Een uit zijn krachten gegroeid gebied
WEST-DU ITSLAND
Geestelijke en
materiële 1
ordeloosheid
BIJ U OF IN DE OOSTZONE?
De meest kinderrijke en godloze stad van
Woningnood
ivortel van het
kwaad
in Salzgitter
ZO
Gruwelijk hoofdstuk
Dc duivel losgebroken
Tien jaar later
ZATERDAG 26 MEI 1956 PAGINA 7
(Van onze redacteur)
SALZGITTER, mei.
Het industriegebied van Pernis
is schoon en indrukwekkend, zo
lang men het maar van een vei
lige afstand van over de Nieuwe
Waterweg tussen Rotterdam en
Vlaarchngen blijft zien. Steekt
men de rivier over en komt men
tussen de achter de enorme be
drijven, dan is er van schoonheid
weinig sprake meer. Meer nog
geldt dit voor het industriële
Salzgitter-gebied dat zich op kor
te afstand van het ijzeren gordijn
ten zuiden van het Westduitse
Brunswijk over ettelijke vierkan
te kilometers uitstrekt. Giganti
sche bedrijven tekenen er een
grandioos silhouet tegen de ein
der van een flauw hellend landj
dat wordt gemarkeerd door rijen
appelbomen.
j
De steunpunten
Fatale vakantie
Maar ook nog in chaotische
barakkenkampen
SALZGITTER
Zó, vanuit de verte, is Salzgitter
grandioos. Maar tussen de mijnbe
drijven door en naast de spoorweg
emplacementen en achter de hoog-
Jpat van heel ivat gezichtjes is
af te lezen
ovens en walserijen groepen zich
rommelig de „woonoorden" en La
ger aaneen, die tezamen het merk
waardige Salzgitter opleveren, een
stad van ruim honderdduizend inwo
ners, waarvan ongeveer viervijfde
op de een of andere manier afhan
kelijk is van de alles dominerende
Reichswerke en dochterondernemin
gen. Men woont in deze stad in mo
derne Duitse flats geel gesausd
en met naargeestig kleine ramen
maar óók nog in ellendige barakken
kampen, slechts aangeduid met een
enkel nummer. En de jeugd van
Salzgitter kan „van zaterdag tot en
met maandag" kijken naar „Desi-
rée" of „Nana" of ^fcel wat anders
in de naarste bunker-bioscopen, die
we ooit hebben gezien. Enkele mo
derne straten en veel groen ten spijt
maakt Salzgitter een ordeloze in
druk. Dat is het kostuum, dat een,
door bijkans krankzinnige industria
lisatie uit zijn krachten gegroeid ge
bied zich haastig heeft aangemeten..
Ordeloos, hoewel niet somber
zeker niet, als de zon schijnt in dit
voorgebied van de Harz. Wèl somber
is een nauwelijks 20-jarige geschie
denis, welke Salzgitter tot een van de
ergste kerkelijke noodgebieden van
Europa heeft gestempeld.
De „jongste Groszstadt van de
bondsrepubliek" is gebouwd op een
bodem, doordrenkt van bloed en tra
nen. In Salzgitter schreven de na
zi's onder de voze patronage van
Hermann Goering een gruwelijk
hoofdstuk in de historie van het „dui
zendjarige rijk". Zij kregen daartoe
ongelukkigerwijze de kans door een
technische vinding, die overigens,
waren de nazi's er niet geweest, toch
óók van enorme betekenis voor dit
gebied zou zijn geworden.
Al eeuwen was bekend, dat er zich
hier rijke ertslagen bevonden. Het
hoge kiezelzuurgehalte ervan maak
te evenwel een lonende exploitatie
onmogelijk, totdat na lange research
door een Amerikaanse en enkele
Duitse geleerden een procédé werd
gevonden om dit erts naar behoren
te zuiveren.
De zaak paste toevalligerwijs in de
oorlogsdoeleinden en in de rastheo
rieën van het regiem, dat van Salz
gitter een oorlogs-lucratieve edel-
germaanse en a-religieuze smeltkroes
van volkeren wilde maken. In 1937
ving de produktie in het „tweede
Ruhrgebied" aan. Het boerenland
werd op grote schaal „opgekocht" en
onteigend, in het zuiden werden erts-
mijnen ingericht en uitgebreid, spoor
lijnen werden gelegd naar het cen
trum, waar niet minder dan twaalf
hoogovens, een grote cokes- en gas
fabriek, staalovens en enorme wal
serijen werden gebouwd en van het
noorden uit werd een brede aftakking
van het Mittellandkanaal gegraven
voor de kolenaanvoer uit het Ruhr
gebied. Plannen kwamen gereed voor
uiteindelijk 32 hoogovens.
De cijfers van de ertswinning spron
gen omhoog. 1935, nihil 1936,
96.016 ton 1938, 1.150.485 ton
1940, 1.381.263 ton 1943, 4.604.426
tonN
De duivel was losgebroken uit de
mijngangen van Salzgitter. Hij vier
de, onder het hakenkruis, in de staal
ovens zijn feesten. Onafgebroken
stroomde het gloeiende ijzer in smal
le gootjes de hoogovens uit;, nacht
en dag bulkte, elke twintig minuten,
het vuur met twintig, dertig meter
hoge spatvlammen uit de Thomas-
staalovens; zonder ophouden loste
de cokesfabriek zijn vlammende la
ding op de lorries. Jaar in jaar uit
regelden arbeiders achter hun be
schermingsmaskers met enkele knop
pen de tonnen druk, die klap voor
klap steeds meer gloeiende staalblok-
ken platmepten tot dunne platen.
Staalplaten voor duikboten, kanon
nen en pantserwagens, in ontzetten
de hoeveelheden.
De duivel was losgebroken in het
c=.
Tekeningen: Harrie Sterk.
Voor de zielzorg in het Salzgittergebied zou het van grote betekenis,
zijn, indien de katholieke kinderen inplaats van naar de Sovjet-zone
met vakantie te gaan, zouden worden opgenomen in goede katholieke
gezinnen in West-Europa. Ingevolge de Nedersaksische schoolwetge
ving kan dit alleen maar geschieden tussen 1 JULI en 15 AUGUSTUS.
Hoewel dit een zeer ongunstige tijd is, wil het r.-k. Huisves
tingscomité al het mogelijke doen om een of meer transpor
ten van kinderen van Salzgitter uit naar Nederland te organiseren.
Momenteel is dit echter nog niet mogelijk, aangezien er niet genoeg
katholieke families bij het Huisvestingscomité bekend zijn, die in dit
tijd een Salzgitter-pleegkind in hun gezin willen opnemen.
In de hoop, dat veel Nederlandse katholieke ouders bereid zijn de
kinderen die heel weinig gezinsleven kennen en die gevaar lopen het
slachtoffer te worden van een rode valstrik, even te laten meegenie
ten van het geluk, dat in hun gezinnen heerst, vraagt het Huisvestings
comité (giro 34348) dit, liefst zo snel mogelijk, per briefkaart te mel
den. AdresHekellaan 6, Den Bosch.
eens zo rustige Salzgitter: eerst ging
men, met steun van Moskou, Wolga-
Duitsers „aantrekken" en daarna
kwamen de „Fremdarbeiter". In
1944 waren er een kleine honderddui
zend dwangarbeiders uit 52 straf- en
arbeiderskampen in de omgeving
aan het werk (dc bevolking was toen
117.000 tegen 16.000 in 1930). Op het
kerkhof „Jammertal" liggen dc om
gekomen Joden, rij naast rij, en dc
vermoorde Poolse en Tsjechische
vrouwen en meisjes uit Lager 21, die
werkten aan de voornaamste weg
door het Salzgittergebied.
Pas in 1950 staakten de Engel: a
de demontage van dit door de oorlog
gevloekte bedrijf, nadat een grauwe
werkloosheid en de agitatie onder de
duizenden vluchtelingen, die na de in
eenstorting in Salzgitter strandden en
de leeggelopen kampen vulden, tot
£en volksopstand had geleid. Britse
pantserwagens kwamen er aan te
pas.
Sedert die zenuwuitbarsting van de
Salzgitter-bevolking, die opnieuw
naar de 100.000 ging, zijn weer vijf
jaar verstreken. Onder nieuwe, safe
leiding en onder toezicht van Bonn
en de KSG wordt op de ruïnes van
de Hermann Goeringwerke een der
modernste en grootste hoogovens en
staalbedrijven van Europa gebouwd.
Het heden is niet meer het verleden
dat blijkt b.v. uit het vooruitstreven
de sociale beleid. Salzgitter kan ein
delijk rustig werken in de op vredes-
produktie overgeschakelde- Reichs
werke. De bevolking krabbelde er
materieel weer boven op en zondags
toert men er op de weg van Lager
21.
Alleen
De woningnood bleef en ook de
geestelijke nood in dit traditieloze
gebied met mensen van meer dan
twintig nationaliteiten. In die mate
zelfs, dat men zich afvraagt of het
er na de oorlog toch niet naar is gaan
uitzien, dat de Partei gelijk heeft ge
kregen. Salzgitter moest immers een
smeltkroes van volkeren worden, en
een „Stadt ohne Gott".
Salzgitter is de meest kinderrijke
en meest Godloze stad van de West
duitse bondsrepubliek.
Vroeger, vóór de geschiedenis
die men nu maar liever vergeet,
vierde het materialisme ouder de
schaarse boerenbevolking reeds
hoogtij, zodat een evangelische
Pastor eens zei: Op onze kerken
past eigenlijk geen kruis, maar een
suikerbiet!
Nu Salzgitter van agrarisch ge
bied een grote industriestad is ge
worden en nu de bevolking er i-
verzesvoudigd is er in dit opzicht
weinig veranderd. En gedachtig 1*
hoogconjunctuur zou men nu—
scliien in dat gezegde voor suiker,
biet kunnen stellen: scooter, of:
motorfiets.
De 17 parochiegeestelijken, die
acht „staties" ieder met gemiddeld
vier of vijf „filialen" bedienen en
aan wier zorgen 30.000 katholieken
zijn toevertrouwd, staan voor een
onmenselijk zware taak. De deken
van Salzgitter-Bad noemde ons als
zijn kruis: het materialisme en het.
huwelijksleven, en als zijn zorg: dc
kinderen. Frau Krista Wo-schnitza,
de Silezische maatschappelijke werk
ster, die alleen staat voor het gehele
Salzgitter-gebied en die tot voor kort
slechts beschikte over een fiets,
noemde ons een der wortels van het
kwaad: de ontzettende woningnood.
De out-casts
Er is in Salzgitter vrijwel geen
particuliere woningbouw. Tachtig
procent van de nieuwe woningen (en
alle woningen in dit gebied moesten
na de oorlog nieuw worden opge
bouwd) is bestemd voor het perso
neel van de Reichswerke. Veel van
de nieuwe woningen zijn typisch
Duitse flats, die een privé-leven nau
welijks toestaan. Bovendien wonen
lang niet alle arbeiders zo „comfor
tabel". Er zijn nog uitgestrekte ba
rakken-kampen.
Daarin leven ook de out-casts van
Salzgitter, de weduwen met haar ka
potgeslagen gezinnen en de ouden
van dagen, voor wie de Reichswerke
niet de leveranciers van een goed
weekgeld en van een doeltreffende
sociale zorg zijn. Daar woont b.v.
dit gezin: een moeder, van wie nh
een luchtaanval beide benen zijn ge
amputeerd en die derhalve in een
kinderbed kan slapen. Psychisch
gaat zij juist daardoor eronderdoor,
hoewel het een „ruimtelijk voordeel"
is, omdat zij in alles één kamer moet
delen met haar 27-jarige dochter, die
astma-patiënte is en met haar twaalf
jarig zoontje. Bij de huidige situatie
is het uitgesloten, dat dit soort men
sen in de eerste jaren een fatsoenlij
ke behuizing ziet.
De woningsituatie is dringender
dan in ons land, niet alleen vanwege
de barakken, maar ook vanwege de
samenstelling van de bevolking. De
statistici hebben geloven we
nog niet precies uitgerekend uit hoe
veel nationaliteiten de bevolking van
Salzgitter is samengesteld. Toen de
dwangarbeiders er waren, liep het
getal in de 40, nu is het zeker ruim
20. Misschien typeert dit de situatie:
in een parochis heeft men sedert de
oorlog 250 eerste-communicantjes
geteld. Daaronder was er niet één
uit Salzgitter geboortig. Slechts drie
kwamen uit Nedersaksen, waarin
Salzgitter ligt. Wel echter waven er
kinderen van families uit India en
PerziëHet overgrote deel komt
overigens uit Oost-Europa, hetgeen
van heel wat kindergezichtjes is af
le lezen.
Een factor in de bevolkingssitua
tie is ook de criminaliteit. De Führer
„begenadigde" niet-politieke delin
quenten, mits zij gingen werken in
de mijnen van Salzgitter. Indertijd
betrof dit ongeveer 9 pet der arbei
ders. De sporen daarvan zijn ruim
tien jaar later in enkele barakken
kampen nog niet geheel uitgewist,
al is er in dit opzicht veel verbe
terd.
In evangelische kerken
Dc stroom mensen, die het Salz-
gitter-land overspoelde, bracht ticn-
Unf Nederlandse steun/Mint. dat deze
iveelc door mgr. Alfrink tcerd
ingezegend.
duizenden katholieken naar een streek
waar geen katholieken waren en waar
het regiem enkele jaren had getracht
elke godsdienstoefening tegen te gaan.
Het stelde dc Kerk voor een onop
losbaar probleem.
In Flachstöckheim woonde in
1935 één katholiek, nu 400. Op pink
stermorgen maakten we daar de eer
ste communie mee van tien kinderen.
Het was in de evangelische kerk,
waar tegen een vergoeding van 3 DM
per keer voor enkele uren een altaar
staat, kaarsen branden doch een
der huurvoorwaarden het wiero
ken achterwege blijft. De Pfarrer van
dit woonoord staat in zijn drie „filia
len" voor dezelfde weinig-ideale
situatie.
De onkerkelijkheid in Salzgitter is.
dan ook groot. In Lager 37 maakten
we, zaterdags voor Pinksteren, een
„trouwtjè" mee van een vluchtelin-
genpaar uit Ober-Silezië. Toen de
bruidegom, wijdbeens staande voor
het altaar, drie maal „Ja" zei op de
vragen of hij Hildegard tot zijn vrouw
wilde nemen, en of hij zijn plichten in
het huwelijk wilde nakomen en of hij
kinderen eventueel dankbaar wilde
aanvaarden, telden we, op de fami
lieleden na, in de kerk 18 belang
stellenden: 14 kinderen (wier ouders
in dit barakkenkamp volgens hun
beloften ook nog steeds „dankbaar"
moeten zijn) en 4 vrouwen. Slechts
één man, die van achter zijn har
monium vijf meisjes tot zingen tracht*
te aan te zetten. Mannen ziet meri
weinig in Salzgitters „kerken". Was
dit voor de zaterdagmiddag misschien
begrijpelijk, het was niet anders zon
dag in Flachstöckheim, waar de pas
toor het liefst een busje zou hebben
om de mensen van ver weg naar Gods
Bruiloftszaal te halen. Van de 70
pet niet-praktiserenden in geheel
Salzgitter, vormen de mannen het
grootste contingent. Bij die onker
kelijkheid „hebben we echter éér,
ding op de grote steden voor," zo zei
de deken van Salzgitter-Bad „nergens
worden we uit huis gezet, bij wie we
ook komen. Als ik de middelen krijg,
bereik ik nog eens een percentage
van 50!"
In Salzgitter is hulp nodig. Hier Is
dan ook pater Werenfried van Straa-
ten over wiens Oostpriesterhulp
we enkele weken geleden uitvoerig
schreven in de bres gesprongen. Met
Nederlandse hulp bouwde hij er een
van de tien steunpunten die, volgens
berekeningen van prof. Zeegers' Kas-
ki, daar in West-Duitsland zijn ge-
planned, waar de bottlenecks zijn
van het zielzorgwerk in de diaspora.
Het steunpunt in Salzgitter wordt
„bezet" door Duitse Redemptoristen
onder de (Nederlandse) rector A. ten
Winkel (van de Keulse provincie der
congregatie). In Bebra, meer naar
het zuiden, bouwde het bisdom Luik.
In Kiel richt het Spaanse diocees
Saragossa zo'n „centrale voor buiten
gewone zielzorg" in.
In Salzgitter-Lebenstedt, dat het
administratieve centrum van de stad
gaat worden, wordt aldus bv. Geist.
Rat Schreiber geholpen bij diens
zware parochiewerk.
Pfarrer Schreiber vecht in de
eerste plaats voor het kind in Salz
gitter. Het is een bittere strijd, whnt
er zijn zoveel factoren, die hier het
kind bedreigen. Het materialisme, het
ontbreken van ontspanningsmogelijk
heden, en, vooral, de „Onkellehen"
(„huwelijken" van oorlogsweduwen,
die wettelijk noch kerkelijk gelega
liseerd zijn, omdat de vrouw in
kwestie anders haar oorlogspensioen
verliest. De kinderen spreken de man
met „Onkel" aan). Van de 100 huwe
lijken, waarbij katholieken betrokken
zijn,, zijn er 25 kerkelijk in orde, 47
zijn gemengd en de rest is „Onkel-
.ehe".
Dan is er nog de schoolstrijd in Ne
dersaksen, ten gevolge waarvan het
„rode" Salzgitter nog steeds geen ka
tholieke school heeft. Maar voor het
ogenblik is nog een andere zaak het
dringendst: de door de communistische
mantelorganisaties georganiseerde va
kanties naar de Oostzone.
Agenten bewerken op het ogenblik
ln groten getale de ouders en vooral
die ouders, die het meest in nood ver
keren, om hun kinderen in de zo
mervakantie enkele weken naar de
Oostzone te sturen. Daar worden
deze kinderen geweldig onthaald op
eten en uitgaan.... maar ook op
ideeën lectuur en liederen. Een ge
weldige, maar voor het moreel der
vluchtelingen uiteindelijke dodelijke
rode infiltratie.
Het gaat immers om honderden
kindfren. In 1950, toen dit middel
voor het eerst werd toegepast, gingen
3141 kinderen de zone-grens over,
alleen uit dit gebied.Daarna staak
ten de communisten hun pogingen,
doch met de „nieuwe koers" zijn zij
opnieuw begonnen. En het gaat weer
om ongeveer 3000. Pfarrer Schreiber
en de andere geestelijken in dit ge
bied zien (nog) geen kans hun katho
lieke kinderen ergens voor enkele we
ken :n goede katholieke gezinnen on
der te brengen.
Salzgitter is de meest Godloze en
kinderrijke stad van de diaspora. En
daarom lopen de kindéren er zo'n
risico tegen het diaspora-gevaar niet
opgewassen te zijn. Pfarrer Schreiber
kent dit gevaar: de vereenzaming
van de praktizerende katholiek tussen
buren en arbeidsgenoten. Vereenza
ming, omdat men zich verzet tegen
de leuze, die dertig kilometer ver
der, achter het ijzeren gordijn reeds
officieel tot geloofswaarheid werd
verheven: „Hoe meer men ar
beidt, des te gelukkiger men
wordt!"
