Koningin Juliana zweefde per
kabelbaan boven de E 55
Molen te Alphen aan den Rijn
Netto winst AKU weer gestegen
West-Europa leverde veel tarwe
aan liet Oostelijk blok
De A-bom: Dat is aardig! Wat gaat U er mee doen?
\r.rvA 7
T)at stond als nummer 1 op wensenlijst je
Tijdens werkbezoek gedroeg publiek
zich rustig
Omzet iets lager, kosten iets hoger
Handel tussen Oost en West nog veel
kleiner dan voor de oorlog
Plannen voor
Eindhovense sporthal
WAAR HET GESPREK WERD AFGEBROKEN II
I5JJDAC 15 JULI 1955
Het begon bij de Tijdmeting
Goede vriemjen
„Wie is het grootste?
AANVARING IN DE MIST
Black Heronlicht
beschadigd
DRIE VLISSINGSE GEZINNEN
DAKLOOS
Huis afgebrand
TWEE ZWAAR GEWONDEN
BIJ AUTOBOTSING
Project van tien millioen
GEEN VOORRANG GEGEVEN
AAN TROLLEYBUS
Automobilist vrijgesproken
Revolte tegen Franco
Babies satisfactorily born
Stalin's winst in Yerre Oosten
Truman verbitterd
v->,
-
ROTTERDAM, Donderdagmiddag.
(Van onze verslaggever)
In gezelschap van Jac. Kleiboer heeft H. M. Koningin Juliana heden
morgen per kabelbaan een zweeftocht gemaakt over de Rotterdamse E 55-
J' rremen. De Koningin, die om klokslag negen uur vanmorgen bij de hoofd-
in ang van het E 55-terrein arriveerde om, gelijk bij de officiële opening
'eeds was afgesproken, een werkbezoek aan de expositie te brengen, had
)oor deze gelegenheid een speciaal wensen-lijstje opgesteld, waarop dc
iersehillende inzendingen voorkwamen die zij graag wilde bezoeken. Als
nummer één stond vermeld: Een tochtje met de kabelbaan
Omdat H. M. een uur voor het ope-1 Toekomst. Hier werd H. M. voorgelicht
ningstijdstip van de tentoonstelling arri
veerde, kon zij rustig het eerste gedeelte
van het programma afwerken. Maar ook
later, toen het publiek in drommen over
de terreinen uitzwermde, verliep het be
zoek zonder opzien. Veel sterker dan en
kele jaren geleden schijnt men er aan ge
wend te zijn de koningin en de prinsessen
onder het publiek te ontmoeten. Slechts
toen H. M., na het gebruiken van de kof
fie in het Herenhuis, tegen kwart voor
één de trappen afdaalde om per tentoon-
stellings-trammetje haar tocht voort te
zetten, hadden zich enkele tientallen be
langstellenden verzameld, doch ook hier
werd voldaan aan het verzoek dit bezoek
zonder opzien te laten verlopen.
De koningin, die vergezeld was van
haar particulier secretaresse, mevrouw
N. Smitt—Avis, de heer K. P. van der
Mandele en de heer Jac. Kleiboer en diens
echtgenote, begon haar rondgang in het
Paviljoen Tijdmeting, waar de heer Klei
boer een en ander vertelde over de boom
die jaarringen draagt van 1380 tot 1922 en
over de astrologische klok. Na een tocht
langs de voorhistorische dieren begaf men
zich naar het paviljoen Delfstoffen, waar
H. M. grote belangstelling aan de dag
legde voor de ondergrondse mijn en het
astrologisch onderzoek. In het paviljoen
..Wonderland der Chemie" werd de heer
P. Gaaf, hoofd van de chemische inzen
ding aan H. M. voorgesteld. De heer H.
Wassen uit Schiedam gaf hier tevens een
interessante demonstratie van het ver
vaardigen van een teer vogeltje uit glas.
Bhzondere interesse toonde H. M. op deze
inzending voor de duizend millioen maal
vergrote molocuul, die hier staat opge
steld.
In het PTT-paviljoen werden de wnd
dir.-gen. van de PTT. mr J. J. Klaasesz
en de directeur van de N.V. Philips Te
lecommunicatie Industrie, de heer C. B.
J de Jager aan H. M. voorgesteld. In
dit paviljoen werd o.m. een demonstra
tie gegeven van een postzegelstempel-
machine. die slechts dan haar werk doet
indien de postzegel volgens de voorge
schreven wijze is aangebracht.
De Delftse student C. J. van Elk gaf
daarna een uiteenzetting over het ar
chiefsysteem van Heemaf, waarna een
telex-demonstratie werd gegeven. Ook
hier werd een mobilifoon-installatie in
werking gesteld.
Voor een spannende noot zorgden de
twee agenten van de Rotterdamse po
litie, Maarten de Jong en Jan Kwekel,
die op hun motorrijwielen een kundige
demonstratie gaven van zijspan-rijden.
toonde voor deze demonstratie gro
te belangstelling en merkte tijdens het
aanschouwen van de dienaren van Her
mandad op: „De politie is een goed
vriend, als je maar een goed geweten
hebt
Voorts vermeldde het programma nog
oen tocht dc~r het riool, een bezoek aan
de Moerdijkbi-cS, het Goudse Poortje, het
paviljoen Geldzuivering, en de Stad der
door mej. G. Onnes, die een en ander
vertelde over het oude Rome en werd
bijgevallen door de Rotterdamse gymna
siast J. H. van het Hart, die, op speciaal
verzoek van de Koningin, o.m. nog een
nadere uiteenzetting gaf over de armen-
tehuizen. H. M toonde zoveel interesse
voor deze inzending, dat men er wel een
kwartier lang vertoefde.
Bij de maquette van let Rotterdamse
Waterfront gaf de heer K. P. van der
Mandele nog een explicatie, evenals hij
zulks deed bij de maquette van stadsont
wikkeling. In het stiltecentrum, dat daar
na werd bezocht, zorgde de organist
GoossenVan Tuyl voor een passende or
gel-improvisatie
Komend bij de inzending „Bouwen en
Wonen" ontmoette H M. nog een mede
studente uit haar Leidse tijd, mevrouw
N. P. EvertsGoddard, die Haar o.m.
een z.g. rijdend boodschappenmand] e en
een automatisch afwasapparaat demon
streerde. Ook het veertienjarig dochtertje
Frederika van mevrouw Everts, die in
Engeland studeert, eerst vannacht in Ne
derland was aangekomen en die zich, bij
het vernemen van dit bezoek, snel naar
de E 55 had gespoed, werd aan H.M. voor
gesteld.
Bij deze gelegenheid stelde Koningin
Juliana de vraag wie nu wel het grootst
was, moeder of dochter. Het bleek een
dubieuze kwestie te zijn en moeder en
dochter plaatsten zich met de ruggen
tegen elkaaar, terwijl H- M. als jury
fungeerde. De uitslag viel tenslotte uit
in het voordeel van mevrouw Everts,
die haar dochter met enkele millime
ters lengte wist te overtroeven.
De tocht in de kabelbaan verliep naar
wens. Koningin Juliana maakte het lucht
reisje samen met Jac. Kleiboer in een
gondel. Voor de middaguren stond nog
een bezoek aan de inzendingen Textiel en
Mode, Bankwezen, Nederlandse Antillen,
de T.V.-studio, het Cosmorama, het diep-
zeeonderzoek en de Kon. Marine op het
programma. Aan de uitgang aan de Wes
terkade verliet H. M. tenslotte lang na
het middaguur het expositie-terrein.
Koningin Juliana, die, evenals drie van
haar dochters dat in de afgelopen weken
deden, met dit bezoek van haar grote in
teresse voor de E 55 heeft blijk gegeven
was van morgen gekleed in een zwart-
linnen jurk met witte pique-kraag, witte
schoenen en witte ascessoires.
Wij hebben allen op de lagere school
geleerd, dat de Rijn bij Lobith in ons
land stroomt. Na enige splitsingen en vele
naamsveranderingen loopt het water via
het Westen des lands in de Noordzee. Zo
heeft ook de Maas. die in Frankrijk ont
springt, haar kronkelige loop door ons
land, om, met gebruikmaking van onze
vele zeegaten, in de Westelijke delta, te
eindigen in de zee. Van al dit water
krijgt Rotterdam ruim zijn deel en het is
moeilijk vast te stellen wat er van al dit
water respectievelijk geleverd wordt door
de Rijn en de Maas, ook al heet het water
dat langs „de Poort van Europa" stroomt
officieel Nieuwe Maas.
Naamvariaties heeft de Rijn zeker, o.a.
Oude Rijn, Kromme Rijn, maar die liggen
op heel andere plaatsen Men moet echter
over niet weinig voorstellingsvermogen
beschikken om in het water van de Rijn
te Alphen een leverantie te zien van de
machtige Zwitserse bergstroom. De uit
monding in zee bij Katwijk is zelfs geheel
verzand. Toch is de naam Rijn onverbre
kelijk verbonden met de plaats Alphen.
Het gezapige water heeft hier de breedte
Verschenen is het overzicht van de
resultaten van de Algemene Kunstzijde
Unie N. V- te Arnhem over het tweede
kwartaal 1955. Uit dit overzicht blijkt, dat
de omzet in zeer geringe mate is terugge
lopen vergeleken met het eerste kwartaal,
met vorig kwartaal 9.7 millioen en vorig
jaar tweede kwartaal 7.8 millioen.
Na aftrek van belastingen ad ƒ3.9 mil
lioen resteert een netto-winst van 6.5
millioen (vorig kwartaal 5 millioen en
v. j. 4.8 millioen), Het gewone kapitaal,
dat uitstond aan het einde van het kwar-
.„u taal beliep 102,826.800 vergeleken met
nl. met 900.000. Ook vorig jaar deed zich f m
van het eerste
van het eerste op het tweede kwartaal een
vermindering van de omzet voor, toen
van 1.5 millioen.
De kosten zjjn daartegenover iets ge
stegen en wel met f 400.000, terwijl zich
vorig jaar een lichte daling voordeed, nl
met ƒ700.000.
Inkomsten uit deelnemingen beliepen in
het tweede kwartaal 2.2 millioen tegen
1 millioen gedurende het eerste kwar
taal en 1.5 millioen in het tweede kwar
taal van 1954.
Inclusief diverse baten ad 800-000 te
gen vorig kwartaal nihil en vorig jaar
lasten ad 2.4 millioen bedraagt het to
tale resultaat 10.4 millioen vergeleken
kwartaal van dit jaar en 104.655.500 aan
het einde van het tweede kwartaal 1954.
De netto-winst per American Share van
50 is gestegen tot 0.83 (v. kw. 0.64
en V' j. 0.61).
Ter toelichting op het bedrag van het
uitstaande kapitaal wordt in het bericht
aan aandeelhouders opgemerkt, dat van
de aandelen AKU, welke Vereinigte
Glanzstoff-Fabriken A. G. in haar bezit
had, het Ned. Beheersinstituut nom. 1.2
millioen aan AKU heeft vrijgegeven, wel
ke aandelen, zoals gemeld, zijn ingetrok
ken. Anderzijds zijn nom. 1.481.300 ge
wone aandelen uitgegeven naar aanleiding
van het aanlbod van AKU van 25 Maart
1955 aan houders van aandelen en Oprich-
tersbewijzen van N. V. Hollandsche Kunst
zijde Industrie tot omruil van deze effec
ten in aandelen AKU.
Gistermiddag omstreeks half é'n zijn
het Noorse schip „Black Heron", groot
5.406 ton en het Amerikaanse schip ,Ines'
groot 6.103 ton ter hoogte van Goeree in
een dikke mist met elkaar tn aanva
ring gekomen. De „Black Heron", op weg
van Antwerpen naar Rotterdam, liep
lichte boegschade op en ging voor anker
In afwachting van het optrekken van de
mist. De „Black Heron" zette 's middags
nog zijn reis voort en liep 's avonds om
streeks zes uur de Nieuwe Waterweg bin
nen.
MKoningin Juliana samen met haar particulier secretaresse, mevrouiv
N. Smitt—Avis en de heren mr K. P. van der Mandele en Jac. Kleiboer
(rechts) voor de inzending Moerdijkbrug.
Gisterenmiddag zijn in Vlissingen drie
gezinnen, bestaande uit elf personen, dak
loos geworden ten gevolge van een uit
slaande brand, die op de bovenverdieping
van het pand Nieuwstraat 39 heeft ge
woed. De bovenverdieping brandde ge
heel uit en in het benedenhuis werd veel
schade aangericht door het bluswater. Er
deden zich geen persoonlijke ongelukken
voor.
De brand ontstond doordat een der be
woonsters een petroleumtoestel omstoot
te. Een bewoner, die op een kamer bo
ven te rusten lag, kon zich nog via het
dak in veiligheid brengen, toen de uit
gang via de trap versperd bleek door het
vuur. De Vlissingse brandweer, die spoe
dig aanwezig was, had na een half uur
de vlammen gedoofd en 'beperkte zich
daarna tot nablussingswerk. Huis ij in
boedel waren verzekerd.
van een normaal kanaal. Aan beide boor
den van. de Rijn ligt de bebouwde kom
van Alphen, en 't moet gezegd, de Rijn
verleent er wel zijn frisheid en zijn
charme aan. Op zeer oude reiskaarten
komen de namen Albimana of Albiniana
en Alpheni Castra voor en men is van
mening, dat de naam van het huidige
Alphen aan de Rijn hiervan afgeleid is.
Vermoedelijk zijn hier ook Romeinse ne
derzettingen geweest, want opgravingen
brachten vele Romeinse penningen en ge
bruiksvoorwerpen aan het licht. In het
jaar 1680 is de Rijn uitgediept, want
voordien gebeurde het dikwijls, dat sche
pen bij de Rijnbrug op hoog water moes
ten wachten. De tijd, waarop de eerste
Christenkerk gesticht werd, is schier on
mogelijk uit te vorsen, doch het is waar
schijnlijk dat reeds na de tijd van de
eerste prediking van het Christendom er
een tempel kwam.
De kerk, die ten tijde van de Hervor
ming hier nog stond, was toegewijd aan
de H. Bonifacius. Alphen heeft een wel
varende bevolking en de omliggende lan
den behoren tot de beste en rendabelste,
die men in ons land maar denken kan.
Overal ziet men het prachtige zwartbonte
vee in de malse weiden. Alphen. Woer
den Gouda en Bodegraven het is een vier
tal steden, die het hart van Zuid-Holland
op een puike manier van levenssappen
voorzien. De wegen zijn er verbeterd en
behalve de electrische trein heeft Alphen
zeer goede busverbindingen.
Langs de Rijn staat nog een hele oude
molen, die nog in bedrijf is. Ik moet
hierbij opbiechten dat ik deze tekening
niet dezer dagen gemaakt heb. Het is
een blad uit mijn schetsboek van enkele
jaren geleden. De molenaar heeft mij in
die tijd toevertrouwd, dat de balustrade
die op de balie staat door hem overgeno
men is uit een oude schouwburg of een
oude-feestzaal in Utrecht. Toen diende
dit hekwerk als afscheiding tussen het
publiek in de zaal en de muzikanten in
de orkestbak. Het ding is dus letterlijk
weggedirigeerd. Enfin, het kan ook hier
zijn nuttigheid bewijzen.
OCTAVE DE CONINCK.
Ocjo->G
^iCrv—
De aanzienlijke leveranties van tarwe
door Westeuropese landen aan het com
munistische blok waren verleden jaar een
zeer opvallende ontwikkeling van de
handel tussen Oost en West, zo wordt
opgemerkt in een studierapport over het
handelsverkeer tussen Oost en West van
de Economische Commissie voor Europa
van de Ver. Naties (E.C.E.). In het rap
port wordt medegedeeld, dat Frankrijk
Zweden en Turkije tarwe verkochten
aan Hongarije, Polen en Roemenië. Zelfs
landen, die traditionele exporteurs van
voedsel waren, als Hongarije en Roeme
nië, namen betrekkelijk grote hoeveel
heden voedsel en andere consumptiegoe
deren op onder hun invoer uit West-
Europa.
Terwijl in 1952 de export van het Oos
ten. wat de waarde betreft, ongeveer zes
keer zo groot was als die in omgekeerde
richting, was de handel verleden jaar
jaar in beide richtingen vrijwel even
groot. Volgens het rapport is de toene-
(Van onze correspondent)
Op de Rijksweg Eindhoven-Weert kwam
gisteren een personenauto uit Heer (L
onder Maarheeze te slippen juist op het
moment, dat een andere wagen wilde
passeren. Een botsing was niet meer te
voorkomen. De Limburgse wagen kwam
al slingerend over de weg tenslotte in
een sloot terecht. De twee inzittenden, de
heren H. en H. uit Heer liepen zware
verwondingen op en moesten in het zie
kenhuis te Weert worden opgenomen. De
andere wagen kwam er heelhuids af.
ming van de Oostelijke invoer groten
deels het gevolg van de politiek van het
communistische blok om het verbruik
sneller te verbeteren dan door de land
bouwproductie kon worden bijgehouden.
Verder wordt in het rapport nog ge
zegd, dat „een zekere toeneming" van de
export van machines en uitrusting als
gevolg van vergroting der Oosteuropese
orders in 1955 en '56 verwacht kan wor
den. Verschillende maatregelen, die in
Oost-Europa genomen zijn, hebben ten
doel de uitgevoerde industrieproducten
op de Westelijke markten meer concur
rerend te maken. Ondanks de uitbreiding
van de laatste tijd is de handel tussen
Oost en West nog steeds zeer veel kleiner
dan die van vóór de oorlog. Men zal nog
vele hinderpalen moeten overwinnen.
In 1954 was het aandeel van petroleum
in de Oosteuropese uitvoer groter dan op
enig ander tijdstip sedert de tweede we
reldoorlóg. Deze export naar West-Europa
beliep in 1954 2.4 millioen ton tegen 1.5
millioen ton in 1953. Van de hoeveelheid
petroleum die meer werd uitgevoerd,
ging het grootste deel naar Finland,
Frankrijk. IJsland. Zweden, België/
Luxemburg en West-Duitsland. In Fin
land én IJsland heeft de Oosteuropese
petroleum een overheersende positie ver
worven. Ook op de markten van Bel
gië/Luxemburg en West-Duitsland heeft
de Oosteuropese olie een belangrijke
plaats verworven. De overdracht van de
Oostenrijkse olievelden zal Oosteuropa
ongeveer 1 millioen ton Oostenrijkse olie
per jaar kosten. Gezien de snelle toene
ming van de Oosteuropese olieproductie
zal het vermoedelijke exportoverschot er
echter niet door verminderen.
(Van onze correspondent)
Het zal van de financiële bijdragen van
verschillende instellingen afhangen, of het
grootse plan tot de bouw van een sport
hal doorgang zal vinden. Het door ir
Geenen en ir Oskam ontworpen project
van een hal, welke aan 16000 personen
plaats zal bieden, zal namelijk niet minder
dan tien millioen gulden moeten kosten.
Inmiddels heeft het gemeentebestuur
reeds een terrein aangewezen, gelegen
aan de Limburglaan, de grote rondweg
van de lichtstad.
Het ontworpen complex bestaat uit een
grote vrije hal van 117 bij 76 meter, zon
der tussensteunpunten volgens het hang-
daksysteem met een hoogte van 16 meter.
Er is verder een café-restaurant gepro
jecteerd met twee turnzalen, twee tennis
hallen en enkele kegelbanen. De wieler
baan in de sporthal krijgt een lengte van
200 meter, terwijl het binnenterrein ge
schikt zal zijn voor het houden van een
concours-hippique. Verder zal de hal, die
alleen al zeven millioen gulden zal kos
ten, geschikt zijn voor bokswedstrijden en
voor ijshockey.
De rechtbank te Groningen heeft de
heer H. P. V. aldaar in hoger beroep vrij
gesproken aan het veroorzaken van een
verkeersongeluk, daar hij als automobilist
geen voorrang had verleend aan een
trolleybus. De officier van Justitie had
ontslag van rechtsvervolging geëist, aan
gezien de Hoge Raad op 14 Juni jj. heeft
uitgemaakt, dat een trolleybus geen
motorvoertuig is in de zin der wet. De
rechtbank was eveneens van oordeel, dat
V. geen strafbaar feit heeft gepleegd,
aangezien een trolleybus geen motorrijtuig
is. Een vordering, welke de gemeente
tegen V. had ingesteld, weTd niet-ont-
vankelijk verklaard.
STALIN greep naar de Italiaanse koloniën
De POOLSE kwestie legde de schaduw van de
koude oorlog over de conferentie van Potsdam.
Leden Truman en Churchill (en later Attlee) in
deze aangelegenheid een volledige nederlaag, de po
gingen van Josef Stalin om zijn heerschappij te vesti
gen in het gebied van de Middellandse Zee liepen
op een mislukking uit. Als zoveel Russische heersers
voor hem, sloeg ook de Russische dictator een begerig
oog naar deze zee, waar Groot Brittannië in de afgelo
pen eeuw tegen het Russische streven in zijn invloed
stevig had weten te vestigen. Enig communistisch bas
tion langs de Middellandse Zee zou Stalin een enorme
diplomatieke en militaire troef in handen hebben gege
ven.
Tijdens de conferentie van Potsdam poogde Stalin
nu Truman en Churchill er toe over te halen Rusland
de controle te geven over een der vroegere Italiaanse
koloniën in Noord-Afrika, Tripolis of Libye. Op de
openingszitting had hij al aangekondigd dat hij de kwes
tie van het trusteeship" wenste te bespreken Zonder
blikken of blozen zei Stalin dat Rusland „grass enig
gebied van de verslagen staten zou hebben". Klaar
blijkelijk was Stalin s opvatting van ..trusteeship": ge
biedsuitbreiding. Briesend van woede weigerde Chur
chill het voorstel zelfs ook maar te bespreken, maar
Truman, die voorzitter van de conferentie was ge
maakt, goot olie op het water. Hoewel de Amerikaan
se opvatting was. dat over de toekomst van de Italiaan
se koloniën zou moeten worden beslist op een vredes
conferentie en in de V.N. (dit laatste is inderdaad ook
op bevredigende wijze geschied), was hij er toch voor
de voorstellen, die op déze conferentie werden gedaan,
niet zonder discussie terzijde te leggen.
Op dat ogenblik sprong Churchill rood van woede
van zijn stoel op. Hij zei: „Groot-Brittannië verwacht
geen winst uit deze oorlog. Ook wij hebben verschrik
kelijke verliezen geleden. Onze verliezen aan mensen
levens zijn waarschijnlijk niet zo enorm ais die van
onze Sovjet-bondgenoten, maar wij zijn toch uit de oor-
log gekomen als een diep in de put geraakte schulde-
naf,r- j-
„Er is geen kans dat nog ooit onze vloot die van de
V.S zou kunnen evenaren. Wij hebben éen groot schip
in de oorlog gebouwd, wij verloren er 10 of 12. Maar
ondanks de hevige verliezen, die wij hebben geleden,
hebben wij geen territoriale aanspraken geen Kö-
nigsbprg geen Baitische staten, niets.
De kwestie van de koloniën benaderen wlj daar
om met de grootste terughoudendheid. Natuurlijk, wij,
Britten, hebben grote belangen in het Middellandse-
F.epgebied Maar juist daarom zullen wij elke belang
rijke verandering in de status quo niet aanvaarden
dan na een lange en zorgvuldige studie'
Even hield Churchill op en toen vroeg hij een beetje
gemelijk, wat Stalin nu eigenlijk precies wilde.
„ïk zou graag weten, of deze conferentie de kwestie
ze' k-efuderen of Italië zqn koloniën moet verliezen",
'ei Stalin „In dat geval kunnen wij er ineens in prin
cipe over beslissen welke staten moeten worden aan-
g<""-7,en voor het beheer". Daarop verklaarde Chur
chill:
„Ik had niet de op mogelijkheid gerekend, dat de
Sovjet-Unie er zo verlangend naar zou zijn een derge
lijk groot gebied van de Afrikaanse kust te verwer
ven. AI* dat het geval is, kan de zaak alleen maar be
sproken worden tezamen met vele andere problemen".
En nogmaals zei de Britse premier ronduit, dat de
hele zaak onderwerp diende te zijn van een v^e!>-
conferentie en van een behandeling: in de
vijandige st mming tussen Churchill en Staiini te mat.-
gen dreef Truman door, dat de kwestie
zou worden naar de ministers van buitenlandse zaken
„ter nadere bestudering".
Een paar dagen later hervatte Stalin zijn Middellandse
Zee-strijd op een ander front. Stalin vroeg de V.S.
en Groot-Brittannië Rusland te steunen bij een revolte
tegen het Franco-bewind. Hij eiste dat al óe betrekkin
gen met Spanje werden verbroken en dat de^ grote
machten „de democratische krachten in Spanje Z0R"
den helpen, ter vestiging van eep bewind „naar de
verlangens van het Spaanse volk'1. M.a.w. Statin vroeg
Anglo-Amerikaanse steun voor de vestiging van een
communistisch regiem in Spanje. Zowel Truman als
Churehill weigerden op het voorstel in te gaan. iru-
man zei: „Spanje moet zijn eigen problemen maar
intern regelen".
De volgende zet op het Middellandse-Zee-schaakbord
trachtte Molotof te doen. Namens de Sovjet-Unie
vroeg hij de conferentie: overdracht aan de Sovjet
unie van de Turkke provincies Kars en Ardanan, waar
van hij zei, dat deze gebieden door de Turken waren
afgenomen van Armenië en Georgië. Bovendien wens
te Molotof een gezamenlijke controle over de Darda-
nellen door Turkije en de Sovjet-Unie (Russische ba
ses langs de Dardanellen dus) met de bepaling dat
beide naties elk voor zich de doorvaart konden ver
hinderen van schepen, waarvan ze dachten dat zij
„strijdig met hun belangen" zouden zijn. Realisering
van dit denkbeeld, zou Rusland bijna volledig controle
over de Dardanellen geven.
Churehill verdedigde de belangen van Turkije. Hu
wees de Russische eisen fel af. Wel zeiden hu en Tru
man dat er geen bezwaar bestond tegen herziening
van de conventie van Montreux teneinde voor Russi
sche schepen vrije doorvaart door de Dardanellen in
vrede en oorlóg te verzekeren. Stalin werd echter de
finitief de pas afgesneden door een actie van Truman,
die zei dat naar zijn mening de vrije Dardanellen-
doorvaart voor de gehele wereld door de grote mogend
heden gezamenlijk moest worden gegarandeerd. Hij
knoopte deze kwestie vast aan een door hem uitge
werkt voorstel van vrije scheepvaart en onbelemmerd
goederenvervoer voor alle belangrijke Europese
waterwegen zoals Rijn, Donau. Kielkanaal en dus
ook de Dardanellen. Het stuitte af op felle tegenstand
van Stalin, die ztlfs weigerde het voorstel te bespreken.
Truman zei dat hij zijn waterwegenplan en de Russi
sche reactie daarop i- zijn rapport aan het Amerikaan
se Congres zou vermelden. „Dat moet U weten'', zei
een verbolgen Staiin. Zijn Dardanellen-piannen waren
voorlopig van de baan.
Tijdens de conferentie strekte Staiin ook nog zijn
hand uit naar Tanger, Syrië en de Libanon. Vergeefs
drong hij aan op een snelle herziening van de man
daat-opdrachten van de Volkenbond en op een Rus
sische deelneming daarin
Niet minder moeilijk en afmattend dan de bespreking
van de Poolse kwestie en die van het Middellandse-
Zee-gebied, was ook de strijd over de herstelbetalin
gen ter vergoeding van de enorme schade door de
Duitse legioenen in Rusland aangericht. Deze zaak
was al ter sprake geweest op de conferenties van Te
heran en Jalta. Op Potsdam werd er gedurende drio
weken bijna elke dag over gediscussieerd.
Uiteindelijk stemde Staiin erin toe zich tevreden te
stellen met kapitaalgoederen uit zijn eigen bezettings
zone met een aanvulling van 25 pet uit de Westelijke
zones. Die 25 pet zouden - zo werd overeengekomen -
als volgt worden verdeeld: 10 pet van de West-Duitse
kapitaalgoederen, strikt benodigd voor de opbouw van
een vredeseconomie en de ontbrekende 15 pet in ruil
voor voedsel, kolen, mineralen en andere grondstoffen
uit de Sovjet-zóne Staiin stemde erin toe, dat hij
geen herstelbetalingen uit de lopende Duitse productie
zou vragen, ten minste dat was de Anglo-Amerikaan
se uitleg van de overeenkomst die te Potsdam werd
bereikt. Een jaar later eiste Rusland 10 milliard dol
lar als herstelbetaling uit de lopende Duitse productie.
DAAGS voor de conferentie begon, overhan
digde minister Stimson aan Truman een
uiterst dringend telegram uit Washington:
„BABIES SATISFACTORILY BORN". Toen de
president de boodschap had gelezen, keek hij op
naar Stimson, die zijn verbazing nauwelijks kon
bedwingen. „Dat betekent zei' Truman dat
de atoombom een feit is. De proefnemingen in
Nieuw-Mexico zijn een succes geworden".
Een paar uur later beschikte Truman over de
bijzonderheden van de verwoestende kracht van
de bom: absolute vernietiging in een straal van
een halve mijl, dodende radio-activiteit.
Toen de proefnemingen in Nieuw-Mexico be
gonnen, was op het Witte Huis reeds gesproken
over de gelukkige consequenties, die men er van
voor de afloop van de oorlog tegen Japan ver
wachtte.
Gebruik van de A-bom zou een spoedige capi
tulatie bewerkstelligen en de levens van vele dui
zenden Amerikaanse soldaten en nog meer dui
zenden Japanse redden. De militaire staven had
den alle plannen uitgewerkt voor een invasie op
grote schaal in Japan voor de morgen van 1 No
vember. Zij verwachtten er fanatieke tegenstand.
Ook Churehill was gepolst en had een maand
voor het begin van Potsdam in principe de atoom
plannen van de president goedgekeurd, indien de
proefnemingen in Nieuw-Mexico met succes zou
den worden bekroond. Daarop had Truman een
uiteindelijke beslissing genomen. De bom zou wor
den gebruikt, doch eerst zouden de V.S.. Groot-
Brittannië en China een laatste ultimatum aan
.Tnnan richten. Dit geschiedde inderdaad en wel op
26 Juli, tijdens de conferentie dus.
DE SOVJET-UNIE was nog altijd niet in oorlog
met Japan. Wel bestond er een afspraak van
Jalta. Het telegram van „babies born" zette
de onervaren Truman voor het probleem hoe de
Russische dictator van het feit, dat Amerika de A-
bom had, op de hoogte te stellen. Hij besprak de
aangelegenheid met Churehill en zij besloten Sta
iin eenvoudigweg te vertellen dat Amerika een
„zeer krachtig nieuw wapen" had. Aan het einde
van de zitting van 24 Juli liep Truman om de grote
ronde tafel heen op Staiin af, die aan de overkant
een pijp zat te roken. Langs zijn neus weg merkte
Truman op, dat hij zojuist had vernomen, dat
Amerika een nieuw krachtig wapen had van onge
kend grote kracht. Staiin keek niet verrast op, hij
toonde zelfs niet de minste verbazing.
„Wel, dat is aardig. Wat gaat u er mee doen?"
Truman antwoordde: „Ik ga er de oorlog mee
beëindigen".
„Uitstekend idee", en Staiin staarde weer langs
zijn enorme snor.
Achter de schermen begonnen de Russische ma
chinerieën echter te draaien. Generaal Antonof zei
namens de Sovjet-Unie, dat Rusland einde Augus
tus gereed zou zijn voor de aanval op Japan. Op
28 Juli, 4 dagen later dus, vertelde Staiin aan
Truman en Attlee van een Japans verzoek, dat
Moskou had bereikt om te bemiddelen tussen
Japan en zijn vijanden om een einde te maken
aan de oorlog. Japan bood aan een prins uit het
Keizerlijk Huis naar Moskou te zenden ter uitwer
king van de Japanse voorstellen.
Te Potsdam had Staiin de opdracht gegeven het
Japanse verzoek af te wijzen als „te vaag" Onmid
dellijk werd in Moskou een tweede dringender ver
zoek uit Tokio ontvangen. Staiin vertelde, dat hij
hierop nog niet had kunnen antwoorden, doch dat
hij het opnieuw zou afwijzen. Via Molotof, die eer
der pogingen had gedaan om het gezamenlijke Wes
terse ultimatum aan Japan 2 of 3 dagen op te hou
den, liet Staiin weinig later Truman vragen, dat
de Verenigde Staten een publieke oproep aan
Rusland zouden richten om Japan de oorlog
te verklaren. Truman wilde Staiin niet be
ledigen, maar aan de andere kant was de situatie
sinds Jalta en zeker sinds de geslaagde proefne
mingen in Nieuw-Mexico dusdanig gewijzigd, dat
een Amerikaanse publieke oproep aan Rusland om
het non-agressie-pact met Japan te schenden, in de
V.S. buitengewoon slecht zou worden ontvangen,
zeker als later de gehele toedracht hekend zou
worden. Het stond wel vast, dat Ruslands deel
neming in de oorlog tegen Japan in feite onnodig
was.
Truman hakte de knoop door, door op 31 Juli
een ongetekende brief aan Staiin te doen overhan
digen, waarin hij aandacht vroeg voor de Russische
toezeggingen in de overeenkomsten van Moskou en
van de V.N. om te helpen bij de strijd ter verzeke
ring van de wereldvrede. De Russische oorlogs
verklaring aan Japan, die op 8 Augustus werd uit
gegeven, verwees evenwel naar een „geallieerd
vczoek" deze, stap te doen
Op 6 Augustus wierp de U.S. B 29 bommenwer
per „Enola Gay" de eerste A-bom af boven Hiro
shima. Op 8 Augustus viel Rusland Mansjoerije
binnen. De sombere voorspellingen over de duur
van de oorlog kwamen niet uit. Reeds op 14 Augus
tus capituleerde Japan onvoorwaardelijk. Ruslands
deelneming aan de oorlog was onnodig geweest.
Het bezorgde Rusland intussen op goedkope wijze
de kans het Rode regiem in China te vestigen.
Potsdam heeft dit niet kunnen voorkomen.
OP DE TERUGREIS naar Amerika raakte ik aan
boord van de kruiser „Augusta" wederom in
gesprek met Truman. In een ogenblik van ver
bittering vertrouwde hij mij toe: „Het enige wat de
Russen begrijpen is een grote stok". Heftig zei
Truman mij, dat hij niet naar Europa zou terug
gaan voor een nieuwe ontmoeting tassen de Grote
Drie. Als een dergelijke conferentie nodig zou wor
den, dan moest ze maar in Washington gehouden
worden.
De Amerikaanse en Britse regeringleiders had
den nu driemaal een lange reis ondernemen om
Staiin te ontmoeten. Driemaal had Staiin uitvluch
ten gezocht om het gebied onder controle van het
Rode leger niet te verlaten. Vóór Teheran en Jalta
betoogde hij, dat hij op kritieke ogenblikken
van de oorlog tegen Duitsland niet ver van het
front kon gaan. Voor Potsdam zo merkte
Truman bitter op stonden zijn dokters hem niet
toe te vliegen. Hij kon er alleen per trein komen.
Op de slotzitting van Potsdam had Truman Stalin
uitgenodigd naar Washington te komen. „De toe
komst zal het leren", antwoordde Staiin hierop,
maar tijdens een privé-onderhoud met Churehill
had hij overigens al de suggestie gedaan, dat de
volgende ontmoeting in Tokio plaats zou vinden.
Toen de oorlog tegen Japan echter zo snel afliep
en verder militair overleg beslist niet meer nood
zakelijk was, wenste Truman er niets meer van
te horen. Die ene ervaring van Potsdam was hem
voldoende geweest. Op de „Augusta" zei Truman:
„Als de oorlog geëindigd is, zijn de V.N het ge
schikte forum om de wereldproblemen te bespre
ken".
ZO WERD te Potsdam het gesprek afgebroken,
dat in Genève zou moeten worden voortgezet.
Door anderen evenwel. Stalin is gestorven,
Truman is opgevolgd door Eisenhower en Chur
ehill heeft moeten bukken voor een overmacht, die
geen genade kent: de tijd.
Tot het laatste toe was een nieuw gesprek op
het hoogste niveau het uiteindelijke doel van de
politiek van deze grote Britse staatsman. Jongeren
hebben het evenwel moeten overnemen. Op een
moment dat het er nog niet naar uitzag, dat zoiets
als Genève mogelijk zou zijn. Sinds dat ogenblik
is de toestand in Europa, o.m. door het verrassende
wijken van de Russen uit Oostenrijk, volkomen ge
wijzigd. De Russen gaan de conferentie van Genève
beginnen met de winst uit de koude oorlog, waar
van de eerste ijzige windstoten in Potsdam werden
gevoeld. Ook echter met de verliezen van de koude
oorlog: de kracht en eenheid welke het Westen
als antwoord er op heeft gegeven.
Art I verscheen in onr« editie van Zaterdag j.l.
