3
„HERRIJZEND NEDERLAND"
ALS ETHERPIRAAT
Drie weken na Eindhovens
bevrijding eerste uitzending
Olie en kolen strijden om de hegemonie
op het terrein van de brandstoffen
KOLEN IN DE AANVAL
V>"«W
HET WATER IN ONS LICHAAM
Olie-kolen: 1-0
K,
V B
rMl
Kinderboeken
week 1959
Ook mijningenieurs
stoken met olie
w 0 k
.«a
A - V f
x X
1.
ss
T.V. in Indië
ZATERDAG 19 SEPTEMBER 1959
PAGINA 9
r v B
m I
l "-I m >4 - I
Wmmm
De „koude oorlog", welke al enige tijd tussen de twee voornaam
ste verwarmingsbrandstoffen: kolen en olie, gevoerd wordt, is in
een nieuw stadium gekomen. De kolen zijn namelijk sinds kort van
Wat we zouden willen noemen het afwachtende defensief tot het
meer ondernemende offensief overgegaan. Een geenszins geweldda
dig offensief overigens, omdat de kolenaanval zuiver propagandis
tisch van aard is.
De al aardig ingeburgerde slagzinnen ter bevordering van het
olieverbruik hebben plotseling concurrentie gekregen van tegen-
leuzen als: „Gezellige mensen stoken kolen" of „Ook het stoken
van vaste brandstoffen is modern". Dit verschijnsel, hoe vreedzaam
dan ook, is erg opmerkelijk, omdat de kolen het sinds de tweede
Wereldoorlog vrijwel zonder propaganda hebben gesteld.
%pl-
-»■** v -
Opdracht O.D.
Prijs voor Karei Appel
-W
Liturgische weekkalender
Het lichaam van een volwassene van 75 kilo
bevat ongeveer 50 liter water
Van de cokesjabriek Emma II te Beek vertrekken de laatste jaren minder cokestreinen dan voorheen. De onvérkoopbare
cokes hoopt zich op in en bui ten de voorraadbunkers.
De vijfde Nederlandse Kinderboe
kenweek (28 oktober-4 november), ge
organiseerd door de commissie voor
de collectieve propaganda van het Ne
derlandse boek, wordt woensdagmid
dag 28 oktober geopend met een kin
dervoorstelling in theater Carré te
Amsterdam. Deze middag wordt het
beste „kinderboek 1958'' bekend ge
maakt. Voorts zal het Scapino-ballet
de Amsterdamse première geven van
„De Wonderfluit", het ballet waarmee
vorig jaar de elf-jarige Henk Dragstra
(Leeuwarden) de door Scapino uitge
schreven prijsvraag won.
Alle kinderen tot veertien jaar kun
nen meedoen aan een prijsvraag voor
een affiche voor de Kinderboekenweek
1960, waarvoor 76 prijzen beschikbaar
zijn. Het geschenk van de Kinderboe
kenweek (bij aankoop van tenminste
2.50) bestaat uit een knip- en plak-
plaat van een mallemolen. De boekhan
del verspreidt een blad met nieuws
over de Kinderboekenweek, „De Grab
belton". Verder zal de commissie
C.P.N.B. aan ruim honderd jeugd
leeszalen eenvoudig tentoonstellingsma
teriaal ter beschikking stellen, dat op
bevattelijke wijze de produktie vat.
een boek laat zien. Plaatselijk worden
manifestaties georganiseerd. In Am
sterdam en Rotterdam zal een wed
strijd onder de schooljeugd worden ge
houden in het inrichten van boeken-
etalages en in de Maasstad zal de
jeugd zelf een persconferentie beleg
gen. In Utrecht wordt in de handels
beurs van 2 t.m. 4 november weder
om een Kinderboekenweekmarkt ge
houden.
„Hier herrijzend Nederland, de vrije
zender op vaderlandse bodem". Op de
derde oktober 3944, nauwelijks drie we
ken na de bevrijding van Eindhoven
door geallieerde parachutisten, klonk
deze aankondiging door de ether.
Heel weinigen in de nog niet bevrijde
gedeelten van Nederland zullen deze
eenzame stem hebben gehoord. Maar
ook in de bevrijde gedeelten was het
aantal luisteraars nog zeer gering. Er
was een groot gebrek aan radio-ontvan
gers en de beschikbare elektriciteit
was streng gerantsoeneerd. Niettemin
ging het bericht over de „nieuwe om
roep" als een lopend vuurtje door de
bevrijde steden en dorpen van de zui
delijke provincies.
Een vreemde gril van het lot heeft
gewild, dat degenen, die deze zender
hadden vervaardigd, door de Duitse be
zetter op dit idee waren gebracht. In
de eerste meidagen van 1940, toen de
capitulatie nog geen feit was, drongen
zij namelijk het natuurkundig laborato
rium van Philips in Eindhoven binnen
en verlangden van het dienstdoende
personeel, dat binnen een uur een zen
der zou worden gebouwd, die ze, naar
ze verklaarden, nodig hadden „voor de
Koude oorlog in de verwarming
De kolenproducenten dachten in de
na-oorlogse jaren eenvoudig niet aan
propaganda. Waarom zouden ze het
trouwens wel gedaan moeten hebben?
Hun produkten werden grif en tegen
goede prijzen verkocht. Met het uit
blijven van de kolenpropaganda, waar
aan op dat moment niet de minste
behoefte bestond, daalde ook de be
langstelling voor het verbeteren van
de kolenstooktechniek.
Bij de strijd tussen de twee voor
naamste verwarmingsbrandstoffen:
olie en kolen, heeft de olie een dui
delijk winstpunt behaald.
In de rubriek „Voor de Huisvrouw"
laat het nauw aan de kolen verwante
personeelsblad van de Oranje Nas-
saumjjnen te Heerlen (september
nummer) in de begroting voor de
uitzet van trouwlustigen immers
royaal de mogelijkheid open voor
het aanschaffen van eenOLIE-
haard.
De olie daarentegen, toen de aanval
lende partij, besteedde juist wel veel
aandacht èn aan de propaganda èn
aan de stookteohniek. De resultaten
zijn niet uitgebleven. De oliestook
heeft op vele plaatsen de kolenstook
'iiiiiiiUHiiiiiniiiiiiiiiimuiiimiiiuiiii»iii,ii"iH!lMiiiMMiu
'UllllllllUlllHIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIHIlHHHIHHIHHHI
Verdrongen en wat erger is, althans
Voor de kolen, de idee heeft in brede
kringen van de bevolking post gevat,
dat een olieverwarnting economischer
is dan een ko|en verwarming. Een op
vatting, welke van de zijde van de
holen weinig tegenkanting ondervond,
zolang de vaste brandstoffen nog niet
biet afzetmoeiiykheden te kampen had
den. Dit verklaart wellicht, waarom
de opmars van de olie als brandstol
v'oor verwarmingsdoeleimlen niet werd
gestuit. Een opmars, welke eyep goed
'n de Mijnstreek als elders in ons land
succesvol verliep, zo zelfs dat mijnin
genieurs er niet bet. minste bezwaar
in zagen om thuis van kolen- op olie-
stook over te stappen.
Inmiddels is deze situatie, onder
invloed van de moeilijkheden op de
kolenmarkt, grondig gewijzigd. De
kolenproducenten, voor wie de olie,
naast langlopende contraeten van
Amerikaanse kolen en abnormaal
zachte winters, een van „de hoofd
schuldigen" van de huidige kolen-
crisis is, blijven thans niet langer
meer onberoerd onder het verder op
rukken van de olie en met name
slaan zij met lede ogen elke ver
meerdering van het aantal oliestook-
instaflaties in de Mijnstreek gade.
Om te voorkomen, dat een al te
grote olie-opmars schade zal gaan
toebrengen aan dat gedeelte van de
markt, dat de kolen voor zich willen
behouden, hebben ook de kolenpro
ducenten hun toevlucht gpnomen tot
het strijdmiddel dat propaganda heet.
Tijdschrift voor de kolen
In het kader van deze propaganda
blogen wij ook het pas rjQor de st.gat.s-
bjijnen in Limburg uitgegeven nieuwe
tijdschrift zien, dat geheel gewijd is
&an de moderne kolenverwarming. De
artikelen, welke in dit voortaan om de
örie maanden verschijnende blad zijn
°Pgenomen, vormen één groot pleidooi
v'oor de kolenstookverwarming. De ge
gevens zijn grotendeels gebaseerd op
de bevindingen van kolenstookdeskun-
digen, die er in geslaagd zijn. uit
zonderlijke kolen verwarmingsinstalla
ties te bouwen. Mogen we de betrok-
hen deskundigen geloven, dan is de
hoienstooktechniek in de laatste jaren
z°danig vooruitgegaan, dat de op
bioeilijk stookbare ketels gebaseerde
stelling, ais zou het .seizoenrendement
van oneketels een stuk groter zijn dan
dat van kolenketels, rustig naar het
ïJJk der fabelen verwezen kan worden-
Proeven in Duitsland en Zwitserland
tfenomen, hebben volgens hen aange
toond, dat het rendement van de mo
derne kolen- en cokesketels beslist niet
slechter is dan b;j de olieketels.
Kolen zijn „modern
altijd naar het oordeel van de kolen-
stookdeskundigen, de vroegere bezwa
ren ten aanzien van het optreden van
stof en vuil een groot euvel bij de
oude met de hand gestookte ketels
worden ondervangen, evenals ten aan
zien van het afvoeren van de slak. Wat
de investeringen betreft voor de bouw
van kolenopslagruimten. zijn deze
zegslieden van mening, dat hiervoor
geen extra kosten nodig zijn, wanneer
bij de bouw van woningen en grote
panden maar tijdig rekening wordt ge
houden met het aanbrengen van ko-
lenstookinstallaties.
In de praktijk wordt meestal pas
aan de verwarming gedacht op het
moment, waarop de nieuwbouw ge
reed is. Maar hoogsj zeiden wordt,
volgens de verwarmingsdeskundigen
van de mijnen, door cje bouwers een
serieuze vergelijking gemaakt tus
sen de kostenbegrotingen van resp.
olie- en kolenstook. Wanneer dit wel
zop gebeuren, dan verwachten zij
stellig, dat de kolen het in vele ge
vallen van de olio zouden winnen.
„Geen last van een crisis
Vele mensen, zo menen de pleitbe
zorgers voor kolenveFvvarmingen, base
ren hun voorkeur voor olie vaak uit
sluitend en alleen op het wankele fun
dament van „willen meegaan met de
mode.' Een „modegril", zo laten Hl
hierop waarschuwend volgen, welke
menig oliestoker nog wel eens duur te
staan zou kunnen komen tijdens een
eventuele oliecrisis. Een nieuw pro-
kolen-argument is hiermee aan de ko-
len-oliediscussle toegevoegd, want .al
dus betogen zü verder, van oliecrisis
sen heelt een kolenstoker geen last,
omdat z«n Urandgtofvoorz jening veilig
gesteld is, dank zij de koieiivoorraden
111 zijn eige" land.
Dit argument is onlangs ook een
van de motieven geweest, waarom het
St.-Jozefziekenhuis te Heerlen kortge
leden een m0fierhe kolenverwarming
heeft aangeschaft. Een installatie,
waarop de verwarrningstechnici van
de mijnen niet weinig trots ziin, om
dat de zeven volautomatisch werken
de kolenketels een maximaal stook-
cqmfort waarborgen Voor de bedie
ning van deze verwarmingsiijstallaties
is al evenmin als bij de oliestookke-
tels een stoker in overal] vereist. „Een
arbeider jn smoking kan deze centra
le verwarming bedienen."
„Kolen vragen meer geld"
Zonder iets te willen a£do,eh aan
de prestaties van de kolepver-
warmingsdeskundigen met betrek
king tot de sterk gemoderniseerde
en verbeterde kolenketels, zijn de
voorstanders van oliestook toch de
mening toegedaan, dal hun verwar
mingsprocédé oyer het algemeen
economischer is dan dat van hun
„tegenstanders"Kolenstookinstalla-
ties, zeker wanneer die toegerust
•W; ii-'p"
'ï-
verbinding met de oprukkende Duitse
troepen".
Met behulp van de aanwezige appa
ratuur was het inderdaad mogelijk ge
weest, aan het bevel te voldoen. Maai
de Duitsers kregen, natuurlijk, hun zen
der niét.
Voor het personeel van Philips was
het Duitse verzoek intussen aanleiding
om eens ernstig te gaan nadenken óver
de bouw van een grotere zender, waar
mee men Hilversum te zijner tijd zou
kunnen vervangen, want iedereen was
ervan overtuigd, dat de bezetters bij
een eventuele aftocht de installaties in
het Gooi zouden opblazen.
Onder Duits toezicht
Pas in 1941 begon het terloops geop
perde plan concretere vormen aan te
nemen. De uitvoering ervan viel echter
niet mee, want door het natuurkundig
laboratorium dwaalde een Duitse ma
joor rond, luisterend naar de naam El-
lerich, die voortdurend speurde naar
alles, wat illegaal zou kunnen worden
gedaan met de beschikbare kleine zen
dertjes. Zelfs voor het gewone werk
waren speciale vergunningen nodig en
nog heden ten dage kan aan de be
langstellende bezoeker de label worden
getoond, waarbij majoor Ellerich toe
stemming gaf om te werken met een
zender, die in werkelijkheid een onder
deel was van de apparatuur, waarmee
later de dagelijkse programma's van
Herrijzend Nederland de ether ingin
gen.
Omstreeks het midden van 1942 kwa
men vertegenwoordigers van de onder
grondse O(rde) D(ienst) bij de vervaar
digers, die de zender al bijna klaar had
den, met de vraag of in het laboratori
um een „..zender zou kunnen worden
gebouwd. De vragenstellers werden in
gelicht en tegelijkertijd deden zij, een
toezegging, dat zij zouden zorgen voor
antennemateriaal en energie. Het leeu
wenaandeel in de bouw heeft de heer C.
A. Gehrels gehad, die een jaar na be
ëindiging van de werkzaamheden
overigens om heel ander illegaal werk
werd gearresteerd en naar een con
centratiekamp overgebracht, waar hij
kort voor de bevrijding van Nederland
overleed.
Dolle Dinsdag
Op Dolle Dinsdag, de onvergetelijke
6e september 1944, wilden enkele mede
werkers van het natuurkundig labora
torium de antenne al bevestigen. Dit
onberaden plan is niet doorgegaan. Ge
lukkig, want enkele dagen later keer
den de aanvankelijk gevluchte Duitsers
terug en op 16 september arriveerde
een aantal SS-ers onder leiding van
technisch onderlegde officieren om het
laboratorium te plunderen. Alles van
waarde werd klaargemaakt om per
vrachtauto of per trein oostwaarts te
worden vervoerd Deze opzet kon ech
ter gedeeltelijk worden verijdeld en ook
de zenderruimte werd niet ontdekt, om
dat de toegang via de centrale werk
plaats kunstig met kartonnen dozen
was gecamoufleerd, waardoor de Duit
sers in de waan werden gebracht, dat
de „technische wereld" daar ophield.
De zender bleef verborgen en de groot
scheepse landing van geallieerde para
chutisten verhinderde verdere roof. Op
18 september 1944 was de stad Eindho
ven van vijanden gezuiverd.
Als etherpiraat
Precies elf dagen later draaide de
zender proef op een golflengte van 420
meter vlak naast de zender Hilversum
II op 415 meter. Daar de beide Hilver-
sumse zenders nog in de lucht waren,
bleef er niets anders over dan ais een
etherpiraat te vrijbuiteren en een wille
keurige golflengte te kiezen, hoewel
men daar officieel geen recht toe had.
Op maandag 2 oktober werd de zen
der voor de laatste maal beproefd. De
aankondiging luidde: „Hier is Herrij
zend Nederland, de zender op vrije va
derlandse grond op golflengte 420 me
ter, met een proefuitzending voor alle
Nederlanders in bevrijd of nog bezet
gebied".
Voor hen, die zo maar een Neder
landse zender „uit de lucht hoorden
vallen", is dit een even vreemde als
onvergetelijke gewaarwording geweest.
Op dinsdag 3 oktober 1944 werd offici
eel met de uitzendingen begonnen. ol-
maakt waren de uitzendingen nog aller
minst. Na een paar uren in de licht te
zijn geweest, raakte een omvormer de
fect. Een paar dagen later woei de an
tenne van het dak. Door de microfoon
werd nog al eens gefluister opgevangen,
dat eigenlijk niet voor de buitenwereld
was bestemd en de Weergavekwaliteit
van de piatenprogramma's liet te wensen
over. Maar uit de binnenkomende be
richten bleek, dat er naar tie zender
werd geluisterd. De oproep aan Radio-
Oranje met het verzoek om luisterrap
porten te zenden, bleef echter onbeant
woord. De zender was blijkbaar niet op
800 kilometer atstand te horen. Maar
de smalende opmerkingen uit Hilver
sum over liet Eindhovense zendertje
leverden liet bewijs, dat er in het nog
bezette gebied werd geluisterd. Midden
oktober bracht een nieuwe en hogere
antenne uitkomst. Zelfs Londen meld
de toen een goede en duidelijke ont
vangst.
Energie-probleem
In bevrijd Eindhov en ontbrak hei nog
aan veel, bijvoorbeeld aan elektriciteit.
Het duurde dan ook niet Jang. of
de stroomvoorzienjngsautoriteiten kwa
men met het verzoek het programma
in de avonduren tijdelijk te onderbreken,
omdat via een groot aantal ontvangtoe
stellen. die een hoog verbruik hadden,
druk naar de zender werd geluisterd.
De belasting van het net nam daardoor
zodanig toe. dat ernstige storingen en
zelfs het uitvallen van de zender waren
te vrezen. Tot een onderbreking is het
echter niet gekomen. Wél werd de luis
teraars herhaaldelijk verzocht, tijdens
de uitzendingen het licht uit te doen.
Niettemin bleef het net veel te hoog be
last met als gevolg, dat een luisterver
bod voor de tijd na vijf uur 's-middags
werd uitgevaardigd. Overtreding hier
van kwam menige Eindhovenaar bij
controle op afsnijding van zijn stroom
te staan.
Nieuw ontvangertje
Door Philips werd toen een ontvan
gertje ontwikkeld, dat slechts 6 watt ge
bruikte. Aanvankelijk waren de berich
ten over de ontvangst goed, maar al
spoedig kwamen klachten binnen, die
leidden tot het besluit om op 435 meter
te gaan uitzenden. Deze wisseling van
golflengte is Herrijzend Nederland bij
na noodlottig geworden. Op de zondag
avond vlak vóór Kerstmis belde de
„Chief Signals Officer" uit het hoofd
kwartier van de 21e legergroep in Brus
sel op en eiste onmiddellijke terugkeer
naar de vroegere golflengte van 420 me
ter. Aangezien deze golflengte onbruik
baar was. bleef er niets anders over
dan de uitzendingen stop te zetten.
Drie kwartier nadat dit was gebeurd,
belde de „Chief Signals Officer" op
nieuw ujt Brussel en gaf toestemming
om de uitzendingen te hervatten, mits
de zender twee meter zou „opschuiven"
naar 437 meter en mits onmiddellijk
een officiële aanvraag om goedkeuring
bij de autoriteiten zou worden ingezon
den. En zo ging na niet meer dan 50
minuten onderbreking Herrijzend Ne
derland de ether weer in.
De Britse beeldhouwster Barbara
Hepworth heeft de hoofdprijs tter
waarde van ca 38.000 gulden» voor alle
categorieën gekregen op de vijfde biën
nale van plastische kunst, die het mu
seum voor moderne kunst te Sao Pauk»
(Brazilië! heeft georganiseerd.
De internationale iury van achtien
man kende voorts o.a. een prijs toe
aan Karei Appel.
Advertentie
zijn met toevoerregelaars en stofaf-
zuigers, zijn duurder, zo redeneren
zij op hun beurt, dan oliestookinstal-
laties. Voorts wijzen zij op de voor
delen van oliei, welke nooit geheel
door kolen kunnen worden ge
ëvenaard, t.w. stofvrije brandstof,
kleine opslagruimte, geen slak, ge
makkelijke bevoorrading, grote op-
stooRsneiheid, geringer aantal
schoonmaakbeurten van de ketels,
hogere graad van automatisering,
etc.
De minder bij de verwarmingstech
niek van beide brandstoffen geïnteres
seerden brengen bij de huidige dis
cussie rond de verhouding kolen-olie
altijd een ander min of meer „anti
olie-argument" ter sprake namelijk
het gevaar voor minder werkgelegen
heid in bet mijnbedrijf. Hel ligt voor
de hand, dat dit argument vooral ge
hanteerd wordt door de verantwoorde
lijke leiders in de mijnindustrie. De
huidige moeilijkheden op de kolen-
markt, zo betogen zjj voor en na, ac
centueren de ongelijkheid in concurren-
tie-voorwaarden, die voor de energie
bronnen: kolen en olie, gelden. Nodig
achten zij daarom de instellin van
een zodanige energi'epolitiek, dat de
mijnen daarbij een bepaalde plaats gaan
innemen, waarop een gezonde afhouw
van de aanwezige kolenvoorraden mo
gelijk is. Het uitblijven van regerings
maatregelen, in de vorm yan subsidie
voor kolen of het heiasten van de olie,
zoals thans in andere E.G.K.S.-lan-
den gebeurt ten tijde van laagcon-
Bovendien zijn zij van mening, dal
■jet stoken van vaste brandstoffen mo
dern blijft, mits gebruik wordt ge
haakt van hedendaagse installaties,
Bestookt met de juiste soort kolen.
laars en^afzuiginstallatie^kuMen,1 Iwg Voor u alleen maar kolen, voor de brandstofjenhandelaar antracietnoten II.
Via de haven te Stem, de belang-
rijkste overslagplaats van de Staats
mijnen, worden miljoenen tonnen
kolen per jaar naar alle delen van
ons land en het buitenland verzon
den. De laatste jaren is de scheeps-
tonnage aantienlijk gedaald, aange
zien grote Voorraden onverkoopbare
kolen op de havencomplexen wor
den opgeslagen.
pel
In
een hachee jplaske Ht'lSAPOTHF.
[isigheid bi
kou.
laar
in
l'OTHFJEK
rsR
ogist.
Mi-ENK'S POEDLRS helpen! Er ztin
Mcenk's Pooder^fll&i hoofdpijn, kies
pijn. hoesi, griij. JBarrhee, influenza,
rheumatiek, koortsjjpcid bij gevatle kou,
periodieke pijnen euz. enz. Verkrijgbaar
in etuis mei 6 iwders maar ook in
een handige plastic HUISAPOTHEEK
(met 6 verschillende etuis a 6 poeders),
zonder prijsverhoging. Vraag uw drogist
pcriopj^niCT fS<P ijrkBjgbaa;
in etsis Vftl^WilfeRMkraiok in
es^r» knnJ.,.t> UI I1C DATUCT V
junctuur, en daarnaast de grote rege
ringsbemoeiing ten tijde var) hoogcon
junctuur, wordt in de kringen van de
Limburgse mijnindustrie, gevoeld ais
een „hinken op twee gedachten", het
geen niet erg bevorderlijk wordt ge
acht voor de gewenste stabiliteit voor
het mijnbedrijf.'
Deze uitlatingen impliceren overi- I
g*ns niet, dat de oüe reeds „slacht
offers" in de mijnindustrie zou hebben
gemaiikt. Optimistisch en humoristisch
als de Limburgse mijnwerkers zijn,
zien zij de toekomst nog altijd hoopvol
tegemoet, zeker wanneer het idee van
een groot^bouwondernemer in de Mijn
streek: ,jgeen woningen meer met du
re schoorstenen en installaties, maar
allemaal voorzien van elektrische
draad verwarming", in vervuiling gaat.
COR BÉRTRAND
De president van Indië heeft deze
wyek de eerste televisiezender van In-
dié in gebruik gesteld. De apparatuur is
geleverd dooi de Unescq, de Verenigde
Staten en Philips. Voorlopig zullen
slechts experimentele uitzendingen wor
den verzorgd. Over enige tijd zal twee
maal per week gedurende twee uur wor
den uitgezonden. In clubs, bibliotheken,
onderwijsinstellingen en ziekenhuizen
zullen dan ontvangtoestellen worden
geplaatst.
ZONDAG 20 sept., 18e zondag na Pink
steren; eigen mis; 2 geb. H.H. Eustacluus
en gez.; credo; pref. van de H. Drie
eenheid; groen. MAANDAG: H. Mattheus.
apostel en evangelist; eigen mis; credo;
pref. van de apostelen; rood. DINSDAG:
H. Thomas van Villanova, bisschop-belij
der; mis Stgtuit; 2 geb. H.H. Mauritius
en ge?.; wit. Roermond: H.H. Mauritius en
gez., martelaren; eigen mis; 2 geb. H Tho
mas; rood. WOENSDAG: H. Linus, paus-
martelaar; mis Si diligis; 2 geb. H Thecla:
rood. DONDEKDAG: O. L. Vr. ter Slaven:
eigen mis; credo; pref. van O. L. Vr.; wit
VRIJDAG: Mis van zondag: groen. Roer
mond: H. Maternus, bisschop-belijder:
eigen mis; wit. ZATERDAG: Mis van O. L
Vr. op zaterdag; 2 geb. H.H. Cypnanus en
Justina; pref. van O. L. Vr.; wit. ZONDAG
27 sept.: 19e zondag na Pinksteren; eigen
mis: 2 geb. H.H. Cosmas en Damianus;
credo; pref, van de H. Drieëenheid; groen.
Leven zonder water is
niet mogelijk. Lagere
dieren bestaan bijna
geheel uit water en leven
in de zee of binnenwate
ren. Het bekendste voor
beeld is de amoebe, een
eencellig minuscuul „dier
tje", dat in het water leeft,
daardoor geheel is omge
ven en er zijn voedsel
uit opneemt. Het is een
klompje protoplasma, een
gelatineuze substantie van zeer inge
wikkelde Samenstelling met een kern.
Hogere organismen zijn opgebouwd uit
meerdere cellen, waarbij een differen
tiatie in vorm en functie van de cellen
is opgetreden.
Het menselijk lichaam bestaat uit
vele miljoenen cellen die groepsgewij
ze zeer verschillend zijn van vorm en
geheel onderscheiden taken hebben.
Maar ook het menselijk lichaam be
staat nog voor bijna driekwart uit wa
ter Het lichaam van een volwassene
van 70 kg bevat rond 50 liter water.
Het watergehalte van de weefsels loopt
uiteen van 80% (hersenen) tot 20 a
30% (botten) Het protoplasma van elke
cel heeft onder normale omstandighe
den een voor die celsoort min ot meer
constante samenstelling respectievelijk
watergehalte. dat samenhangt met de
functie van die cel. Het is niet moei
lijk in te zien dat de beencellen voor
de uitoefening van hun taak minder
water nodig hebben dan darmwand-
eellen, welke zijn ingeschakeld bij de
spijsvertering en een veel intensievere
stofwisseling hebben. In een darm-
wandcel zal het watergehalte ook ster
ker variëren dan in een beencel, af
hankelijk van de activiteit van die cel
op een bepaald ogenblik. De celwand
is doorlaatbaar voor water en enkele
daarin opgeloste stoffen, waardoor een
uitwisseling van voedingsstoffen, af-
scheidingsprodukten en afvalstoffen,
kortom de stofwisselingsprodukten,
kan plaats vinden.
leeds in de vorige eeuw is men tot
het inzicht gekomen dat veruit de
meeste lichaamscellen, evenals de een
cellige amoebe door water zijn omge
ven: milieu-interieur, zoals Claude
Bernard, een Frans onderzoeker in die
tijd, het uitdrukte. Vanzelfsprekend is
dit geen zuiver water, want allerlei
stoffen zijn in dit water opgelost of
vormen er verbindingen mee.
Het bloed stroomt n de bloedvaten
naar alle lichaamsdelen. Het bloedvat
stelsel vertakt zich als een boom. De
fijnste bloedvaatjes, de microscopisch
kleine haarvaatjes, hebben een dunne
wand, waardoor vocht kan passeren
naar de weefselspleten (het milieu
interieur) Op zijn weg naar de
lichaamscellen moet het water dus ver
schillende membranen passeren (de
darmwandoel en de wand van het
haarvat) om uit de darm in het bloed
Om u een indruk te geven van de
intensiteit van de waterhuishou
ding in ons lichaam nog enkele
cijfers. Gemiddeld gebruikt een mens
ongeveer 2tz liter water per dag: 1'?
liter drank en 1 liter in het „vaste"
voedsel. Voorts komt in het lichaam
ruim L liter water 'rij als verbran-
diugsprodukt. Zoals u wei weet komt
bij elke verhranding water vrij In de
kachel verdwijnt het vocht met de rook
door de schoorsteen. Bij een i olie-
kachel zonder tfvoer zal al het vocht
in het vertrek komen (per liter olie
te geraken. Dan wordt het water, een
deel van de bloedvloeistof geworden,
meegevoerd om op een of andere plaats
weer een haarvatwand te passeren en
aldus de bloedbaan te verlaten. Via de
weefseispleten komt het dan in con
tact met alle lichaamscellen die uit het
vocht kunnen halen wat van hun ga
ding is. Vanuit de -eefselspleter kan
het vocht weer terug naar de bloed
baan, maar een deel wordt opgevangen
in fijne kanaaltjes die het weefselvocht
via een apart vaatstelsel tenslotte weer
in de bloedbaan brengt Ondertussen
is er een voortdurende uitwisseling
van stofwisselingsprodukten van en
naar de organen die een functie heb
ben bij het verwerken van de aange
voerde toffen; de lever is hiervan een
van de voornaamste.
Dank zij de selectiviteit van de ver
schillende celmembranen zijn de on
derscheiden lichaamscellen in staat om
alleen die stoffen uit te zoeken, welke
vooi dë betreffende cel van betekenis
zijn en wordt de 'O sterk uiteenlopen
de samenstelling van de cellen ver
klaard
Men onderscheidt wel 3 voehtsyste-
men in het lichaam het plasma (3',-i
liter, in de bloedbaan), het vochi in dê
weefselspleten (11L liter, lijkt op
plasma) en het vocht jn de cellen (35
liter, zeer verschillend van samenstel
ling) In totaal dus 50 liter.
een titer water!) Die 2'a liter water
raken wij weer kwijt als urine (l1^
liter) en de rest via c!e longen, de huid
en met de ontlasting.
In het lichaam gaat het om veel gro
tere getallen. Van de reeds genoemde
voortdurende vochtuitwisseling tussen
de verschillende weefsels is die in de
nieren zeer indrukwekkend. Per dag
(24 uur) wordt door de nieren 170 liter
bloed gefiltreerd; hiervan wordt 1L
liter als urine uitgescheiden en dus
168 L liter vocht teruggeresor beerd
naar de bloedbaan.
Door de klieren van het maagdarm
kanaal wordt per dag een kleine 10
liter spijsverteringssappen afgeschei
den (speeksel, darmsap, gal enz.). Sa
men met het water uit het voedsel
wordt deze niet geringe hoeveelheid
weer bijna volledig teruggeresorbeerd.
Met de ontlasting verlaat normaliter
niet veel meer dan 100 m) water het
lichaam: een te verwaarlozen hoeveel
heid. die evenwel rterk kan toenemep
bij darmontstekingen, diarree. De zieke
moet tan extra vee] drinken om het
abnormaal grote vochtverlies te com
penseren. Ook de gezonde mens doet
er trouwens verstandig aan royaal te
drinken. Bij sommige mensen leeft nog
de merkwaardige opvatting dat veel
drinken niet gezond zou zyo.
