DOUWE
EGBERTS
SNELHEID
Glazen plafond, verende vloer
HET GEHEIM van Piet Mondriaan
M'
geen dag!
Leven realiseren door enkel rhythme
Niemve museum
bouw in Amerika
De krant kunt U
niet missen I
„Toestand is
gestabiliseerd"
Thailand wil permanent
SEATO-leger
DINSDAG 22 FEBRUARI 1955
PAGINA 6
extract p<H
jfe'4
s «alt»
LEKKERE KOFFIE!
ZO GEMAKKELIJK!
ZO VOORDELIG
Rad ford over China:
BELGISCH-DUITS
DIAMANTENCONFLICT
Onderwijstaal:
Dat breken, onderbreken en
rhythmeren, onbewust overal ge
poogd, dat voortdurend complice
ren, is in elk geval een zoeken
naar een dieper geheim dan wat
zijn ogen hem openbaren. En hoe
wel dit geheim door hem bevroed
wordt enkel in het stille en rustige,
het evenwichtige en kalmerende
vindbaar te zijn, brengt het zoeken
ernaar toch die onrust waarvan ik
sprak telkens opnieuw teweeg,
zodra hij in enige doeken werkelijk
een stemming van stilte en rust
heeft neergelegd.
Een grootse synthese van der
gelijke tegenstellingen laat ten be
sluite van de eerste phase de grote
krijttekening zien van het Bos bij
Oele (1917)een prachtig werkstuk,
vol gecompliceerde detaillering en
niettemin buitengewoon imposant
in de wijze waarop het één beeld
is, één onmiddellijk frapperende
indruk van grootsheid en mysterie
geeft.
NEDERLANDSCHE
CREDIETBANK
Vijftig jaar
Op een verende vloer eti onder een glazen dak is
het goed museum bezoeken
Moccona
Moccona is 100% pure koffie
van de fynste kwaliteit
Een theelepel Moccona in de
kop heet water bijgieten
klaar is de koffie!
Moccona is bijzonder
krachtig en daardoor
zeer voordelig in
gebruik.
««- <n« ir>-' 1 -.vqarmwlt
het nieuws de lezers
öerelKt is oeiangryk.
Immers. nieuws moet
nieuw zijn ten oe-
rlcn: neet van de naald
wórdt gelezen Kers
vers van de pers ont
vangt iedere dagtilad-
aDunne ztln Krant In de
dus, vol nieuws,
fallke dag wordt de
krant met een zekere
spanning tegemoet ge
zien.
(JagDlaurpclame is dij-
zunder eftectiet door de
aarndacnt, die tedere
lezer tediere dag voor
„zijn" kr^nt neert. ver
over en verdedig uw
deDiet met dagotaü-
rectame.
Nieuws trekt altUd,
iedere dag.
üuk net advertentie-
nieuws.
„Noch de Chinese nationalisten, noch
de communisten zijn- thans in staat met
succes elkanders gebied binnen te vallen.
Men kan zeggen, dat de toestand gesta
biliseerd is", aldus heeft admiraal Arthur
Radford, voorzitter der Amerikaanse
commissie van stafchefs, in een onder
houd met een vertegenwoordiger van het
tijdschrift „U.S. News and World Re
port" verklaard.
De nationalisten kunnen elke commu
nistische poging, om Formosa binnen te
vallen, met de hulp van Amerikaanse
vloot- en luchtmachteenheden afslaan,
terwijl de nationalisten het Chinese vas
teland niet kunnen aanvallen zonder bij
stand der V.S.". aldug admiraal Radford.
De Westduitse diamantindustrie zal de
bondsregering verzoeken pogingen in het
werk te stellen om België te bewegen tot
opheffing van het uitvoerverbod voor
ruwe diamanten naar West-Duitsland. In
dien deze pogingen niet slagen, wenst de
Westduitse diamantindustrie dat de
bondsregering beschermende rechten gaat
heffen op de invoer van geslepen diaman
ten uit België.
Volgens een woordvoerder van de dia
mantindustrie te Hanau moet het uit
voerverbod worden beschouwd als een
boycottmaatregel van de Belgische con
currentie. H verklaarde, dat de Duitse
ondernemers herhaaldelijk de Belgische
diamantindustrie hebben aangeboden te
onderhandelen over een uniforme loon
regeling, die de vrees voor loondumping
zal wegnemen. De Westduitse diamant
industrie dankt haar voortbestaan alleen
aan het feit, dat de Belgische diamant
handelaars illegaal ruwe diamanten ter
veredeling naar de bondsrepubliek uit
voeren. Men doet dit volgens de woord
voerder wegens het Duitse kwaliteits
werk, dat in België hoog wordt gewaar
deerd. Ondanks de Belgische boycott heeft
de Westduitse industrie in 1954 haar om-
zot op peil kunnen houden, ofschoon deze
aanzienlijk achterbleef bij de vooroor
logse omzet, die ongeewt 30 millioen DM
per jaar bedtwsg,
Gedurende al die jaren heeft het museum de be
langstelling helpen wekken voor de Amerikaanse kunst
door tentoonstellingen, voordrachten van kunstken
ners, publicaties van boeken, monografieën enz. Door
al deze activiteiten heeft het museum zijn bijdrage
geleverd in het streven de vroegere verwaarlozing
der inheemse kunst te doorbreken.
Inderdaad waren de Amerikaanse kunstcollecties,
(en zij zyn dit trouwens nog steeds) sterk op het
buitenland ingesteld. Dit heeft echter een meer po
sitieve reden dan alleen de verwaarlozing van de
eigen kunst. Het is de Amerikaanse musea namelijk
ernst met hun opvoedende taak, Het gaat er de or
ganisatoren van de tempels der beeldende kunst
werkelijk om de bevolking een gevoel voor de kunst
historische ontwikkeling bij te brengen. Elk mu
seum streeft er daarom naar kunstvoorwerpen in
bezit te krijgen van elk land ter wereld en uit elke
periode, om de gestelde onderwijstaak zo goed moge
lijk te kunnen vervullen. Dat is wel een groot ver
schil met de Nederlandse musea waar onze eigen
traditie over het algemeen zeer krachtig is ten op
zichte van de kunst van andere landen.
Dr. A. B. de Vries, de directeur van het Maurits-
huis te Den Haag, die hier sinds December vertoeft
in verband met de expositie van Nederlandse 17e
eeuwse kunstschatten in verschillende Amerikaanse
steden, heeft in een vraaggesprek met Amerikaanse
journalisten op dit verschil gewezen. Hij gaf als zijn
mening te kennen dat de Amerikaanse musea in het
algemeen en in het bijzonder in steden die minder
te bieden hebben dan de allergrootste steden in fei
te belangrijke centra zijn van cultuur en opvoeding.
Dat de Amerikaanse musea zich in zo grote be
langstelling mogen verheugen, aldus dr de Vries, is
in hoofdzaak te danken aan twee karakteristieke
aspecten van het Amerikaanse leven. Ten eerste is
overal een ernstig gevoel van verantwoordelijkheid
jegens de samenleving waar te nemen bij mensen die
in staat zijn de cultuur te bevorderen. Daarnaast
heerst door de vrijdom van belastingen een gunstig
klimaat voor het doen van schenkingen en legaten".
Schoolkinderen
Een van zyn prettigste ervaringen beleefde de
directeur van het Mauritshuis in het museum van
Cleveland. Zijn Clevelandse collega hau ter ontvangst
van onze landgenoot een speciale tentoonstelling van
Nederlandse etsen en schilderijen georganiseerd om
daarmee belangstelling te wokken voor de grote ten
toonstelling van Nederlandse 17e eeuwse kunst in
het nabije Toledo (Ohio). „Ik stond toevallig in de
zaal" aldus de heer de Vries, „toen er een groepje
schoolkinderen van 10 tot 13 jaar met hun onder
wijzer binnenkwam. Na enkele ogenblikken begonnen
de leerlingen de tentoongestelde stukken na te teke
nen. Ik werd getroffen door de nauwkeurigheid en
de ernst waarmee dit geschiedde en ik voelde dat dit
een uitstekende methode is om kunstkennis bij te
brengen en om kinderen met kunst vertrouwd te ma
ken".
Zo diep grijpt de belangstelling voor kunst in het
Amerikaanse leven in. Wie zulke staaltjes hoort, kan
zich voorstellen dat men hier in New York het geld
bijeen weet te krijgen om voor de Amerikaanse kunst
een glamour-paleis te bouwen zoals het Whitney-
fnuseum.
HET Gemeentemuseum in Den Haag toont ons een
prachtig overzicht van een Nederlands schilder,
die in Amerika reeds tijdens zijn leven beschouwd
werd als een der grootste genieën ter wereld op het
terrein der beeldende kunst, doch die zelfs nu nog,
11 jaar na zijn dood, voor de gemiddelde Nederlander
geen enkele werkelijke betekenis bezit: Pieter
Cornelis Mondriaan. Hij werd in 1872 te Amersfoort
geboren, en woonde sedert 1911, behoudens in de
jaren van de eerste wereldoorlog, in het buitenland;
Om in zijn levensonderhoud te voor
zien maakte hij daarna veel copieën
in musea, portretten en wetenschap
pelijke tekeningen, maar zijn eigenlij
ke voorliefde gold het landschap.
Rond Amsterdam, aan Amstel, Gein
en Vecht, in 't Brabantse dorp Uden,
in Oele bij Hengelo (Ov.) en in Dom
burg waar ook Toorop regelmatig
kwam schilderde hij talloze land
schappen. Aanvankelijk in de trant
der Haagse School en van de Amster
dammers uit die tijd, onder wie hij
vooral Breitner bewonderde. In de
meeste dier stukken heerst een stem
ming van contemplatieve rust, avond
licht, laat blinken van plassen, een
heldere maan, het zijn de grondthe
ma's van zijn verbeeldingen. En toch,
als men die vroege Mondriaans ver
gelijkt met b.v. de vroege schilderijen
van v. d. Leek, die later een soortge
lijke ontwikkeling als Mondriaan zou
doormaken, dan is er bij de laatste
toch opvallend veel onrust te bespeu
ren en een zekere gecompliceerdheid
in de voorstelling, die kenmerkend
mag heten.. Het zijn vooral de bomen
en de wijze waarop hun stammen, hun
lover of nog liever hun kale takken-
wirwar het blinken van lucht en wa
ter breken, intenser maken door
de tegenstelling en het mysterieu
ze ervan verdiepen, die Mondriaan
bijzonder schijnen te intrigeren. Ik
meen ook dat de jonge schilder hier
mee al onbewust een probleem aan
voelde en intuïtief poogde te verhelde
ren. dat later zo'n beslissende beteke
nis in zijn bewuste bedoelingen zou
krijgen, n.l. het probleem van de ver
dieping van het licht en uiteindelijk de
schoonheidsmoment, door tegenstel
ling en rhythmering.
Dieper geheim
Andere werken uit 1907 geven wel
de neiging tot het grootse en eenvou
dige te zien, echter zonder dat deze
resulteert uit de verwikkeling. Met
zulke werken zijn enige symbolistische
stukken, waaronder de geëxposeerde
„Passiebloem" verwant. Ze duiden op
weer andere wijze dan de meer ge
compliceerde doeken, op Mondriaans
zoeken naar een verborgen geheim,
achter de'visuele verschijning van de
dingen.
Expressionisme
Na 1907 komt er een sterk expres
sionistische inslag in zijn werk en een
veel helderder kleur. Aanvankelijk
onder invloed van het fauvisme, dat
hij in deze jaren misschien door Jan
Sluyters beter leerde kennen Al
spoedig treedt ook een half van Gogh-
se, half neo-impressionistische bre
king van de kleur op. En wat het
meest opvalt is de krachtige veren-
kelvoudiging van de vorm, een dwin
gende monumentaliteit.
Zo schildert hij in 19ê8 opnieuw het
bos te Oele. Maar nu is het geen rea
listisch beeld meer. Men denkt erbij
aan Gaugurin, maar dan in felle ex-
pressionaliteit vertolkt. Een machtig
stuk is de rode molen in de zon uit
1908. Ditmaal denkt men aan van
Gogh. De vuurtoren van Westkapelle
no. 37 roept de naam Munch o~. Het
is duidelijk, dat Mondriaan bezig is
alles te onderzoeken wat in die jaren
ergens ter wereld aan nieuwe pictu-
raliteit ontdekt werd. In Dombu.g
schildert hij toren, duin en zee, tel
kens anders, vaak zoals Toorop deed
pointillerend, nu eens naderend tot
volledige abstractie, dan weer terug
kerend tot het visueel gegeven, een
enkele maal stylerend. Soms keren in
deze tijd zijn symbolistische neigingen
terug.
tot 1938 in Parijs, vervolgens tot 1940 in Londen en
tenslotte tot zijn dood te New-York. Zijn eerste
opleiding in tekenen en schilderen kreeg hij al op
achtjarige leeftijd van zijn vader (die schoolhoofd
was en van tekenen hield), zijn oom de schilder Frits
Mondriaan en van Jan Braet von Ueberfeld, een
schilder uit Doetinchem. Vanaf zijn twintigste jaar
volgde hij vijf jaar lang de lessen van prof. Aug.
Allebé op de Rijks Akademie te Amsterdam.
tekende tenslotte Mondrian zich
streng aan deze ideeën gehouden.
Geen enkele schuine lijn of gebogen
curve liet hij in zijn voorstellingen toe.
Van de kleur gebruikte hij-naast het
zwart, het wit en het grijs van zwart
en wit drie toualiteiten, welke geen
kleur zijn nog enkele de drie pri
maire kleuren geel, rood en blauw, in
onvermengde vorm, en in klare, recht
hoekige vlekken of als lijnen aange
bracht. En hij gebruikte ze hoe langer
hoe spaarzamer, met de neiging om
niets over te laten dan enige zwarte
lijnen op een zuiver wit vlak.
Cubisme
AAR na 1910, in zijn eerste Pa-
rijse tijd, breekt de beslissende
omwenteling in zijn oeuvre aan
met de invloed van het cubisme. Een
reeds cubistische werken vormt al
thans de inleiding. En het is ongemeen
boeiend in de beide stillevens met
gemberpot en in de serie der bomen,
te zien hoe hij via die invloed in een
verbluffende doorbraak een visueel
gegeven weet te objectiveren tot
na twee stappen een abstracte voor
stelling, die uit niets dan een rhythme
van zwarte streepjes en grijze kleur
vlekken bestaat. Toen Mondriaan een
maal zover was, had hij zijn geheim
gevonden. Het lag van nu af aan,
voor hem, in de uiterste doorvoering
van de opheffing van de individuele
vorm. Hij noemde die vondst het neo-
plasticisme, uiting van een „nieuw
leven". Dat verstond hij letterlijk zo:
dit „leven" was een tegenstelling tot
de vroegere „schoonheid". Het bracht
voor hem een blijheid en tevens een
ernst tot uiting, die de „uitgeputte
vormcultuur" volgens hem vrijwel
miste.
Rhythme
Ook hij zag „leven" evenals Franz
Mare als een eeuwig, kosmisch rhyth
me, waarvoor alle individualiteit als
bedding te nauw was. Daarom moest
men breken met de individuele vorm
en de subjectieve emotie. „Leven",
zo schreef hij, „wordt gerealiseerd
door enkel rhythme, dat eenheid bouwt
door niet gesloten te zijn". Voor de
schilderskunst betekende dit, volgens
de laatste conclusie zijner rechtlijnige
gedachten, dat alleen nog de elkander
rechthoekig snijdende rechte lijnen
bruikbare beeldende middelen waren.
„Want daar is het de snijding van lij
nen, die onvermijdelijk rechthoeken
vormt. Op welke wijze de beelding zij,
in kunst moeten de beeldingsmiddelen
niet domineren. Het is logisch, dat de
minstzeggende dezer middelen, dit 't
minst doen".
Vanaf 1917 heeft Mondriaan hij
Laatste consequentie
De laatste consequentie trok .iii niet.
Men zou althans moeten zeggen, dat
als de minstzegnende beeldingsmidde
len het minst domineren, alleen een
volstrekt vacuum in het geheel niet
domineert. Hij schijnt ook zelf die con
clusie gezien te hebben, want hij gaf
toe dat zijn abstracties „het einde van
de kunst" waren; en hij schrok er
waarschijnl"k voor terug: in zijn laat
ste verbeeldingen: Broadway Boogie
Woogie" en „Victory Bcogi- Woogie",
keert hij terug tot het gebruik van
de kleur en een ingewikkelde kompo
sitie. Van het l„~tste schildert dat
onvoltooid bleef, zijn een copie en een
proeve van voltooiing aanwezig, en
tevens een interessante analyse van
het frenetieke rhythme, dat erin tot
uiting komt, een analyse door Amt.i-
kanen vastgelegd op een tiental uit
voerige kartons.
De schilderkunst van Mondriaan is
niet iets waarop schilderkunstig kan
worden voortgebouwd. De blijvende
betekenis van dit werk ligt, behoudens
in het feit van het bestaan ener zo
pure kristallisatie van menselijke
geest, op ander terrein dan het pic
turale, vooral op dat der architectuur.
Via de stijl-groep en haar orgaan en
werken, heeft het een enorme invloed
in de bouwkunst gehad, een invloed
die nog niet aan haar einde is. Een
afdeling, die deze invloed illustreert
met enige schilderijen van Mon
driaans Nederlandse tijdgenoten, voor
zover hun werken althans vrij nau-/
met zijn werk (of phasen daarvan)
verwant waren.
K.S.
De premier van Thailand, maarschalk
Piboel Songgram, heeft Maandag in
Bangkok verklaard, dat 20.000 door com
munisten opgeleide militairen op Chinees
gebied nabij de Thailandse grens worden
samengebracht. De communistische be
dreiging van Thailand neemt toe. „Als
wy niets doen, zal het communisme Thai
land veroveren en geheel Zuid-Oost-Azië
overheersen", zo verklaarde de premier.
Maarschalk Piboel sprak op een pers
conferentie twee dagen voor het begin
van de ministerconferentie der SEATO.
de verdedigingsorganisatie voor Z.O.
Azië. Op deze conferentie zullen de in
het verdrag verenigde landen Austra
lië. Nieuw-Zeeland, de Philippijnen,
Thailand. Pakistan, Frankrijk. Groot-
Brittannië en de V.S. beraadslagen
over hun verdediging tegen de commu
nistische agressie.
De maarschalk verklaarde op de pers
conferentie, dat zijn regering voorstand
ster is van een permanent SEATO-leger
Zij zou het toejuichen als SEATO-strijd-
krachten bases in Thailand zouden be
trekken In antwoord op vragen zei hij.
dat zijn regering zal optreden tegen com
munistische ondermijning in het land.
Doch als de regering niet in staat zou
zijn de communistische dreiging te be
heersen, zou Thailand wellicht zijn
SEATO-bondgenoten om hulp vragen.
Op de aandeelhoudersvergadering van
de Nederlandsche Credietbank uitte een
aandeelhouder zijn bezorgdheid over de
toeneming van de post Overheidspapier
met in totaal ruim 6.429.000. Hij vreesde
dat de toeneming van deze belegging in
staatspapier niet ten voordele zal zijn van
de aandeelhouders. De directie zette uit
een. dat de bedoelde toeneming in ver
band staat met de stijging van de post
Crediteuren en Deposito's, die immers een
grotere liquiditeit noodzakelijk maakten.
Bovendien zal het geld gestoken in de
Debiteurenrekening dit bedrag is toe
genomen mede in verband met de recente
emissie ten volle zijn emplooi krijgen.
Hierdoor zal de rentabiliteit op de duur
toenemen.
Gelet op de relatiekring van de bank
zal het debiteurencyfer blijven stijgen. De
stijging van de kosten is voornamelijk
veroorzaakt door de loonronden en de
pensioenregeling. De toeneming van de
werkelijke onkosten echter was beperkt.
Men was het er over eens dat de balans
de beste cijfers vertoont die tot nu toe
behaald werden. De jaarstukken en het
dividend werden overeenkomstig het
voorstel goedgekeurd.
Een bosgezicht uit de jonge jaren van Mondriaan. Daarboven een
Compositieuit 1921.
(Van een medewerker)
NEW YORK, Februari.
HET nieuwe Whitney-museum of American Art
te New York is een der modernste musea ter
wereld. Achter de wonderlijk strakke gevel, die
als een enorme bakstenen grafplaat het gebouw
afsluit en die als het ware alleen een versiering
duldt van ^typografische" aard, bevinden zich
ruime zalen van een outillage die elk museum ter
wereld tot jaloersheid zou kunnen brengen. Bij
de inrichting van het vijf verdiepingen hoge
gebouw, waarin ruim 3000 schilderijen, aquarellen,
beeldhouwwerken of grafische werken van Ameri
kaanse kunstenaars zijn ondergebracht, heeft men
de nieuwste vindingen toegepast. Zo hebben de
diverse zalen geheel glazen plafonds. De verlich
tingstechniek bedient zich van de laatste snufjes,
en de vloeren zijn gemaakt van een verend
materiaal dat de vermoeidheid der bezoekers tot
een minimum beperkt. Zeer gelukkig is de bouw
meester ook geweest bij het indelen van de zalen.
Zonder het gevoel voor de grote ruimte te schaden,
liceft hij de suggestie van een verdeling in kleinere,
kabinetjes weten te wekken, waardoor de bezoeker
gemakkelijker zal kunnen komen tot concentratie
op een bepaald kunstwerk.
Het museum is gelegen in de West 54th Street,
de straat die men om de vele antiquairs, kunst
handelaars, musea en studio's de meest artistieke
van heel Amerika mag noemen.
Door de bouw van dit kostbare pand bewijst Ame
rika wederom dat kunsttraditie en cultuur daar meer
betekenën dan men meestal, denkt. Anders had dit
museum ook niet in een kleine vijftig jaar van een
onbeduidend begin tot deze enorme hoogte kunnen
stijgen.
Het was in 1908 dat een beeldhouwster mrs Ger
trude Vanderbilt-Whitney in haar studio twee kamers
Voorgevel van het Whitney •museum te New York
afstond waar zij Amerikaanse artisten uitnodigde
hun werk te exposeren. Uit dit bescheiden begin
groeide in 1914 de Whitney Studio Club. In 1931
werd het oude Whitney Art Museum geopend dat
dienst deed tot begin 1955, toen het nieuwe gebouw
geopend werd.
