Bewonderenswaardig resultaat na 10 jaar werken
pracht en praal herrezen
Bronzen deuren
Mataré en Schneider-Manzel
Specialiteiten: eiwitten uit
kippeveren en afvalwater
Imposant bedrijf met een
heel gezond luchtje
Kapel te goed
voor Bruekner
KWART EEUW DESTRUCTIE IN SON
Kadavers en
Hollandse nieuwe
Invoer in mei sterker
gedaald dan uitvoer
mi&
AM
In mei hebben een week lang in de volledig herstelde Salzburgse
dom de bazuinen geschald. Befaamde orkesten, koren en solisten
uit Oostenrijk lieten de feestelijkste muziek van Mozart, Haydn
en Beethoven weerklinken. Hoogwaardigheidsbekleders uit heel het
land waren bij de plechtige heropening van de dom aanwezig. Bij het
betreden van dit extatisch barokke godshuis hadden zij de adem
ingehouden. Maar bij de eerste oogopslag hadden zij al gezien, dat de
dom nog schoner, heerlijker was geworden dan voor de fatale bom
inslagen op 14 oktober 1944. Dit ongeluk, dat de Oostenrijkers toen
sterk aangreep, mocht men nu onbekommerd vergeten. Onbekom
merd? We hebben Salzburgers horen zeggen, dat het noodlot spookt
op de plaats waar hun trotse dom verrijst. Sinds de dagen van St.
Rupert en St. Vergil is de kerk steeds weer door verwoestingen en
branden getroffen. De in mei j.l. gereed gekomen herbouw is de
elfde sinds de achtste eeuw. Hij is moeizaam verlopen. Veertien jaar
heeft men onafgebroken aan het .herstel gewerkt. De opperbouw
meester, Karl Holey, is intussen overleden. Een metselaar en
een beeldhouwer zijn verongelukt. De benodigde gelden en materia
len heeft men in het verarmde Oostenrijk van alle kanten bijeen
gebedeld. Dank zij het ijveren van de aartsbisschop, dr. Andreas
Rohracher, en de vorstelijke giften en vrijwillige arbeid van tallozen
heeft men nu dit feest met pronkende liturgie en muzikale weelde
kunnen vieren. Men moet bewondering hebben voor de krachts
inspanning. En de kunstenaars en technici, die met gezegende
handen aan de dom hebben gewerkt, mag men prijzen.
SALZBURCER DOM in nieuwe
Destructor is eigenlijk geen goede
naam voor een dergelijk bedrijf. Juis
ter is de voorstelling die het kleurige
glas-in-lood-raam van prof. J. Stassen
geeft, dat bij gelegenheid van het ju
bileum in de hal is aangebracht een
geschenk van het hoofdbestuur, het per
soneel en de economische instellingen
van de Brabantse boerenbond. Daarin
rijst, boven de dode beesten, het sym
bool van de destructor op: een phoe
nix: want men haalt uit de dode die-
f'enlichamen en het afval waardevolle
eiwitten en vetten, die zoals het
raam vertelt enerzijds nieuwe levens
kracht geven aan de dieren en ander
zijds licht (in de vorm van kaarsen) en
schonheid (in de vorm van zeep) aan de
mensen.
De destructor in Son. die de centrale
is voor Brabant, Limburg en Gelder
land bezuiden de Waal, is een instel-
De eerste bom bij de luchtaanval op
Salzburg viel op de dom koepel. Het
hoofdaltaar, de wandschilderingen cn
fresco's, de kansel, de koorbanken, het
orgel, de bisschopsgraven in de krypte,
het stucwerk van de koepel, dat alles van
magnifieke makelij, werden of ernstig
beschadigd of totaal vernield. Jonge
theologanten begonnen met het ruimen
van het puin: marmer, stenen, hout, ko
per. lijngewaden.Toen men na de
oorlog tot de wederopbouw besloot, ble
ken cr ook andere vernieuwingen nood
zakelijk. Zo veel mogelijk zou alles in
de oorspronkelijke staat worden terug
gebracht, dat wil zeggen: in de toestand
van honderd jaar geleden. In 1859
was men aan het restaureren geslagen
nadat de dom door een brand getroffen
was, en deze restauratie mocht niet in
alle opzichten gelukkig heten. Deze
keer wilde men het zeer nauwgezet
doen en bovendien voor de toegangs
poorten, de kansel en het koorgestoelte
een eigentijdse vormgeving verkrijgen.
Alvorens aan de wederopbouw te be
ginnen, moest men de gehele geschiede
nis van het godshuis opnieuw bestude
ren ep alle beschikbare beschrijvingen
en afbeeldingen Vergaren.
De kerk die in de achtste eeuw op
deze plaats gebouwd was. had in
zevenhonderd jaar zoveel verwoesten
de aanslagen moeten verwerken, dat
omstreeks 1600 de aartsbisschop haar
liet afbreken. De beroemde paleizen-
bouwer Vincenzo Scamozzi gaf hij op
dracht een nieuw plan te tekenen.
Deze kwam met een dusdanig ambi
tieus plan voor de dag (een kerk bijna
zo groot als de St.-Pieter in Rome),
dat de volgende bisschop er een zonde
van hoogmoed in zag. De opvolger
liet een andere beroemde architect
van die tijd, Santino Solaris, een iet-
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIflHIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIHIjllllHII
iiiiiiiiiiinmiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitii
wat bescheidener ontwerp vervaardi
gen. Het is de dom van Solaris die
heden ten dage de twee stemmigste
pleinen van Salzburg afsluit. Dé koe
pel en de twee torens steken maar net
boven het stadsprofiel uit. Niettemin
vormt deze kerk. met de St.-Stefans
kathedraal van Wenen, de trots van
Oostenrijk.
In 1628 werd het bouwwerk, dat rust
te op de fundamenten van de Romaanse
kerk, ingewijd. De inwijdingsfeesten
van toen, met de vereerde aanwezigheid
van aartsbisschoppen, keurvorsten en
hertogen, tartten elke beschrijving. Ter
wijl de vreugdesalvo's vanuit het bastion
op de rots over de stad daverden, trok
beneden door de triomfbogen een lange
processie met banieren, kruisen, reliek
schrijnen, toortsen cn praalwagens. Do
hofkapel speelde; knapen, als Engelen
„gekleed" zongen en strooiden bloemen.
In de dom voerde men een speciaal ge
schreven inwijdingsmis van Benevoli
uit met 16 kastraten, vier koren, groot
orkest en twee orgels. Waarlijk, zoveel
pracht misstond de schepping van Sola
ris niet. Het kerkinterieur was van een
stralende majesteit. De schilderingen
van'Arsenio Maseagni. Ignazio Solari en
Francesco da Sicna behoorden tot de
verrukkelijkste uitingen van de Renais
sance. De krullende lijsten en festoenen
van het stucwerk schitterden als sneeuw.
De dom bezat nog een rijkdom aan
kerksieraden uit dc Romaanse tijd. Er
kwamen later nog kostbare geschenken
van Keizer Heinrich II en Koning Ste
fan van Hongarije bij. De kerk verwierf
ook het „orgel met de 101 stemmen", dat
Het. sneeuwwitte stucwerk van de koepel, dat in '44 door een bominslag totaal
werd. verwoest, heeft zijn verblindende glans herkregen. Rechts de nieuw ont
worpen kansel van Toni SchneiderManzel.
He poort van de Hoop is ontworpen door Ewald Matarc. In het brons neeft hij
*Ht-tjS?iazuurde steentjes verwerkt.. Matarr beeft ook de nieuwe deuren voor de
Keulse dom ontworpen.
architectonisch en muzikaal tot de
schoonste van Europa behoorde.
De nieuwe Salzburgse dom kreeg een
aardbeving en twee branden te door
staan. En niet te vergeten vier restau
raties, waarvan vooral de negentiende-
eeuwse de oorspronkelijke vormgeving
aantastte. In de loop van de tijd ver
grauwden natuurlijk ook het stucwerk
en de kleuren der schilderingen. Op de
oude pracht is echter'weer nieuwe glans
komen te liggen na de recente herstel
lingswerkzaamheden. Deze restauratie,
annex herbouw heeft zo'n vijf miljoen
gulden gekost, hetgeen niet bijzonder
veel is. (De restauratie van de niet'ver-
nielde Nieuwe Kerk in Amsterdam zal
waarschijnlijk een groter bedrag ver
gen.) Men heeft dan ook dankbaar kun
nen profiteren van de offerbereidheid
van kunstenaars, arbeiders en leveran
ciers, die soms met minimale vergoedin
gen tevreden waren.
De wedergeboorte van de dom is
een wonder van menselijk kunnen. Er
zijn ook een aantal wezenlijke ver
nieuwingen aangebracht, waarmee het
bouwwerk nog aan luister gewonnen
heeft. De Salzburgse beeldhouwer
Toni Schneider-Manzel heeft een
nieuwe kansel ontworpen. Deze acht
hoekige kansel met bronzen reliëfs
rust op een marmeren Andreaskruis.
Onmiddellijk aanvaardt men dit mcu-
we element dat zich zo voortreffelijk
in het ruimtelijke geheel voegt en zo
sprekend de harmonische verhoudin
gen aanvult. Nog opmerkelijker zijn
de drie nieuwe bronzen toegangspoor
ten in de fagade. De hoofdpoort, de
poort van de Liefde, ls uit handen
gekomen van de vermaarde Milanees
Manzü. De poort van het Geloof aan de
linkerzijde (geschonken door de Oos
tenrijkse bankiers) is weer van Toni
Schneider-Manzel. De poort van de
Hoop (een geschenk van Bërtha
Krupp von Bohlen-Halbach) is dooi
de grijze Düsscldorfse meester Ewald
Mataré vervaardigd. Hij verwerkte in
het brons witte geglazuurde steentjes,
waarmee hij een heel levendig effect
bereikte.
Is een bezoek aan de herrezen dom
een fascinerende belevenis, het bij
wonen van de hoogmis is een sensa
tie, althans voor ons Nederlanders. Op
de zondag van ons bezoek zagen wij
buiten aangekondigd dat men de „Or-
gelmesse" van Haydn op het pro
gramma had geplaatst. De jubelende
uitvoering, door koor, solisten en or
kest, overtrof de stoutste verwachtin
gen.
„Behoort dit tot, de liturgische mu
ziek? hebben wij een Oostenrijkse
priester gevraagd.
„Neen", zei hij. „maar zouden wij ons
niet aan deze muzikale weelde te bui
ten gaan, dan zouden wij nauwelijks een
sterveling naar de mis in de dom trek
ken",
Bij zo'n mededeling verbleekt wel iets
van de glans van dit zo hemels lijkende
bouwwerk. De Oostenrijker die wij van
onze pijnlijke verwondering deelgenoot
maakten, beaamde dit, „Ons land komt
voor de kunst heel wat sneller in het
geweer dan voor bijvoorbeeld de cha-
ritas". Overigens vormden de concert
uitvoeringen tijdens de hoogmissen voor
hem geen probleem.
„In diesen heiligen Hallen...." zei
hij, „is sedert de inrichting orkestrale
muziek gespeeld van de allergrootste
meesters". In vroeger jaren zorgde dc
hofkapel van de aartsbisschop voot
de uitvoering van de misgezangen, te
genwoordig is het Mozarteumorkesl
de begeleider. Zou men dat anders
willen in de kerk waar Mozart ge
doopt werd en zijn vader Leopold
vice-kapelmeester was? Verwacht men
anders in een kerk waar de jonge
Wolfgang Mozart en Michael Haydn
concertmeester waren en organist?
Welke andere muziek zou men er wil
len horen dan de gezangen die dooi
Mozart en Haydn speciaal voor dezi
dom gecomponeerd werden? „Geachte
heer", besloot onze gesprekspartner
„Anton Bruekner heeft gesolliciteerd
naar de functie van Domkapeimeistei
van deze dom. Maar de kapel achtte
zich te goed voor hem".
HENK SUÈR
iing met drie doeleinden: op de eer
ste plaats dient hij de volksgezondheid
door het opruimen van kadavers en
slachtafval; op de tweede plaats de boe
ren, die voor de huiden van hun dode
dieren nog zoveel mogelijk vergoed krij
gen en op de derde plaats tracht men,
door het leveren van een gevarieerde
collectie eindprodukten. een economisch
bedrijf te voeren uiteraard ook ten
gunste van de boeren, want het is een
coöperatieve instelling. Die economie is
de laatste jaren gerealiseerd De tijd,
dat de gemeenten die eigenlijk de des-
tructieplicht hebben jaarlijks moes
ten bijpassen, is voorbij, omdat men er
in geslaagd is, de „leegloop" weg te
werken: de perioden van slapte tussen
de twee pieken in het voor- en najaar,
wanneer de wisseling van wei naar stal
en omgekeerd altijd veel slachtoffers
maakt, vult men op door andere proces
sen, o.m. het verwerken van vis tot
traan en vismeel.
Van die vis is helaas een groot
percentage Hollandse nieuwe, die uit
de markt wordt genomen om de prijs
op peil te houden. Bij ons bezoek kwam
juist een volle trailer met kersverse
tonnetjes aanrijden. Men heeft dit jaar
al 2000 vaatjes verwerkt en dat begon
al op de dag dat de haring aan de
koningin werd aangebodenTer ge
ruststelling kunnen we meedelen, dat
iets dergelijks nog niet speelt bij het
vlees: dat blijft gelukkigvanzelf
nog duur genoeg
Son verwerkte vorig jaar 4420 ton ka
davers, 13407 ton slachtafval en 5271
ton vis en visafval en produceerde
daaruit 3947 ton diermeel, 1137 ton vis
meel, 1676 ton vet en 501 ton traan.
Jonge bedrijfstak
De destructie is nog een heel jonge
bedrijfstak: pas rond 1926 draaiden in
ons land de eerste destructoreh nadat
in 1919 de vleeskeuring en de wijze
waarop men het voor consumptie on
geschikte materiaal onschadelijk moest
maken, wettelijk waren geregeld.
Voordien waren de slagers in de gro
te steden al overgegaan tot het bou
wen van verbrandingsovens, waarin
zij afgekeurd vlees volkomen vernie
tigden; kadavers stopten zij nog ge
woon in de grond, met allé gevaren
van dien. Op hét ogenblik vallen alleen
de Biesbpsch en de Waddeneilanden
met uitzondering van Texel nog bui
ten de destructieplicht. Deze laatste
berust officieel bij de gemeenten, die
of wel gezamenlijk een destructiebe
drijf hebben opgericht, of met een
particulier bedrijf een contract heb
ben afgesloten. Geleidelijk hebben de
destructoren ieder een afgebakend
rayon gekregen.
De destructor in Son is een van de
modernste bedrijven: in de jaren 1950
tot 1957 is hij onder leiding van direc
teur A. Holland geheel vernieuwd en
uitgebreid1 en er komen thans gere
geld bezoekers uit binnen- en buiten
land. Het bedrijf wint niet alleen waar
devolle produkten uit slachtafval, ka
davers en vis, maar zelfs uit het eigen
afvalwater: dit ondergaat, alvorens men
het afvoert, een zuivering, waarbij men
vitaminen en eiwitten terugneemt. De
ze benut men dan ais veevoer.
Het neveneffect is. dat men het af
valwater „schoon" loost, men geniet
daarom de maximale reductie van 90
pet. op de waterschapslasten.
meel, dat men wint uit kippeveren. Na
twee jaar van proefnemingen in het
eigen laboratorium is dit sinds enkele
weken in produktie. Kippeveren bevat
ten veel eiwitten en het veermeel heeft
daardoor een eiwitgehalte van 85 tot
90 pet.; 85 pet. van dit eiwit is ver-
<erbaar. Het meel voegt men toe aan
Ket voer van haantjes en kuikens, die
er uitstekend op reageren. Deze pro
dukten zijn nog extra belangrijk, omdat
alle eiwitwinst bovendien deviezenwinst
betekent.
Streng gescheiden
De hoofdschotel van het bedrijf, blijft
intussen de verplichte destructie.
Elke dag rjjden dertig wagens uit vol
gens de routes, die aan de hand van
de binnengekomen meldingen zijn uit
gezet: de kadavers moeten binnen een
etmaal worden opgehaald. Gemiddeld
zijn het er driehonderd per dag. Daar
bij komt het slachtafval afgekeurd
vlees dat de wagens bij de slachthui
zen en slagerijen ophalen. Al deze
..grondstof" gaat onmiddellijk de grote
sterilisatieketels in, waar ze 3 uur lang
een temperatuur van 130 graden door
staat., die alle bacteriën onschadelijk
maakt. Het» materiaal komt dan in de
reine afdeling, waar men het vet eruit
perst. Het vetloze overblijfsel gaat dan
naar de malerij. Dit is de weg die de
gewone kadavers, het afgekeurde vlees
en het vrijwillig verkochte slachtafval
plegen te gaan. Streng gescheiden ver
lopen het transport en het destructiepro-
ces van dieren die aan besmettelijke
Het jongste produkt van Son is veer-
ÜP eerste bom bij een luchtaanval op Salzburg in oktober '44 trof dc koepel
Stucwerk, koorbanken, hoofdaltaar, bisschopsgraven, enz werden verwoest
Onder een druk van 300 atmosfeer wordt
het vet uit de grondstof geperst. Het
overblijfsel gaat in ronde koeken naar
de malerij.
ziekten zjjn gestorven en die men vol
ledig verbrandt.
Men mag aannemen, dat in Neder
land nagenoeg alle kadavers van nu bij
de destructiebedrijven terecht komen
en negentig pet. van het afgekeurde
vlees. Bij de slachthuizen is dit laat
ste percentage honderd maar bij de
zelfslachters ligt het minder gunstig.
Dat is gebleken bij een proef die
men in het district Roermond ge
nomen heeft. Daar hebben de keur
meesters die de zelfslachters afgaan,
bij wijze van experiment een auto ge
kregen om het afgekeurde materiaal
direct zelf te kunnen meenemen.
Plotseling bleek de hoeveelheid af
val die uit dit gebied bij de destruc
tor kwam te zijn verdubbeld! Men
mag dus aannemen, dat er nog wel
wat afgekeurd vlees in de worst ver
dwijnt, of in de geul wordt gegooid.
Ideaal zou daarom zijn, dat alle keur
meesters per auto opereerden, maar
dat brengt financiële consequenties mee.
De NCB geeft in het geval Roermond
een subsidie, omdat de eigen wagens
dan niet meer naar de slachterijen hoe
ven gaan, maar dan nog moet er geld
bij. Dit komt officieel voor de helft
voor rekening van het rijk en voor de
andere helft van de gemeenten, maar
tot nu toe is het rijk nog nergens over
de brug gekomen, zodat de gemeenten
niet erg enthousiast zün.
Ook kaften en honden
De destructiewct van 1958 heeft nog
als interessante bepaling, dat ook kat
ten en honden onder de destructieplicht
vallen. U moet dus officieel bij de ge
meente het overlijden van uw katje gaan
aangeven. Een konijn daarentegen
mag u gewoon in de grond stoppen; ko
nijnen vallen, evenals wild en gevogel
te, noeh onder de vleeskeuring, noch
onder de destructie-wetgeving.
olgens de door het Centraal Bureau
voor de Statistiek samengestelde voor
lopige gegevens bedroeg de waarde
van de invoer in mei 1959 1.128 min.
tegen 1.325 min. in april, terwijl voor
een waarde van 1.089 min. 1.108
min.) werd uitgevoerd. Het dekkings
percentage bedroeg 97 (84).
De Salzburgse dom (rechts) die Solaris in de zeventiende eeuw bouwde op de fundamenten van de oude Romaanse kerk, steekt net boven het stadsprofiel uit.
Heel even hebben we dezer dagen on
ze neus gestoken in het imposante des
tructiebedrijf van de N.C.B. te Son, dat
thans zijn zilveren bestaansfeest
viert, In de „reine" afdeling ging het
nog wel, maar aan de andere kant van
de muur, waarin de ziedende destruetic-
ketels de enige doorgang vormen, heb
ben we het maar enkele seconden vol
gehouden. Met diep respect voor dc
mensen die daar vele uren per dag her
gen kadavers en slachtafval verzetten
en met nog méér haast, zij we de
(betrekkelijk) frisse buitenlucht inge
vlucht om het bedrijf verder „qua exte
rieur" te bezichtigen. Een imposant
I complex, waarbinnen zich nog indruk
wekkender processen voltrekken, zoals
we goed idee van de directie'. op
een reukloos filmpje tot in details heb
ben kunnen zien.
Het indrukwekkende complex van de destructor in Son.
