TWAALF GEZWORENEN"
Grootse
Haydns
uitvoering van
Schöpfung
ELLY AMEL1NG met liederen-recital
Paus Joannes publiceerde nooit
uitgesproken rede van Pius XI
Luidruchtig blijspel hekelt omkoperij
IA IIET CONCERTGEBOUW
Toneelstuk zonder pauze bij
Nederlandse Comedie
HILDO KROP GEHULDIGD
l
^ach's Johannes Passion bij
Nederlandse Bachvereniging
Geruchten over plan tot opzegging
Lateraanse Verdragen nu ontzenuwd
Ondanks prima vertolkingveel
geschreeuw maar weinig wol
>-WKÊÊ
Huldiging van
Lonis de Bourbon
Russen trekken visum
voor Spaans schrijver in
Mgr. dr. B. van Mierlo f
Dertigste verjaardag verdrag Vaticaan-Italiaanse staat
Herdenking geboorte
dag Nederlandse paus
Adrianus VI
MAANDAG 23 FEBRUARI 1959
PAGINA 5
it*
Ret experiment dat eigenlijk bij Arthur Millers „Van de brug af
^ien" gerealiseerd had moeten worden, is zaterdagavond in de Stads
schouwburg te Amsterdam volbracht, nl. het spelen van een stuk
*!)'ider onderbreking van een pauze. Van Reginald Rose werd onder
te8ie van Henk Rigters opgevoerd „Twaalf gezworenen", waarvan de
ttai'sprookelijke, betere, titel luidt „Twelve angry men".
Bert v. d. Linden, Paul Huf en
André v. d. Heuvel ah gezworen
kameraden.
Vic.-generaal bisdom Stockholm
Hevige ongerustheid
Spanning in het hoofdkwartier
van de Duce
Imitatie-Pygmalion
Boeiende vertoning
„Dokter, ik moet nog
één dag leven"
li s
is voor velen geen onbekende h;s-
r'e. die zich voltrekt. Nadat een jonge-
(jan tijdens een rechtszitting door de ot-
,,ler van justitie schuldig is bevonden
j 11 moord op zijn vader, krijgt de jury
J.'aak om het definitieve laatste wooid
'e spreken, waarvan zal afhangen of
J verdachte naar de elektrische stoel zal
e;npden gezonden of niet. Het is warm en
'Sen)ijk wiiien elf van de twaalf mannen
H, Kauw mogelijk van hun taak verlo.it
nJi^en. Maar de Amerikaanse wet eist,
^e' „schuldig" met algemene stem-
i'yh wordt uitgesproken. En één man
,l1Jfelt. Hij weet niet of de jongeman on-
j„u'dig is, maar hij is niet overtuigd
de aangevoerde bewijsmiddelen. De
eit laat nu niet die ene man door de
danderen ervan overtuigd raken, dat
hó' Iich g«rust bij de overgrote meerder-
kan neerleggen. «Neen, die ene man
het gevecht aan met de anderen en
o^ahdeweg weet hij zijn twijfels op de
.pderen over te brengen, zodat de uit-
('"lelijke beslissing van de jury unaniem
„oinschuldig".
hit proces voltrekt zich als volgt:
(.h* architect, Han Bcntz van den Berg,
.S'nt met verschillende bedenkingen te-
u11 de waarde van de aangevoerde be wij-
•;n 'e opperen. En steeds weet hij met een
j^óment een van de juryleden voor zijn
dachten te winnen. Deze architect is
ljS goed bewust van zijn verantwoorrie-
jtpheid. De eerste die hij van zijn mede-
f!,r.Vleden kan winnen is de oudere heer,
^'"PPe la Chapelle. Hij is erg menselijk
a, getuigt van een scherpzinnig inzicht,
fineer hij een vrouwelijke getuige toetst
U- "®e waarde van haar mededelingen. Hij
tii'^rz°ekt de argumenten die tot leugens
,j' ehs de rechtzitting hebben kunnen lei.
dp11 en benadert het hele probleem van
.Psychologische kant. Dan volgt de
in*tse immigrant, Fraps. 't Hoen. die wei
?-egt maar tegen felle, opmerkingen zijn
j"Vatting plaatst, dat een mensenleven
st enorm veel waardis. Hij vergelijkt
L^s wat er in nazi-Duitsland is ge
iled en wil voorkomen dat willekeur
ij ®r ook gaat heersen. De man, die uit
W.'slfde wijk als verdachte komt, is door
gt,1 Klom voortreffelijk getypeerd. Hij
ijA' ook een demonstratie, hoe er in die
v."Pen messengevechten worden gele--
i-''1'- waarbij het, onmogelijk is. dat de
va Ss'eek in het hart van de vermoorde
K, van de verdachte jongeman van
j, htoffer. De huisschilder in de jury,
d»11 Verkoren, probeert het motief voor
Ui hioord te vinden en de jonge bankbe
v'Sen naar beneden aangekomen is, ter
Haii. jongeman kleiner was dan het
tjhde, Jurg Molenaar, toont zich zicht-
verheugd, wanneer weer iets, waar-
kiw e onschuld van de verdachte kan blij-
wordt achterhaald. Hij is ongeveer
ki*? oud als de jongeman, wiens leven
C e in handen ligt en dit jurylid
da, zich zeer geschokt door het fait,
IA zijn leeftijdgenoot tot zulk een vrese-
daad in staat is.
"hi
5* voorzitter van de jury, André van
v"n Heuvel, onthoudt zich aanvankelijk
(w1 commentaar. Langzaamaan zwaait hij
ijj, e.u wanneer de gemoederen wat ver-
dp, zi.in, treedt hij tussenbeide om de or-
dö 4e herstellen. De reclameman werd
Wr L°uis Borel als een nogal domme,
man gespeeld. Hij puzzelt en komt
toe met een „ideetje".
t ,^6 handelsreiziger van Bert van der
'j„ 5en was de man, die de klok fixeert
A» a' hij naar een baseballwedstrijd wil.
<v®n toe schiet hij overeind om zijn
b-P^entaar 'e geven. Joan Remmelts
*perde een koele, beheerste bankman,
die ondanks de hitte in zijn colbertjasje
bleef zitten en die met rustige argumen
tatie voor de aandrang van de twijfels
bezwijkt om het „niet' schuldig" uit te
spreken.
Een bijzondere creatie leverde Paul Huf
als de garagehouder, die vol haat zit voor
degenen, die uit de wijk van verdachte
km-»- Uit zo'n buurt kan nooit iets goeds
k" - en, is zijn stelling. Na een van zijn
felle uitvallen, zakte hij afgemat in zijn
stoel terug. Zeer suggestief speelde hij de
rol van de verbitterde man, die met zijn
handen carrière heeft gemaakt. De laat
ste die voor het standpunt van de archi
tect wordt gewonnen, werd door Johan
Fiolet bijzonder indringend gespeeld. Hij
was de heftige zakenman, die de misluk
king van de opvoeding met zijn eigen
zoon benut om wraak te nemen op de ver
dachte. Hij is de grootste tegenstander en
als hij tenslotte „onschuldig" zegt, dan
is het ten koste van zijn eigen haat. Hij
verscheurt de foto van zijn eigen kind.
maar verzamelt later weer de snippers
om ze in zijn portefeuille weg te bergen.
Het ensemble is door Henk Rigters
centraal geplaatst. Het was een typering
van een groep mensen, die in tweeën uit
een viel: de rustigen en de gepassioneer-
den. Men kan zeggen dat de creaties stuk
voor stuk raak waren en dat de totaliteit
de juiste benadering van dit met veel
brille geschreven stuk was. Bu
De 50ste verjaardag van de diohtcr-
schrijver rar. Louis de Bourbon was voor
het literaire genootschap „oefening kweekt
kennis" tezamen met de Haagschc Kunst
kring aanleiding zaterdagavond een huldi
gingsbijeenkomst te beleggen.
A. van Duinkerken heeft voor een talrijk
aandachtig luisterend publiek op de hem
eigen scherpzinnige amusante en open
hartige wijze een analyse gegeven van het
dichterschap van de Bourbon, dat zowel
wortelt in diens religieuze instelling als
in de omstreden, doch voor velen als vast
staand aanvaarde afstamming van het
Franse koningshuis met de daaraan v®r~
bonden Naundorf-Bourbon en Dunkel
Grafin-mysteriën.
Albert Vogel las nadien verzen uit oud
en nieuw werk van de Bourbon voor. De
dichter heeft in zijn dankwoord een door
hem orilangs onder een „Russisch pseu-
doniem gepubliceerd vers voorgelezen. De
heer J Pasman gaf de bijeenkomst een
overzicht van de verzetsdaden van de
Bourbon na diens aftreden als burgemees
ter van Oss.
Dc belangstelling voor die grote uitvoe
ringen van oratoria mag in het algemeen
dalend zijn, indien er een grootse avond
wordt gegeven met een vertolking van dc
meest-overtuigende meesterwerken, dan
is de concertzaal wel bezet. Dit was zater
dagavond het geval niet de Toonkunst-uit
voering in het Concertgebouw te Amster
dam. van „Die Schöpfung" van Haydn.
Eugen Jochum sloot hiermede zijn perio
de van gastdirigentxehap in het Concert
gebouw weer af en hij heeft met de huldi
ging aan het eind van dit buitengewone
concert ervaren, hoezeer men zijn aanwe
zigheid op prijs stelt, hoe men zich heeft
verheugd in zijn wijze van musiceren. Op
oen dergelijk concert met Haydn's „Schöp
fung" worden nu eenmaal geen „open
doekjes" gegeven, maar met de solisten
Annelies Kupper, Richard Holm en Her
man Schey, was dit bijna geschied.
Haydns oratorische cantate geeft daar
toe veel aanleiding; de muziek werkt sti
mulerend op de verbeeldingskracht, zij
schept een voldoening in geestelijke zin
en biedt vermaak dit schrijven wij in
èlle respect met het muzikaal-anekdo-
tlsche in de compositie. Hij doet dit nog
wel sterker in de „Jahreszeiten". maar
hier in „Die Schöpfung" waagt hij het
zelfde in de eerbiedige trant. Eugen Jo
chum heeft dit menigmaal weten te rea
liseren, althans voor zover hij de Neder
landse mentaliteit daartoe kon ombui
gen. Als wij op gewijde manier onze eer
bied voor God willen uitzingen, dan doen
We dit nog wel eens zwaarwichtig.
Haydn moet dat anders hebben bedoeld,
in de ziu zoals we dit werk eens door de
Weners hebben horen zingen: met een
bruisende blijdschap!
Wij dus ook het vlot-zingende Amster
damse Toonkunstkoor!- zien Haydns
muziek nog te dicht tegen Handels ba
rokke oratoria aanliggen. Ongetwijfeld
heeft Haydn daaraan zijn voorbeeld geno
men. o- a. tijdens zijn bezoeken aan Lon
den. maar hij was voldoende muzikaal
van persoonlijkheid, om zijn eigen stijl te
handhaven: rijk aan briljante klanken-
pracht, gaaf in zijn instrumentatie, waar
bij we slechts denken aan zijn orkestrale
schildering van de „chaos" in de aan
vang der compositie. Feitelijk is hier
sprake van een simpele programmatisch-
aangeduide toonschildering. maar ze
werkt suggestief, even sterk als later
de uitbundige lofzang „Die Himmel erzah-
len die Ehre Gottes". Het is verleidelijk
om op vele momenten van anekdotisch-
muzikaal vermaak en van pure muzikale
ontroering in dit werk te wijzen. Wij be
palen ons tot een woord van grote waarde,
ring voor deze uitvoering.
In deze appreciatie denken wij aller
eerst aan de dirigent Eugen Jochum. die
niet alleen het Toonkunstkoor op zijn best
heeft laten zingen, maar ook het concert
gebouw-orkest voortreffelijk heeft laten
spelen.
Zeer mooi van klank was de zang. licht
van toets, zoals Haydns compositie dit
verlangt. Ér lag vroomheid in de expres
sie en ootmoed in de blijde toon. Toon
kunst heeft getoond dat de grote koorwer
ken het publiek nog kunnen boeien. Het
orkest sloot zich daarbij aan, In een be
perkte bezetting, waarbij alle nuancerin
gen tot het stralen van deze muziek
bijdroegen. Er is werkelijk op spontane
wijze gemusiceerd.
De solisten waren, en vooral in de en
semblezang, subliem. De sopraan-soliste
Annelies Kupper heeft een timbre, dat
niet zozeer past in dit genre muziek,
maar wat zij deed was van een uitmunten
de technische verzorging, en muzikaal
van voordracht. De tenor, Richard Holm
excelleerde met prachtig-zangrijke stem.
Tenslotte Herman Schey. wiens warm-
aansprekende zang velen moet hebben
ontroerd, ook door zijn innige vertolking.
Nog altijd is hij voor onze concerten de
bas in Haydns „Schöpfung".
C. M-
De Spaanse schrijver Jose-Luis de Villa-
longa. die met zijn Britse vrouw op weg
was naar de Sovjet-Unie om de Nobelprijs
winnaar Boris Pasternak voor een reeks
lezingen in Engeland en de V.S. uit te no
digen. heeft zaterdag te Berlijn meege
deeld, dat de Sovjet-ambassade in het Oos
telijke stadsdeel zijn visum en dat van zijn
vrouw had ingetrokken. De Russen had
den hem gezegd, dat hij anti-Russische
artikelen had geschreven. De schrijver
noemde deze beschuldiging „onzin".
Elly Ameling kwam, zong en overwon.
Dit hebben we reeds enige malen op con
certen medegemaakt, waar zij optrad.
Ook gisteren in de kleine zaal van het
Concertgebouw was dit bet geval. Zij
weet onmiddellijk door haar innemende
verschijning haar toehoorders te verove
ren en nadien nog meer door haar zeer
prachtige stem, die zo uitnemend van
scholing is, dat w|J trots zU" op deze
jonge Nederlandse zangeres.
Wij hoorden haar als soliste in oratoria,
nog niet als zangeres van liederen. Een
uiterst moeilijk opgave voor een kunste
nares welke men nimmer mag onder
schatten. zelfs niet bij de meest ervaren
zangeres.
Heel openhartig gezegd en deze opên-
hartigheid laten we gepaard gaan met de
beste wensen voor de carrière van Euy
AmeJing, hebben we ons op dit zondagse
concert" met de straling van haar zang
kunst afgevraagd, weike overwegingen
haar hebben geleid, nu al reeds een lie
deren-recital te geven en hoe zij tot oe
keuze der liederen is gekomen, die zij ons
heeft voorgezongen. Voor de pauze waren
het liederen van Ernest Chausson, Claude
Debussy en Francis Poulenc, waarin haar
gave stem uitnemend klonk en waarin zu
met grote toewijding haar hart legde De
ze twee factoren: stem en hart zijn zo
gaaf. dat men reeds geniet van de muzika
le talenten van Elly Ameling, maar bij de
Franse liedkunst komt nog een derde fac
tor, nl. die van het intelligente raffme
ment van de voordrachtekunst.
Dit lag nog buiten het bereik van de
jonge zangeres en na de pauze, waar zij
met de keuze van de kinderliederen van
Moessorgski en m£t liederen uit bet
„Italienische Lieedrbuch" van Hugo won
alles had gericht op de expressie van het
lied. moest zij tekortschieten, hoe vol lief
de zij ook Moessorgski's kinderliederen
zong. Deze liederen zijn echter niet zo
G>r een geheel gevulde zaal van liet
i, C(fllrtnuw opende de Nederlandse
tL "vereniging gistermiddag de reeks van
h,J»Mlflk» passie-uitvoeringen in de
'dstad des lands.
was verheugend, dat juist zovelen
JQien gekomen om te luisteren naar Bachs
tJannes-Passion, die door menigeen te
acip bij de Matthfius-Passion wordt ten
V* gesteld. Het is Bachs proefstuk ge-
toen hij 1723 solliciteerde naar de
W e van Thomas-cantor In Leipzig; we
Üg 7 bet. hoe tactvol hij daarmede Leip-
Up-b't een impasse hielp, omdat men zon-
5- jpasgiemuziek zat. Hii heeft het daar-
S] e danken, dat nadien zijn benoeming
biof z'i het dan door de gemeenteraad
t\yi «en benepen hart Nu na meer dan
Öit eeuwen beseffen we dc grootheid van
va "Werkst.uk" en zo heeft ook dr. Anthon
von-- er Horst als dirigent van deze uit-
Iw-'ng deze muziek geïnterpreteerd. Hij
ZijjH hierin de vroegere zwaarheid van
W viste op koorzang en instrumentale
Zievleiding afgelegd, waardoor deze mu-
kejS Van Bachs Johannes-Passion aanmer-
koe boeiender te beluisteren viel. Het
Sedl Var' de Bachvereniging heeft de koor-
dgj. elten mooi gezongen en zelfs biizon-
ven riooj heeft het de koralen weergege-
h«i van der Horst heeft daarvan het ge-
xiujöu nccit
ig vloeiende ritmiek en het oormoe-
rig^riement van deelneming van de ge-
e in dez« jüussiemuzick.
Wat de solisten betreft werd de concert-
gevende vereniging wel voor grote moei
lijkheden geplaatst, want Annette de la
Bije en Aafje Heynis en de baszanger
Jan Derksen moesten wegens ziekte ver
stek laten gaan. Inmiddels waren Folly
Colette en Annie Hermes bereid gevonden
de opengekomen plaatsen te bezetten en
David Holles telle, die de bas-aria's zong.
nam er nu ook de kleine partijen bij.
Folly Colette met haar kleine, maar vo
caal-verzorgde stem, heeft haar onver
wachte taak op muzikale wijze vervuld.
Annie Hermes toonde haar ervarenheid in
deze partij en zong de aria's op muzikale
wijze. De tenor (Stuttgart) Jo&ef Traxél in
terpreteerde de recitatieven van de evan
gelist op evenwichtige en juistbeheerste
expressieve wijze. Laurens Bogtman ver
tolkte Christus' woorden met waardige en
klar'rvolle toon, terwijl David Hollestelle
in zijn dubbele opgave zijn mooi stemge
luid en muzikale interpretatie deed gel
den. Arjan Blankens gave tenorstem
leek ons minder geschikt voor deze aria's;
we hoorden hem overtuigender in de ope
ra. Het Concertgebouworkest verzorgde 't
instrumentale deel van deze uitvoering en
leden daarvan schonken hun krachten aan
het solistische element, waarbij als spe
ciale solisten Carel van Leeuwen Boom
kamp (viola da gamba) en Albert de
Klerk (orgel) waren geëngageerd.
C. M.
naïef als Elly Ameling ze voordroeg en
dat nog wel in de weinig passende Duitse
tekstvertaling. Hugo Wolf's liederen ver
gen een zekere rijpheid van het leven, om
ze met de verfijnde humor, die hij daarin
heeft gelegd, te interpreteren.
Elly Ameling is met deze keuze van lie
deren te vroeg in haar carrière gekomen,
vooral ook nog in een te bedachtzaam
Hollandse mentaliteits-klimaat, d. w. z.
nog niet los in de artistieke sfeer.
Maar ondanks deze tekortkomingen
hebben we opnieuw de mooie stem van El
ly Ameling bewonderd en we hebben ons
verheugd in de hulde met prachtige bloe
men die haar werd geschonken.
C. M.
In Stockholm is na langdurige ziekte
overleden mgr. dr. B. van Mierlo, vica
ris-generaal van het bisdom Stockholm.
Mgr. Van Mierlo werd 1899 in Rotterdam
geboren. Hij studeerde onder meer aan
het College van de Propaganda Fide in
Rome en vertrok daarna naar Zweden.
Sedert 1953 was hij pastoor van de pro
kathedraal van Stockholm. Na de verhef
fing tot bisdom werd mgr. Van Mierlo
in 1957 vicaris-generaal.
ROME, februari.
Toen de paus op zondag 25 januari in
de Sint-Paulus zijn besluit bekend maakte
een algemene kerkvergadering bijeen te
roepen, kwam dit als een absolute en
complete verrassing. Dit feit alleen al
dat dus een zodanig belangrijk besluit
zó volstrekt geheim kón blijven is vol
doende om aan te tonen wat de meeste,
zo niet alle zg. „officieuze" verhalen
waard zijn inzake het Vaticaan en Vati
caanse persoonlijkheden.
Ter gelegenheid van de dertigste ver
jaardag van de Lateraanse Verdragen
op 11 februari j.l' heeft Paus Joannes
wederom een van die ongewone dingen
gedaan, die nu al kenmerkend zijn voor
zijn pontificaat. Hij publiceerde de tekst,
voorzover deze onvolledig en onvoltooid
in het archief van het staatssecretariaat
werd bewaard> van de redevoering, die
paus Pi us XI had willen uitspreken op
de tiende verjaardag van de Lateraanse
Verdragen, dus twintig jaar geleden.
En nu deze tekst dus bekend is, loont het
de moeite om op de fabel* in te gaan'
Dat er een zeer groot aantal Italiaanse
kardinalen en bisschoppen in Rome aan
wezig was op die elfde februari 1939, wist
iedereen. De reden wist men -»chter niet
met zekerheid- De verhouding tussen de
H. Stoel en het fascistische regime was
geleideiij'k-aan zó gespannen geworden,
dat men gerust van en onverzoenlijk con
flict kon spreken.
En zo ging in de eerste dagen van
februari 1939 hei gerucht door Rome, dat
dc paus het episcopaat rond zich wilde
verzamelen in het Vaticaan om dan in een
grote rede niet alleen plechtig te protes
teren tegen de Kerk-vervolging in Duits
land door Hitier, maar tevens...... om op
de meest indrukwekkende wijze de Late
raanse Verdragen en het Concordaat op te
zeggen en aldus Mussolini en zijn regime
tegenover de gehele wereld in staat van
beschuldiging te stellen-
Dit gerucht was zó hardnekkig, dat er
in regeringskringen in Rome een onge
rustheid ontstond- die aan paniek
grensde 1
Maar ook de diplomaten hielden do
adem in, om van de buitenlandse jour
nalisten maar te zwijgen Een groo, aan
tal geruchten werd fluisterend rondver
teld. En met alle middelen werd van alle
kanten getracht „iets te weten te komen".
Maar niemand kon iets zeggen. Omdat
niemand inderdaad iet* wist 1
Thans is beikend geworden, dat, paus
Pius XI in de namiddag van 31 januari
1939 het besluit nam om de komende
tiende verjaardag van het Lateraanse
pact, op „speciale" wijze te herdenken.
Hij gaf bevel alle residerende bisschop
pen ten Vaticane te ontbieden van
zeer velen betaalde hij persoonlijk de
reis- en verblijfkosten en tegen de
avond zette hij zich aan het schrijven
van de historische redevoering, die
twintig jaar lang het onderwerp van
de meest wijde verhalen zou blijven en
die nimmer werd uitgesproken. In
totaal waren er maar twee personen,
die de tekst kenden de staatssecre
taris kardinaal Pacelli en de privé-
secretaris van de paus- mgr. Confalo-
nieri, die enkele weken geleden kardi
naal werd. De paus werkte tot diep in
de naoht en hervatte zijn arbeid de
volgende morgen onmiddellijk na afloop
van de audiënties- Om 3 uur des mid
dag* was hij klaar. Hij las de voor
naamste passages aan zijn secretaris
voor en gaf toen de vele grote vellen
papier aan hem met de opdracht de
tekst uit te typen-
Zo naderde de elfde februari. In het
Palazzo Venezia, waar Musgolini zijn
„hoofkwartier" had, werd met groet
ende nervositeit gewerkt. Code-telegram
men aan diplomaten, om tot elke prijs
achter de bedoelingen van de paus te
komen via kerkelijke Instanties in hun
land vergaderingen met de leiders van
de geheime politie en de contra-spionnage
voortdurend contact met ministers en
politie-autoriteiten ",om de komende
klap" op te kunnen vangen. Graaf Ciano,
Mussolini's schoonzoon en minister van
buitenlandse zaken, was in die laatste
dagen in voortdurend contact met de
Duce. En uit alle provincies van Italië
kwamen de berichten, dat de bisschoppen
naar Rome kwamen. Dus er ging iets
gebeuren.
DE STADSBEELDHOUWER
VAN AMSTERDAM, HILDO
KROP is zaterdagmiddag in het
Stedelijk Museum gehuldigd ter
gelegenheid, van zijn 75ste ver
jaardag. Hij gaf vijf door hem in
>923 vervaardigde bronzen mas
kers aan de hoofdstad ten ge
schenke. Wethouder mr. A. de
Roos (wijzend) aanvaardt het ge
schenk namens de gemeente.
Naast hem het echtpaar Krop.
v' -ï"
Als wij ditmaal voor het verslag van
de zaterdagavondse première der „Haag-
sche Comedie" met een goed vaderlands
spreekwoord van wal steken, vindt dit
minder zijn reden in het, feit dat de sobere
inhoud van het vlotgespeelde blijspel daar
toe noopt dan wel omdat die inhoud voor
een goed deel gewijd is aan het beschaafd
gebruik van de taal.
Reeds de titel van bet lawaaierige ge
val „Born Yesterday", wat de trouwe
tekst-vertaler der „Haagsche Comedie
Alfred Pleiter overzette in „Niet van gis
teren" was er als om te betogen, dal ei
genlijk contradictoire formuleringen in
verschillende talen soms wat de bedoeling
betreft toch wel op hetzelfde neerkomen.
En dan die andere puzzel, In de pro
grammatoelichting opgegeven en van oe
schrijver Garson Kanin overgenomen, de
verzekering nl. dat het stuk niet een be
paalde tijd in een bepaald land op het oog
heeft, terwijl in hetzelfde programma na
drukkelijk staat, vermeld: plaats van han
deling de zitkamer van suite 67d in een
groot hotel te Washington D-C.
Bepaalder kan het toch haast niet zou
den we zeggen We begrijpen wel, dat de
auteur, en met hem de directie der Haag
sche Comedie" bedoelen niet speciaal de
nieuwe wereld te doodverven als het
broeinest bij uitnemendheid der omkopen]
en vriendjespolitiek. Niettemin lijkt ons
de auteur zijn typen niet beter te hebben
kunnen kiezen dan juist in dat zo „de
mocratische" Amerika.
De speciale vorm van corruptie, hier
over de hekel gehaald, was gestoken in
een verre navolging van Bernard Shaws
beroemde komedie; alleen bewoog dez
Pygmalion zich op een nog veel lager ni
veau. Wat bij de Engelse dichter nu een
maai het culminatiepunt van ordinair
vocabulaire gold, is hier heel de avond
schering en inslag: een stortvloed van de
meest banale krachttermen, die tot een
derde teruggebracht haar effect ook niet
gemist hadden. En wij vroegen ons af, hoe
de jeugdige stalles-bezoeker, een scholier
nog, die bij uitzondering de gro'e-mensen-
voorstelling onder de ogen van de over
heid voor kunstzaken bijwoonde op al dat
banaal gezwets moet hebben gereageerd.
Het kwam in hoofdzaak uit het gestaag
op hoogspanning staande stemorgaan van
de echt niet van gisteren, dus heel erg bij
de pinken zijnde, multimiljonair di" zich
door handel in schroot van niet tot iet
had opgewerkt zonder iets of iemand te
ontzien, leder, zelfs een senator, zette hij
door zijn geld gemakkelijk naar ziin hand
en toen hem 'dat gelukte, droomde Vul
zich reeds de ..monarch in geoxvdeerde
metalen" zoals hem zijn lijf-advocaat
noemde van heel de wereld. Met dat
vooruitzicht moest hii zijn „verloofde" cn
mede-vennoot voor de belasting, nog een
graadje erger wat haar woordenschat be
trof dan hij, trachten te civiliseren, wat
voor 200 dollar per week werd opgedragen
aan een uitgekookte journalist, die zijn
lieftallige leerlinge tot het inzicht bracht
van het onsoeiaal gedrag van haar en zijn
broodheer en haar tenslotte van hem in
een meer geordende liefdesverhouding
meenam.
Ondanks het simpele gegeven zorgden de
strakke regie van Paul Steenbergen en
het persoonlijke talent zijner 13 mede
spelers voor een doorlopend boeiende ver
tolking, die niet naliet onafgebroken de
lachspieren bij een als steeds uitverkochte
zaal in beweging te houden.
De eerste prijs was wei voor Mvra
Ward, die als Billy Dawn het staae afge
snauwde „vriendinnetje" niet alleen fu
rore maakt met. haar modeshow van d'ne
moderne toiletten, maar het meest door
het feilloos typeren van de diverse dia
lecten door elkaar haspelende jonge vrouw,
„symbool" ener morele corruptie als hier
blijkbaar geen gewicht in de schaal leg
de. Voortreffelijk was haar spel bij da
eind-afrekening met de bruut.
Deze laatste was toevertrouwd aan Ccen
Flink, eens een intelligente Hamlet, nu
met een fysionomie waarop de domheid
te lezen lag, zijn overspannen clausen
uitbrallend ter beklemtoning van zijn fi
nancieel overwicht. Iets beters was hem
niet beschoren en werd ook niet van hem
verwacht.
De derde hoofdfiguur gaf Luc Lutz ge
stalte. Met veel beheersing, tact en geduld
Op initiatief van dr. Poelhekke, diree
tcur van het Nederlands Historisch In
stituut te Rome zal op 2 maart a.s. in
de Maria dell' Anima het feit herdacht
worden, dat vijfhonderd jaar geleden de
enige Nederlandse en laatste buiten
landse Paus, Adrianus VI, in Utrecht op
2 maart 1459, werd geboren. Het initia
tief van dr. Poelhekke kreeg on
middellijk steun van mgr. dr. Jos. Da
men, rector van het pauselijk Nederlands
speelde hij de op nieuws jagende krante- college te Rome, van de ambassadeur
van Nederland in Italië, dr. H. N.
Boon en de Nederlandse gezant bij de
H. Stoel, graaf Marchant d'Ansembourg
en van mgr. Weinbachcr, rector i
de nationale kerk der Duits sprekende lan
den in Rome. de Maria dell' Anima, waar
Paus Adrianus begraven ligt.
Het Nederlands college in Rome en ge
nodigden zullen aan de herdenking deel
nemen. Kardinaal Giobbe heeft reeds toe
gezegd aanwezig te zullen zijn. De her
denking begint 's middags om vier uur.
De bekende kerkhistoricus magister dr.
P. Polman zal een rede uitspreken waarin
hij het karakter van de Nederlandse paus
zal belichten.
De herdenking wordt opgeluisterd met
orgelmuziek uit de tijd van Paus Adria
nus VI. Ofschoon dit nog niet zeker is.
wordt, verwacht, dat da Nederlandse re
gering officieel blijk van belangstelling
zal geven en dat dr. Boon een krans zal
leggen op het graf. De rede van magis
ter dr. Polman zal 2 maart in het Ita
liaans worden gepubliceerd in de Osser-
vatore Romano met een portret van de
Paus er. een foto van zijn graf. Aldus
bericht het K.N.P.
man, beter nog de zorgvuldige taalpurist,
die van de leerzame Billy binnen niet te
lange tijd een halve geleerde maakte, ook
al liet hij niet na zijn pupil onder het
oog te brengen hoe gevaarlijk halve we
tenschap is. Dat had hij zelf ook wei trio-
gen bedenken toen hij zich aan de dubieu
ze uitspraak waagde: de mens is de maat
van alles.
Er waren nog enkele bijrollen. De regis
seur had zich de reeds genoemde jurist
aar? lager wal aangemeten, met Jan van
de Linden (zo pas in „Antigone" superieur)
nu een gehoorzame slaaf van de bulder
bast. Voor de rol was hij geknipt- zoals
de blijkbaar in zijn hoed vastgeroeste v.
d. Linden, die in familierelatie tot de
schrootkoning stond en als diens gewa
pende macht dienst deed, met dit baantje
Als omkoopbare senator en diens aarze-
geen moeite had.
lende eega voldeden Kitty Kluppell en
•John Koch
In het uitbundige geheel vielen een paar
crisistoestand hier te lande niet vreemd,
actuele toespelingen op aan de politieke
Wij hebben immers ook onze schroot-af
faire! Was er misschien daarom zo'n haast
met deze première die pas één week na
die van de Griekse tragedie kwam?
Bij de algemene bloemenhulde aan het
slot werd in het minutenlange applaus van
het geestdriftige Koninklijke-publiek ook
de heer Lou Steenbergen betrokken di
voor een monumentaal decor had ge/
L U
Inderdaad zou het opzeggen van de
Lateraanse Verdragen door de Paus
van Rome persoonlijk een welhaast
dodelijke slag hebben betekend voor
Mussolini zelf, voor zijn regime en voor
Italië's internationale positie. Dat de
paus zoiets nooit en onder geen denk
bare omstandigheid zou doen, heeft
niemand zich gerealiseerd in de zenuw
slopende spanning van die allerlaatste
dagen
Intussen ging de H- Vader zienderogen
achteruit. Op de morgen van 10 februari
vooravond dus van de grote dag
zei kardinaal Pacelli, in bijzijn van de
privé-secretaris „Heilige Vader, zou het
niet verstandig zijn de audiëntie van
morgen enikele dagen uit stellen
Waarop de paus, bijna driftig" ant
woordde: „Geen denken aan Uitstel is
afstel 1" Hij had persoonlijk alle« tot ia
de kleinste details geregeld en alle om
standigheden voorzien in beginsel zou
den de bisschoppen samenkomen in de
grote consistoriezaal en zou de paus zélf
zijn rede voorlezen- Als hij daartoe niet
in staat zou zijn, dan moest mgr. Confa-
lonieri dit doen. Ingeval de paus niet bij
machte zou blijken om naar de consisto
riezaal te komen, dan moesten de bis
schoppen naar boven, naar het privé-
apartement, waar de grootste zaal was
leeggeruimd. En als zelfs dat niet zou
kunnen, dan zouden de bisschoppen aan
het ziekbed komen, de ring kussen» de
zegen ontvangen en bij het verlaten van
het slaapvertrek de gestencilde tekst van
de rede ontvangen. Maar met deze laatste
mogelijkheid wilde de paus geen reke
ning houden
En toen hjj 's middags zjjn Hjfart* ont
ving, kreeg deze het laconieke bevel
„Dokter, ik moet nog minstens één dag
leven. Ik MOET, hoort U dat?"
Die avond had in het Palazzo Venezia
de laatste bijeenkomst plaats van Musso
lini en zijn naaste medewerkers. De Duce
was ongekend nerveus en in een bijzon
der slechte bul. Uiteindelijk was niemand
erin geslaagd ook maar iets van bete
kenis te weten te komen- De aanwezig
heid van zoveel bisschoppen en een vaag
verhaal over een „zeer bijzondere
audiëntie" waren ongeveer alles. Ingeval
de paus inderdaad het zozeer gevreesde
gebaar zou maken, de Verdragen opzeg
gen- moest met een heftige reactie van
het volk rekening worden gehouden-
Alle bevelen waren gegeven, alle instruc
ties verzonden.
Toen ging tegen middernacht de tele
foon op Mussolini's werktafel. Hij nam
zelf de hoorn van het toestel. De Itali
aanse ambassadeur bij de H- Stoel, opge
wonden en bijna-schreeuwend „De paus
Is anderhalf uur geleden overleden...-,»
het Vaticaan heeft mjj zojuist officieel in
kennis gesteld
En zo gebeurde, wat Papa Ratti juist
niet had gewild. De volgende morgen
defileerden de bisschoppen één voor één
langs zijn bed. Maar de tekst van de
redevoering is nooit, gestencild en werd
door de kardinaal-staatssecretaris in de
archieven weggeborgen.
De opluchting in regeringskringen en
onder de partijbonzen van het fascisme
laat zich nauwelijks beschrijven- Maar
diezelfde sombere elfde februari begon
nen de verhalen. Rome is altijd een stad
van geruchten geweest, al in de keizer
tijd En de verhalen, die nu de ronde
begonnen te doen, hetotoen de duce en
zijn regime misschien méér kwaad ge-
daan dan de thans gepubliceerde rede
voering ooit had kunnen doen- Want nog
tot na de oorlog bleven ontelbaren ervan
overtuigd dat ,-Pius XI geen natuurlijke
dood gestorven was" Het is misschien
het meest hardnekkige verhaal geworden
dat in deze hele eeuw rond een paus
verteld werd
Toen paus Joannes XXIII eind januari
het staatssecretariaat bezocht en zich
door kardinaal Tardlni gedetailleerd liet
voorlichten inzake organisatie, werkver
deling en dislokatie der verschillende
afdelingen, toonde de staatssecretaris
hem ook het geheime archief- Bvj die
gelegenheid kwam het document van
Pius XI te voorschijn de beroemde, ge
heimzinnige en nooit-uitgesproken rede
voering van elf februari 1939. Op dat
moment besloot de nieuwe paus om ter
gelegenheid van de dertigste verjaardag
van de Verzoening de tekst te publiceren,
met de uitgesproken bedoeling definitief
een eind te maken aan alle verhalen en
geruchten-»....
In zijn rede had Pius XI de bisschop
pen erop willen wijzen, dat met zijn
woord dikwijls op bijzondere onachtzame
wijze werd gehandeld „Gij weet" dier
bare en eerbiedwaardige broeders," zo
had hij tot de bisschoppen willen zeggen,
„op welke wijze vaak met het pauselijk
woord wordt omgegaan. Men bericht,- en
niet alleen in Italië, over onze redevoe
ringen en onze audiënties meestal om de
zin ervan te verdraaien en die zelfs voor
honderd procent te verzinnen-" In het
licht van de toenmalige gespannen ver
houding tussen de H. Stoel en de Itali
aanse staat worden deze woorden wel
zeer begrijpelijk. Dit blijkt ook uit de
waarschuwing aan de bisschoppen, die in
de thans gepubliceerde rede voorkomt
•,Gij moogt niet verwachten, dat het Uw
woord beter zal vergaan...."
Na te hebben gezegd, dat bfj de velen,
die zich aan de gesignaleerde ontwaar
ding van zjjn woord en van dat der bis
schoppen schuldig maken, gewezen kan
worden op de verontschuldigende om
standigheid, dat zti handelden uit onwe-
tenbeid, legde Pius XI er de nadruk op,
dat er ook lieden waren- bü wie van een
bezwarende omstandigheid kon worden
gesproken, namelijk, waar men zich
schuldig maakte aan de domme aanmati
ging van hem- die gelooft en zegt alles
te weten, terwijl het duidelijk is, dat men
niet eens weet. wat de Kerk, wat de
paus. wat een bisschop is en wat de band
der naastenliefde is, die ons allen voor
en in de dienst van Christus verenigt.''
Na tenslotte hebben verklaard, hoezeer
hij degenen onder de katholieken waar
deert, die op moedige en edele wijze
hun ambten en werkzaamheden met hun
geloof weten te harmoniëren- werd het
handschrift van Pills XI vager en verliep
het aldus paus Joannes, in bevende
iijnen.
