Theo van der Bijl
AMERIKA
Dr. FRIEDRICH
FUNDER
JARIG
JUBI
LEUM
BALLET IN
BIJ ZIJN
60-
HELLEPOORT EN GUERNICA
MEESTERWERKEN
IN AMSTERDAM
de man die driemaal begon
ACTUALITEITEN
GastI
Hoog gegrepen
Oermens
Een leven vol muziek
Gast II
Gast III
Expositie
in het
Hoofdstedelijk
Museum
Nachtwacht?
ZATERDAG 14 JULI 1956
PAGINA \5
Der Reichspost
De tragische periode
Dr. Funder heeft in de jaren
tussen de beide wereldoorlogen
zich voor de katholieke journa
listiek ook buiten zijn eigen land
grote verdiensten verworven. Het
is sinds die dagen, dat onze be
trekkingen met hem dateren. Wij
scharen ons dan ook zeer gaarne
onder de ongetwijfeld zeer velen,
die hem met zijn 60-jarig jubi
leum van harte en met bewonde
ring gelukwensen.
Scene uit „Offenbach in the Underworld.
TELEVIS1E
MAAKT
TERPSICHORE
POPULAIR
Bij de foto's: links De Denker
van Rodin, rechts „Guermica
van Picasso.
HET ZIJN TWEE giganten in de
kunst, van wie tussen nu en
30 september het chef d'oeuvre
tentoongesteld wordt in het Am
sterdamse Stedelijk Museum. De
eerste gigant is Auguste Rodin.
de grote Franse beeldhouwer, die
op 17 november 1917 te Meudon
gestorven is, zeven en zeventig
jaar oud. Van hem wordt de
„Hellepoort" getoond, met voor
studies en schetsen en tevens eni
ge beelden die wel aanvankelijk
voor opname in de Hellepoort be
doeld waren doch naderhand
door Rodin als zelfstandige werk
stukken werden doorgevoerd.
Artistieke
heldere blau-
we- ogen. De schilder, aan wiens
wereldfaam Hitier vergeefs knaag
de toen Kokoschkas zeven wer
ken het hoogtepunt vormden van de
expositie „Entartete Kunst" in 1937
te München (2 miljoen bezoekers
heeft een bewogen leven gehad. Zoon
van een goudsmid uit Praag en van
een moeder wier droomgezichten
vaak huiveringwekkend de werke
lijkheid voorvoelden, groeide hij op
tot een kind dat gekweld werd door
spookvoorstellingen. Eerst toen hij op
weg was chemicus te worden, werd
zijn merkwaardig potloodgekrabbel,
verward maar geladen van expressie,
opgemerkt. Een wild leven in Wenen
lokte schandaal uit, maar het genie
van O.K. manifesteerde zich met on
miskenbare duidelijkheid. Tintelend
van vitaliteit grijpt de schilder, alles
aan, ook de toneelschrijfkunst, hij
reist door Frankrijk en Duitsland, en
wordt de eigenzinnige modeportret
tist van het Roergebied. Hij ziet als
cavallerist in de eerste wereldoorlog
de dood voor ogen en komt in een
Dresdens gemeenschapshuis tot rust.
Daarna weer reizen door Europa tot
dat hij voor de Nazi's vlucht naar
Engeland. Niet als emigrant. „Ik wil
geen emigrant zijn; ik voel me overal
thuis". Thans woont de 70-jarige aan
het meer van Genève, vanwaar hij
maandag naar onze hoofdstad komt.
J.N ZIJN BOEK; „Vom Gestem ins Heute", dat in 1952 uitkwam,
eschrijft dr. Friedrich Funder, hoe hij ongeveer midden juli var.
et jaar 1896 voor het eerst binnenstapte in de vrij primitieve behui-
^lein Weens dagblad om er zijn journalistieke loopbaan
gebeurtenis'cmat u dUS d6Zer dag6n precies zestig jaar geleden' Een
dr Funder ïhtcr ogenblik biJ stü te staan. In die zestig jaar is
nalist, die in het oïen J** me8St gezaghebbende Oostenrijkse jour-
neemt. Hij is than? oo 6 eVe\Van Z1m land een unieke posdie in
oefent hij, van achter zïn h3*®" V&n in de tachtig' maar n0g a
aan het toonaane^nd 3 TfU in de Strozzigasse - leiding gevend
tesman" grote invln h ™eekblad "Die Furche" als een „elder sta-
mvloed op het geestelijke en politieke leven uit.
hemvanafzhnS'r^dbare natuur heeft
conflicten van^d^n""6" de grote
geworpen En Pr Donaumonarchie
voor nnHio ls weimS fantasie
stellen h °m zkb *e kunnen voor-
peramènt «f 6en man met z«n tem"
1 j en met zijn geestelijke, po
ll 1° 0n sociale ideeën vrijwel zijn
gehele leven in de storm heeft ge
staan.
Het blad waaraan de jonge Funder
°egon heette „Der Reichspost". Die
1-fLam 's verbonden met het christe-
rW °ostenrijk in alle glorieuze en
Ch)-?Z+WVM momenten 'sinds het
var! i 13 ?ociale réveil onder leiding
van a gL0te volkstribuun dr. Lueger,
Licht/n- r essman en Prins Alois von
roemde n6aln en ,zoveel andere be-
eeuwwi J6n' *n de jaren rond de
kewustmiw11®' grote strijd om de
vol^aking rvan het katholieke
stelmg a3 gelijk gebied de ontwor-
Jos6fisme cn H aaJfte resten van het
°P Politiek iberale vrijdenkerij,
mische slavern-81" tegen de econo-
froot-kapaV|rmj van het liberale
van dg machtige r6? et fe°dalisme
hes, later ook w eemse adelfami-
sociahsten, de opkomende
stryd heeft tot w*oeAge en harde
onafhankelijkaet «aan van de
leid; hij heeft dit blart'?eichspost" ge-
jaren bezorgd, maar n® terste zware
vens, op de golf v ar heeft het te-
verkiezmgssuccessen eerste grote
bracht tot het leidingSP°J!!h°0g ge-
lieke orgaan. vende katho-
De centrale figuur ervari
die het blad gemaakt heeft man
Funder geweest. Heel jong '1 dr-
1902, zag hij zich de redactioneleln
ding toevertrouwd; enkele jaren?!"
ter kreeg hij 'ev™s de zakelijke Verj
antwoordelijkheid ervan.
Het is zonder twijfel de meest Ei0.
rieuze periode geweest. Weldra zou
een andere strijd de boven toon gaan
voeren, die tenslotte in een geweldig
bloedbad en met de ineenstorting van
t bolwerk der Donaumonarchie zou
gjv.r'u--^ —deze stryd hebben de
„Reichspost" en dr. Funder hun aan
deel genomen. In zijn reeds aange
haalde boek geeft dr. Funder een
uitermate boeiende beschrijving van
wat er zich vóór de eerste wereldoor
log heeft afgespeeld vaak achter
de schermen om de verstarde vol-
kerenmonarchie, met haar talrijke
minderheden en even zovele conflict
stoffen een nieuwe constructie en
een nieuwe loyaliteit te geven.
Funder heeft in die tijd deel uitge
maakt van de kleine kring van ver
trouwelingen rond de troonopvolger
Franz-Ferdinand die een program van
fundamentele reorganisatie uitwerk
te, maar door wiens tragische dood te
Serajewo de catastrofe naderbij is ge
roepen.
Na 1918 begon voor dr. Funder
dan de tweede „aanvangspcriode" in
zijn leven in de volslagen ontredderde
Oostenrijkse republiek. Het was in die
dagen, dat Funder voor de post van
ambassadeur bü de H. Stoel in aan
merking kwam, welke evenwel ten
slotte aan de beroemde historicus Von
Pastor werd opgedragen. Funder bleef
op zijn zetel in de Reichspost en heeft
met zijn pen en met zijn invloed de
hersteipolitiek van de kanselier mgr.
Seipel met kracht bevorderd.
Maar de dageraad, welke zich een
ogenblik scheen aan te kondigen, was
niet het voorspel van een nieuwe dag.
De kwetsbaarheid van het economi
sche bestel van de landen der oude
monarchie bleek spoedig, toen me
het faillissement van een der srrootste
Oostenrijkse bankhuizen de economi
sche wereldcrisis haar intrede deed.
De geesteüike ontreddering heeft de
radicalisering van de Oostenrijkse
nolitieke verhoudingen slechts in de
hand gewerkt. Het, is de tragische tüd
geweest van een tot de rand van een
urgerooriog gehracht volk, van het
experiment-DolIfuss. van de socialis-
^nopstand en de straatgevechten in
hanoT1' van de opkomst van de nazi-
"andlangers.
de8chri'?tPr-iVan de'-Heichspost", die
steunde w!! -SOj'a'e koers kritisch
de al ever! \n deze verwarde nerio-
gering. Met omstreden als de re-
hard én zPPUJn fascinerende pen, die
dr- Funder zondJr°eliu ka_,n zi->n> heeft
der ophouden voor wat
Maar in 1945 bleken zijn werkkracht
en zijn idealisme ongebroken. „Der j
Reichspost" belast met de droeve
hypotheek der voor-nazistische ver
deeldheid, kwam weliswaar niet meer
terug, doch dr. Funder trok een
nieuwe voor in de omgewoelde Oos
tenrijkse^ akker. „Die Furche" ont
stond, wéér in de Strozzigasse, in het
oude bolwerk van de Oostenrijkse
katholieke publiciteit.
Funder was 73 jaar toen hij voor
de derde maal opnieuw begon De
grote idealen, welke hem én als chris
ten én als Oostenrijker steeds beziel
den, stuwden hem ook nu. En in het
naoorlogse Oostenrijk, dat door de
harde klappen van de geschiedenis,
tot eensgezindheid was gebracht'
groeide dr. Funder tot de nationale
figuur, die hij thans .is. Het meest
verbazingwekkende aan hem is, dat
hij trouw is aan de idealen van' zijn
jeugd, maar dat hij in de toepassing
ervan nooit verouderd was. Dat
maakte het hem mogelijk om zich
met medewerkers uit jongere genera
ties te werpen op de redding van de
Oostenrijkse zelfstandigheid en op
de wederopbouw, niet slechts in ma
teriële maar ook en vooral in geeste
lijke zin.
Sedertdien is Rodi" tot zÜn dood toe
in gedachten en daadwerkelijk met
zijn idee voor die deur bezig geweest.
En met die idee greep hij zo hoog als
maar mogelijk leek: hij inspireerde
zich op Dante's beroemde Divina Co-
media. Rond de honderd en tachtig
figuren brengen de poort tot leven,
en drukken de menselijke angsten,
hartstochten, levensdriften en ziels
spanningen uit waarin het menselijk
leven begrepen wordt. Honderden
tekeningen begeleidden de rijping van
het scheppingsProces dat nooit geheel
voltooid is geraakt. Met verbeten zelf
kritiek koos, schifte, veranderde en
herstelde Rodin voortdurend in al wat
tijdens dit proces uit zijn handen
kwam.
Soms lichtte hij beelden uit het ge
heel, voerde dan het een of ander
weer in. Bijna a) wat buiten speciale
opdrachten in zÜn atelier ontstond is
naar zijn oorsprong terug te voeren
tot aen fase van zijn arbeid aan de
gigantische hellepoort- Tenslotte, hoe
wel zij nog niet definitief was, werd
zij, zes meter hoog, jn brons uitge
voerd.
Tussen twee stijlen bevinden zich
de twee vleugds van de deur, het ge
heel is bekroond door een tympaan.
Het meest beroemde beeld uit het to
taal is „de Denker'', oie ontzagwek
kende oermens, met zjjn sombere ge
dachte als het ware teruggezonken in
de voortijd waarin de schepping be
gon, is door Rodin aanvankelijk ais
Deze week heeft Theo van der Bijl
de leeftijd der sterken bereikt. Het
meest karakteristieke motto bij zijn
zeventigste verjaardag luidt „een
leven vol muziek". Deze kunstzin
nige en vitale Amsterdammer be-
waarheidt het gezegde: „muziek houdt
jong!" Als onderwijzer aan een M.U.
L.O.-school in de hoofstad zag hij
kans door zelfstudie, de hoogste trap
pen van de „Parnassus" te bereiken
Bijna een halve eeuw is van der Bijl
koordirigent geweest van de Sint-
Willibrorduskerk en heeft hij mede
geijverd om de liturgische muziek op
hoger peil te brengen. Onder zijn lei
ding en gestuwd door zijn aangeboren
organisatietalent, werden in 1935 en
1950 twee kerkmuziekfeesten gegeven
te Amsterdam.
Intussen componeerde Van der Bijl
met opmerkelijk succes. Onder zijn
uitgebreide werken voor soli, koor
en orkest vinden we zijn veel uitge
voerde „Passio" en het voor het Ma-
riajaar getoondichte „Vita Mariae",
welke in het concertgebouw en de ra
dio tot klanken werden gebracht .Zijn
vioolconcert religieuze muziek, koor
werken en liederen hebben een goede
kiank in de muziekwereld. Eveneens
zijn uitgebreid opus „Lam Gods" ge
tuigt van zijn diep gefundeerde mu
zikaliteit en zijn plastisch vermogen
om religieuze onderwerpen in klan
kentaai om te zetten.
Dat Theo van der Bijl een bezie
lend aanvoerder is heeft hij her
haaldelijk bewezen, niet alleen in de
vocale doch ook in de instrumen
tale sector. Met zijn „Amsterdams
Bachorkest" dat door de tweede
oorlog ter ziele is gegaan, heeft bij
eveneens vele premières gegeven van
moderne componisten. De r.-k Ora
toriumveren. vierde triomfenn on
der zijn leiding. De „eeuwig jeugdi
ge" zeventigjarige directeur van
de „Koninklijke Christelijke Orato
riumvereniging Excelsior" en het
r.-k Hoofdstadkoor" zit boordevol
plannen voor de toekomst.
In het voorjaar 1957 zal laatstge
noemd koor Honeggers „Jeanne
d'Arc au bucher" voor de derde
maal uitvoeren te Amsterdam. In ja
nuari 1957 zullen beide koren samen
Haydns „Jahreszeiten" vertolken in
het Concertgebouw. Dat wordt een
muzikanteske apotheose voor zijn
veertiende lustrum.
O.v.H.
GEORGE Balanchine,
wiens New York
City Ballet hier tij
dens 't vorige Holland-
Festival furore maakte,
heeft het afgelopen sei
zoen niet stilgezeten.
Drie belangrijke premiè
res van zU« zo geducht
gedisciplineerd ballet
brachten de handen der
balletliefhebbers op el
kaar.
„The Still Point" op
muziek van Debussy
vormde een poëtisch
hoogtepunt. Maar „Alle
gro Brillante" door Ba
lanchine zelf geschreven
op muziek van Tjai-
kowsky deed er niet
veel voor onder. Maria
Tallchief was in dit bal
let de briljante soliste,
Een derde werk „The
Concert" van Jerome
Robbins betekende in
zoverre een unicum dat
de pianist die de muziek
van Chopin speelt, actief
deelneemt aan het ge
beuren op de planken.
Het is een satire op de
menselijke neiging om
zich tijdens het luiste
ren naar muziek over te
geven aan romantische
fantasieën en op andere
wijzen de werkelijkheid
te ontvluchten.
Behalve Balanchine's
troep deed ook het Bal
let Theater van zich
spreken. Vooral door de
vertoning van „Offen
bach in the Underworld"
van Anthony Tudor,
uiteraard met muziek
uit Offenbach's operet
tes. „The Rib of Eve"
was een andere premiè
re, terwijl als een hulde
aan de inheemse com
ponisten werken op mu
ziek van Morton
Gould, Leonard Bern
stein, Aaron Copland en
William Schuman op
het repertoire stonden.
Het einde van het sei
zoen betekent geenszins
dat er geen balletuitvoe
ringen meer worden ge
geven; de zomer is in
de Verenigde Staten de
tijd van de muziekfesti-
vals en op verscheidene
worden ook balletuit
voeringen gegeven. Zo
gaven* orp er slechts
een te noemen leden
.van het New York City
Ballet, onder leiding van
Maria Tallchief en An
dre Eglevsky, aan het
eind van de vorige
maand vier uitvoerin
gen tijdens het Arts
Festival in Boston en 't
Empire State Music
Festival in Ellenville.
Verder kan men bal
let en dans het gehele
jaar door thuis op het
televisiescherm zien;
daartoe behoren zelfs
belangrijke stukken als
.Doornroosje' van Tsjai-
kowsky, uitgevoerd door
Sadler's Wells Ballet,
waarvan naar schatting
20 miljoen toeschouwers
genoten hebben.
Het was en is nog
steeds een opmerke
lijk balletseizoen. Het
feit dringt zich op dat
het ballet een belangrij
ke plaats heeft ingeno
men in het Amerikaan
se culturele leven.
uit Yorkshire- Van jongsaf aan wilde
hij beeldhouwer worden. Hij is geen
driftig genie als Kokoschka maar een
ernstige student die in de musea van
zijn vaderland en op zijn reizen door
Europa zijn beeldhouwersideaal toet
ste aan vroegere kunstwerken. Mas-
saccio en de Mexicanen hebben hem
misschien het meest beïnvloed. He'
oude Renaissance-ideaal heeft hem
nooit bekoord. Hij herontdekte de
beeldhouwkunst in ronde vormen
van leven, uitgehakt en gepolijst mei
minutieuze zorg. Zijn kunst wilde
zijn een vervolmaking van de vorm
die in de steen leeft. Hierover is trou
wens al zoveel geschreven dat het
weinig zin heeft het in kort bestek
te herhalen. Moore's werk kreeg hier
een afzonderlijke expositie. En zijn
laatste contact met Nederland was de
bovengenoemde muur in Rotterdam
die hij grotendeels vanuit Engeland,
door middel van foto's en geschreven
aanwijzingen deed uitvoeren.
hij als de, door de omstandigheden
geboden, beste koers zag, gevochten.
De Oostenrijkse verdeeldheid is
tenslotte in de smeltkroes geworpen j
van de nazi-bezetting. De leiders zo-
wel van de christelijk-sociale partij
als van de socialisten werden gelijke
lijk het slachtoffer van Gestapo en
de concentratiekampen.. Dr. Funder,1
toen reeds diep in de zestig, deelde,
als felle bestrijder van het nationaal-
socialisme jarenlang dat lot.
MARC CHA
GALL de
tweede gast op
't Rembrandt-
feest is enige
jaren jonger
dan Kokosch
ka. Hij werd
in 1889 ge
boren in Vi
tebsk, het dorp
waarvan de
herinnering in
tal van fantas
tische schilderijen bewaard is ge
bleven. Noch zijn Parijse periodes,
noch zijn militaire jaren in Petrograd,
noch zijn ballingschap in de Ver
enigde Staten, waarheen hij Hitiers
Jodenvervolging ontvlucht, hebben
de beelden van zijri geboortedorp,
waar hij een der tien kinderen was
van een visboer uit zijn fantasie kun
nen verdrijven. Chagall is een gril
lige dromer, veel zachter dan de fel
le Kokoschka. In zijn verbeeldings
wereld hebben de klokken vleugels,
de gelieven zweven door de lucht, al
lerlei bizarre taferelen, soms dwars
door elkaar geschilderd^ soms op hun
kop, voegen zich samen tot de helder
gekleurde schilderijen die uniek zijn
en onvervreemdbaar van Chagall's
wonderlijke persoonlijkheid. Ver
beelding? „Ik ben tegen de uitdruk
kingen verbeelding en symboliek"
zegt Chagall. De wereld die binnen
in ons leeft is werkelijkheid, mis
schien wel meer dan de wereld zoals
die zich aan onze ogen voordoet".
Dat is Chagall ten voeten uit, de man
met het ernstige, vriendelijke gelaat
omkranst door grijze krullen.
Wie meer over hem wil weten leze
het voortreffelijke boekje van Emily
Genauer, verschenen in de serie Con
tact-Kunst-Pockets.
TENSLOTTE HENRY MOORE.
Men kent hem beter hier; zijn werk
was meermalen op Sonsbeek te zien
en in Rotterdam schiep hij het vorig
jaar de nogal omstreden muur van
plastisch gervormd metselwerk. Hij
is 58 jaar. Zoon van een mijnwerker
reldtentoonstelling, die in de zomer
van 1937 zou worden gehouden. Het
is mij niet bekend of die expositie in
derdaad gehouden is en of het stuk er
in dat geval in opgenomen is geweest.
Feit is dat de Guernica Picasso's per
soonlijk eigendom is.
De naam Guernica ontleent deze
machtige schildering aan die van het
stadje Guernica in de Spaanse provin
cie Biskaye, dat op 28 april '37 door
Franco's Germaanse rechterhandjes
vanuit de lucht werd gebombardeerd.
„In het schilderij waaraan ik nu werk
en dat ik Guernica zal noemen", zei
Picasso zelf, „geef ik uitdrukking aan
mijn afschuw van de militaire mach
ten, die Spanje in het moeras van el
lende en dood hebben laten verzin
ken". Het bewust aanranden van ieder
traditioneel schoonheidsbegrip: de
disharmonie van verwrongen mensen
en dieren vrouwen en een soldaat in
hartverscheurende agouie. een ster
vend rondtrappend paard, de stieren
kop, de lamp, de bloem en de ijlend-
zwevende vrouwekop als uitdrukkin
gen van een vreemd en diep mysterie,
maken deze schildering niet alleen tot
een schreeuwend hekelende aanklacht
maar ook tot een aangrijpend: „Uit
de diepten roep ik
De voorstelling is nagenoeg zonder
kleurgebruik, in zwart en wit en grijs
uitgevoerd, met nauwelijks een aan
duiding van ruimte, men weet niet of
de dingen zich binnen- of buitenshuis
bevinden, en het doet er ook waarlijk
niet toe: het geheel leeft zijn eigen
plastische leven, baart zijn eigen ruim
te, broedt zijn eigen vreeswekkende
geheim uit tot nieuwe realiteit.
1 mei '37 begon Picasso aan zijn
voorstudies, ook deze worden getoond-
Hij werkte met baarlijke bezetenheid
feilloos in naar zijn climax. Drie en
een halve meter hoog en acht meter
lang als het schilderij is, zal het nau
welijks minder moeilijk naar Amster
dam te vervoeren zijn geweest dan
Rodins Hellepoort.
De Hellepoort is ongetwijfeld een
der geweldigste manifestaties van
beeldhouwkunst die de geschiedenis
heeft te zien gegeven. De opdracht die
tot de conceptie der Hellepoort leidde,
was Rodin verstrekt door het Franse
ministerie van Schone Kunsten. De
bedoeling was dat hij een deur zou
maken voor het toen nog slechts in de
plannen bestaande museum voor De
coratieve Kunsten te Parijs. In 1880
werd de opdracht officieel bevestigd.
figuur van de „Dichter" geconcipieerd,
misschien de gehele mensheid uit
drukkende, en waarschijnlijk dat al
les tegelijk. De „Denker" beheerst in
elk gevai de gehele voorstelling: de
mensheid, gedoemd ter helle.
Drie schimmen boven de Denker
schijnen uitdrukking te verlenen aan
de verschrikkelijke regel die in de
Divina Comedia boven de hellepoort
te lezen was: Lascjate ogni speranza".
gij die hier binnen gaat, laat alle hoop
varen. De beide vleugels en de stijlen
zijn geheel overwoekerd door een be
weeglijke massa van menselijke figu
ren, in laag en hoog reliëf uitgevoerd
en van een werking die niet minder
plastisch is dan het middenstuk.
U) E ANDERE GIGANT is Picasso.
Van hem wordt de Guernica ge
toond, het schrikwekkend schilderij
dat de oorlog hekelt en reeds zo'n gro
te roem verworven heeft dat men het
met alle geweld „de Nachtwacht van
onze eeuw" wil noemen, hetgeen stel
lig een even zinloze benaming voor dit
stuk is als de Nachtwacht voor Rem-
brandts beroemde schuttersstuk.
De Spaanse republiek had Picasso de
opdracht gegeven tot het maken van
een grote wandschildering voor het
Spaanse paviljoen op de Parijse we-
