snel. „Het is dus best mogelijk, dat ook de Sheik
hier is opgesloten". Op dat ogenblik betrad de karavaan
de oude moskee door een vervallen poort.
Nadat Napoleon in 1803 van de Duitse
Rijnoeverstaten het beginsel van een on
gehinderde Rijnvaart had afgedwongen,
kwam reeds het volgend jaar een rege
ling tot stand met betrekking tot de op de
Rijn toelaatbare heffingen. Bepaald werd,
dat de door de Rijnoeverstaten te heffen
rechten naar evenredigheid van het af te
leggen rivierdeel moesten worden bere
kend en niet meer mochten opleveren,
dan voor het onderhoud van de vaarweg
verantwoord was.
Aldus ontstonden de scheepvaartrech
ten: het octrooirecht, dat van de goederen
en het recognitierecht, dat van de schepen
werd geheven.
Nederland ging na 1813 vooralsnog zijn
eigen gang. Het hief een doorvoerrecht
ook op de Rijn en het duurde tot 1831,
voordat de bepalingen van de Wener slot-
acte van 1815 in ons toepassing vonden.
De Mainzer Conventie van 1831 bepaalde,
dat ook op de conventionele Rijn in Ne
derland, dus van Lobith tot Krimpen of
Gorcum scheepvaartrechten zouden wor
den geheven, evenredig aan hetgeen op
de Duitse Rijn werd geheven.
Voor het Ned. zeegebied gold voorts
het „vast recht", dat practisch op een
zelfde niveau stond als de heffing van de
scheepvaartrechten, maar dat, zij het pro
forma, door Nederland toch autonoom
vastgesteld werd.
Een nieuwe koers
Na 1831 breken zich hier te lande rui
mere denkbeelden met betrekking tot de
doorvoer baan. Men begint in te zien. dat
het niet mogelijk is met behulp van door-
voerbelemmering de oude stapelmarkt te
herstellen. Het opslaan, sorteren en ver
edelen van de door de kooplieden inge
kochte goederen en de afzet daarvan
vooral ook naar het Rijnland, pasten niet
meer als uitsluitende vorm van eigen
handel in het kader van de zich snel uit
breidende internationale handelsbewe
ging. Landen van herkomst en bestem-
26)
Hoewel de wond aan zijn rug vrij veel
pijn veroorzaakte, voelde Hal zich zeld
zaam opgewekt. De dag van heden had
al het duistere uit zijn ziel verdreven.
Nog eenmaal trachtte hij zich voor te
stellen hoe het was. toen Kare voor het
wild geworden rendier vluchtte, viei -
en hoe het vas toen het woeste beest op
haar afstormde met dreigend vooruit ge
stoken gewei Hij bedacht hoe dit angst
wekkend tafereel zijn hart ontstuimig
had doen bonzen, niet alleen van schrik,
neen
Nog lang staarde Hal in gedachte ver
zonken naar de met sterren bezaaide
""ook Kare kon aanvankelijkde slaap
niet vatten. Daarvoor watiedM
windend geweest. Zij zag rendieren
lu bezig met hef vangen der rendieren
en dan dacht zij weer vol ontzetting aan
het ogenblik, waarop het grote dier op
haar afstormde. Zij zag Hal - die voor
haar Frans was toesnellen; zij dacht
aan het moment, waarop zij het geron
nen bloed op zijn rug had gezien
En ook Kare's mijmeringen dwaalden
af naar een punt, dat een gelukkige glim
lach om haar tippen toverde.
19.
Bessin had weer nieuwe moed ge
kregen. Hij hoopte de rendieren nu
toch naar het Elbirgebergte te kunnen
overbrengen. Nanglu's kordate whzevan
optreden had zijn bewondering gewekt
en hem doen besluiten de Osseet ook b«
het verdere transport de leiding op
draeen
Nanglu ging ook verder met overlegje
werk. Geassisteerd door Gregor hield
hij zich de twee eerstvolgende dagen
permanent met de gevangen rendieren
bezig. Zij liepen steeds weer om de klei
ne kudde heen en daarna bestegen zij
hun paarden om ditzelfde spelletje nog
maals tot in het oneindige te herhalen
De bedoeling hiervan was de dieren aan
de lucht van mens en paard te wennen
En dat gelukte volkomen. Reeds de
tweede dag legden de dieren hun oude
schuwheid en vederspannigheid af en
ook de paarcen toonden zich veel minder
bevreesd voor het hun onbekende wild.
Ja, Nanglu en Gregor speelden het bij
hun verdere pogingen zelfs klaar de
twaalf gevangenen dieren in elke rich
ting te drijven, die zjj wensten.
De oude Bessin bleef met Kare fn het
kamp Hij hield Hal gezelschap en ver
bond diens wonden De oude man toonde
zi'ch zeer bezorgd, niettegenstaande Hal
steeds weer verzekerde, dat hij niet ae
minste pijn had. Inderdaad voelde hij
zich dan ook al weer volkomen fit.
Intussen had ook Donald met zijn jon- beweging bleef.
gens niet stil gezeten. Urenlang reden
zij om de grote kudde heen en ook hier
bleef het succes niet uit, want weldra
openbaarde zich een zekere verdraag
zaamheid.
De vierde dag sinds het vertrek van
Bessin Hoeve was aangebroken. Het
troepje verkeerde in grote spanning, want
vandaag wilde men een nieuwe poging
ondernemen om de kudde in beweging
'.e krijgen Zou het ditmaal gelukken.
De Donalds hadden hun plaats als
uitersten in ue rij ingenomen. Kare
leidde de beide pakpaarden aan een lang
touw. Hal, wie elke medewerking aan
deze nieuwe drijfjacht was ontzegd, be
vond zich aan haar zijde.
Nanglu, Gregor en Bessin logen aan
het moeilijke en onberekenbare w.i*k.
Op korte afstand van elkaar reden zij
op de cwaaU gevf.r.gen rendieren toe,
daarbij telkens even met hun tioec,
zwaaiend En werkelijk: ae rendieren
zetten zich in beweging De drie mannen
vormden daarop eei halve cirkel en
drongen telkens sneller voorwaarts, daar
bij nog steeds de los gebonden dieren
naar de grote kudde toedrijvend
De geweldige massa dierenlijven bleef
dicht bijeen; het was een schier onover
zichtelijk veld van grijs-zwarte ruggen,
maar van een oijzondere opwjnding was
ditmaal niets te bespeuren. Zij passeer
den de kudde tot de kop bereikt was.
Hier werden de dieren tus >en de 'andere
gedreven waarbij er nauwlettend voor
moest worden gewaakt, dat de troep in
Toén men zover gevorderd was, gaf
Nanelu de Donalds- het teken, dat zij
konden oprukken. Aan dit sein werd on
middellijk gevolg gegeven. Eveneens met
hoed- en armzwaaien naderden zij de
honderden rendieren, die langzaam, heel
langzaam op deze aansporingen reageer
den Voetje voor voetje zette de gewel
dige troep zich in beweging, achter de
twaalf leiders aan, die vóór aan de kop
gingen.
Een luid gejuich vertolkte de vreugde
der ruiters over dit resultaat van hun be
moeiingen. Het was dan ook een impo
sant schouwspel de mac luge kudde te
zien voorttrekken. Lijf aan lijf. gewei
aan gewei ging het voorwaarts; op de
lichtgrijze flanken der dieren toverde
de zon een zilveren glans.
Nu was het moeuijkste werk achter
de rug. Weliswaar toorde de dieren niet
de minste haast, maar de kudde bleef
nu in beweging en de begeleiders konden
zich er toe bepalen een gesloten achter-
noede te vormen welke voor de nodige
druk zorgde.
De avond oegon reeds te vallen, toen
zij eindelijk de oostelijke oever van de
Irbytsch bereikten. Op een teken van
Nanglu werd het drijven gestaakt en ge
leidelijk kwam de kudde tot staan.
In de nabijheid werd een nieuw kamp
opgeslagen en nadat men de inwendige
mens versterkt had. legde men zich wel
dra ter ruste.
De volgende tag zagen de mannen zich
weer voor een moeilijke taak geplaatst.
Nu kwam het er op aan, de kudde door
de Irbytsch te drijven. Niemand kon
met enige zekerheid zeggen hoe de die
ren zich hierbij zouden gedragen.
Hal wenste niet langer werkeloos toe te
zien. Na met Nanglu overleg te hebban
gepleegd, reed hij te paard naar de ri
vier. Voorzichtig drukte hij zijn hakken
in de flanken van het dier, dat gewillig
gehoorzaamde. Zonder enig verzet ging
het te water om daarna onder luid «e
proest en gesnuif naar de andere oever
te zwemmen.
De Irbytsch was op deze plaats niet
diep en Hal bereikte dan ook gemakke
lijk de overkant, waar hij zich posteerde
in afwachting van de dingen, die kom»n
zouden Het zag er naar uit, dat hij het
minste werk zou hebben.
De andere mannen begonnen nu weer
te drijven en wederom met succes D.i
wend en dringend bereikte de kudde
de oever, waar Nanglu en Gregor haddon
post gevat om een eventueel zijwaans
uitwijken van de dieren te voorkomen
Bessin en de Donalds vormden de ach
terhoede. die de kudde opdreef. De voor
ste dieren aarzelden een ogenblik, toen
zij de rivier vóór zich zagen, maar daar
hun achterwaarts de pas was afgesneden,
bleef hun niet veel anders over dan te
water te gaan Het begin was er. De drij
vers haastten zich om de dieren tot meer
dere spoed aan te zetten, waardoor hun
a.h w. de tijd tot overleg werd ontnomen
en weldra zwom nu de grauw-zwarte
kudde over de stroom.
(Wordt vervolgd)
ming traden steeds meer in direct con
tact met elkaar en deze ontwikkeling was
niet tegen te houden. Hamburg en Bre
men ontwikkelden zich als de zeehavens
voor het gebied, dat de Duitse Zollverein
bestreek en na de afscheiding van het
Zuiden trad ook mededinging met Ant
werpen op de voorgrond.
Naast de ervaring was er evenwel ook
beter begrip. Weleer had men het tran
sito bestreden, omdat bij blote doorvoer
de goederen het land slechts als een
kanaal zouden passeren. Nu zag men in,
dat de doorvoer de goederenbeweging
over onze havens zou doen toenemen en
aldus de bedrijvigheid op scheepvaartge
bied zowel als in de havens kon worden
bevorderd. Toenemende goederenbewe
ging, zij het door het transito, zou op haar
beurt weer de eigen handel en zelfs de
stapelhandel ten goede komen. Vervoer
trekt vervoer en vervolgens handel aan
De ervaring heeft deze stelling bevestigd.
Naar vrije doorvoer
Na 1831 heeft de Ned. regering getracht
in overleg met de Duitse Rijnoeversta
ten tot vermindering van op de Rijnvaart
drukkende rechten te komen. Die pogin
gen hebben gefaald. Pruisen vooral meen
de, dat Nederland wel gedwongen zou
worden eigener beweging en eenzijdig de
op het Nederlandse deel van de Rijn
drukkende rechten op te heffen. Voor de
opheffing van de rechten op de Duitse
Rijn zou Pruisen dan wel nieuwe offers
van Nederland vergen vooral op het ge
bied van de douanerechten.
Toen minister Van Hall in 1845 het
doorvoerrecht terugbracht tot het „dub
beltjestarief" en daarmede het vast recht
op de Rijnvaart beneden Gorcum en
Krimpen ook op dat niveau bracht, heeft
hij weer getracht met Pruisen tot een
vergelijk te komen. Wederom tevergeefs.
In 1850 heeft de toenmalige minister van
financiën, mr. van Bosse bij de indie
ning van zijn wetsontwerpen, die tot de
„Scheepvaartwetten van 1850" hebben
geleid, het roer radicaal omgegooid. Hij
wilde'niet langer wachten op overeen
stemming met Pruisen, maar hij wilde
eenzijdig voor Nederland: afschaffing van
alle rechten, welke op de doorvoer nog
drukten.
Toen de Staten-Generaal zich hiermede
verenigd hadden, was dus de Nederlandse
Rijnvaart ongehinderd en onbelast.
Slechts voor het directe Rijn-zee-verkeer
bleef een gering vast recht gehandhaafd.
Het heeft tot 12 Dec. 1860 geduurd,
voordat er een algemene verlaging van
het octrooirecht ook op de Duitse Rijn
tot stand kwam èn eindelijk bij de acte
van Manheim op 17 Oct. 1868 sneuvelden
de Rijnvaartrechten volledig.
Een gezond beginsel
Reeds in de twintiger jaren had men in
Rotterdam beseft, dat de doorvoer moge
lijkheden bood. De voor de Rijn geldende
tariefsheffingen maakten een doorvoer-
recht-betaling mogelijk lager dan de som
van invoerrecht en uitvoerrecht, indien
de goederen via het entrepöt werden
overgeladen. Daartegen rees te Rotterdam
ernstig verzet.
De Rotterdammers wilden geen belem
mering van de doorvoer door het entre
pot, zij wilden de overslag zelve behan
delen, hetzij op lichters, hetzij op de
kaden of in de eigen opslagplaatsen. De
belasting-autoriteiten te Rotterdam werk
ten mee en in flagrante strijd met de
letter van de voorschriften werd het
voordelige recht ook berekend, wanneer
de goederen niet in het entrepöt kwamen.
Zo heeft men te Rotterdam ingezien, dat
het transito slechts tot ontwikkeling kon
komen, wanneer het inderdaad ongehin
derd bleef.
Het is dit gezonde beginsel, waaraan
Rotterdam zijn wonderlijk snelle ontwik
keling heeft te danken en dat ook steeds
grondslag zal moeten zijn van de door
Nederland te volgen handelspolitiek, dat
met de Manheimer acte van 1868 zege
vierde.
Indien de zee de meest gebruikte ver
keersweg is, dan zijn de grote rivieren
in Europa te beschouwen als de secun
daire wegen, die naar het hart van Euro
pa leiden, yia die rivieren wordt Europa
als het ware open gelegd -voor het inter
nationale verkeer. Bij een vrije zee pas
sen internationale rivieren, waarop geen
staat autonoom belemmerend of discrimi
nerend moet kunnen optreden.
Dat beginsel is niet alleen van beteke-'
nis voor de riviervaart, ook het interna
tionale wegvervoer en de luchtvaart vra
gen om toepassing. Europa is zo klein
geworden, dat het geen schotjes verdra
gen kan en de wijze lessen, welke in
1868 te Manheim, nat jaren lange onder
handelingen op schrift werden vastgelegd,
hebben vandaag aan de dag nog niets
van haar betekenis verloren.
