commentaar
Waar ligt de
van ambacht
goede weg
naar industrie?
V
k
Sc)
ÉSfifit 1
In de voorste linies
van de bouwnijverheid
NATO-bomen en wereldbos
Toekomst van het Water
weggebied
Sport-fanatici
Verschillende
systemen
T oekomstkansen
II
ZATERDAG 23 JUNI 1958
Eisen
SYSTEEMBOUW IN NEDERLAND
Nog veel te doen
ZAl
Het gebeurt niet dikwijls, dat een hooggeplaatst
functionaris in de gelegenheid is te zeggen wat hij
denkt. De positie van een dergelijke grote figum
is dikwjjls verbonden aan belangen van de meest
uiteenlopende aard, die hij niet mag opofferen aan
zijn persoonlijke mening. Dit is het offer, dat hij
moet brengen voor het welzijn van de grote of
kleine kring, waarin hij de bestuurder of de lei
der is.
Veldmaarschalk Montgomery heeft deze week
echter zijn persoonlijke mening bekend gemaakt en
wel met betrekking tot een zaak, die voor het wes
ten van welhaast niet te beschrijven belang is, al.
de NATO. De veldmaarschalk verklaarde, dat de
politieke leiders van de NATO hebben gefaald in
het uitwerken van een gemeenschappelijke politiek
tegenover het wereldgevaar van het communisme.
Zij hadden teveel naar de NATO-bomen gekeken
en daardoor het wereldbos niet gezien.
Montgomery is een man, aan wiens woorden wei
enig gewicht mag worden gehecht. Het verleden
van deze „Leeuw van El Alamein" rechtvaardigt dit
tenvolle.
En wat dan vooral in de woorden van deze grijze
veldmaarschalk doorklonk, was iets, wat het westen
weliswaar vaag beseft, maar wat toch nooit vol
doende is doorgedrongen, nl. dat het westelijke
politieke denken nog te begrensd is, dat het besef
van het gevaar van het communisme nog te zwak
is, dat zelfs de gebeurtenissen in Hongarije, ook de
zeer recente, slechts een emotionele reactie hebben
wakker geroepen zonder werkelijk in een volkomen
militaire eensgezindheid te resulteren, die denken
en doen doorstraalt.
Het is meer voorgekomen, dat grote wereldmach
ten zich vergisten in de werkelijke bedoelingen van
een aanvaller. Wjj denken aan de invallen van de
Nazi's in ons eigen land en in vele andere Europese
landen. Ook toen geloofde men niet, dat de toestand
werkelijk kritiek was. Het is te hopen, dat het
westen in de nabije toekomst ten koste van min
der schade de wijsheid van werkelijke wereldpoli
tiek zal verwerven. Het is te hopen, dat de woor
den van de Britse veldmaarschalk de gevoelige
snaren zullen raken, niet alleen van de westerse
politici, maar vooral van de afzonderlijke indivi
duele westerse mens. Want die heeft in onze demo-
cratiën het lot van de hele wereld mede in zijn
kleine handen.
De 27 gemeenten in het Waterweg-gebied zijn er tot
op heden niet in geslaagd het goede voorbeeld te
geven. Het is haar niet gelukt een vorm van samen
werking te vinden, die een gezonde ontwikkeling
in haar gebied, op basis van een gemeenschappelijk
overleg mogelijk maakt. Als aanloop van een tijd
perk, waarin de planologen in het kader van het
Delta-plan een dergelijke samenwerking onontbeel-
lijk achten voor de verwezenlijking van hun plan
nen, een weinig geslaagd exempel.
Rotterdam heeft nu gemeend, ter vermijding van
verder tijdverlies, naar andere maatregelen te moe
ten omzien. Het college van B. en W. heeft aange
kondigd, dat het de raad om een uitspraak zal vra
gen betreffende een verzoek om enkele onontkoom
bare grenswijzigingen In een uitvoerige toelichting,
die bepaald geen zachte formulering heeft gekre
gen, zegt het college, dat het in het huidige stadium
wenselijk is, dat „men" weet waartoe Rotterdam
wel en niet bereid is. Waartoe Rotterdam niet bereid
is, wordt in het stuk uitvoerig uit de doeken gedaan,
waartoe het wel bereid is, wordt niet altijd even
duidelijk.
De tweede wereldhaven wil eerst de bestuursvorm
voor het gebied vastleggen en dan pas aan de ruim
telijke ordening aandacht schenken; zij staat een
boven-gemeentelijk orgaan voor en geen inter-ge-
meentelijk; zij zal niet toestaan dat haar positie als
centrum-gemeente op een onnatuurlijke wijze aan
banden wordt gelegd. Als klap op de vuurpijl wordt
dan droogweg verklaard, dat de gebieden waarover
de havenexploitatie van de gemeente Rotterdam zich
uitstrekt, niet alleen privaatrechtelijk maar ook pu
bliekrechtelijk tot de gemeente dienen te behoren.
Op zich zijn het verklaarbare desiderata en naar
wij menen is de vervulling van de Rotterdamse
wensen een voorwaarde tot het welslagen van de
voor het Waterweg-gebied gedachte ontwikkeling,
maar evenzeer zijn wij er van overtuigd dat an
nexatie een uiterste redmiddel is dat als mes op de
keel, weinig in staat is een toekomstige samenwer
king te bevorderen.
Het is duidelijk dat de weerstand van de gemeenten,
die een uitholling van haar bevoegdheden vrezen,
en een aanzienlijk deel van hun historische autono
mie zouden moeten overdragen, het dynamische
Rotterdam, irriteert. Aan de andere kant zal de
autoriteit, waarmee de Maasstad blijkens dit stuk
optreedt, bij een deel der gemeenten een extra
weerstand oproepen.
Onderling vertrouwen, respect voor een mindere,
besef voor de realiteit en een gemeenschappelijk
verlangen iets groots te bereiken, moeten ds pijlers
vormen waarop de samenwerking kan worden ge
bouwd. Laten de gemeenten beseffen, dat haar
rechten, gewaarborgd bij de wet, de eigen toekomst,
die van de buurgöhieenten en van de gehele natie
niet dienen te belemmeren; laat Rotterdam opnieuw
proberen de juiste modus te vinden om tot een on
derlinge oplossing te komen, temeer daar deze grote
havenstad herhaaldelijk heeft gezegd en bewezen
het zonder de Rijksoverheid wel af te kunnen.
SYSTEEMBOUW, REVOLUTIE
met 'n LANGE ADEM
(Van onze speciale verslaggever)
"jVT ERGENS in Nederland komt men zo sterk onder de indruk
van de radicale karakterverandering van het landschap
door middel van de bouwnijverheid als in Holland. Waar enkele
jaren geleden nog polderland zich strak en groen voortzette,
met hier en daar een hoge beplanting van boomgroepen, eer;
klein silhouet van een boerderij, hei popperige beeld van een
liefelijk stadje of dorp, stijgt nu onafgebroken het veeltonige
geluid van de Nederlandse bouwnijverheid'omhoog tegen een
achtergrond van reeds afgebouwde woningen of in de steigers
staande huizenblokken, waar de kinderen -van een paar straten
verderop hun speelterrein hebben. Huizen, die meestal met hun
botte beëindiging in de lucht op een afstand het beeld geven
van een stad, die plompverloren in het vruchtbare polderland
is gesmeten, ogenschijnlijk zonder plan en verstoken van sfeer.
Alleen de kinderkleding zorgt voor een kleurrijke noot, terwijl
men wanhopig speurt naar een beetje groen, wat bomen, bloe
men. De bus, fiets of brommer geven kans op enige uren
„bewoonde" wereld; enige uren, want de afstanden zijn groot
en de verbindingswegen nog slecht. Daar ver weg, achter de
grijze eentonige huizenblokken moet de andere Nederlandse
wereld liggen met haar eigen verscheidenheid van karakteristie
ken. Hier in de nieuwe steden, die verbindingen schijnen te zijn
tussen die bekende plaatsen in Holland valt er maar één karak
teristiek te bespeuren: de mateloze eentonigheid, een steeds
weer terugkerende rechte lijn, met slechts hier en daar een
speelse kronkel, die een verademing betekent voor ons, die de
gezelligheid van een binnenstad of de vrijheid van een huis met
eigen tuin gewend zijn. Zijn wij zo arm aan fantasie, is ons land
zo ongeschikt om het met een beetje kleur en geest bewoonbaar
te maken voor een .steeds groeiende bevolking, voor mensen die
hier leven moeten en die een belangrijk deel van dat leven
zullen doorbrengen tussen de muren en onder het dak, die zo
snel opgetrokken en gelegd werden, in een tijd, dat Nederland
een grote gemeenschappelijke vijand bezat: de woningnood.?
Deze vragen hebben wij ons gesteld, toen wij enkele dagen lang
door de polders van westelijk Nederland zijn getrokken om
te zien hoe een bepaald belangrijk onderdeel vari de bouwnij
verheid, nl. de systeembouw, het er tot nu toe heeft afgebracht.
Het kan niet anders in dit bestek dan zo zijn, dat het een bekij
ken is van een revolutie in de bouwwereld, een omwenteling
met een lange adem. Er is al zeer veel over gesproken en
geschreven. De voor- en nadelen zijn eindeloos overwogen. Na
de oorlog zijn er wel meer dan 450 systemen bij de betreffende
instanties op tafel gelegd. Het allergrootste deel is te licht be
vonden. Momenteel werkt men in Nederland voor de grote
contingenten met nog niet meer dan tien systemen, die bewezen
hebben de revolutie van traditie naar.nieuwe wegen niet in de
weg te staan.
ALVORENS ENKELE door ons
bekeken resultaten van verschil
lende systemen nader onder de
loep te nemen, kan het geen kwaad
nog even snel een begripsom
schrijving te geven van systeem
bouw. Produktiviteit en capaci
teit van de woningbouw moes
ten en moeten nog sneller om
hoog. Een andere methode is dus
nodig dan de traditionele. De sys
teembouw beweegt zich in de
richting van de industrialisatie
van de woningbouw. Dat wil ech
ter geheel niet zeggen, dat de tra
ditionele bouw zonder systeem
zou zijn. Systeembouw is eigen
lijk geen goed woord; beter zou
het vervaardigen van woningen,
zoals wij dit nu gezien hebben ge
noemd kunnen worden: een van
de traditionele manier afwijkende
methode om huizen te bouwen,
waarbij de knelpunten zoals gebrek
aan geschoolde arbeiders, de ha
chelijke geldsituatie, materiaalge
brek enz. geen rem zouden blijken
te zijn voor de bouw. Zo kwam
men tot drie grondfactoren: VER
EENVOUDIGING van het werk
op de opbouwplaats; het overne
men van de taak der arbeiders
door MACHINES en het verplaat
sen van de arbeid van de bouw
plaats naar de FABRIEK. De sys
temen, die ontwikkeld zijn, stoe
len hierop en onderscheiden zich
naar de wijze waarop een bouw
werk tot stand komt in: GIET-
BOUW, STAPELBOUW en MON-
TAGEBOUW. Het verschil tussen
traditionele bouw en systeem heeft
voor het overgrote deel betrekking
op de ruwbouw. De afwerking voor
de ambachtelijke baksteenbouw
(traditioneel) en de systeembouw
is over het algemeen gelijk. De
timmerman, de stukadoor en de
schilder kan men moeilijker in een
systeem dwingen, maar naar ons
van verschillende zijden werd ver
teld, is men toch ook voor dit deel
van de bouw bezig een aanpas
sende oplossing uit te denken en
te verwezenlijken.
Het is overduidelijk bij een be
zoek aan de verschillende uit de
grond gestampte satellietsteden
in Holland, dat de systeembouw,
bij de toepassing ervan ter verkrij
ging van goede resultaten, aan
verschillende eisen moet voldoen.
Een aannemer kan niet zomaar
een „fabriek" van woningen neer
zetten als hij weet dat in dezelfde
>sm
'v- r
blijkt dus dat de systeembouw
enerzijds een revolutie bétekent in
de bouwwereld maar anderzijds
de traditionele bouw in het geheel
niet zal verdringen. 80.000 is ech
ter nog toekomst; de huidige ca
paciteit van de systeembouw in
Nederland bedraagt ongeveer
14.000 woningen per jaar. Bij de
mondelinge behandeling van de be
groting 1958 in de Eerste Kamer
op 23 april van dit jaar zei minis
ter Witte o.a.: „Ik geloof dat wij
Hier zijn twee werklieden bezig holle muurbmkken van lichtbeton los op
elkaar te stapelen. Deze blokken worden daarna volgestort met beton, ge
in deze richting verder moeten ex- lyktjjdig met enkele kolommen en rand- en muurbalken in gVwapend beton.
Dit systeem, Muwi genaamd, is een combinatie van giet-, stapel- en tnon-
tagebouw. De muren worden later met baksteen bekleed.
perimenteren. Ik geef mijn mede
werking aan continucontracten
voor systeembouw en aan het leg
gen van een economische basis
voor de verdere ontplooiing van
de systeembouw." Een jaar eer
der had de minister al gezegd;
„Tot nu toe is niet gebleken dat
enig bouwsysteem goedkoper is
dan traditionele bouw, maar ik
heb goede moed, dat, als men een
serieproduktie zo langzamerhand
heeft ingewerkt, op den duur een
zekere prijsverlaging eruit te voor
schijn zal komen."
IN WIELWIJK (Dordrecht)
loopt de bouw met het systeem
Korrelbeton gesmeerd, letterlijk
en figuurlijk. Er schijnt daar een
zeer goede samenwerking te zijn
tussen gémeente, architect en bou
wer. Het programma luidt 16 wo
ningen per week (d.i. plm. 700 per
jaar). Het systeem is een giet-
Bouw- en Aannemingsmaatschap
pij. De plannen van deze wonin
gen zijn van de hand van archi
tect E. F. Groosman. En ook hier
was onmiddellijk te merken dat
de goede verstandhouding: archi
tect systeem-aannemer van,
het allergrootste belang is voor
het zo goed mogelijk voorkomen
van eentonigheid. De architect
moet eerst weten wat de mogelijk
heden, de mogelijke variaties van
het systeem zijn en dan kan hij pas
scheppend aan het werk gaan.
Architect Groosman is hier op de
goede weg. De wijken geven geen
somber beeld mede door het over
dacht aanwenden van kleuren; de
bakstenen gevelbekledingen doen
niet kil aan, terwijl de stedebouw-
kundige groeperingen getuigen
van fantasie. In dit systeem (Mu
wi, stapelbouw met holle blokken,
die later worden volgestort) zijn
ook torenflats gebouwd. De fa
briek die deze stapel- en vloer-
Het systeem Baksteen Montage Bouw is o.a. toegepast voor 570 woningen
te Amsterdam-Nieuwwest, plan Geuzenveld. Architectuur ir. J. H. van den
Broek en J. B. Bakemar Dit systeem heeft de traditionele spouwmuur
constructie. De buitenste elementen worden door mechanisch metselen ver
kregen en in een verplaatsbare fabriek aan de lopende band gemaakt. Zij
bouw met montagebekisting. Hier
werken voor 70 pet. ongeschool
de arbeiders. Pijpleidingen pom
pen het betonmengsel naar de
plaats waar het moet worden ge
stort. Een zendertje zorgt voor con
tact tussen de molen en de stort
plaats. De montagebekisting van
dit systeem laat variaties toe en
wij .moeten bekennen dat Wiel-
wijk geen ongunstige indruk
maakt. Men heeft de betonnen mu
ren bekleed met een „half" steen
tje, alles zat goed in de verf, de
geluidsdichtheid was beter dan bij
de traditionele bouw en men was
verheugd ons. te vertellen dat,
dank zij de onmisbare samenwer
king, deze huizen iets goedkoper
waren dan elders. De N.V. Aan-
straat nog zo'n zelfde fabriek worden gemonteerd met behulp van portaalkranen. De elementen worden nemersbedrijf v.h. P. A. van Wij-
TÏT..4- JJ4- Kofr^kff VlVt. eniSS" i i. rtrtrvrt
„Sportfanatici" noemt het Düsseldorfse blad „Der
Mittag" ze en dan doelt het blad op een aantal
Duitse jongemannen, die de voetbalnederlaag van
het Duitse elftal tegen Zweden tijdens de Wereld
kampioenschappen niet goed kunnen zetten. Het
blad was zelfs opgebeld door een jongeman, ,die
meldde dat h\j en een aantal vrienden van plan
waren de ruiten van het Zweedse consulaat in Düs-
seldorf in te gooien. „Der Mittag" heeft hen van
deze stoute plannen kunnen weerhouden met het
argument, dat er overal fanatieke supporters be
staan, zelfs in Duitsland.
Het blad wijst er op, dat dit geval niet op zichzelf
staat. Bij het jongste in Aken verreden concours
hippique zijn auto's, die aan Zweedse bezoekers be
hoorden, beschadigd en werd ook een Zweedse vlag
neergehaald. Opnieuw dus verschijnselen van sport-
verdwazing, die zich gewoontegetrouw het best ont
wikkelen op de bodem van chauvinisme en over
spannen nationalisme. Op zichzelf zijn dergelijke
gebeurtenissen betreurenswaardig genoeg. Maar ze
zouden dat nog meer zijn, wanneer ze als aanleiding
werden gebruikt om met het badwater der excessen
ook het kind van de sport zelf weg te spoélen. Al
is het waar dat geen sport schijnt te kunnen flore
ren zonder aanhang en geen aanhang zonder chau
vinistische sentimenten, de sport zelf wordt niet
minder van de uitwassen, die een onevenwichtig
publiek in zijn reacties weet op te roepen. Eerder
tekent de uitwas de grenzen, waarbinnen werkelijke
sportiviteit zich dient te houden; grenzen bepaald
door de regels van de strijd en acceptatie van welke
nederlaag dan ook.
staat. Wat dit betreft is het enigs
zins als bij de kruidenier, de sla
ger en de bakker. Een winkel
voor vijftig klanten is te mal, maar
voor honderden is het wel te doen.
Voor de grootst mogelijke resul
taten van de noodzakelijke inves
teringen is het nodig dat een vol
doende aantal opdrachten zoveel
mogelijk aaneensluitend kan wor
den afgewerkt. Dit is een eis. Een
andere voorwaarde is de samen
werking tussen opdrachtgever, ste
debouwer, architect en systeem
bouwer, welke tijdig moet aanvan
gen, met dit verschil met de tra
ditionele bouw, dat de systeem
bouwer nu juist de architect de
basis aangeeft voor zijn plannen,
een totale verandering dus, ook
op het juridisch-economische vlak.
Tenslotte, en dit zal de leek het
meest aanspreken, is er de eis
van de stedebouwkundige groe
pering. Een goed plan is van ont
zaggelijke betekenis ter vermij
ding van eentonigheid omdat bij
grote series de voordelen van in
dustrialisatie beter uitkomen en
de outillage op de bouwplaats nu
eenmaal grote aaneengesloten
complexen nodig maakt.
Een afzonderlijke factor vor
men vaak de gemeentelijke
voorschriften, die bij vernieu
wing van bouwmethoden
wij zijn op dit punt wel heel erg
erfelijk belast en sommige ste
den zitten daarom juist met een
grotere woningnood dan andere,
elk initiatief van goedwillen
de aannemers (vakmannen) ver
stikken.
met specie aan elkaar verbonden.
Totaal gereedgekomen sysfeernwgningen
^(3(P(ötO<OlO(OU)iOiO«
Q ui m ui cnincn oj en
x cd io o ro
HET WISSELVALLIGE over
heidsbeleid ten aanzien van de
systeembouw, heeft ten gevolge
gehad, dat er verschillende perio
den in dit soort bouwgeschiedenis
zijn geweest. Van 1946 tot 1951 ging
er een stimulerende invloed van de
centrale overheid is door middel
van contigentering en premiever
lening. Daarna liet men tot 1954
de systeembouw zo goed als los.
Toen kwam langzamerhand weer
de interesse van de overheid voor
deze bouw terug en in 1956 heeft
men het belang ingezien van een
continuproduktie en zijn de con
tinucontracten tot stand geko
men.
Deze contracten zijn voor 5 jaar
aangegaan o.a. -door de gemeen
ten Amsterdam, Dordrecht, Den
Haag, Schiedam en Enschede om
hij Holland te blijven. In deze con
tracten zijn de waarborgen opge
nomen voor een nauwere samen
werking 'tussen opdrachtgever, ar
chitect, systeembouwer, en ge
meente voor een bepaald aantal
jaren. In totaal gallen hieronder
27.150 woningen te bouwen vol
gens een bepaald systeem, hier
van zijn in bouw opgedragen 12.555
en 3.831 gereed. Voor een juist
beeld drukken wij hierbij een staat
je af, waarop men de lijn der ont
wikkeling kan volgen vanaf 1947.
Wij voegen hieraan nog toe, dat
dit jaar meer dan 10.000 systeem
woningen gereed zullen komen. Als
de stimulering van 1951 niet zou
zijn doorbroken, dan zou de jaar
lijkse produktie van tenminste
10.000 systeemwoningen gehand
haafd kunnen zijn. Wanneer de
overheid de interesse houdt voor
de systeembouw, die ze nu hééft,
is het niet ondenkbaar dat bij nog
sterker geïndustrialiseerde bouw
methoden dan de huidige een
bouwprogramma van 80.000 wo
ningen in een gemiddeld jaar mo
gelijk zal zijn, met een verdeling
van 50.000 traditionele bouw, de
bestaande systeembouw 20.000 en
de sterk geïndustrialiseerde bouw
methoden 10.000 woningen. Hieruit
nen bouwtthans 2800 woningen
per jaar volgens dit systeem.
IN SCHIEDAM hebben wij een
bezoek gebracht aan de bouw
plaats van Muijs en de Winter's
elementen levert, staat in Alphen
aan de Rijn. In de jaren 1953 tot
en met 1957 werden ongeveer 9
miljoen stuks Muwi-elementen ge
maakt voldoende voor 8.500 wonin
gen. De heer D. de Winter Sr. is
de man dié deze stapelsteen heeft
ontwikkeld waardoor het tijdro
vend metselen van de bouwmuur-
stenen kon vervallen. Bovendien
werd de muurconstructie belang
rijk door hem verbeterd.
IN DE SPAANSEPOLDER te
Rotterdam staat de openluchtfa-
briek waar het systeem Rotting
huis zijn kansen krijgt. Dit bete
kent in de praktijk voor deze fa
briek een produktie van tien wo
ningen per week. Het systeem is
een montagebouw met grote ele
menten. Het is economisch te
bouwen binnen een straal van 70
kilometer rondom de fabriek. Het
systeem lijkt op het zo druk be
sproken systeem Coignet. De ele
menten van gewapend beton,
Hier wordt een wandtlement b\j het systeem Rottinghuis gemonteerd.
waarin de kozijnen, leidingen e.d.
reeds zijn opgenomen, bezitten de
grootte van een vertrekwand of
-vloer. Op de bouwplaats worden
zij met behulp van portaalkranen
gemonteerd en door aanstorten
van beton tot één geheel verbon
den. Om esthetische en technische
redenen wordt voor de afwerking
van de gevels gebruik gemaakt
van' baksteen, afgewisseld met
sierbeton.
Bij het bezoek in Den Haag aan
de bouwplaats hebben wij kunnen
constateren, hoe snel een derge
lijke montage gaat. De gereedge
komen woningen maakten hier
echter een nogal starre indruk.
Maar niet alleen in Den Haag
kwam het spook van de eentonig
heid naar voren, zeer sterk bleek
dit ook het geval te zijn in de
nieuwste satellietsteden in Am-
sterdam-Slotermeer, waar in het
systeem Nemavo-Airey (montage-
bouw van kleine elementen met
een sterk niet-traditioneel karak
ter naar buiten) etagewoningen
worden gebouwd. Wij kunnen ons
voorstellen dat in dit systeem klei
nere woningen (ééngezinshuizen)
nog de kans krijgen vriendelijk en
zelfstandig te zijn, maar het recht
toe rechtaan breien met grotere
etageblokken zonder enige varia
tie in planning is een straf. Er
zullen zeker veel mensen in deze
tijd blij zijn daar een dak boven
hun hoofd te hebben, maar is het
nu per se nodig het stramien van
een polderweg aan te houden, de
straten eindeloos vervelend te ma
ken omdat ze allemaal hetzelfde
zijn? De witte woonfabrieken lig
gen heel mooi op een rijtje. Zou
de gemeente Amsterdam er b.v.
niet wat meer straatstenen tegen
aan willen gooien en de uitgezette
rooilijnen niet recht, maar krom
willen maken, zodat de architect,
die toch ook weer afhankelijk is
van de Stadsplanning zijn blokken
dozen langs deze rooilijn kan la
ten optrekken? En de variaties
die zijn aangebracht (dit geldt niet
alleen voor Amsterdam) zijn
meestal van zulk een onderge
schikt belang, dat zij aan de to
taalindruk niets of bijna niets ver
anderen.
Nu weten wij ''zeer goed dat de
waarde van een bouwsysteem
niet alleen afhankelijk is van de
afstand, die het op de weg naar
industrialisatie heeft afgelegd. Er
zijn nog andere belangrijke maat
staven bij de beoordeling. B.v. de
bouwtechnische kwaliteiten, de ar-
beids-economische en de finan-
cieel-economische eigenschappen.
In ons land met nog niet tanende
woningnood jójn deze factoren zeer
belangrijk. Maar bij „snel", „voor
delig", hoort ook nog „goed". Hoe
veelheid en tempo mogen de kwa
liteit, de architectonische aspec
ten niet in de weg staan, ook al
is het werk van de systeembouw
gericht op het vervaardigen van
een serie-produkt, ook al zal men
verder moeten zoeken naar een
betere meer volwassen produkt
met grotere toekomstwaarde, zo
wel sociaal als technisch. Geen
massaprodukt, maar een huis om
in te leven, een huis dat bewoon
baar is, in een nederzetting, waar
zoals architect Gifcosman het uit
drukte; „pe ruimte en het groen
weer een positieve betekenis krij
gen." Geen van de woningbouw
complexen die wij dezer dagen in
Hollands randstad hebben gezien
kan de pretentie hebben de op
lossing te bieden voor welk sys
teem dan ook. Het zijn pogingen
uit een tijd, die nog niet geheel
en al de eerste stappen naar de
industriële vervaardiging van
huizen wil of kan zetten. Er zal
nog veel te doen zijn, voordat
vasthoudendheid en enge behouds
gezindheid, (waar komt dit meer
voor dan juist in de bouwwereld?)
zijn overwonnen en voordat men
toe is aan „de volledige volwaar
dige menselijke nederzetting."
i
ll
Ir
tere
een
waa
zeld
ster
deze
Pr
vitri:
beva
kostl
me vi
W;
met
gepri
en gi
desa]
wink
gesm
troor
tors"
kant,
kon
ze
eeuw
waar
blikk
derge
een s
wen
zich
open]
Een
baar,
figuu
zijn s
en he
de oi
vakli
welk
terscl
besch
Scl
uitsti
de b
hotel
düür
rikar
man-
jongi
kanti
en n
psycü
er je
te ls
de a
eens!
kond
hi er ia
maar
Lord
Lo
niet
zorg e
cilite
zou d'
alle
buite
een 3
En h
raad
zich
bescl
Ma je
van
van
medi
ginn
orga
goed
k
den
maai
hote
in g
34st<
Ze
lair,
over
talie
rich
„Th,
„Scl
tal i
voor
thar
men
brie
met
wer
„Lil]
SCO
ver
van
f en.ii
lan
ster
beli
cut
uit
gan
lan
