SHAKESPEARE IN HET
KRONINGSJAAR
Meest besproken gebouwen van New York
V
D'
E
M
Verenigde Naties
in de architectuur
<§od en Zji n wereld
STRATFORD - EDINBURGH - LONDON
Experimenten met voortoneel
Het Huis der V.N.
ZATERDAG 24 OCTOBER 1953
PAGINA 5
Stratford
De laatste triomf van de moderne archi
tectuur, een ontzaglijk gedurfde, grootse ge
dachte en impressieve verwezenlijking daarvan,
kan men gematerialiseerd vinden in de gebouwen
van de Verenigde Naties te New-York. Het zijn de
meest besproken, bekeken en bezochte gebouwen
in de hele stad, en tezamen vormen zij ook het
meest dankbare fotogénique onderwerp voor ieder
een, die maar een filmtoestel of box-camera-tje
kan hanteren. Ongeveer 2000 bezoekers worden
Ontwerp van een inter
nationale groep
Hartstochtelijke critiek
Waarom de platte doos-vorm?
Conferentie-gebouw
Het lange en laaggestrekte gebouw,
waarin zich de conferentiezalen bevin
den, draagt van binnen een geheel ander
karakter dan het Secretariaatsgebouw.
Lang en breed zijn op de drie verdiepin
gen de statige wandelgangen, waarvan
een gehele zijwand dan weer uit hoge
ramen bestaat. De diplomatenlounge is
een enorme rechthoekige en zeer hoge
:zaal. Ook hier bestaat een geweldig
muurdeel volkomen uit alleen raam, en
men kijkt er door uit op de Oostrivier.
Hier heerst altijd gedempt rumoer van
druk met elkander converserende men
sen, dat af en toe onderbroken wordt
door luidsprekers, die diplomaten aan de
telefoon roepen, I
er dagelijks door 15 gidsen, die samen 17 verschil
lende talen spreken, rondgeleid. Want er is zoveel
te zien in dit hoofdkwartier, dat men er makkelijk
een hele dag zoek brengt, en dan nog niet klaar
is. Vandaar dat, nu het werk aan de meeste ge
bouwen is beëindigd (al is men met tuinaanleg e.d.
nog niet helemaal klaar) het ons niet overbodig
leek een duidelijke voorstelling te geven van deze
zowel architectonisch als technisch indrukwek
kende prestatie.
een
Michael Redgrave,
van de felste Shylocks
van na de oorlog.
Antonius en Cleopatra
Edinburgh en Londen
Apron-stage
MORGENMIDDAG 25 OCTOBER
Shakespeare's toneelbouw
onzeker
HET JAAR van de kroning van koningin Elizabeth II heeft vanzelf
sprekend het volle licht laten vallen op Shakespeare, de grote drama
turg uit de eeuw, die de naam draagt van de eerste Elizabeth. Acteurs met
een wereldnaam van het toneel en de film, als Michael Redgrave, Peggy
Ashcroft, Maurice Goring, Fay Compton, Richard Burton, Claire Blocfm
en vele andere gaven hun groot talent aan Shakespeare-opvoeringen m
Stratford, Edinburgh en Londen, en zelfs in de Dominions.
Hoofd-vestibule van het gebouw Voor de Algemene Vergadering
Een internationale groep van archi
tecten waaronder ook de door de bouw
van het Rockefeller Centre beroemd ge
worden Amerikaanse architect Wallace
K Harrison en de Fransman Le Corbu-
siér heeft het gebouwencomplex ont
worpen. Dank zij de generositeit van
John D Rockefeller Jr. die acht en een
half miïlioen dollar «deaugafvooraari-
knnn van srond in New York City, .n
ook dank zij de lening <z0?d1^r1"tnCnrreS(!'
van vijf en zestig millioen dollar voo
financiering van het project deer de
Amerikaanse regering, kon eind 1948 een
aanvang met 't bouwen worden gemaakt.
Drie gebouwen waren noodzakelijk: Een
secretariaatsgebouw, dat een personeel-
staf van 4000 mensen kon herbergen.
Vervolgens een reeks conferentiezalen
waarin de verschillende commissies
(noltieke, sociaal-economische, trust-
schaoraad, veiligheidsraad etc.) konden
vergaderen. Een tenslotte de grote Alge
mene Vergaderzaal, waarin dus de Alge
mene vergadering bijeen zou moeten
komen.
Men begon uiteraard met het gebouw
neer te zetten, dat het noodzakelijkste
was: dat van het secretariaat. Het is die
nu langzamerhand wereldbekende glas-
constructie van 39 verdiepingen hoog, die
hoeveelheid kantoorruimte bezit,
kunnen, indien gewenst, worden uitge
nomen en elders neergezet, -zodat men
vertrekken dus vergroten of verkleinen
kan Op de schrijftafels staan overal huis
radio's, en waar men zich dus ook in het
Secretariaatsgebouw bevindt, men kan
overal de redevoeringen in de verschil
lende conferentieruimten, volgen.
welke gelijk is aan een oppervlak van
bijna 9 hectaren. Over de architectoni
sche schoonheid van dit gebouw wordt
nog steeds hevig en bitter critisch ge
debatteerd; men heeft het secretariaats
gebouw de verachtelijkste namen ge
geven, van zeepdoos en ijskast tot
moderne fabriek toe. Steeds opnieuw
worden de architecten er van scherp
aangevallen, hetgeen immers altijd ge
beurt wanneer met de conventie gebro
ken wordt. Niettemin, wie dit merkwaar
dig stuk architectuur nu een paar jaar
voor ogen heeft gehad, begint er aan te
wennen en het zelfs te bewonderen.
Er zit een sterke tarting en uitdaging
van alle architectonische overleverin
gen en tradities in die constructie van
160 meter hoogte, waarvan ae brede
voor en achtermuren haast volkomen
uit groenblauw glas bestaan, e
zeer smalle (relatief smalle) zijmuren
van marmer zijn. Het doet het oog
vreemd aan. dat geweldige hoge glazen
vlak te zien, dat op het eerste gezicnt
bijna geen derde dimensie schijnt te be
zitten. Vandaar dat, wanneer men om
hoog kijkt, men voortdurend het gevoel
heeft van een architectonische tegenstrij
digheid, waardoor men meent dat het
gebouw van de Algemene Vergadering
dat door de gebouwenreeks, waarin
zich de conferentievertrekken bevinden,
verbonden wordt met het Secret&riaats-
gebouw heel laag is gehouden.
van de vorm van het
Maar de z*n wordt spoedig dui-
Secretariaatsgebouw wo f
de.«k als men er binnenkomt. Danriet
men wat de bedoeling va „p-soncel
ten is geweest, n.l„ dat al het personeel
'n ruimten met veel licht en t
kunnen werken. De emg.e,. ?^pde en
daarvoor was dus een geweldig b
hoge voor- en achtergevel van gias
maken, en beide gevels zo dicht mog
Hik naar elkaar toe te brengen, zodat ae"
daartussen liggende kantoren het licht
óf,van de ene óf van de andere kant
ontvingen. Vandaar dat dit gebouw ook
5400 in aluminium gevatte ramen bezit.
•Van buiten gezien hebben die de kleur
van jionnebrilglazen, maar wanneer men
van binnen naar buiten kijkt, bemerkt
men daarvan niets.
Een ander wonder van deze ramen is,
«at ze hitte kunnen absorberen. Hetgeen
in het Newyorkse klimaat, waar de tro
pische en vochtige hitte soms zo ver-
mmend werkt, wel noodzakelijk is.
•vendien bevinden zich door het hele
bouw onder deze ramen 4.009 lucht-
rversings-installaties. Hier werken n.i
nsen uit alle delen van de wereld
nen. En eerflndiër is nu eenmaal aan
•n andere temperatuur ge^nd dan
weed of een Afrikaan. Zo
eder zijn vertrek op de gewens P
ra tuur brengen, door het verzett
een wijzertje op een soort thermometer
klok.
Muren en plafonds zijn van gom
dicht materiaal gemaakt. De in de pia"
fonds ingebouwde lampen kunnen elk
spart een halve meter in willekeurige
richtingen worden geschoven, zodat,
wanneer schrijftafels worden verplaatst,
het licht altijd recht daarboven beves
tigd blijft. Zelfs de vertrekken kunnen
verplaatst" worden. Bepaalde muren
Alle qonferentiezalen hebben als de
Algemene Vergaderzaal zijmuren,
waarin men twee rijen schuin ingezette
vensters kan zien. Achter de bovenste rij
ramen, die in de muur kunnen verdwij
nen door ze naar beneden te schuiven,
bevinden zich de grote televisie-opname
apparaten. Hier werken ook de fotogra
fen en filmcameralieden.
Achter de benedenste ramenreeks zit
ten de tolken. Want in ieder der zalen
kunnen de uitgesproken redevoeringen
in vijf talen tegelijk worden gevolgd, ter
wijl de rede wordt uitgesproken, n.l. in
het Engels, Frans, Spaans, Russisch en
Chinees.'Voor eike diplomaat aan de
ronde tafel staat een microfoon, en even
als zij beschikken ook correspondenten
en publiek over koptelefoons. Elk paar
stoelen is verhonden door een stalen
stang. Op deze stang hangen de kop
telefoons en bevinden zich twee radio
knoppen, met zes cijfers, welke corres
ponderen op de verschillende vertrekken
der tolken. Men kan dus zelf het „sta
tion" uitkiezen van de tolk, wiens taal
men goed verstaat. De tolken vertalen de
rede, die zij zelf door een koptelefoon
horen, tegelijkertijd in een voor hen
geplaatste microfoon. De Verenigde
Naties beschikken over 70 tolken.
Over de inrichting der zalen zou nog
veel te zeggen zijn. Vooral omdat archi-
tecten hier eens heerlijk de ruimte en
gelegenheid hebben gekregen om hun
modernste ideeën te verwezenlijken: wat
ze ook hebben gedaan, soms zeer mooi,
soms verbazingwekkend, soms dwaas!
Aan de plafonds hebben ze bijzonder
veel aandacht besteed. Blijkbaar hebben
de grote plafondvlakken in die wijde
zalen hun veel problemen gegeven. Zo
heeft men er allerlei oplossingen voor
gezocht. In de Trustschapraadszaal heeft
men het plafond opgevrolijkt met verti
cale rekjes, waartussen veelkleurige
blokken hangen, die de luchtverversing
installaties bevatten. Als men echter
omhoog kijkt, vraagt men zich af wan
neer de diplomatenwas eigenlijk aan die
rekken uitgehangen wordt. Een andere
ruimte is geheel plafondloos gelaten, en
daar kijkt het publiek op iri een con
structie van sombergekleurde buizen en
pijpen. In alle zalen zijn de muren ge
luidsdicht gemaakt en dempen vaste kle
den het rumoer. De Algemene Vergader
zaal is als een grote koèpelronde ruimte
gebouwd. Achter de presidentszetel
lopen van beneden tot boven toe enkele
rijen ronde ondiepe schalen. Het is de
bedoeling, dat daar nog eens de wapens
van alle ledenlanden der V.N. op zul
len worden geschilderd
Wat men echter intussen ook zegt van
de details der inrichting of van de archi
tectuur der gebouwen zeker is, dat met
de gebouwen der Verenigde Naties de
moderne architecten een waardig monu
ment van onze tijd hebben opgericht.
Zoals ieder jaar is ook ook in 1953
Stratford het Dorado voor de Shakes-
peare-liefhebbers, die het alleen maar
kunnen betreuren dat, zoals gewoonlijk,
in dit Memorial Theatre slechts vijf stuk
ken van hun lievelingsauteur ten tonele
worden gebracht: Antonius en Cleopatra,
Koning Lear, De Koopman van Venetië,
De Getemde Feeks en Richard III. Voor
Michael Redgrave's versatiele talent
biedt dit repertoire de gelegenheid een
van de felste Shylocks te creëren die het
na-oorlogse Shakespeare-toneel heeft
gezien, naast een ontroerende koning
Lear. Maurice Goring weet de lugubere
figuur van Richard III een beklemmen
de werkelijkheid te geven, terwijl hij in
contrast Tlaarmee als een hartveroveren-
de Petruchio zijn Kathe weet te temmen,
die door Yvonne Mitchell gespeeld wordt
als een charmante feeks, met het juiste
begrip voor de mengeling van het con-
ventioneel-kluchtige van deze „wervel
wind in rokken" en het individueel-men-
selijke dat bij Shakespeare zich altijd on
weerstaanbaar naar voren dringt. In de
regie weet Devine het dolkluchtige van
het temmen der feeks aannemelijker te
maken dan van Dalsum in de jongste
Nederlandse opvoering van dit stuk. door
het niet te lichten uit de omlijsting waar
in Shakespeare het geplaatst heeft. De
Getemde Feeks heeft immers al de eigen
schappen van een toneelstuk binnen een
toneelstuk. Het wordt opgevoerd voor
Sly, de dronken ketellapper, die de her
tog en zijn vrienden in diepe slaap langs
de weg vinden en, ontwaakt uit zijn roes
weten wijs te maken, dat hij door een
geheugenstoring zijn oorspronkelijke
adelstand vergeten is. Vrolijkheid en to
neelspel moeten hem genezen, en daar
om moet de Getemde Feeks voor hem
ten tonele worden gebracht. Meesterlijk
weet Devine de intrige van Sly en de
hovelingen tot een eenheid te maken met
de opvoering van de Getemde Feeks,
die daardoor als klucht vèel meer ver
antwoord is.
eigenzinnigheid en slapheid die Shake
speare in deze figuur getekend heeft. Zo
als alle vrouwenrollen moest ook Cleopa
tra door een jongen gespeeld worden in
de opvoeringen van Shakespeare's tijd.
Vandaar de nadruk die Shakespeare en
ook Peggy Ashcroft gelegd hebben op de
onlichamelijke betovering die van haar
moet uitgaan in de scherpte van haar
geest, haar «oquetterie, het subtiele van
haar verbeelding en de charme van haar
gebrek aan logica. Toch is het dichterlijk
meesterschap van Shakespeare In dit dra
ma wel het meest betoverende element.
Het verloren gaan van veel van Shakes
peare's poëzie in een vertaling, is mis
schien wel de voornaamste reden waarom
dit stuk in Nederland niet zo populair is.
Des te verheugender is het dat Shake
speare ook in Nederland in de muziek van
W\A/WVWWWS/WWNAAAAe
>AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA^
Vandaag is het de Dag der Ver
enigde Naties, in het leven geroe
pen om de aandacht van de gehele
wereld eens heel bijzonder te ves
tigen op dit centrum van politieke,
économische en sociale activiteit
waarvan het belang voor de inter
nationale samenleving niet hoog
genoeg is te waarderen. Het leek
ons een goede gedachte u vandaag
eens mee te nemen naar New York
om u een beeld te geven van het
hoofdkartier van de volkeren
organisatie, waar de vertegenwoor
digers der naties en het secretariaat
hun werk doen. Onze New Yorkse
correspondent geeft een boeiend
relaas over dit veel omstreden, ge
durfde en ontzagwekkende bouw
werk.
OOR de Nederlandse toeschouwer
is echter de opvoering van Anto
nius en Cleopatra het hoogtepunt
van het seizoen, vooral waarschijnlijk
omdat wij in Nederland na de oorlog nog
geen opvoering van dit historische dra-
ma voor het voetlicht hebben gezien. Dit
is te betreuren want het is van de Ro
meinse drama's van Shakespeare verre
te verkiezen boven Coriolanus en zeiis
boven Julius Caesar, waarin de drama
tische vaart van Shakespeare's genie te
veel geremd werd door de historische
feiten. Het wezenlijke thema dat
Shakespeare in Julius Caesar wilde
uitwerken, namelijk de onafwendbare
verstoring van de morele «en kosmische
orde door de moord op Caesar, zal hij
daarna later met veel meer effect kun
nen uitbeelden in de legende van de
Schotse koning, Macbeth. De geschiede
nis van Antonius en Cleopatra, zoals
Shakespeare deze las bij Plutarchus in de
Engelse vertaling van North bood hem
ondanks de weinig dramatische gang van
dit verhaal het materiaal voor een ge
spannen conflict tussen passie en loyali
teit, tegen de achtergrond van een we
reldrijk waarbinnen de actie van het
stuk zich Verplaatst met de flitsende
snelheid van een modern filmbeeld.
De scène op het grafmonument in
Alexandrië waar Cleopatra het lichaam
van de stervende Antonius in haar ar
men drukt is een van de grootste en
dramatisch sterkst geladen taferelen van
Shakespeare's oeuvre.
Dryden heeft evenals Shakespeare een
drama geweven rondom de figuur van
deze fatale Egyptische koningin en haar
minnaar Antonius, maar de dichter van
Stratford is ongetwijfeld er het beste in
geslaagd de noodlottige ontmoeting tus
sen deze hartstochtelijke. ambitieuze
vrouw en een groot soldaat, die „nie-
mands vijand was behalve van zich
zelf" tot een psychologisch aannemelijke
en dramatisch adembenemende climax
op te voeren.
De verblinding van Antonius, „trans
formed into a strumpet's fool" wordt door
Michael Redgrave gespeeld met al de
schakeringen van onstuimigheid en ver
slagenheid, hardheid en zinnelijkheid.
zijn eigen taal tot ons zal spreken wan
neer tegen het einde van het jaar Strat
ford's Antonius en Cleopatra met Michael
Redgrave en Peggy Ashcroft naar Amster
dam zal komen.
De poëtische passage waarin de bonkige
soldaat en vrouwenhater Enobarbus Cleo
patra beschrijft zullen zelden prachtiger
gezegd zijn dan door Harry Andrews in
deze opvoering:
The barge she sat in like a
burnish'd throne
Burn'd on the water
For her own person,
it beggar'd all description
Age cannot wither her, nor custom stale
Her infinite variety.
DE Old Vic, die zich tot doel heeft ge
steld alle 36 stukken uit de Folio
tekst van Shakespeare in de komende
vijf jaren op te voeren, heeft het seizoen
geopend eerst in Edinburgh en nu in het
eigen huis in Londen met een opvoering
van Hamlet, die zoals altijd de critici ver
deeld heeft; hetgeen niet te verwonderen
is bij een stuk waarover meer dan 2000
boeken en belangrijke artikelen zijn ge-
geschreven.
Richard Burton die de Hamlet speelt,
heeft evenals Claire Bloom, die de Op-
helia-rol vertolkt, snel de toppen van het
succes, zowel op het toneel als in de film
bereikt. Richard Burton, de jonge mijn-
werkerszoon uit Wgles die in de nieuwe
cinemascopische film, de Mantel van
Lloyd Douglas de hoofdrol Marcellus
speelt, is gelukkig evenmin als Claire
Bloom, de ster van Chaplin's Limelight,
door de sterke financiële verlokking van
de film aan het toneel ontrouw geworden.
Beiden zijn zij door de Old Vic voor het
hele seizoen 1953'54 geëngageerd. Er is
veel geschreven over de Hamlet-opvatting
van Burton, enthousiast zowel als ver
nietigend. Al zal deze Hamlet rijper en
meer geschakeerd worden, naarmate Bur
ton meer is ingespeeld, hij is er zeker in
geslaagd een creatie te geven die de twee
uitersten vermijdt van de melancholische
piekeraar die zo dikwijls over het toneel
rondtast van vele schouwburgen op het
vasteland, en de bruisende renaissance-
prins van Michael Redgrave die geen
twijfel en somberte kent, maar alleen
voortdurend zich de weg verspert ziet
door de feiten die zijn wraakneming be
letten Hiervoor verwringt Redgrave zelfs
de betekenis van „To be or not to be" tot
een rhetorische vraag: „Moet er gerechtig
heid zijn of niet?" „De grootheid van
Shakespeare is gelegen", zoals van Dal
sum mij eens terecht verklaarde, „in de
bijna oneindige variatie van mogelijke
interpretaties". Dit is zeker waar, maar
er zijn grenzen die Redgrave ongetwijfeld
heeft overschreden in zijn Hamlet-creatie
welke enige jaren geleden door de Old
Vic ook in Amsterdam op het toneel is
gebracht.
Burton weet daarentegen ons te over
tuigen van het grote gewetensdilemma
1 waardoor de hele Hamlet-figuur gedomi
neerd wordt. „Is deze geest een bood
schapper uit de hel of is h|| een goede
geest? Word ik bedrogen en naar mijn
eigen verdoemenis gelokt, of verlies ik
mijn eer als mens en als edelman door de
opdracht van mijn vader niet te vervul
len?" Dit dilemma dat Hamlet soms drijft
tot verschrikkelijke geestelijke spannin
gen was waarschijnlijk veel reëler voor
de tijdgenoten van Shakespeare dan voor
vele van de hedendaagse acteurs en cri
tici, voor wie de duivel geen enkele of
nauwelijks een realiteit is in het leven.
Zonder besef van deze allesoverheersende
werkelijkheid in Hamlet van duivel en
hel verdwalen vele regisseurs en toneel
critici in een doolhof van louter psycho
logische factoren.
Michael Burton weet dit te vermijden.
Zijn Hamlet voelt onmiddellijk het ge
vaar dat zijn ziel bedreigt. Bij de eerste
ontmoeting met de geest op het dakter
ras van Elsinore, voelt hij zich al in
tegenwoordigheid van de geest vóór
hij hem gezieft heeft, en wanneer hij zich
met een ruk omdraait, treedt hij de geest
tegemoet met zijn zwaard opgeheven in
de vorm van een kruis: „Het kan de dui
vel zijn!"
Fay Compton die jarenlang Ophelia
heeft gespeeld, laat deze rol nu over aan
de jonge ster Claire Bloom, die inderdaad
deze moeilijke rol, vooral in de twee tafe
relen van haar krankzinnigheid, met een
beklemmende ontroering weet te spelen.
Fay Compton zelf, als Koningin Gertrude,
is koninklijk, subliem in haar vertwijfe
ling en onovertroffen in haar dictie.
E première in Edinburgh had plaats
in de grote zaal van de Synode der
Schotse Kerk op een ver in de zaal
uitgebouwd langwerpig „apron-stage".
Sommige Shakespeare-liefhebbers vinden
een dergelijk proscenium om van te
smullen: „Dat is echt zoals in Shakes
peare's tijd", „direct contact met het pu
bliek", etc. zijn de gebruikelijke leuzen
van deze „Terug naar de oer-Shakes-
peare"-adepten. Voor mij blijft het vast
staan, dat een dergelijke opvoering alleen
te genieten is voor het publiek dat recht
voor het toneel zit, maar dat de toe
schouwers die opzij zitten, d.w.z. twee
derde van het publiek, zich geregeld er
geren omdat zij herhaaldelijk tegen de
ruggen van de acteurs kijken en meer
contact hebben met overburen op de eer
ste rij die hun aandacht afleiden, dan met
de acteurs. Neen, deze opvoeringen op een
apron-stage zijn interessant bij wijze van
wordt om 3.30 uur over het derde
program van de B.B.C. (464 m.> de
opvoering van „De Koopman van
Venetië" uitgezonden in dezelfde
rolbezetting als in Stratford-on-
Avon, terwijl deze uitzending Dins
dagavond 9.30 over dezelfde zender
wordt herhaald.
Drs Th. Zwartkruis wijdt in ne
venstaand artikel een beschouwing
aan de Shakespeare-opvoeringen
van dit jaar en de opvattingen,
die daarbij in discussie zijn.
Michael Redgrave, als Shylock
in „De Koopman van Venetië",
die dit seizoen in Stratford
wordt opgevoerd.
experiment, maar verhogen niet het ge
not van de acteurs. Fay Compton b.v.
haat dit soort van toneelbouw evenmin
als de toeschouwers. Wel is het uiteraard
van groot voordeel een ruim toneel te
hebben met een rond proscenium, dat
zonder tussen de toeschouwers uitge
bouwd te zijn, toch die grote beweeglijk
heid mogelijk maakt, welke voor de stuk
ken van Shakespeafe altijd van groot be
lang is.
Overigens is de gebruikelijke opvatting
van de toneelconstructie in Shakespeare's
tijd, aan het wankelen gekomen door een
in Juli verschenen artikel van prof. Les
lie Hotson in de Sewanee Review waarin
hij de algemeen gangbare mening aanvalt
dat het toneel ten tijde van Koningin
Elizabeth een buiten-, boven-, en binnen-
toneel gekend heeft. Het binnen-toneel
was ingebouwd in de achterwand, af
gesloten met een gordijn of deur, en het
boven-toneel viel samen met de eerste
verdieping.
Volgens Hotson echter waren het bin
nen- en hoven-toneel een soort van ten
ten met plat dak, die op het toneel ston
den. In dit verband kan er gewezen
worden op de bekende tekening van het
Swan Theatre door Johannes de Witt
waar de ruimte van het boven-toneel dui
delijk gevuld is met toeschouwers, die
dus blijkbaar rondom het hele toneel
plaats namen. Van de andere kant is er
op de tekening van de Witt geen spoor te
ontdekken van prof. Hotson's tenten. De
argumenten van Hotson zijn niet altijd
even overtuigend. Laten we echter hopen
dat zelfs wanneer verdere onderzoekin
gen de juistheid van Hotson's stellingen
aantonen, de regisseurs geen experimen
ten gaan uithalen met een toneel midden
in de zaal, van alle kanten omringd door
toeschouwers. Nog meer afleiding!
Het is nu eenmaal een feit dat wij met
onze moderne schouwburg-inrichting en
technische hulpmiddelen Shaekespeare
beter kunnen opvoeren dan de bespelers
van de theaters in Shoreditch in de 16de
eeuw. Dit bewijzen wel de technisch vol
maakte opvoeringen in het Memorial
Theatre in Stratford en in de Old Vic in
Londen waar de Hamlet opvoering, die
in Edinburgh zijn première had, nu pas tot
haar recht komt en hij iedere opvoering
volle zalen trekt. We moeten de klok niet
willen terugdraaien.
DRS TH. ZWARTKRUIS, Pr.
- •JTTnïïunMulMP'll'"™™""
Geboeide of bevrijde vrijheid
De vraag is, wat de Kerk uiteindelijk met ons
doet: ons binden of ons bevrijden. Welnu, zij
bevrijdt ons niet om ons te kunnen binden;
maar zij bindt ons tot haar gemeenschap om
ons te kunnen bevrijden tot de vrijheid der
kinderen Gods.
Het gebouwencomplex van de Verenigde Naties. Op de voorgrond het
gebouw voor de algemene vergadering; daarachter het secretariaat.
ALS MEN SOfiMlGE opmerkingen en geschriften
moet geloven, dan is de katholieke godsdienst
er heel speciaal op aangelegd de persoonlijke
vrijheid van een mens op drastische wijze in te
Nu zal men van iemand die een bepaalde gods
dienst belijdt, altijd in zekere zin kunnen zeggen dat
hij zichzélf bindt Hij heeft een keuze gemaakt en
leeft in een bepaalde richting, terwijl het hem voor
zijn geweten niet zonder meer vrij staat een andere
richting te kiezen. Bij alle godsdiensten is dit min of a
meer het geval; maar in de Katholieke Kerk heeft
fnen een uitgesproken en nadrukkelijke centrale
leiding en een strakke organisatie. Op het gebied
van geloof en zeden heeft men vaste normen en
wetten waaraan men zich als katholiek in geweten
gebonden moet achten. Wat men allemaal moet ge-
'oven en moet doen, staat nauwkeurig opgetekend en
voor het vrije geweten schijnt weinig plaats over
°iyVMét wat schijnt moeten we echter niet tevreden
zijn Het is beter zorgvuldig te onderzoeken wat
in de Katholieke Kerk de juiste verhouding is
tussen gezag en vrijheid, tussen organisatorische
leiding en persoonlijke verantwoordelijkheid. De be
stuursbevoegdheid van Pausen en bisschoppen-kat»
ik slechts accepteren voor zover deze teV0®Sa
niet strijdig blijkt tc zijn met gezonde menselijke
en met goddelijke opvattingen.
Op godsdienstig terrein is het altijd zó. dat gezag
-erst aanvaardbaar wordt, wanneer dit gezag duideltfk
•n zeker van God zélf afkomstig is. Wie zich aan
-en dergelijk gezag onderwerpt, handelt niet dom of
mredelijk, want in onderwerping.ziet hfli een
onderwerping aan de souvereme God De menseiyke
vrijheid wordt hierdoor niet wezenlijk aangetas
Onderwerping aan gezag kan immers ook volfdrekt
vrijwillig klin. Menselijke vrijheid is ook vril om
zichzelf te binden, daar waar het leven of de vrijheid
zelf er om vragen.
ER IS EEN diepzinnig woord van Christus. Hij
zegt: ,De waarheid zal u vrijmaken
Dit 'woord is hierom zo diepzinnig P"?*? L,
iets verkondigt, dat dieper in de werke «khj«den in
het leven verborgen ligt dan het opperviaKKige en
het schijnbare.
Is het eerste wat de waarheid voor een oppervlak
kige toeschouwer schijnt te doen immers niet: binden,
verplichten tot erkenning, onderwerping eisen van
het verstand
Zó gezien doet de waarheid heel iets anders dan
„iemand vrijmaken". Wanneer het mij duidelijk is
geworden, dat twee maal twee vier is, wanneer dit
zich als kennelijke waarheid aan mij opdringt, dan
ben ik niet vrij meer het te ontkennen. Met al mijn
vrijheid kan ik mijn verstand nooit zó ver krijgen,
dat het ontkent wat het duidelijk als waarheid ziet.
Toch zal ik zoiets nooit ais een beperking van mijn
vrijheid ervaren, ik weet immers, dat heël het
menselijke denkvermogen gericht is op het ont
dekken der waarheid. Met de waarheid is het men
selijk denken tevreden en met niets anders. Het
is er voor de waarheid. Voor het verstand zou het
dus volkomen zinloos zijn zich tot iets anders te
wenden dan tot hetgeen het zelf aan waarheid
zoekt of heeft gevonden.
Dit heeft niets te maken met vrijheid of gebrek
aan vrijheid doch alleen met doelmatigheid of gebrek
aan doelmatigheid Wel zal de waarheid het ons ge
makkelijker maken de vrijheid goed te gebruiken.
Daarop doelt Christus juist, wanneer Hij zegt: „De
waarheid zal u vrijmaken".
De waarheid bevrijdt onze geest van kronkelpaden
en dwaalwegen van willekeur en valse schijn, van
leegte en duisternis. De waarheid maakt ons vrij van
slavernij, leugen en bedrog. De waarheid verlost ons
uit gevangenschap en geeft ons terug aan ons zelf
en aan onze eigen persoonlijkheid.
Zo krijgt het begrip der menselijke vrijheid een
positieve inhoud. Vrijheid betekent voor ons het ver
mogen voor de mens, om zelf in de volle zin van het
woord zijn leven te leiden.
ET DIT ALLES is echter niet gezegd, dat een
mens niet door anderen kan en mag geleid wor-
den. Wel is uit het voorgaande duidelijk, dat
alle leiding die van buitenaf komt, ondergeschikt en
dienstbaar is aan de vrije mens. Aan deze vrije mens
wordt uiteindelijk leiding gegeven, om hem des te
beter tot eigen leiding in staat te stellen.
Het gezag, cLat we bijv. in de Katholieke Kerk
aantreffen, kan er nooit zijn omwille van zichzelf.
Het is er, zoals trouwens heel de Kerk en heel de
Verlossing, naar het woord der geloofsbelijdenis:
omwille van ons welzijn". Het is er om onze vrij
heid te sauveren en te behoeden voor innerlijke af
braak. Het is een gezag, dat ons de waarheid voor
houdt, niet om met die waarheid een aanval te doen
op onze persoonlijke vrijheid, maar om ons dienst
baar te zijn en om ons de vrijwillige aanvaarding der
waarheid mogelijk te maken. Eenmaal vrijwillig
aanvaard moet deze waarheid haar bevrijdend werk
in ons beginnen en nieuw licht strooien op de levens
weg, die wij in vrijheid hebben te gaan.
R IS NOG een ander gezichtspunt, dat wij hierbij
zeker niet mogen verwaarlozen. Op godsdienstig
gebied hebben we gezegd, wordt gezag eerst
aanvaardbaar, wanneer het duidelijk en zeker van
God zelf afkomstig is. Welnu, de Katholieke Kerk
is er van overtuigd, dat haar gezag door God Zelf is
gewild en tot stand gebracht; dat Hij er achter staat
met de volheid van Zijn eigen goddelijk gezag.
Er is een gezag, neergelegd in menselijke handen,
waardoorheen de God. die mij met mijn vrijheid ge
schapen en ver'ost heeft, tot mij spreekt. Er is een
gezag, waarin ik de levende Christus ontmoet, aan
Wien',,alle macht gegeven is in de hemel en op
aarde".
Zo benadert de Kerk ons met goddelijk gezag, zon
der daarmee onze innerlijke vrijheid aan te ran nen.
Zij dwingt niemand zich aan haar leiding te Vr';1Pr"
werpen, naar haar prediking te luisteren o- r
Sacramenten te ontvangen. Zij stelt zich enkel
schikbaar en zegt:
„Als gij ontdekt hebt, dat ik Gods eigen waar' I
bezit en Zijn eigen goddelijke krach» uitdeel n
kunt gij het niet verantwoorden uzelf afz d-: a
houden of tegen mij te keren. Git zult door eer 8 -
gelijke afzijdigheid of weerbarstigheid uw vn. I
niet beschermen, doeh klein maken en hekromp^ n.
Want de hoogste vrijheid is „de vrijheid der kmder a
Gods", welke wü willen ontvangen m de ruime en
weldadige gemeenschap van Gods Kerk. In deze Kern
wil onze vrijheid behoed worden voor elke infiltratie
van geestelijke slavernij en zal zij haar bestaan zo
waardig en zo zinvol mogelijk moeten ontplooien
S. JELSMA. M.S.C,
