IN PRIJS VERLAAGD!
Prof. Kors
van N.R.IL
neemt afscheid
N.T.S. en K.R.O.
Vele autoriteiten bij huldiging aanwezig
op kders Hp!
DRAADLOOS
CONTACT
Piet Oomes weg bij de KRO
eerst"
de anderen
1
NIEUWE PRIJZEN:
Medezeggenschap
Dank en hulde
20 september laatste boekbespreking
Vanavond
„BB is vrijheids
beroving'
Geprolongeerdlectoraat
feen reden fe meer om nu de beste kwaliteit te kopen!)
FEESTELIJKE RECEPTIE IN HILVERSUM
Kalchasvoor
de radio
Grote sleep naar Perzië
mm
Cassatie in omkopings-
en oplichtingszaak
A. van Domburg
mm
V B
WOENSDAG 2 SEPTEMBER 1959
I'AGINA 5
Junior bus fl. 1.28
Normale bus fl. 2.20
Familie bus fl. 7.95
Coffe'inevrij
Normale bus fl. 2.50
Familie bus fl. 8.95
Espresso: Normale bus fl. 2.50
Opzienbarende geruch
ten over Franse
raketten
mmm.
Fokker moest 75.000 gulden
meer betalen aan werkuren
door
MARGUERITE
BOURCET
üuiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Advertentie
Nescafe
De braintrust van de Partij van
de Arbeid, de Dr. Wiardi Beek
man Stichting, heeft een dik
rapport doen schrijven over de her
vorming van de onderneming. Het
handelt over de herziening van het
vennootschapsrecht in verband met
de medezeggenschap in de onderne
ming en het toezicht op de onderne
mingsleiding, dus op de directie.
Wat er aan het toezicht op de onder
neming schort is zo langzamerhand
wel algemeen bekend. Met het gro
ter en groter worden van de onder
nemingen krijgen de directies, de
managers, zeggenschap over een
steeds belangrijker stuk van het na
tionaal vermogen, terwijl daarente
gen hun verantwoordingsplicht
afneemt door het degenereren van
het instituut, dat aandeelhouders,
vergadering heet. De opzet van de
Wiardi Beekman Stichting is nu de
verantwoordingsplicht van de mana
gers weer te vergroten, waartoe
men dan een middel meent te heb
ben gevonden in een nieuw soort
Raad van Commissarissen. In die
Raad moeten tripartiet vertegen
woordigd zijn: de werknemers, de
aandeelhouders en speciale wakers
voor het algemeen belang. Bij het
toezicht houden op de directie wordt
deze Raad dus verondersteld steeds
drie vliegen in één klap te kunnen
vangen.
De bevoegdheden waarover de
Raad moet beschikken zijn zeer uit
gebreid. Zo krijgt hij recht tot be
noeming en ontslag van de directie
leden en tot het vaststellen van de
jaarstukken. Verder wordt gepleit
voor het machtigingsrecht van de
Raad voor directiebeslissingen over
aanzienlijke uitbreidingen of inkrim
pingen, fusies, verkoop en liquida
tie, de invoering van nieuwe werk
en produktiemethoden en het ter
hand nemen van de produktie van
nieuwe artikelen. Over al dergelijke
ondernemersbeslissingen zou de
Raad dus bij voorbaat moeten oor
delen in het kader van het werkne-
mersbelang, het aandeelhoudersbe-
lang en het algemeen belang.
De eerste kritische vraag die naar
boven springt is, of er op deze wijze
niet zoveel vingers in de onderne
merspap verblijven, dat de onderne
mer de lust tot eten vergaat. Boven
genoemde punten bieden immers op
zijn minst volop de gelegenheid om
de ondernemer te belemmeren in
zijn slagvaardigheid. Men bedehke
dat aangelegenheden als buitenland
se vestigingen, nieuwe artikelen en
dergelijke voor de ondernemer als
regel geen welomschreven agenda
punten zijn. Zij dringen zich op en
maken vaak lang voor zij voor een
concrete machtiging vatbaar zijn,
bewust of onbewust deel uit van een
gehele reeks ondernemershandelin
gen. Daarbij spelen intuïtie, visie en
dergelijke onmeetbaarheden een rol,
eigenschappen die voor de onderne
mersfunctie van groot belang zijn
doch die bij welbewuste ontleding als
zand door de vingers lopen daar zij
geen veelkoppig beraad verdragen.
Niettemin verdient het' idee van
de grotere medezeggenschap zeker
de volle aandacht. Een feit is im
mers, dat het niet veel moeite kost
om de feilbaarheid van de onderne
mer aan de hand van een reeks voor
beelden te illustreren. Wie er in zou
slagen om zodanige regels te stel
len, dat zowel het ondernemingsbe-
lang als het wezen van de onderne
mersfunctie er niet door beschadigd
wordt, heeft de steen der wijzen
gevonden. De Wiardi Beekman
Stichting is daar onzes inziens nog
niet in geslaagd.
Toch ligt in de genoemde omstan
digheden niet het hoofdpunt van on
ze kritiek. Zwakker lijkt ons het
voorstel waar het aankomt op de
wijze waarop de opgeëiste medezeg
genschap ten uitvoer gebracht moet
worden. Daarbij gaat het ons dan
niet om de vraag of schade toege
bracht zou worden aan de onderne
mersfunctie, maar of de voorstellen
geen schade doen aan functies dio de
socialisten dichter bij het hart lig
gen, namelijk de functie van de vak
bonden en die van de ondernemings
raden. Werd het voorstel van de Wi
ardi Beekman Stichting werkelijk
heid dan kreeg men in Nederland te
doen met tenminste drie vormen van
medezeggenschap. Op de eerste
plaats is er de medezeggenschap
die van onder af door de onderne
mingsraden wordt uitgeoefend. Ten
tweede is er de medezeggenschap
op centraal niveau van de vakbon
den, die in de SER, in de Stichting
van den Arbeid, in de schappen en
zoveel andere organen een wijde
scala van sociaal-economische on
derwerpen betreft. Daarbij zou dan
nu nog een nieuwe vorm zijn intrede
doen, de zeggenschap van werkne
merscommissarissen in de leiding
van de ondernemingen. Ons interes
seert. welke plaats deze commissaris
sen in de rij van medezeggers zullen
innemen.
I-let rapport wil, dat zij als kandi
daat door de vakbonden worden
voorgedragen, doch dat zij hun stem
zonder last of ruggespraak zullen
uitbrengen, hoewel er een ..princi
piële gelijkgerichtheid van doelstel-
tingen" zal zijn, benevens een „gere
geld contact". Er zal dus voor de
massa van de Nederlandse werkne
mers en waarschijnlijk ook in de
realiteit een zeer sterke binding
bestaan tussert de werknemerscom
missarissen en de vakbonden waar
aan zij hun benoeming te danken
hebben, zodat hun beslissingen niet
meer los gezien zullen worden van
het beleid van de vakbonden. Er is
geen overmaat van fantasie voor no
dig om een aantal gevallen te be
denken waarin de vakbonden deze
situatie zouden betreuren. Men stelle
zich slechts voor, dat een grote on
derneming tot de produktie van een
nieuw artikel mag overgaan, daar
mee werkloosheid veroorzakend in
een andere bedrijfstak. Wat voor in
druk zal de vakbond daarmee vesti
gen in de benadeelde bedrijfstak?
Dergelijke voorbeelden laten zich
o.i. in grote hoeveelheden stellen.
Advertentie
Na hem de versierselen, behorende bij het commandeurschap van Oranje—
Nassau, te hebben omgehangen wenst minister Cals de scheidende K.R.O.-, N.R.U.-,
en N.T.S.-voorzitter, prof. Kors, geluk met de onderscheiding.
Prof. mas. dr. J. B. Ivors O.P. heeft
dinsdagmiddag, in de rijkelijk met pal
men en bloemen versierde Luitgarde-
zaal van hotel Gooiland in Hilversum,
afscheid genomen als voorzitter van de
KRO, de Nederlandse Radio Unie en de
Nederlandse Televisie Stichting, in een
bijeenkomst waarvoor ongeveer drie
honderd personen waren uitgenodigd.
Het afscheid van de KRO gold ditmaal
meer als officieel, want in feite had
prof. Kors reeds enkele maanden gele
den de leiding, in intieme kring van be
stuursleden en naaste medewerkers,
overgedragen aan zijn opvolger pater
drs. F. van Waesberge. Het afscheid
van gistermiddag is een historisch mo-
Wrijvingen zijn niet te vermijden zo
dra een ondernemingsbeslis'sing niet
strookt met het algemeen vakbonds-
beleid en het zullen dus steeds de be
nadeelde werknemers zijn, die zich
door de vakbonden verlaten voelen.
Wij kunnen ons nauwelijks voor
stellen dat de vakbonden zich via de
werknemerscommissarissen zozeer
met het wel en wee van de hetero
gene ondernemingswereld laten ver
knopen, dat zij bij herhaling het ver
wijt zullen krijgen van gemene zaak
te maken met liet „kapitaal". Een
dergelijk soort medezeggenschap
zou de vakbonden meer last dan ge
'noegen geven. Het is voor ons zelfs
de vraag of bij een dergelijk groot
scheeps binnendringen van de vak
bonden in de leiding van de onderne
mingen de kwestie van de gerecht
vaardigdheid van het stakingsrecht
nog lang een dubieuze kwestie zou
Zijn.
I-let zou ons, na het bovenstaande,
verbazen als uit vakbondskringen
fervente voorvechters van de ideeën
van de Wiardi Beekman Stichting
naar vpren zouden treden. Van de
andere kant lijkt de verwerkelijking
van deze ideeën ook niet bevorder
lijk voor een verdere uitbouw van de
ondernemingsraden. De belangstel
ling voor deze instituten zal niet
groeien wanneer zij overhuifd worden
door de medezeggenschap van werk
nemerscommissarissen die buiten
de eigen onderneming gerecruteerd
worden, welke omstandigheid door
velen betreurd zal worden.
Concluderend menen wij te mogen
stellen, dat de voorstellen van de
Wiardi Beekman Stichting, afgezien
van de vraag of zij schade doen aan
de 'ondernemersfunctie, aan de er
kende vormen van medezeggen
schap, belichaamd in de onderne
mingsraden en de vakbonden, af
breuk dreigen te doen.
ment geworden in de geschiedenis van
de omroep- en televisiewereld der na
oorlogse jaren. Het gold een afscheid
van de man, die met zijn grote gaven
van hoofd en hart op de ontwikkeling
van beide media een onuitwisbaar
stempel heeft gedrukt. Het bleek uit de
warme bewoordingen van dank, van
een grote genegenheid voor de persoon
van prof. Kors, die er werden gesproken.
Ken dank zoals minister mr. J. M. L.
T. Cals van Onderwijs, Kunsten en We
tenschappen het formuleerde, „een
dank voor alles wat u goed hebt gedaan
voor do KRO. de NRU en de NTS en
ook in internationaal verband voor de
IINDA op de hoge commandoposten,
die ii bekleedde. Het is daarom, dat
liet hare majesteit de koningin heelt
behaagd 11 te bevorderen tot comman
deur in de orde van Oranje-Nassau."
Deze woorden werden met een harte
lijk applaus beloond.
De receptie werd opgeluisterd door
de aanwezigheid van tal van hoge we
reldlijke en kerkelijke autoriteiten on
der wie zich bevonden, behalve minis
ter CaJs, de staatssecretarissen mr. J.
Scholten en de kapitein ter zee J. S. de
Jong van Marine, de oud-ministers A.
C. do Bruijn, prof. dr. Jos. Gieten en
mr. dr. P. J. Witteman, de voorzitter
van de Eerste Kamer mr. J. A. Jonk
man, de commissaris van de koningin
in Noord-Holland mr. M. Prinsen, de
voorzitter van de Radioraad, prof. E.
Scholten, de commissaris voor het ra
diowezen de heer M. van Veen, en de
oud-commissaris mr. L. A. Kesper, le
den van de radio, en televisieraad, be
stuursleden en commissarissen van de
NRU en de NTS, bestuursleden en di
rectieleden van de omroepverenigin
gen en van de Wereldomroep, van de
directie van de PTT en de Belgische
omroep, alsmede enkele burgemees
ters, onder wie de burgemeesters van
Hilversum en Bussum, de heren J. J.
G. Boot en J. C, Haspels.
Van kerkelijke zjjde waren aanwezig
mgr. I3. A. Nierman, bisschop van
Groningen, mgr. drs. Jos. W. L.
Damen, de provinciaal van de orde dei-
Dominicanenpater Bonaventura Jan
sen, en de dekens van Hilversum en
Utrecht, mgr. II. F. Frank en mgr. A.
W. G. M. Wiegerink. Tot de overige ge
nodigden behoorden directeuren en
hoofdredacteuren van de katholieke
dagbladpers, bestuursleden van de ka
tholieke vak- en .standsorganisaties,
van de Katholieke Volkspartij en leden
van de KVP-kamarfracties, alsmede
hoofden van dienst van de omroepvere
nigingen en tal van vrienden en beken
den van prof. Kors.
„De professor"
Mr. A. B. Roosjen opende als voorzit
ter van de NRU de rij van sprekers. Hij
herinnerde aan het feit, dat er zich m
het Nederlandse omroepbestel in veler
lei functies figuren bevinden die van
beroep professor zgn. Maar voor ons
Hilversum, aldus mr. Roosjen, is prof.
Kors dè professor. Hij is de man ge-1
weest, die in de naoorlogse jaren, toen
het nog een chaos was in de omroepwe
reld, op de bres stond voor het rechts
herstel van de omroeporganisaties.
Bij alle" verschil van mening, en die
bestaat in de omroepwereld heus, stuw
de u aldus spreker naar samenwer
king. Mr. Roosjen sprak de wens uit,
dat spoedig het radiobestel een wette
lijke basis mag krijgen en dat er voor
de televisiestichting meer geld en meer
zendtijd beschikbaar wordt gesteld.
Eveneens sprak hij de lioop uit, dat
spoedig een voorzitter voor de NTS zal
worden aangewezen. Het zijn wensen,
aldus mr. Roosjen, die ook prof. Kors
koestert. Hij besloot met de wens, dat
God de levensavond van prof. Kors zou
zegenen. Als blfjk van waardering voor
de vele arbeid bood mr. Roosjen een
wirerecorder aan en de financiële mid
delen voor het maken van een reis.
Minister Cals herinnerde aan de ve
le belangrijke arbeid, die prof. Kors
tot stand had gebracht in de jaren voor
hij de centrale figuur zou worden in de
radiowereld. U zag, aldus de minister
in uw nieuwe functie van KRO-voorzit-
ter opnieuw een gelegenheid Gods
woord te mogen verkondigen. U was
met recht de heroprichter van de KRO.
Diepe dankbaarheid
Pater drs. E. H. J. van Waesberge
O.P., de nieuwe voorzitter van de
KRO sprak de diepe erkentelijkheid
uit van de gehele KRO-gemeenschap
en haar leden voor de veertienjarige
arbeid van prol. Kors, waardoor, zo
als pater van Waesberge bet noem
de, grote invloed werd uitgeoefend op
het voortbestaan van de KRO.
De heer G. W. Kampschöer, tweede
voorzitter van de KRO, sloot zich bij
deze bewoordingen aan. Hij herinner
de aan de blijdschap die destijds heers
te na de oorlog, toen prof. Kors de lei
ding op zich nam, nadat hij hiervoor
was aangezocht. De 500.000 katholieke
fezinnen in Nederland, die lid zijn van
e KRO, zijn u dankbaar voor uw
leiding, aldus de heer Kampschöer.
Burgemeester j. j. G. Boot van
Hilversum prees de goede samenwer
king, die steeds had bestaan tussen de
gemeentebesturen van Hilversum en
Bussum en prof. Kors in diens func
tie bij radio en televisie.
Warm wederwoord
Prof. Kors dankte daarna de konin
gin voor de hem verleende hoge onder
scheiding. Het waren voor hem in Hil
versum steeds gelukkige jaren geweest,
evenals het ook gelukkige jaren waren
tijdens zijn professoraat in Nijmegen.
De tegenstellingen, die er bestaan in
de omroepwereld, zijn een realiteit,
maar dat neemt niet weg, dat er een
samenwerking kan zijn. Hij sprak dc
hoop uit, dat er nog meer samen
werking binnen het verband van NRU
en NTS zou groeien.
Een woordvoerder van bet Franse
ministerie van defensie heeft een be
richt in het avondblad „France Soir"
van gisteren tegengesproken. dat
Frankrijk een eentrapsraket bouwt die
700 kilometer kan stijgen en die een
kunstmaan kan lanceren. „Het bericht
i,s volkomen ongegrond." aldus zei vol
gens Reuter de woordvoerder.
De wetenschappelijke medewerker
van ..France Soir" zegt de gegevens
over het raketproject gekregen te heb
ben van een lid van de Franse dele-,
gatie naar het tiende Internationale As-
tronautische Congres te Londen. De ra
ket zou een kunstmaan van ongeveer
200 kilo kunnen vervoeren. In twee
jaar zou een groot aantal van deze ra
ketten gemaakt kunnen worden voor
het onderzoek van de bovenste lagen
van de atmosfeer.
De Fransen hebben reeds geslaagde
proeven gedaan niet twee raketten in
de Sahara, die volgens deskundigen elk
een hoogte van ongeveer 250 kilometer
kunnen halen. De laatste maanden zijn
er berichten geweest, dat Frankrijk een
raket met meer dan een trap bouwt
met een reikwijdte van 3.000 kilometer.
Het ministerie van defensie heeft ech
ter steeds geweigerd deze berichten te
bevestigen of tegen te spreken.
2o stuks f. 1,-
Chief
Whip
Piet Oomes, die gedurende veertien
jaar de boekbesprekingen voor de KRO
heeft verzorgd, houdt zondag 20 sep
tember zijn laatste bespreking voor de
ze omroep. De KRO heelt namelijk,
zoals we reeds hebben gemeld, beslo
ten voor het komende seizoen ingrijpen
de veranderingen aan te brengen in
vorm, inhoud en tijd van uitzending van
deze rubriek. Met het oog op de wij
zigingen, die zich hebben voorgedaan in
de leesgewoonten van het publiek door
de grote verbreiding van het pocket
boek, zal voortaan met ingang van
26 september op elke uitzendavond
van 22.25 tot 22.30 uur „Het boek van
de dag" worden besproken.
Aangezien de programmaleiding van
oordeel was, dat deze taak niet door
één man kon worden vervuld, heeft zij
de heren Gabriël Smit, Michel van der
Plas, dr. August Cuypers en verder en
kele specialisten uitgenodigd, om naast
de heer Oomes als boekbesprekers voor
de KRO Op te treden.
In tegenstelling tot genoemde heren,
die de uitnodiging hebben aanvaard,
had de heer Oomes bezwaren tegen de
gewijzigde opzet, aangezien hij van me
ning was, dat geheel willekeurig alle
niet-pocket-boeken van een bespreking
voor de KRO-mocrofoon zouden wor
den uitgesloten. Op grond daarvan heeft
hij gemeend, zijn medewerking aan de
KRO-programma's te moeten staken.
De opera „Kalchas" van Jurriaan
Andriessen, die op 28 juni door de te
levisie is uitgezonden, zal men volgen
de week zaterdag kunnen beluisteren
in het radioprogramma van de KRO.
Deze opera, die zoals men weet is ge
schreven in opdracht van het ministerie
dB
ingezonden voor de opera wed strijd 1959
van de stad Salzburg, is gebaseerd op
de dramatische schets van Anton Tsje-
chow „Een Zwanezang", vertaald door
Charles B. Timmer. De drie rollen in
deze opera worden vertolkt door Guus
Hoekman, Chris Taverne en Henk Ange-
nent. Volgende week brengt de KRO-
televisie onder de titel „Diana" en in
de vertaling van Nel Bakker „Bright
Shadow" op het scherm, een spel van
J. B. Priestley, dat ngo niet in Ne
derland is opgevoerd. De hoofdrollen
worden vertolkt door Pim Dikkers en
Ko Arnoldi. De regie is in handen van
Wim Bary.
In het programma van de NCRV-te-
levisie kan men vanavond kijken en
luisteren naar de keuze, die Ed Hoor-
nik onder het motto „Ik groet u" heeft
gedaan uit de Nederlandse poëzie. Will
Hartingsveldt, Jelle de Vries en Paul
Chr. van Westering schreven de mu
ziek voor dit programma, dat onder re
gie van Gerard Rekers op het scherm
wordt gebracht. Vooraf een aflevering
in de serie Disneyland onder de titel
„Mens en Maan".
In het radioprogramma van de NCRV
speelt vanavond het Grazer Kammer-
duo de Sonate van Konink. Later op de
avond kan men luisteren naar een
door Hans Schouwman samengesteld
programma over de kamermuziek van
Georg Friedrich Handel. De VARA
zendt een uitgesteld relais uit van de
Oostenrijkse omroep, waarin men kan
luisteren naar het Strijkersensemble van
het Festival te Luzern onder leiding
van Rudolf Baumgartner, dat in het ka
der van de Salzburger Festspiele 1959
werken van Handel, Haydn en Mozart
uitvoert.
'Tx
Het booreiland Seashell, dat op een werf te Schiedam is gebouwd voor de
BPM/Shellgroep is dinsdag achter de sleepboten Maas en Schelde van L. Smit
en Co. begonnen aan zijn reis naar de Perzische Golf, waar het voor het eerst
bij de oliewinning zal worden gebruikt. (Luchtfoto A.N.P.)
De officier van justitie bij de Haag
se rechtbank, mr. dr. J. C. Maris, heeft
dinsdag drie maanden gevangenisstraf,
waarvan twee maanden voorwaarde
lijk, geëist tegen een eenendertigjarige
assistent-veilingmeester uit Den Haag.
Deze man had 15 mei tijdens een B.B.-
cursus in de brandweerkazerne aan de
Rijswjjkseweg geweigerd het B.B.-uni
form aan te trekken. Hij had het uni
form trouwens niet eens bij zich. Hij
noemde het B.B.-uniform een gevange
nispakje.
Mr. Maris sprak in zijn requisitoir van
plichtsverzuim in ernstige mate en
achtte het ergerlijk dat de man op deze
wijze saboteerde. Hij zei voor het ge
drag van de assistent-veilingmeester op
de bewuste dag geen goed woord over
te hebben. De raadsman merkte op dat
de man geen alternatief had. Hij had
immers het uniform niet bij zich.
Twee maanden onvoorwaardelijke
gevangenisstraf eiste mr. Maris tijdens
dezelfde zitting tegen een tweeëntwin-
tigjarige metselaar en een tweeënder-
tigjarige koopman. Beiden hadden ge
weigerd de burgemeester van hun
woonplaats Den Haag inlichtingen in
verband met de B.B.-noodwachtplicht
te verstrekken. Beiden spraken van de
B.B. als van vrijheidsberoving. De met
selaar was als dienstplichtige in dienst
geweest, de koopman had in de Indië-
periode als vrijwilliger dienstgedaan.
De Hoge Raad heeft dinsdagmorgen
de zaak tegen een 58-jarige Amsterdam
mer, die door het gerechtshof te 's-Gra-
venhage wegens uitlokking van vals
heid in geschrifte en oplichting was
veroordeeld tot een jaar gevangenis
straf met aftrek van voorarrest, be
handeld.
De gedaagde die grootste aandeel
houder is van twee naamloze vennoot
schappen te Voorburg-Leidschendam
zou er zich aan hebben schuldig ge
maakt dat hij op verscheidene factu
ren voor aan het te Dordrecht geves
tigde bijbedrijf van de N.V. vliegtui-
genfabriek Fokker geleverde mallen
en stempels voor onderdelen van straal
jagers te veel werkuren had laten
plaatsen, hetgeen tengevolge zou heb
ben gehad dat Fokker tenminste 75.000
gulden meer zou hebben moeten betalen.
'IIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIH
14
Men behoeft maar een bezoek te brengen
aan dc reusachtige Hofburg met zijn uniforme
vertrekken, zijn enge binnenhoven, zijn sfeer van
sombere plechtstatigheid, om daarvan overtuigd te
raken. Het is echter overdreven haar te wiljen voor
stellen als een wildzang die haar man in de steek
gelaten heeft, omdat alle goede manieren haar de
keel uit hingen. De vijf dochters van Max Jozef,
geboren en getogen in diens vreemde verbeeldings
wereld, waren allerminst „welopgevoed" in de mon
daine betekenis van het woord. Maar z;j wisten zich
in de wereld wel degelijk goed te gedragen. Zij
verschenen immers iedere winter op de bals in het
paleis te München. Ondanks haar aangeboren on
stuimigheid had Elisabeth zich zeker kunnen schik
ken naar de afschuwelijke muggenzifterijen van het
Oostenrijkse protocol, als haar leermeester maai
iets minder haast en wat meer liefde had getoond.
In werkelijkheid was het drama aangrijpender
dan een alledaagse fantasie zich kan indenken.
Behalve Elisabeth zijn er eigenlijk maar twee hoofd
personen bij betrokken: de schoonmoeder en de
echtgenoot.
Een vreemde, moeilijk te doorgronden figuur,
aartshertogin Sofie. Zij treedt op het tweede plan tc
voorschijn in verschillende groepen van biografische
studies, de één gewijd aan de hertog van Reichstadt,
de ander aan Elisabeth van Oostenrijk. Of liever:
als men die twee series documenten met elkaar
vergelijkt, onderscheidt men daar twee verschillende
beelden van haar. De verscheidenheid wordt zelfs
zo ver doorgedreven, dat zij elkaar tegenspreken.
Onwillekeurig denkt men dan aan de befaamde
stelling van Pirandello, als volgt samengevat door
Louis Gillet: „Je kunt in jezelf evenveel verschillen
de persoonlijkheden ontdekken als je tegenspelers
hebt."
De levensbeschrijvers van het ..Adelaarsjong"
de biografen van die „Franz" wiens troosteres de
aartshertogin zou worden zien haar als een
jeugdige Beierse, luchthartig en voorkomend, die tot
haar ongeluk was beland aan het stierlijk vervelen
de Oostenrijkse hof. Zij geven haar weer als een
gracieuze en aantrekkelijke romanfiguur.
Maar bij de geschiedschrijvers van Elisabeth
verandert de toon. Men. vindt er nauwelijks nog iets
terug van dat bekoorlijke beeld. De aartshertogin is
stijf, dor en streng geworden. Zij laat zich leiden door
een agressieve jaloezie, bijt zich vast in het hofcere
monieel en loopt voortdurend Ie koop met een
formalistische, benepen godsvrucht, die geschikt is
om in haar omgeving een afschuw van elke vroom
heid te wekken.
Hoe uiteenlopend hun portretten ook zjjn. men kan
de kennis van zaken, de goede trouw en de eerlijk
heid van al deze schrijvers niet in twijfel trekken.
Alleen... Pirandello had gelijk. De rol, het
gezichtspunt en de tegenspelers zijn veranderd: dc
liefdevolle is schoonmoeder geworden.
Tot aan het huwelijk van Frans Jozef was aarts
hertogin Sofie de enige beschermengel geweest van
haar zoon. die reeds jong en onder netelige omstan
digheden de troon beklommen had. Zij had hem
geleid, raad gegeven en de weg gewezen, niet altijd
even gelukkig, maar met vaste -hand. Van haar
invloed afstand te moeten doen terwille van een
schoondochter, leek haar een onverdraaglijke
gedachte. Heeft zo ook Bianca van Castilië, die toch
een waardige en vrome vrouw was, niet de eerste
huwelijksjaren van Marguerite, de echtgenote van
de H. Lodewijk, vergald? Trouwens, de aartshertogin
zou een door haar zelf gekozen schoondochter heel
anders behandeld hebben. Zij had nu eenmaal haar
oog laten vallen op de zachtzinnige, wekelijke
Hëlène. die zij gemakkelijk naar haar hand had
kunnen zetten. In plaats daarvan werd haar deze
Sissi opgedrongen, een heel wat moeilijker te kneden
doeg De kwaadwilligheid ziet de dingen dikwijls
scherper dan de liefde. Waar de echtgenoot niets
had opgemerkt, dan een kinderlijk klein meisje, had
de schoonmoeder al gauw de kiemen van een uitzon
derlijke persoonlijkheid, van een onbuigzame wil
ontdekt. Zij begreep, dat haar zoon, eenmaal onder
worpen, niet meer aan het overwicht van de nieuwe
keizerin zou ontkomen, als zij er geen paal en perk
aan stelde. Zonder élegance verdedigde zij zich door
haar schoondochter in de ogen van Frans Jozel zo
veel mogelijk te kleineren en belachelijk te maken.
Het was aartshertogin Sofie er vooral om te_ doen
de legende van „de jonge wilde" kunstmatig in
stand te houden. Zij dikte de kleinste onhandigheden
van de indringster zoveel mogelijk aan. gaf haar de
bijnaam „kleine Beierse gans" of sarcastisch
„de parel van Possenhofen" en overstelpte haar in
het openbaar met verwijten. Al gauw had het hele
hof het spel door: als je van de gunst van de oude
dame verzekerd wilde hljjven, moest je de spot
drijven met de keizerin. Het gezag van de éen
berustte op oude grondslagen, bet gezag van dc
ander moest nog gevestigd worden. Daar een hof
kliek meestal geneigd is de weg van de minste
weerstand te zoeken en daarom de partii van de
sterkste kiest, is het niet moeilijk te raden wie er
aan de algemene lachlust ten prooi viel.
Een energieke man zou aan deze toestand snel een
einde gemaakt hebben.
Ongetwijfeld had Frans Jozef een huwelijk uit
liefde gesloten. Het feit alleen al. dat hij tegen de wil
van zijn moeder was ingegaan en zich ondanks alle
hinderpalen voor zijn kleine Sissi had verklaard,
bewijst zijn verliefdheid. ..Ik ben gelukkig als een
koning," schreef hij enkele weken na zijn huwelijk
aan een vertrouweling, „en verliefd als een onder
officier." Als een onderofficier: die uitdrukking
speelt ons meteen de sleutel van hun slechte ver
standhouding in handen. Vaak draagt juist de al te
idealistische instelling van jonge meisjes bij tot
ongelukkige huwelijken en onenigheid in het gezin.
In zoverre is zjj dus heus geen ongewoon verschijn
sel: de geschiedenis van de onwetende en onschul
dige Elisabeth, die, opgegroeid buiten elke realiteit,
op zestienjarige leeftijd in de armen geworpen werd
van een man die reeds volop van het leven had
geprofiteerd en er alles van wist. De eerste ervarin
gen zullen haar ontdaan, walgend en opstandig
achtergelaten hebben, terwijl hij, nadat de eerste
hartstochten bekoeld zyn, van ontmoediging in on
trouw vervalt.
(Wordt vervolgd).
Toen kortgeleden de filmer
Herman van der Horst in Ber
lijn de „gouden beer" verwierf
voor zijn „Prijs de zee", gewerd
hem van de filmcriticus A. van
Domburg een telegram van de
volgende kernachtige inhoud:
„Nogal wiedes!" Wij zouden ons
zeer wel kunnen voorstellen dat
Van Domburg op zijn beurt van
deze of gene een telegram van
gelijke strekking ontvangt, nu
hij is benoemd tot lector in de
filmwetenschap aan de R.K.
Universiteit in Nijmegen. Im
mers wij hebben de stellige in
druk dat het leraarschap mede
tot zijn wezen behoort en dat
lüj in feite altijd al een tikje
lector is geweest. In zoverre
mag men zijn benoeming, dunkt
ons, beschouwen als een wettig
geregelde continuering van een
bestaande toestand.
Toen een dertigtal jaren ge
leden de film een vrijwel onge
kend. en zeker onbemind ver
schijnsel was, begon A. van
Domburg in geschrift en later
ook in woord het Nederlandse
volk duidelijk te maken dat men
hier van doen had met een
nieuwe kunst, met een „tiende
muze". Hij deed dat met de op
rechte, franke stoutmoedigheid,
die hem nu eenmaal eigen is. Niettemin zou het overdreven zijn te beweren
dat hij meteen overal bereidwillig gehoor vond. Maar het zou beslist be
zijden alle waarheid zijn als iemand vertelde dat zulks hem ontmoedigde.
Integendeel, eerder betekende het voor hem een stimulans op de inge
slagen weg voort te gaan. Waarmee wij maar willen zeggen, dat hij
dertig jaar geleden begon te leraren en dat hij er nimmer mee is opge
houden. En zijn gehoor is in de loop van de tijd wel zodanig toegenomen,
dat niemand nu nog iets vreemds ziet in de film-als-kunst.
Maar Van Domburg is dan ook een man met ongewone overtuigings
kracht, die hij bij voorkeur in dienst stelt van de goede zaak en zeker
in die van de goede smaak. En hij verdedigde zijn standpunt inzake de
pure film-a esthetiek dus soms met hartstocht en altijd met gezond ver
stand in tal van artikelen, die destijds verschenen in „De Gemeenschap",
in „De Nieuwe Eeuw" of in gespecialiseerde filmtijdschriften. En de lezers
van ons blad kennen hem uiteraard al lang en goed. Voor hen en voor
ons is hij als „Dbg" bepaald een gezaghebbend man.
Het is in wijde kring bekend, dat A. van Domburg nog nooit een debat
verloren heeft en sommigen zijn daarom geneigd hem een zekere eigen
wijsheid toe te dichten. Maar zelfs dezulken doen dat meestal niet zonder
royaal respect te hebben voor zijn eigen wijsheid. Debatteren behoort dan
ook tot de lieveLingsbezigheden van A. van Domburg, zoals daar verder zijn
ngaren roken, gedichten (liefst Franse) opzeggen, vissen en het hekelen
van een onverantwoord taalgebruik. Het moet daarbij gezegd worden, dat
hij ten deze zeer sportieve opvattingen huldigt: hij laat het onderwerp
graag aan u over, mits u het maar niet erg vindt, het debat van hem te
verliezen. En het hoeft heus niet te gaan over enigerlei vorm van film-
kunstige activiteit. Want hij is ongetwijfeld één van de beminnelijkste en
meest loyale mensen, die er op Gods aardbodem rondlopen en hij gunt
eenieder grif het zijne.
Volgend jaar januari wordt Van Domburg 65 jaar. Dat is hem bepaald
niet aan te zien. Een scherpziend, klein jongetje zei onlangs eens van
Item: „Die meneer heeft grijze haren en hij is tóch nog stout." Om die
rake qualificatie heeft hij danig veel plezier gehad en hij glunderde des
wege. naar onze smaak terecht, van trots. Van Domburg blijft inderdaad
„stout", in zoverre zijn frisse en scherpe kijk op de verschijnselen des
levens in de Loop der jaren niet is afgenomen en in zoverre hij met on
verminderde strijdvaardigheid blijft vechten voor de zaak, die hij goed
acht. Wij hebben zo'n idee, dat hij dal ook als lector zal blijven doen.
