INDUSTRIE- en HANDELSBEURS v<>
Terugblik in de Middeleeuwen
BINGHAM ito.
mssen
MERCURIUS
KREUGER STAND 16
x..
r
SCHIEDAMSE MEUBELBEURS
MEUBELEN
eubelbeurs"
LUXAFLEX
NYLON VLAGGEN
Firma P. SNEEP
STAALCONSTRUCTIES gebouwen - landbouwschuren - kassen - serres
MISTER U" shirt
14.90
„MOHAIR DAS"
3.95
BEZOEKT op de
Stand 44
v.d. VLERK
A
29 APRIL—10 MEI 1955
Schiedam als stad.
WIJ EXPOSEREN
&C0. SCHIEDAM
TEL. 69095 (6 lijnen)
STAND No. 75
CBEZOEKT
STAND No. 5
STALEN RAMEN EN DEUREN -
CENTRALE VERWARMING
Wij exposeren op de JNHABE
STAND nr. 34
EVEREST SCHRIJF-, TEL-, en REKENMACHINES
REMINGTON-RAND volgens het TIEN
N.K. DOORSCHRIJFBOEKHOUDING
OPBERGSYSTEMEN en KASTEN
GRUNDIG DICTEERMACHINE
DUPLICATORS,
STALEN KANTOORMEUBELEN
DE HERENMODEZAAK VAN SCHIEDAM
EXPOSEERT HET
Stands 39 en 40-*
Mahonie- en Notenhouten
WINKEL- EN MIDDENSTAND
ST. NICOLAAS- OF
MARSKRAMERSGILDE
SCHIEDAM AAN DE PRINS.
NIEUWE TIJD
CRAMERS GILDE EEN
NIEUWE GILDEBRIEF
NIEUWE INDUSTRIE.
SCHIEDAM BREIDT ZICH UIT
WINKELIERS LEVEREN OP
REKENING
FRANSE TIJD
HERSTEL DER ORANJES
OPBLOEI VAN HET
INDUSTRIëLE LEVEN
WINKELIERSVERENIGING
OPGERICHT
-\
HOOGSTRAAT 155-157
VJ
DE ALOUDE VARKENS-
MARKT OPNIEUW
OPGERICHT
NA 20 JAREN EEN ECHTE
VARKENSMARKT
NIEUWE VRAAGSTUKKEN
DE HANZE GESTICHT
LEVERANCIERS VAN RIJK EN
GEMEENTE
LANGE HAVEN 77-79
TELEFOON 68812—66489
met reserve boord
met reserve manchetten
de ideale das
zeer moderne dessins
(recht tegenover de consumptietent)
van de
Wij exposeren daar een speciale selectie van de
van de
N.V. v. d. Berg's Meubelfabrieken te IJsselmonde.
Deze meubelen zijn gemaakt door vaklui
die liefde hebben voor hun vak en die de
edele kwaliteiten van mahonie- en noten
hout ten volle tot hun recht laten komen.
Desgewenst brengen wij U gaarne naar
de t^onkamers der fabriek als U een
grotere keuze wilt hebben, dan wij in
onze stands kunnen geven.
U BENT HARTELIJK WELKOM BIJ
VUWAM7
LANGE HAVEN 95GR0ENELAAN 109 SCHIEDAM
Wij brengen de nieuwste
modellen in:
OMEGA
TISSOT
PONTIAC
ZENTRA
I N H A B
SCHIEDAM
De Schiedamse Middenstand
in de loop van de eeuwen
In tie geschiedenis van ons vaderland lezen wij, dat
vóór 1200, dus voor de stichting van onze stad
Schiedam, de toenmalige maatschappij uit drie
standen bestond, namelijk: de geestelijke stand, welke
een grote invloed uitoefende, en zich grotendeels
culmineerde in de kloosters, vooral in die van de
Cisterciënsers, alias Trappisten, en van de Praemon-
stratensers, alias de Norbertijnen. Deze laatste zouden
als pastoors optreden in de nog te stichten stad
Schiedam.
Vervolgens had men de adel, die de grootgrond
bezitters waren, en zich hoofdzakelijk bezig hield met
de inrichting van het leger tot bescherming van de
feodale staat. De adel nam ook deel aan de ridder- en
steekspelen. Als grootgrondbezitters had de adel onder
zich de stand van de: Onvrijen, welke onderscheiden
werden in lijfeigenen en horigen. Zij konden met
de grond waarop zij hun werkzaamheden verrichtten,
van de ene grootgrondbezitter aan de andere worden
overgedaan. Uit deze laatste stand is de derde stand
gegroeid, namelijk die van de poorters.
De opkomst van de derde stand
werd vooral bevorderd door de in
vloed van de Cisterciënsers en de
stichting van diverse steden. De Cister
ciënsers hadden rondom hun abdijen
enige landerijen, woeste gronden,
die gecultiveerd moesten worden. Zij
bouwden rondom hun abdijen hoeven,
waarop zij echter geen lijfeigenen
plaatsen, maar vrije pachters, die
het landbouwbedrijf zelfstandig uit
oefenden, en alleen verplicht waren
tot de opbrengst van de tienden. De
vrije pachter ging nu produceren om
te verkopen, en aldus ontstond de han
del, welke zich op de diverse week
markten verder ontwikkelde.
Verscheidene personen, gelokt door
de handel, en in aanraking komen
de met de weekmarkten, vestigden
zich in de opkomende steden, alwaar
zij onder de poorters werden opgeno
men. Onder deze nieuwe steden be
hoort ook onze stad Schiedam. Een
grote bevorderaar van de derde stand,
die van de poorters, was graaf Floris
V, bijgenaamd „der kerlen Godt".
Graaf Floris V heeft zijn kinderja
ren doorgebracht op het „Huis te Ri
viere" thans ruïne van Mathenes-
se onder de goede leiding van zijn
tante gravin Aleid, de weduwe van Jan
van Avennes, de graaf van Henegou
wen. Veel heeft deze landsvrouwe ge
daan voor de opkomst en bloei van
onze stad Schiedam. Zij wist voor
haar stad diverse privilegiën te ver
krijgen, o.a. het stichten van 'n week
markt, welke de handel zeer bevor
derde, en de verheffing van het een
voudig „dijkdorpje", als wij de nog
jong gestichte stad zo mogen noe
men, tot stad in 1275, waardoor de
ingezetenen het poorterschap verwier
ven, en beschermd werden door de
diverse privilegiën.
Het middeleeuws poorter- of bur
gerrecht droeg een geheel ander ka
rakter dan in onze dagen, waarin ie
dereen voor de wet dezelfde rechten
bezit. De middeleeuwse burger of poor
ter kende zijn verplichtingen, wist, dat
hij de orde moest handhaven, zijn
stad moest verdedigen, dat hij moest
helpen aan het blussen van een brand.
Uit de burgers groeide een eigen le
ger: de schutterij, zoals Schiedam die
gekend heeft, en de namen daarvan
nog enkel zijn bewaard gebleven in de
St Sebastiaansdoelen thans Doelen
hofje en St. Jorisdoelen, later loge
ment, verkoophuis en museum, thans
jeugdhuis.
De neringdoenden van onze stad
werden beschermd door verschillen
de privilegiën. Zij waren verenigd in
een gilde, het St. Nicolaas Gilde of
Gilde van de Marskramers. De weini
ge bijzonderheden, welke van dit Gil
de bekend zijn, laten wij hieronder
volgen:
Over het algemeen genomen had
den de gilden een grote invloed - op
het Stadsbestuur, maar naarmate in
de zestiende eeuw het karakter van
dit stadsbestuur aristocratischer werd,
nam de invloed van de Gilden ziender
ogen af. Ook de Schiedamse gilden
hebben deze ups and downs gekend.
Het is jammer, dat in het Archief
van de middeleeuwse gilden bijna
niets is bewaard gebleven. Ook de
„Rechtsbronnen" van deze stad ver
melden niet veel merkwaardigs daar
omtrent. Betreffende de neringdoen
den vonden wij het volgende opgete
kend:
In de jaren 1518 en 1519 werd be
paald de pest of „heete sieckte"
was opnieuw uitgebroken dat een
neringdoende, zo hij van de „heete
sieckte" wa* genezen en dat bleek
wijl hij zijn kruis naar de parochie-
EN
kerk had gebracht in geen zes we
ken zijn winkel mocht openen, maar
tevens ook niet op de week- en vis
markt of in de vleeshal mocht komen.
Op de vraag, of de winkeliers uit
die jaren ook hun klanten in de ge
legenheid stelden een rekening bij hen
te openen, kunnen wij een bevesti
gend antwoord geven.
Zo naderen wij het einde van de
zestiende eeuw. Onze stad Schiedam
koos in 1573 de zijde van de Prins,
waardoor èn maatschappelijk èn gees
telijk een nieuwe tijd werd ingeluid.
Het bestuur, van de stad, gewoonlijk
trad geheel zelfstandig op. De Vroed
schap, uit 24 leden bestaande, geleek
meer op een familieraad, dan op een
lichaam. Ook de gilden werden naar
de geest van die jaren hervormd, en
kregen een nieuwe gildebrief. Ook het
St. Nicolaas- of Cramersgilde.
Op 11 September 1599 werd door
Schout, Burgemeesteren en Schepe
nen van deze stad voor het St. Nico
laas- of Cramersgilde een nieuwe Gil
debrief opgesteld, bestaande uit 24 ar
tikelen. In het eerste artikel werd be
paald, dat niemand lid van het Gilde
mocht worden of hij moest poorter
van deze stad zijn. Wanneer 'n vreem
deling in het Gilde wenste opgenomen
te worden, dan moest hij eerst zijn
poortersrecht, zijnde 4 gulden, beta
len. Op de week- of jaarmarkt, alias
de kermis, mochten geen vreemdelin
gen hun waren komen aanbieden. Ook
toen gold het devies: Schiedammers
koopt in uw eigen stad.
Uit de jaren 1608 tot 1628 is ook nog
een register van gildebroeders en gil-
dezusters bewaard gebleven. Hieruit
blijkt, dat winkeliers, tappers, schip
pers en een apotheker lid van dit gil
de waren. Zo vonden wij namen als:
„Die schoene waerdinne", mogelijk
een knappe en alleraardigste juffer,
„Jan Thissen Brandewijmnan" die
toen reeds brandewijn verkocht, „Len-
dert Janszoon Menist", die waarschijn
lijk Doopsgezind of Mennoniet was,
„Dolle Corneliszoon Cuijper", enz.
Na 1628 ontmoet men meer officiëler
familienamen, als Elias Maerlant,
Paulus Verbeek, Willem van der Vecht
en anderen. Meerdere bijzonderheden
zijn van dit Gilde niet te vermelden.
Was gedurende de middeleeuwen en
zeventiende eeuw de haringvangst het
hoofdmiddel van bestaan, tegen het
einde van 1600 ontwikkelde zich een
nieuwe industrie, de korenwijnindus-
trie, welke daarna hoofdmiddel van
bestaan werd, en Schiedam tot her
nieuwde bloei bracht. De bevolking
van onze stad breidde zich snel uit,
daar de nieuwe industrie arbeidskrach
ten nodig had. Ook de winkelstand
kreeg een ander aanzien: verschillen
de inivoners verzochten aan heren
Burgemeesteren vergunning voor de
verkoop van „gedistilleerde wateren",
of voor de artikelen, als tabak, snuif,
koffie thee en chocolade welke uit
de overzeese gebieden hier in ons land
op de markt werden gebracht.
Uit de achttiende eeuw zijn ons ge
vallen bekend, waaruit blijkt, dat de
winkeliers ten behoeve van hun klan
ten een rekening openden. Dit was
wel eens nodig, daar vele Schie
dammers de zee bevoeren, en bij hun
thuiskomst de schuld door hun vrou
wen gemaakt, aan de desbetreffende
winkelier betaalden. Nu gebeurde
het wel eens, dat zo'n schuldenaar
verzuimde op tijd te betalen, zoals
ook thans nog gebeurt. Wat deed in
zo'n geval nu de winkelier? Hij kwam
met de schuldenaar in de kamer van
heren Burgemeesteren van onze
stad, en na beide partijen gehoord te
hebben, werd de uitspraak gedaan door
de Edel Achtbare heren, aan welke
de schuldenaar zich had te houden,
om erger te voorkomen.
Ook in Schiedam ontwaakte in de
tweede helft van de achttiende eeuw
een sterk verlangen naar een demo
cratische bestuursvorm. Het Regen-
tenbestuur was men moede. Op 20
Januari 1795 werden de Vroede vade
ren verzocht heen te gaan, waaraan
zij gewillig gehoor gaven. Een nieu
we tijd werd weliswaar voor onze
stad ingeluid, doch over het algemeen
genomen bracht hij geen voordeel aan
de ingezetenen. De branderijen moes
ten al dadelijk een dag per week stil
liggen, hetwelk achteruitgang van het
bedrijf tot gevolg had. Dat de winke
liers daarvan de terugslag ondervon
den, zal een ieder duidelijk zijn.
De opheffing van de gilden in 1805
bracht geen verbetering in de toestand
van de winkeliers en in het bedrijfsle
ven. Een nieuw belastingstelsel werd
door de Raadspensionaris Schimmel-
penninck ingevoerd: de wet op het
Kadaster, en op het Patent. Elke win
kelier moest tot voortzetting van zijn
zaken van een patent voorzien zijn.
Ook na de val van Napoleon bleven
de patenten nog lang van kracht.
In November 1813 was er een stre
ven gaande naar een herstel van de
Oranje's, en op 2 December d.a.v.
werd de zoon van Stadhouder Willem
V als souverein vorst van Nederland
te Amsterdam gehuldigd. Ook onze
stad Schiedam schudde het Franse be
stuur af, en een voorlopig bestuur werd
benoemd De maatschappelijke toe
stand alhier was droevig: diverse bran
derijen stonden stil wegens gebrek aan
granen, welke niet konden worden aan
gevoerd, daar er geen schepen in de
vaart waren Daarbij kwam nog, dat
de winter van 1813-1814 lang en streng
was, waardoor de binnenscheepvaart
geheel stil lag. Vele arbeiders liepen
werkloos rond. Men begrijpt, dat een
beroep op liefdadig Schiedam werd ge
daan. Ook de winkeliers zullen het in
die jaren niet breed gehad hebben.
Gelukkig heeft deze slechte tijd niet
lang geduurd. Reeds na vijf jaren wa
ren verschillende branderijen in bedrijf
gesteld. Nieuwgëbouwde schepen
voerden de granen aan, nodig voor de
fabrikatie van sterke drank. De win
kelstand leefde weder op, gebonden
echter door het patent. De week- en
jaarmarkt bleven nog voorlopig ge
handhaafd, hoewel er tussen de jaren
1840 en 1850 al enige achteruitgang te
bespeuren was.
De winkeliers en de handeldrijvende
middenstand hadden echter nog geen
organisatie, waarin zij elkanders be
langen konden bespreken. Wel ziet
men omstreeks 1880 enkele arbeiders
zich organiseren, totdat in 1892 het
katholiek bewustzijn tot organisatie
wakker wordt geschud. De midden
stand zou nu weldra volgen.
In April 1900 stelde men pogingen
in het werk om tot de vereniging van
de Schiedamse winkeliers te geraken
Door middel van een advertentie wer
den alle winkeliers van onze stad tot
een vergadering uitgenodigd. Deze ver
gadering had plaats op 29 Mei 1900, en
stond onder leiding van de heer F. J.
Smit. Behandeld werd een ontwerp
statuten bestaande uit diverse arti
kelen en bepalingen, van welke wel
de interessantste is de bepaling betref
fende het aanleggen van een zogenaam
de „zwarte lijst", dat is een lijst van
slechte betalers. Velen onder ons zul
len zich nog de man „met de rode pet"
kunnen herinneren. Ongeveer 60 leden
gaven zich op voor de tot stand ge
komen winkeliersvereniging. Voegen
wij nog hieraan toe, dat deze vereni
ging neutraal was (zie N. Sch. Crt. van
31-5-1900)
In deze Winkeliersvereniging vorm
de zich een zogenaamde „marktcom-
missie", welke zich er op moest toe
leggen oude markten ten leven op te
wekken. Aldus nam deze commissie 't
initiatief om de aloude Varkensmarkt
te doen herleven. Wij vonden daarom
trent het volgend bericht:
„Zooals men weet ontbreekt aan on
ze „Varkensmarkt" steeds het meest
onmisbare bestanddeel; de varkens,
die er hoogstens in beeld door het be
kende product uit den St Nicolaastijd
vertegenwoordigd zijn.
Dank zij de bemoeiingen van de
zich op initiatief der Winkeliersveree-
niging gevormde marktcommissie, zal
de Varkensmarkt, als gewoonlijk te
houden op den tweeden Vrijdag in No-
cember, weder herleven. Verschillen
de boeren uit deze gemeente en uit den
omtrek hebben besloten,wederom op
dien dag alhier varkens ter markt te
brengen of hun inkopen alhier te doen.
Het is zeker reeds meer dan 20 jaar
geleden, dat er hier varkens ter markt
gebracht zijn; wij juichen dan ook de
pogingen tot herleving van de markt
aangewend, ten zeerste toe". (N. Sch.
Crt van 29-10-1901)
De pogingen mislukten niet, want op
8 November 1901 had na ruim 20 ja
ren opnieuw een echte Varkensmarkt
plaats. Wij vonden daarvan het vol
gend bericht:
„Door het blazen op bodemlooze
kruiken werd gisterenavond (7 Nov)
de Schiedamsche Varkensmarkt door
de straatjeugd „ingeluid".
Dat traditioneel gebruik heeft dit
maal weer eens een heusche varkens
markt aangekondigd, want na jaren
lange afwezigheid waren er heden weer
knorrende viervoeters aan de markt.
Er waren er, naar wij vernemen 22,
verdeeld over een zestal varkenshok
ken in de Lange Kerkstraat zoo ge
plaatst, dat ze van alle kanten konden
bekeken worden. Dat daarvan druk ge
bruik werd gemaakt, bewees wel de
drom van menschen die aldoor de hok
ken omringde, zoodat ze van uit de
verte niet te zien waren.
Hoewel de tijd, dat ieder gezeten
burger een varken in de kuip had,
reeds lang voorbij is, was er toch veel
kooplust en werden er over 't geheel
goede prijzen besteed. De varkens wer
den allen verkocht tot prijzen variee-
rende van 23 tot 26 cent per halve kilo.
Het lichtste woog 90, het zwaarste var
ken 152 kilo.
De waag had hare deuren wijd open
gezet om de verhandelde beestjes te
wegen.
Op de Groote Markt werd, als ge
woonlijk, een geheel andere handel ge
dreven. Daar werden ondanks alle pro-
Boeren (men denke hierbij aan de Boe
renoorlog in Transvaal) Engelsche pe
permunt, koek, nougat, en andere snoe
perijen aan de „spes patriae" ver
kocht. De traditioneele „molentjes" in
verschillende vorm vonden ook weer
goeden aftrek.
Zoo hadden wij dan weder heden,
dank zij de uitnoodiging door „Schie
dam Vooruit" tot slagers en varkens
houders gericht, een echte varkens
markt, de voorbode, naar we hopen,
van een bloeiende weekmarkt, die naar
's Raads besluit weldra zal worden in
't leven geroepen (N. Sch. Crt. van 9
Nov. 1901).
De twintigste eeuw is voor de Mid
denstand en Winkeliers een eeuw van
diverse vraagstukken, waarvan wij al
lereerst noemen het coöperatie-vraag
stuk, hetwelk voor de opkomende ar
beidersbeweging 'n zeer geliefd onder
werp van propaganda was. Deze mo
derne in- en verkoopbeweging heeft
heel wat pennen in beweging gebracht,
en heden nog neemt de coöperatie in
het zakenleven een voorname plaats
in.
Een ander vraagstuk was de ver
vroegde winkelsluiting, thans wettelijk
geregeld. Eerst in 1905 werd een proef
genomen met een vervroegde winkel
sluiting, waardoor het winkelpersoneel
meer vrijheid van beweging kreeg. Eni
ge Schiedamse winkeliers namen het
initiatief om gedurende de zomermaan
den des avonds om 9 uur de deuren
te sluiten, uitgenomen de Zaterdag
avond.
Al bezat onze stad een Winkeliers
vereniging, een vereniging in Katho
liek verband, zoals de arbeiders die
hadden, werd langzamerhand een be
hoefte. De Katholieke Middenstand
werd ter vergadering opgeroepen, en
wel op 13 Februari 1908, welke verga
dering geleid werd door de heer Joh.
Brounts, doch niet het gewenste resul
taat had. Een tweede vergadering had
plaats op Vrijdag 21 Februari 1908 in
een van de zalen van het Bondsge-
bouw, thans Arcade genoemd. Deze
vergadering stond onder leiding van
wijlen de heer Th. J. H. Mouwens. Het
woord werd gevoerd door de heer J. A.
Verbeek, gecommitteerde van de R.
Kath. Middenstands vereniging in het
Bisdom Haarlem. De nieuwe organi
satie werd „Hanze" genoemd en zij
begon haar leven met 30 leden.
Tenslotte nog een enkel woord over
de étalagereclame, een geheel apart
bedrijf weliswaar, maar een middel
voor de handeldrijvende middenstand,
dat dikwijls grote winsten oplevert.
De winkelier, die zijn winkelramen zo
weet te monteren, dat het publiek als
het ware naar zo'n winkelraam wordt
getrokken, kan er verzekerd van zijn,
dat de kijkers kopers worden.
L. A. ABMA.
BAKKERSTRAAT 11-13 - TEL. 67942-67054
SCHIEDAM
de nieuwste modellen
TOETSEN
SYSTEEM
met bijzondere weergave. De prijs iz verbluffend.
diverse modellen.
Bovendien verschillende nieuwe snufjes op het gebied van
KANTOOR-INSTALLATIES
KANTOORMACHINEHANDEL
dat 2x langer meegaat
INHABÉ
Rotterdamsedijk 268
