t'M
Kansen voor de Britse
witte doek
Bij de dood van Reinhold Schneider
filmindustrie
Beleefdheid kan lastig zijn
WORDI DRUK GEFILMD
Erasmus en Engeland
Hoe is het mogelijk?
De zingende pater
A 5
vb
zrk
3
5'
^ïikaanse monopolie gebroken
SSen van Hollywood
voor Nederland
gaan ook
op
De stem van het geweten blijft spreken
.V
f°y
Hans Roest
Over smaak valt niet te
twisten
T
tet n'"1
ZATERDAG 19 APRIL 1958
PAGINA 5
SEL«! voo™Sl!fLen!iH«C.had-
f Jn*uen dat Van dit
?.'s exhale maTkt Lve.rloren en de in"
6 Va* ^rven open voor hen,
Sc^an>?. de grotp PAroflteren. Het monopo-
Er is helaas heel weinig aandacht hesteed aan het korte bericht in
de dagbladen, dat de grote katholieke Duitse schrijver Reinhold
Schneider op vierenvijftig]arige leeftijd in Freiburg is overleden.
Een van de weinige pijlers, waarop in deze chaotische tijd de laatste
resten van de drang naar menselijke waardigheid en gerechtigheid
is gestut, is ons ontvallen maar men schijnt zich niet de tijd
te gunnen, hij dit gevoelige verlies stil te staan. Want dat het heen
gaan van een man als Reinhold Schneider voor West-Europa een
geweldig verlies is, staat vast. De schrijver werd zelfs door zijn land
genoten ,.de stem van het geweten" genoemd. Zij hebben hem in
19o6 geëerd met de toekenning van de Vredesprijs van de Duitse
Boekhandel en onder de vóórstemmers bevonden zich de felste
anti-katholieken, die echter de grootheid en zuiverheid in de idealen
van deze besoeiden geleerde en voorname erudiet ten volle herken
den en erkenden. Driemaal werd hem een ere-doctoraat verleend;
hij was dankbaar voor deze hoge blijken van waardering, maar nim
mer heeft hij ze als een soort beloning voor zijn werk beschouwd.
«MM
£*ld
raV^inSZaten
ls ra«t rt6d heeft ^.g6nre,s die Hollywood
s« Bt tiv, 5 kef,, gemaakt,
tin filt>S ?nc'ële sn<^an de iuiste verhalen
e®t?a.Pkr Va" de Amerikaan.
H
W-rote athn^V0Alie?!:,dat.het
Filmgroep van Anne Frank-film
naar Nederland
n°Pn
amen voor „Dorp aan de rivier" begonnen
REINHOLD SCHNEIDER
getuige
Hoe is het mogelijk, vragen wij ons steeds weer opnieuw af, dat
zovele stukken, die duidelijk ver heneden alle maat blijven, het toch
zo buitengewoon goed kunnen doen op et repertoire van ons ama
teurtoneel? Beschikken wij dan over zo weinig smaak en onder
scheidingsvermogen, dat ivij de fouten en t prullige van die stukken
niet kunnen onderkennen? Ofnemen wij het niet zo nauw met
onze laak en ons verantwoordelijkheidsgevoel tegenover het publiek
en weten wij juist maar al te goed, dat dergelijke stukken er bij het
volk ingaan als koek?
Grove effecten
Zotheid en Utopia
Hans
van
Bergen
i
ERASMES VAN ROTTERDAM
De storm breekt los
„Ik verlang naar huis"
Zondag 20.50 uur KRO
„OSCARS" VAN DE NED.
TELEVISIE
s. 20-40
!P. 'l6^ I'
19 00 1!:
17.*» 5P'
te.
i
doet jf
san>;
at®*1
or»»1'
i#
pb^
•K
lK ,v
WERELDNIEUWS
zc ®ln'e Britsen f.ilmrcdacteur)
Uan flUw zjjn Vppiheiinemill8en van de"
de eeA»fiimin<3ustriee tVe,ider begonnen
'"lias t ^ereïtionvi' dagen vóór
óioej. ^0naangevPnH 8 waren de Britse
aan i ro°t-BriIt. Aussen *914 en 1918
SclleidPerika, maar"'' u® ,eiding afstaan
*e<ladene Period er hebben zi<* Ver
mel*' Waarvan „^an heropleving voor-
Hn een wa* i,_" siecnis et
er echter slechts een
sie? ]Üken: ge ^,"®ruitz'chten weinig gun-
SS"?",6 Van d* 'efevl-
^iize Pbezoek rt! sterker voelen, het
""■othn!?? de Srote ?IL,?P verontrustende
e«n AïIe' Hoet nieA S bePerken haar
artike?un8s in aldus wordt
v°°r 'i toog,] j'JTimes" verschenen
Xi*j_ Dim.u" Rlu mn wnrtton irnooUt
üe 'e h^innBe°nSing °- de verlor^ pö-
?eee®s Wa°arschiMnlhkde!Britse filmindus-
ls ham°,P het eêr?t niet zo somher als
?e te?n t'h reden nm Rezicht uitziet. Er
egtp sie jn °m aan te nemen, dat
he"L Groot-Brittannië haar
lahsi~ te rakon lf°ed het nieuwtie be-
t<Sfige o^e»; Hollywood heeft ziin
Van is donAmfrikaanse «immaat-
c«ntÖae kleine °o°nrbI0ken en het tijdperk
^gebroken e ke fiImProd"-
^PabMr>' dat rnoenii?®?-. ,er rekening mee
L0orst)Üg aanSD0Jnke en tot grotere in-
®id d is1Da vrucht van' de
tVj] oonlpk de middelmatig-
Jedeif'dan molenS!2cc?s hebben in de toe-
el ee«et borden essen van het ver-
Vei r
dat men onderwerpen moet vermijden,
die men waarschijnlijk slecht zal verfil
men Hollywood heeft telkens weer bewe-
z'o dat een natie haar eigen geschiede
nis beter kan vertellen dan wie ook. De
conclusie, die men hieruit kan trekken,
ligt voor de hand: Nederlandse films heb-
!vreli f meeste kans op succes, als ze de
Nederlandse levenswijze in beeld bren
gen. hetzij in het verleden, hetzij in het
heden. Ze zullen bijna zeker mislukken,
als ze het buitenland proberen te imite
ren. of als er vreemde figuren in worden
opgenomen in het kinderlijke geloof, dat
dit de toeschouwers in het buitenland ge
noegen zal doen. De historie en de litera
tuur van Nederland zijn rijk genoeg •aan
materiaal, dat een verfilming waard is.
maar er zijn nieuwe schrijvers nodig, die
een levendig beeld kunnen geven van het
huidige Nederland. Daarmee zijn we ,e-
komen aan een factor, die zo'n belangrij
ke rol heeft gespeeld bij de ontwikkeling
van dc Amerikaanse filmindustrie. Hol
lywood's eerste successen waren te dan
ken aan pioniers als Lasky. De Mille,
Goldwyn en Louis B. Mayer, die over een
zesde zintuig schenen te beschikken om te
weten waar het publiek naar zou komen
kijken. De Nederlandse producenten en
exploitanten meten de wensen van het pu
bliek af aan de cassa-ontvangsten. Daar
om ontbreekt het hun vaak aan moed en
het juiste inzicht. De Nederlandse film
industrie zal zich nooit behoorlijk kun
nen ontwikkelen, als zij geen nieuw talent
leert ontdekken en ontwikkelen, vooral
schrijf- en regietalent.
Het geheim om een succesvolle film
te maken, is verder overal ter wereld het
zelfde en zal altijd hetzelfde blijven. Er
is niets anders nodig dan een goed ver
haal, dat goed moet worden verteld tegen
een achtergrond, waarmee regisseur en
spelers volkomen vertrouwd zijn. Want
van alle middelen om een verhaal te ver
tellen, is de film in principe nog altijd een
van de beste.
>ge
v.„mak?.n over Hollywood
zijn filmprodukten.
■mrlieJI'en mat. VS u "J" uimproüul
lle1n tn' dat w„uCh mmmer "it het oog
?aar r. ?eft gew jWood de wereld niet
°k om f om films te maken.
Amfriv verk°Pen- In de pe-
!jebben Matste t,, overwicht, tus-
®en de Di twee wereldoorlogen in,
bati°na6lUlVe kun!-.rS van bet filmbedrijf
banale inrt.hPstvorm en
t-manVan "sur^'6 gesmeed op "het
S m "en' die d?Sea Pn mislukkingen.
N. dan ~-- ustrie Kroot maak-
nieuwe
aan-
g%j8°ede sm g®en overvloed aan cul-
„'dsthf ?ezaten in II1 verstand hebben
O? van do u geval het zo nodi-
m Utr t de hamr uwman en de vertel-
h!> toUcces hadd' t0t Z3ken d0en'
Ra1 Am® danken ze °P de eerste
da^an lkaanse h Vler soorten films:
1- bojl de v-erhaaI in het al*
de v ip. het tern m het bijzonder,
®?!- ÖH>st spektakel en tenslotte,
„Zlin de fi?6 geluidsfilm, de musl-
.otitwj'^eP geweest aan de stich-
te-kfs 'ndustr£ .ng
dooj.Hóliy^hnic® haar geledingen:
van een volkomen
1 h
auteurs
v^^SoTLd^eurr'^en^Bpr'oducen-
sn^gkkpvdeejTn efstand gescheiden was
?2lk vS ,w York.
larbii 1
niers v
Om's at ïn:idat?gei1 t0Ch °°k van
v:- «ew York. zodat het niet
Ew^e f^,aar daraarbi.i leentiebuur te
;-'a, b.eginmaitndustHenierS Va" de Ameri"
hoi®'ke t .gespp». ,?t er voor het maken
vy.ï'd om Van hp,1Sverd. talent nodig was
vom ®len talen, t edriif- De bekwaam-
rtii4m is Waar!®^tdpkken en te opf-
geweest bk hun grootste
dii^'at kan
nèt dp1 h d® filmfnri fHmindustrie elders
Van Van U °gem!vnUatrie in Nederland.
i] de T-herlevine ube.moedigende teke-
51 pda e« doodse ?g'nt vertonen—
^Oet rste nTdsf lessen leren?
Oh^fVan c°hcentro dat men zicb voor-
sUccL 1?" op onderwerpen,
®6t> goed, V,n redelijke kans
de film kan maken en
De Britse filmacteur Dirk Bogarde is
een bijzonder beleefd mens en zijn stel
regel luidt, dat men te allen tijde de
beleefdheid in acht dient te nemen. Sinds
kort is hij echter tot de slotsom geko
men, dat er een tijd en een plaats is
om beleefd te zijn en een andere tijd
en een andere plaats om het niet te
zijn. De beleefdheid heeft- hem namelijk
niet zo heel lang geleden een barstende
hoofdpijn bezorgd. Dat gebeurde "te
Agra in India, waar buitenopnamen wer
den gemaakt voor de Rank-film „The
Wind cannot read". Op de terugweg naar
zijn hotel, na een warme dag hard werk,
bleef Dirk even staan om naar een paar
slangenbezweerders te kijken, die op
straat een voorstelling gaven. Hij raapte
zelfs een python op en hing die om zijn
hals. Onmiddellijk werden de camera's
op hem gericht.
De pythons waren, naar men Dirk had
verzekerd, volkomen onschadelijk, maar
het exemplaar, dat hij had opgeraapt,
wikkelde zich om zijn hals en maakte de
kronkel geleidelijk nauwer. Het ademen
begon hem moeilijk te vallen, maar zijn
fotograferende vrienden, die alleen maar
aandacht voor hun toestellen hadden merk
ten er niets van. „Vraag de eigenaar in
's-hemelsnaam dit ding weg te halen,
voordat ik helemaal gestikt ben", gilde
Dirk. Eén van zijn collega's wendde
zich hoffelijk tot de Indjase tolk: „Par
don, Mickey, als je me toestaat, je zo
te noemen", begon hij (Dirk voelde in
tussen de druk op zijn hals steeds ste
viger worden), „zou je misschien zo goed
willen zijn om de eigenaar van de py
thon (het begon Dirk voor de ogen te
schemeren) te verzoeken, of hij zo vrien
delijk zou willen zijn om de python van
de hals van mister Dirk Bogarde te ver
wijderen? (Dirk poogde vergeefs zich met
beide handen aan de greep te ontworste
len). Ik ben bang, dat hij zich niet he
lemaal prettig voeltHet gelaat
van Bogarde begon al een vreemde pur
peren kleur te krijgen, toen de collega
eindelijk klaar was met zijn beleefde ver
zoek. „Dank u wel", hijgde de eindelijk
bevrijde Bogarde, er met bittere na
druk aan toevoegend: „Duizendmaal be
leefd bedankt".
In de eerste week van juni zullen on
geveer vijftien Britse en Amerikaanse
medewerkers aan de film „Het dagboek
'-■■■
1 Verij'/1 Dresselhuys, die dofeier Taefee en zijn vrouw spelen
jX^kig n'lnë van Antoon Coolens roman,, Dorp aan de Rivier".
He i^at g «te er t
«oAehze ^en in ■vSerien' die er °P wiJ-
v5n riPl,,ah onH r d' althans wat
gaat °bzi til»g wf?erpen betreft, in de
Cf,n bestp j b Hort Haanstra, één
Dla„eoh o,Verhaai documentaire cineasten
r? ty0t3Pouem verfilmen in Giethoorn
fi b gpn Van ons waterrijke land
C'bg ^et^boemd.
Am d°0r Vab h,rs is bezig aan de ver-
He it?n peb d0',b)orp aan de Rivier",
bw"hi „boien ..Nederlandse roman van
rÖt V,dle do°r Hugo Claus voor
^B^boö^bilen ^®rkt- Verleden week is
V rsturtPabien bet maken van de
kQc«er '°'s v°or deze film. De Cine-
«a !Vr,haPen Puivendrecht waren daar-
Alav'^b v-°ben, de slaapkamer
Crnv.rouw dokter Tjerk var
s s*t ea "bo worden gespet
Ziih echbSkaJ^by Dresselhuys.
ktsl cainÜaat, ,^er' waarin zich behalve
kartS'aar ather,oglsseur Hademakers met
Oh Oh hi,fen Ed van der Ende en
vei» helpers en technici
van de
van Taeke
ff Crn.r°Uw h1
hp(.0Ze Sjset eJ, ,,e worden gespeeld door
:y r
Wi
seu:
"oS Sapb veled
d'o o!!u d' is door Friso Wie-
e kostuums heeft ont-
ingekleed in de trant
Uche,' het °^uders. Alles uit die tijd
b« larbderwetse meubilair, het
*50jr
botkaonen en de zware
zwarte lijsten rond de ovale familiepor
tretten.
Men verwacht een goede twintig draai
dagen nodig te hebben voor de binnenop
namen, waarna men zo snel mogelijk
hoopt door te gaan met de buitenopna
men. Daarmee heeft men trouwens al
een begin gemaakt. Er zijn namelijk ge
deelten in de film, die in de winter spe
len en die niet op een stralende zomerdag
kunnen worden gefotografeerd, als we
zo'n dag tenminste nog ooit mogen bele
ven. Deze ^liereerste buitenopnamen wer
den gemaakt in het dorp, dat sinds het
verschijnen van Coolens roman met trots
de erenaam „Dorp aan de rivier" draagt,
namelijk het Brabantse Lith. Daar im
mers woonde de legendarische arts, door
Coolen herschapen als dokter Taeke. Nog
heel wat inwoners van Lith kunnen u over
deze fel levende geneesheer vertellen.
In deze winterse scènes speelden, naast
Max Croiset, Herman Bouber en andere
beroepsartisten, ook inwoners van Lith
mee. Men „bofte" met het weer, want
het was koud en guur en het sneeuwde
geweldig.
Wanneer alles vlot verloopt, kan men
in september de première van de film
.verwachten.
van Anne Frank" in Nederland arrive
ren voor het maken van opnamen.
In het gezelschap, dat onder leiding
staat van regisseur George Stevens, be
vinden zich de vertolkster van de titel
rol, de 18-jarige Millie Perkins, Joseph
Schildkraut, die de vaderrol speelt, de
corontwerper George Davis, cameraman
William Mellor en verder technici.
De opnamen zullen ongeveer twee we
ken in beslag nemen. Voor het scheppen
van de vereiste wintersfeer heeft het Ne
derlandse filiaal van Foxfilm 15.000 ki
lo kunstsneeuw weten te bemachtigen,
die op de Prinsengracht in Amsterdam
zal worden gebruikt.
Want, dit werk zijn talloze geschrif
ten op historisch, filosofisch en literair
terrein is geboren uit noodzaak uit
de harde, bittere noodzaak om in deze
tijd een „getuige" te zijn in de oudtes
tamentische betekenis
Het was een uitverkiezing en een doem
want gaf het schrijven op zich Rein
hold Schneider 'n gelukkigmakende vre
de, aan de andere kant was bijna elk
boek een teken tot tegenspraak. En
nimmer, als hij zich gedwongen voelde
als mens en als christen te getuigen,
dacht hij aan hen die hij door dit nieuwe
geschrift van zich af zou stoten. Bittere
verliezen heeft hij geleden omwille van
de waarachtigheid; hij kon noch wilde
iemand ontzien, doch liet zich alleen door
de stem van zijn geweten leiden.
In de laatste maanden van zijn leven
werd zijn activiteit beheerst door het drei
gende gevaar van algehele vernietiging
door de atoombom. Hij hield niet op te
waarschuwen, ook niet toen geestverwan
ten en geloofsgenoten zijn ijver probeerden
verdacht te maken en zich tegen hem keer
den. Verscheidene mensen, die Schneiders
moedige houding tegen Hitier later toen
het veilig was zeiden te bewonderen,
kreten hem uit toen hij zich, door gewe
tensnood gedreven, tegen de politieke
stroom in keerde.
En nu is er een einde gekomen aan dit
vruchtbare, zwaarbeproefde en tegelijk zo
rijke leven. De essayist G. van Huet zei
het ongemeen raak „Europa heeft met
hem minstens één procent van zijn man
kracht verloren"
In de schaarse persberichten wordt
sleahts medegedeeld, dat Schneiders
dood „aan de gevolgen van een ongeval"
moet worden geweten omtrent de aard
hiervan is mij tot op dit moment nog
niets bekend. In ieder geval moet het
einde van deze dappere, maar lichamelijk
gebroken man vrij onverwachts zijn geko
men Een maand of vijf geleden kondigde
hij aan, dat hij in Amsterdam dat hij
goed kende en zeer lief had enige da
gen mijn gast zou zijn. Ik zou er dan voor
zorgen, dat hij een paar lezingen zou
kunnen houden (o.m. voor de Nijmeegse
studenten) over het onderwerp „Europa
als levensvorm"
Daarna stuurde hij mij nog een nieuw
boekje van zijn hand, gewijd aan die an
dere stad van zijn hart, Lissabon, en ten
slotte zijn jongste boek „Der Balkon"
een zeldzaam charmant en levendig werkje
met een voor Schneider ongekend lichte
toon.
MOZAÏEK
Reinhold Schneider keert in „Der Bal
kon" (Insel Verlag, Wiesbaden) terug
naar het huis van zijn jeugd het Hotel
Messmer in Baden-Baden, dat in de len
te van 1957 werd afgebroken. Dit boek
bevat dus herinneringen, maar tegelij
kertijd vat de schrijver er alles in sa
men wat hij (ontdaan van alle zwaar
wichtige beschouwingen) van het leven
en de wereld denkt.
Uit deze „Aufzeichnungen eines Müs-
siggangers" spreekt een innige liefde voor
het leven en de schoonheid ondanks
alles. Met hoeveel toewijding heeft deze
schrijver het leven gediend en de schoon
heid gezocht! Als Schneider haar ergens
vermoedde, was geen moeite hem te veel
om haar te vinden. Hetzelfde geldt de
waarheid.
Hij werd getroffen door fragmenten
van Vondel in Duitse vertaling, en hij
leerde Nederlands om de grote werken
van onze dichter in de oorspronkelijke taal
te kunnen lezen. In „Der Balkon" snreekt
hij er enige malen over, dat de Neder
landse taal hem bijzonder aan het hart
lag. Geregeld moest ik hem Neder
landse verhalen en gedichten sturen. Hij
hield veel van Louis Couperus en van
J. C. Bloem, van wie hij in „Der Balkon"
een vers aanhaalde. Het laatste dat ik
hem zond waren de verzamelde werken
van Willem Elsschot en „Pleidooi van
een non" door Bernard Verhoeven.
Mijmeringen over het verleden, toen
grote figuren (vorsten, staatshoofden en
kunstenaars) in Baden-Baden logeerden;
herinneringen aan de ouders en aan fa
milieleden en vrienden; bespiegelingen
over leven en dood, over vergankelijke
uiterlijke glorie en onverbleekbare inner
lijke grootheid zij wisselden elkaar in
„Der Balkon" af. Zij zijn als een boeiend
mozaïek, dat als een volkomen verrassing
tenslotte het portret van een man blijkt
weer te geven; dat van die man, die ons
al te vroeg ontvallen is, maar wiens
stem (de stem van het geweten) zal blij
ven spreken.
Dirk Bogarde, toen hij nog lachen kon, bewondert de kunst van twee
slangenbezweerders in Agra, die met hun gefluit een paar copras uit hun
mand lokken.
„Kost-Schilders" aan Adam Colo-
ni toe is, schrijft hij: „Hier komt
'n Rotterdammer zich vertonen, of wel
vermomt onder een Italiaansche naam,
doch by wat gelcgcndheit zal ik niet ver-
praaten. Adam Coloni verscheen op de
Waerelt in het Jaer duizent zes hondert
vier - en dartig, en verkoos tot zyn be
roep de loffelyke Schilderkonst. Wyl 'er
maar een Speelreis van warm Wit
tebrood is tusschen Rotterdam en Enge-
lant, scheepte hy over na Londen, al
waar hy t' zedert is verbleven en over-
leeden".
Onze Rotterdamse Adam was verre
van een uitzondering onder zijn stielge-
notcn, die in Engeland werk en waar
dering vonden. Zo groot was wel dc En
gelse bewondering voor Rembrandt, dat
ook voor die reus een plaats werd ge
fantaseerd bij de Engelse haard. Hij en
Erasmus hebben in Engeland door de
eeuwen heen hun roem ongerept behou
den. De Engelsen hebben meer Rem-
brandts dan wij en waar zouden wij
zijn zonder Allen's werk over Erasmus?
Maar, de grote Rotterdammer was in
Engeland thuis.
Zijn eerste reis erheen valt van mei
1499 tot januari 1500. En het beviel hem
best. „De lucht", schreef hij, „is zacht
en aangenaam. De mensen zijn prak
tisch en intelligent. Velen zijn zelfs ge
leerd en beslist niet oppervlakkig. Zij
kennen hun klassieken zo accuraat, dat
ik maar weinig heb verloren door niet
naar Italië te gaan. Als Colet spreekt,
lijk ik wel naar Plato te luisteren. Li-
nacre is een zo diep en scherp denker als
ik maar ooit heb ontmoet, Grocyn is
een mijn van kennis en nooit vormde
de natuur 'n aangenamer en gelukkiger
karakter dan dat van Thomas More".
In Oxford moet Erasmus de student heb
ben ontmoet. Het was vriendschap op
het eerste gezicht tussen de Engelsman
van tweeentwintig en de ruim tien jaar
oudere Hollandse priester. De jonge Mo
re stelt hem voor aan de Engelse ko
ninklijke familie en Erasmus maakt
kennis met het prinsje, dat Hendrik VII
worden zou. Met goede herinneringen
Over smaak valt niet te twisten, in
derdaad! Er zijn bijna geen twee per
sonen te vinden met precies dezelfde
smaak. Daarom zal de één dikwijls ver
pen, waar de ander enthousiast over is.
Vandaar dat uiteindelijk dan ook een klei
ne keuze-commissie uit zal moeten ma
ken, wat er gespeeld wordt, waar de ove
rigen zich sportief bij hebben neer te Heg
gen.
Maar wij doelen hier niet op stukken,
waarover te redetwisten valt, maar op
stukken, waarover voor niemand met een
beetje gezond verstand en een beetje
goede smaak meningsverschil behoeft
te bestaan. Stukken, die duidelijk ver be
neden alle maat blijven en toch triomfen
vieren!
Zoals wij vorige keer reeds gezegd heb
ben, blijft naar onze mening iedere mede
werker persoonlijk verantwoordelijk voor
het stuk, dat gespeeld wordt. Niet dat hij
de keuze mede behoeft te bepalen; deze
kan hij gerust aan een kleinere commis
sie overlaten; maar uiteindelijk zal hij
zich met de keuze moeten kunnen ver
enigen, als men zijn medewerking voor
dit spel vraagt. Persoonlijke voorkeur
moet hij dan ter zijde stellen, maar
als hij meent, dat dit stuk tegen alle
smaak en gezonde redelijkheid indruist,
zal hij zijn medewerking aan dit stuk
dienen te onttrekken. Een toneelvereni
ging is er om gezonde ontspanning te
brengen, maar niet om de algemene sma
keloosheid van het grote publiek nog te
verergeren.
Als wij naar de oorzaken informeren
van het feit, dat zovele onbenullige
en smakeloaa onverantwoorde stuk
ken toch nog zo vaak op het program
worden genomen, menen wij niet te
mogen concluderen tot opzettelijkheid.
Tenminste niet in het algemeen. Hier
en daar zal de bedoeling wel voorzitten
om een „Kas"-stuk te brengen, zonder
zich verder te bekommeren om het wel
zijn van het publiek. Maar in het al
gemeen worden deze stukken op het
program genomen uit pure onwetend
heid. Uit gebrek dus aan onderschei
dingsvermogen. Men heeft gehoord of
gezien, dat een stuk een goed onthaal
heeft bij het publiek, dus men neemt
het op het program, omdat men meent,
dat het dan wel een goed stuk zal zijn.
Het spijt ons, dat we het zeggen moe
ten, maar uit de feiten blijkt, dat zeer
vele leescommissies niet competent zijn
om te oordelen. Anders zou men ongetwij
feld in vele gevallen heel andere stukken
kiezen. Er zijn tegenwoordig voldoen
de stukken, waaruit men een verantwoor
de of tenminste een zoveel mogelijk ver
antwoorde keus kan maken. Maar men
verantwoordt meestal zijn keuze niet, men
kiest dikwijls maar een beetje lukraak.
Men heeft in de loop der jaren wel een
beetje gevoel gekregen voor wat gaat en
niet gaat. En juist omdat men zich daar
zo heel dikwijls op blind heeft gestaard,
heeft men vergeten zijn onderscheidings
vermogen en goede smaak te ontwikke
len, waarmee het publiek veel meer ge
diend zou zijn.
En wat gaat? Stukken met zeer grote
tegenstellingen. Zwart-wit figuren. Noem
maar op: ontaarde kinderen tegenover
een paar vlekkeloze voorbeeldige ouders;
een blinde arme jongen tegenover een
.niets-ontziende broer enzovoorts enzo
voorts!
Qege tegenstellipften yexppbaöaa ef-i
de oude Weyerman in z'sjn aan Engeland reist Erasmus teurg. Als
hij zijn spreuken over vriendschap sa
men gaart in de „Adagia", zal More niet
uit zijn gedachten zijn geweest.
In de zomer van 1505 is de Rotterdam
mer weer in Engeland. Hij werkt in
Cambridge en logeert ook bij zijn vriend
More, nu getrouwd, gevestigd „de
perfectste advocaat", getuigt Era?;"
mus op zesentwintigjarige leeftijd
reeds befaamd lid van het Lagerhuis.
Hoe blijft het beeld van More's gelukkig
gezinsleven in het geheugen van de rus
teloze Erasmus gegrift. Hij zal het ja
ren later nog eens schetsen in een brief
aan Hutten. Zij blijven vast verbon
den in genegenheid. Hun corresponden
tie begint in oktober 1499, doch zij is
niet geheel bewaard.
Opnieuw is Erasmus tijdens de zomer
van 1509 in Engeland en vindt onderdak
bij zijn vriend More. Erasmus is da'n
een beroemd man. Zijn Grieks Nieuwe
Testament is verschenen en in More's
huis voltooit hij „De Lof der Zotheid".
Hij draagt het werk aan More op. Wie
Chaucer hadden gelezen, konden moei
lijk begrijpen, dat het Latijnse boekje
kwaad kon doen. De beide vrienden heb
ben veel besproken, als Erasmus in 1514
Engeland verlaat. More had de uitne
mende kijk op kwaliteit bij schilders,
een eigenschap van zoveel Engelsen. Hij
introduceert Holbein bij de koning en
op diplomatieke zendingen in de Lage
Landen stond hij in vuur en vlam voor
hetgeen hij er zag. Erasmus moet ge
weten hebben, wat hij deed, toen hij de
in de Nederlanden vertoevende More
zijn portret zond, geschilderd door Quin-
ten Matsys. Hoe waardeert de Engels
man het schilderij! „Gij kent mij ge
noeg", laat hij Erasmus lezen, „om er
van overtuigd te zijn dat ik geen ijdel
tuit ben, maar om de waarheid te zeg
gen, er is één eerzucht waarvan ik mij
niet bevrijden kan en het is verwonder
lijk hoe gelukkig ik me gevoel met de
gedachte tot in de verste toekomst roem
te hebben verworven door de vriend
schap, de brieven, de boeken en het por
tret van Erasmus".
De Hollander is in 1516 weer bij zijn
vriend in Londen en herhaalt zijn be
zoek in het voorjaar van 1517. Wie zou
eraan twijfelen, of de „Utopia" werd
besproken? Op Nederlandse grond had
More tussen diplomatieke besognes door
zijn gedachten laten gaan over mogelij
ke hervormingen in eigen vaderland. En
die gedachten waren wel zo voortvarend,
dat zij in Engeland niet konden worden
gedrukt. Het zou dertig jaar duren eer
dat mogelijk zou wezen. Maar, daar was
de Hollandse vriend. Erasmus had zijn
drukker in Leuven en de Rotterdammer,
fecten! En effecten maken toneel! Dat is Wje men 20 dikwijls heeft verweten, dat
het 'm juist, dat deze stukken meestal ]lem aan m0ed ontbrak, nam de zorg
door en door toneel zijn! Dit heeft de voor Mores manuscript op zich en einde
ervaring hun geleerd. Daarom laten zij 1516 verscheen het gedurfde boek. Aan
juist hun keus op dergelijke stukken val- een verbeterde tekst hechtte Erasmus
len. Dergelijke stukken doen het bij het
publiek, maar ook bij de medespelenden.
Daarom gaan dezen ermee akkoord. Er zit
spel in de rollen van het stuk! Zij kun
nen er wat van maken De figuren zijn
niet vaag, nooit zullen zij langs elkaar
heen strijken, maar altijd fel botsen Bot
singen slaan in Maar het is allemaal
even grof, allemaal even goedkoop. Dit
ontgaat de keuzecommissie en de spelers
echter. Zij vinden het mooi, omdat er zo
veel leven en beweging in zit, echt wat de
amateurs moeten hebben Zij menen, dat
er een pracht stukje realiteit, levenswer
kelijkheid in deze spelen verwerkt is.
Maar dat is niet waar. Het is alles even
vals, alles even verwrongen en gedrongen.
Dergelijke mensen bestaan eenvoudig in
het werkelijke leven niet of als zij be
staan, komen zij niet naast elkaar voor.
Alle logica ontbreekt in die stukken.
Want logica voert niet tot dergelijke gro
ve effecten. Logica verdraagt ook geen
zwart-witfiguren.
Als men zijn keuze verantwoord wil
doen zijn, moet men zich tijdens het
lezen geregeld afvragen: maar kan dit
nu wel? Is dit niet vals? Is dit geen
boerenbedrog? Bestaan zulke personen
nu wel? En als zij bestaan, komen der
gelijke figuren dan wel naast elkaar
voor? En reageert men wel zo? En
wordt dit of dat karakter nu wel vol
doende verklaard? Is een dergelijk ka
rakter in zo'n milieu geen onzin? Of is
de gehele probleemstelling geen fictie,
die in het gewone even met een enkel
woord zou zijn opgelost, maar waar hier
om wille van het spel een heel stuk
voor wordt opgebouwd?
Zo zijn er nog tientallen vragen. Vragen
ook omtrent de natuurlijkheid van de taal
en de stijl enzovoorts. Een stuk moet eerst
volkomen ontleed worden, voordat men
er over beslist. En pas dan, als het ons
dan nog volledig verantwoord voorkomt,
mag men pas zijn keuze erop laten val
len. Eerder is men niet verantwoord,
noch tegenover zichzelf, noch tegenover
het publiek.
Kweek bij uzelf onderscheidingsvermo
gen aan door steeds elk stuk dat u leest
en waarnaar uw voorkeur uitgaat, tot op
de grond toe te ontleden op zijn natuur
lijkheid en waarachtigheid, dan zult u
ongetwijfeld op den duur uw publiek
goede diensten gaan bewijzen met uw op
voeringen.
Penning vervaardigd door
Quinten Matsys
zijn magische naam bij brief, gedateerd
Leuven, 25 augustus, 1517.
Vier maanden later brak de storm
los in Wittemberg. Niemand kon
op dat ogenblik vermoeden, dat zij
de vernietiging zou betekenen van de
idealen, waarvoor Engelsman en Ne
derlander zo geestdriftig hadden gestre
den. Wat spiegelgevechten hadden ge
schenen, liep uit op grimmige strijd.
De Engelse koning zelf won de titel
„Verdediger des Geloofs" met zijn boek
tegen Luther. More nam deel aan de po
lemiek. Hij stond aan het hoofd der ad
ministratie van de beide Engelse univer
siteiten, hij had de leiding van het La
gerhuis, hij wordt in 1529 lord kanselier
van Engeland, toen een veel meer bete
kenende functie dan nu. Dan begint het
paleisdrama, uitlopend op een conflict,
dat het Engelse nationale leven tot in
zijn diepste grondslagen gaat beroeren.
Door zijn functies en scherp intellect be
ter dan wie ook op de hoogte van per
sonen en zaken, ziet More van meet-
af de omvang van de dreigende gevaren.
In hoge mate de voorzichtigheid be
oefenend, houdt hij het een drie jaar vol
in zijn ambt. Dan krijgt hij ontheffing
en schrijft aan Erasmus: „Door de
gunst van God en de Koning ben ik
eindelijk weer vrij man, al voel ik mij
niet zo goed als ik wel wensen zou. Iets
ik weet niet wat, bezwaart me. Het is
onrust en angst over de toekomst". Hij
had goed gezien. Hij vertelt, zijn Hol
landse vriend, hoe de verboden boeken
uit de Lage Landen naar Engeland wor
den gesmokkeld. „Onze mensen lezen
ze soms gedachteloos en soms met bo
ze bedoeling. De laatsten kan men niet
verbeteren, maar ik probeer de goed-
willenden te helpen". In gespierd En
gels voerde hij de strijd tegen degenen,
die Erasmus aanduidde als „pseudo-evan-
gelischen". De laatsten beriepen zich te
gen More juist op Erasmus. De staats
man verdedigde de goede trouw van
zijn Hollandse vriend. Hij had dit steeds
gedaan en bleef het doen, al had hij hem
privé geschreven: „Gij geeft wel toe.
dat als gij deze pestilente ketterijen had
kunnen voorzien, uw uitingen over be
paalde punten voorzichtiger zouden zijn
geweest". Erasmus wist het.
Tegelijk met zijn geleerde vriend John
Fisher, bisschop van Rochester, de eni
ge die in polemiek en parlementair de
bat manmoedig streed naast de leek
More, zou Erasmus zitting hebben in
het College der Kardinalen. De Rot
terdammer aarzelde. Aan zijn vriend Da-
miaan van Goes schreef hij: „De Ko
ning van Engeland heeft de bisschop
van Rochester en Sir Thomas More in
de gevangenis geworpen. Uit Brabant
hoor ik, dat zij ter dood zijn gebracht,
ik hoop dat het een vals gerucht is". En
nog op 14 augustus 1535 laat hij de Leu
vense hoogleraar Latomus weten, dat
de koning, gehoord hebbende van het
kardinalaat voor Fisher, deze heeft la
ten onthoofden. „Er wordt beweerd,
dat ook More terecht gesteld is. Dat
is niet zeker, al wou ik dat hij zich niet
gemengd had in een gevaarlijke zaak en
de theologie maar aan de geestelijkheid
had over gelaten". Erasmus kon moei
lijk weten, wat de procesgang was ge
weest en hoe het om méér ging dan
„theologie" alleen. Toen hij nog onze
ker was over het lot van zijn beide
vrienden, hadden dezen 't schavot reeds
bestegen: de kardinaal op 22 juni, de
gewezen lord kanselier op 6 juli, 1535.
Na het verlies van zijn Engelse
vriend had het leven voor Erasmus nog
maar weinig waarde. Hjj was gelukkig,
dat de Paus vriendelijk over hem dacht,
maar „roem en nageslacht laten mij
koud. Ik verlang naar huis en naar dc
gunst van Christus".
De eeuwige trekker was graag in
eigen land gestorven. „Jammer, dat
Brabant niet dichterbij is". Een jaar na
More ging hij te Basel heen met de
Hollandse woorden „Lieve God" op de
lippen. Het was 12 juli, 1536. „Sed mors
janua est aeternae vitae de dood is
de deur tot eeuwig leven", had de grote
humanist twee jaar eerder geschreven
in zijn „Hoe men zich op sterven moet
voorbereiden". Erasmus had More wél
begrepen. Welke Nederlander en Engels
man waren zo één als deze twee?
Dr. P. Kaster-i
Ja, zondagavond om tien voor negen
kunt u via onze K.R.O. de Franse zin
gende pater horen, zichzelf begeleidend
op de gitaar. Père Aimé Duval s.j., die
u via zijn langspeelplaten al dikwijls be
luisterd hebt, maar nu via een recht
streekse uitzending in uw huiskamer
komt.
Mochten die platen al een vreugde voor
u zijn, omdat ze u iets te zeggen hebben,
wat zult u dan genieten zondagavond
Deze populaire priesterzanger zal aan u
worden voorgesteld door zijn Nederland
se ordegenoot, pater A. Kropman s.j.
„Hij kan niet tippen aan Pat Boone"
zullen de jongeren smalen. Of ze gelijk
hebben? Overtuigt u zich daar zelf van
u zal er beslist geen spijt van hebben
Want af te stemmen op hem betekenl
dat hij liedjes brengt, waarin hij spreekt
tot God over de mensen en tot de men
sen over God.
Liedjes, die het, zelfs in deze modernr
wereld doen, omdat zij toch weerklank
vinden in mensenharten, hoe eenzaam
en vaak verbitterd ook..
Zondagavond tien voor negen, stemt u
dan op deze zingende pater af. Van di
half uur-kan u alleen maar rijker var
binnen worden, wat niet opweegt teger
de dikste portefeuille, want daarin schuil
niet het ware geluk..!
MIEKE
In ons onderschrift van de foto op de
voorpagina van gisteren, voorstellend de
uitreiking van de Oscars van de Neder
landse televisie, is een regel weggevallen
Voor de go-ede orde geven wij nu hei
onderschrift, zoals di-t had moeten luider.-
„Burgemeester Boot van Hilsersum reik-p
gistermiddag (d.i. donderdag) de „Oscars"
van de Nederlandse televisie uit aan
(v.l.n.r. Gijs Stappershoef (televisle-regie-
prestatie), Wim lbo (amusements-groep-
prestatie), Kees Brusse (persoonlijke spel-
prestatie) en Tom Manders (persoonlijke
amusementsprestatie). De prijzen zijn be
schikbaar gesteld door 't algemeen radio-
en televisieblad „Goede Ontvangst".
