Nieuws uit stad en omtrek
De Waterstaatswerken en de
Deltawet
Terugblik naar het jaar
Hoe onze stad een eeuw
geleden reilde en zielde
1859
OVER DE DAM
Overleg
over de waterkeringen
Schiedams
Schiedammer bouwde
dok met tanker
Gcntr/fuge..,\
DE MOL JANSEN
Schiedamse Jeugdraad
en Doe open'
Pelikaan-eiland voor de
Katholieke Kring
Een afscheid en een
benoeming
Straten naar musici
genoemd?
R.-K. DANSSCHOOL
M. L. MULDERS
R.-k. EHBO St. Liduina
afd. Ketliel
Kosteloze inentingen
BURGERLIJKE
STAND
DONDERDAG 7 JANUARI 1960
Men heeft in Amsterdam druk
Daar moeten we eigenlijk biy
Bouwmaterialen: 20.000
lucifers en plasticlijm
Bij het r.-k. Parochieel
Armbestuur-Commissie
Armenzorg
SUCCES AGENDA'S
Schielands Hoge Zeedijk
Dijkring IJsselmonde
.K.N.V.B. AFD. ROTTERDAM
e is
Damwachter
A..S. zondag 10 januari
aanvang les
MUSIS SACRUM
sdiieJamsctie courant
Rederijkerskamer
®®argumenteerd en gedebatteerd over de
yialecten van Mokum en Rotterdam.
frof. Rogier, de Rotterdamse hoogleraar
wam praktisch tot de conclusie, dat er
e'genlijk geen Rotterdams dialect be
gaat. Wat men met nog een beetje goede
^'1 een Rotterdams dialect kon noemen,
jferloor zijn bakermat door het bombar
dment, waardoor de oude kern van Rot
terdammers naar alle windrichtingen
^erd verspreid.
.Nu kon men daar inderdaad bepaalde
Uitdrukkingen horen, alsrpede een uit
braak waarnemen, die men weieens Rot-
erdams heeft genoemd. Maar wie door
®ns land zwierf en speciaal op de eilan
den en in Zeeland, merkte daar tot zijn
Verbazing menigmaal dat veel, van het-
Seen voor echt-Rotterdams versleten
^erd, ook daar voorkwam.
Nu, van Schiedam kan eigenlijk het-
*elfde gezegd worden, al is weieens ge
probeerd, iets in het z.g. Schiedamse
dialect te schrijven. Voor zover we hebben
gunnen nagaan, heeft er nooit een echt
ehiedams dialect bestaan.
0th zijn, als we bedenken, dat prof. Ro
gier van het vermaarde Rotterdamse
•.Boefje" zegt, dat het Amsterdams, sprak
j Natuurlijk, er zullen er nog wel blijven,
r1® "beweren, dat je direct kunt horen of
iemand Schiedammer, Vlaardinger of
Rotterdammer is (ja hoar) maar we hou-
de ons toch maar bij prof. Rogier, die
?an Amsterdam de eer overlaat, de enige
Nederlandse grote stad te zijn, met een
ïlgen, typisch dialect,
v Nu, het klinkt misschien als een taal
kundige ketterij, doch wij voor ons per-
,,°°nlijk hebben nimmer grote bewonde-
;'ng gekoesterd voor dialecten en be
lhouwen die als een verbastering en een
farming van de algemeen beschaafde
^gangstaal, alle dialectschrijvers ten
EPijt.
We BEGRIJPEN HEEL GOED, dat we
J°or deze uitspraak een oorlogje riskeren
et „It Heitelan", dat trouwens groot
®aat op een eigen taal en de benaming
balect voor het geliefde Fries verre
h verontwaardigd van zich afwijst.
.Maar men zal zich toch kunnen voor
dellen, dat we er niet om treuren, dat
A geen echt-Schiedams bestaat, er
let-hts gesproken kan worden van diver-
invloeden, door elementen van buiten
he omgangstaal uitgeoefend, aange-
met een aantal archaismen.
Dies behoeven we ook niet er om te
j, eUren, dat de oude binnenstad zo lang-
Jhtïerhand weggesaneerd wordt en dus
eek zg' echt-Schiedams evenals het zg.
Jbt-Rotterdams zijn bakermat aan het
Reeds vele knutselaars gebruikten af
gebrande lucifers om er hun fantasie mee
bot te vieren bij het vervaardigen van
allerlei dingen en voorwerpen. Onze
stadgenoot J. van Suylekom heeft kans
gezien in ongeveer vier maanden tijd een
droogdok met tanker in elkaar te knut
selen, waarbij hij zo om en nabij 20.000
van deze strijkhoutjes heeft gebruikt.
Bij ruwe schatting heeft hij er 500
werkuren aan besteed en zijn werkstuk
is een natuurgetrouw miniatuur gewor
den van een dok met super-tanker. Zelfs
de kleinste onderdelen, zoals kraanwie-
len zijn op kunstige wijze en met een
eindeloos geduld van stukjes lucifershout
gemaakt. Alles wat er aan een echt dok
cn tanker beweegbaar is, draait en loopt
ook aan dit fraaie werkstuk. Jan v. Suy
lekom noemde het dok „Sara Maria",
naar de voornamen van zijn echtgenote,
die dit pronkstukje onder zijn bezige vin
gers heeft zien groeien.
Dok en tanker staan in de etalage van
een der winkels in de Passage tentoon
gesteld. Hij of zij die wil weten wat knut
selen is, moet maar eens een kijkje gaan
nemen.
jqVOOR'n moderne
LANGE KERKSTRAAT 66
TELEFOON 68570
In februari en maart a.s. wordt een
actie gehouden „Doe Open" in het kader
van de groots opgezette campagne voor
het Wereldvluchtelingenjaar 19591960,
aldus een schrijven van de Nederland
se Jeugd Gemeenschap uit Amsterdam.
Het is de bedoeling een plaatselijk jeugd-
comité in het leven te roepen met ver-
tegenwoord)gers(sters) van jeugdorgani
saties, sportverenigingen en scholen. De
leden van het comité mogen niet ouder
zijn dan 25 jaar.
De verwachting wordt uitgesproken
dat de 2.500.000 jongeren van 12—25 jaar
die Nederland telt, aan deze actie deel
nemen. Het bestuur van de Schiedamse
Jeugdraad wil zo snel mogelijk een
plaatselijk jeugdcomité aanstellen. Het
nodigt daarvoor belangstellenden uit voor
een vergadering op vrijdagavond 15 janu
ari in de Jeugdhaven Lange Haven 129,
aanvang half acht.
Mej. Tini Ruiven, die in de vluchte
lingenkampen in Ohmstede bij Olden
burg in West-Duitsland is geweest en lid
is van het Nederlands Comité zal de actie
toelichten.
Wij herinneren er hiermede aan, dat he
denavond in het Passage-theater voor de
leden van de Katholieke Kring het blij
spel „Pelikaan-eiland" gegeven wordt.
Het is een stuk van de bekende Engelse
schrijver J. B. Priestley en het wordt op
gevoerd door de toneelgroep Puck onder
regie van Walter Kous. De hoofdrollen
worden vervuld door Eric van Ingen, Wim
v. d. Brink, Nel Koppen en Jan Grefe.
De decors werden vervaardigd door Hep
van Delft. Het stuk speelt zich af op een
onbewoond tropisch eiland. Het heeft el
ders reeds herhaaldelijk volle zalen ge
trokken.
Gisteravond heeft in een intieme bijeen
komst de 'heer F. van de Laarschot af
scheid genomen als lid van de commissie
armenzorg van het r.-k. Parochieel Arm
bestuur, terwijl in zijn plaats werd ge
ïnstalleerd mevr. E. Schuller-Vincent. De
voorzitter, de heer J. Breve, heeft tot het
scheidende bestuurslid hartelijke woorden
van dank gesproken, waarin een grote
waardering vervat was voor het vele
werk, door de heer Van de Laarschot ge
durende tal van jaren verricht.
Hij heette hierna het nieuwe lid welkom,
het eerste vrouwelijke lid hier ter stede
van het armbestuur, waarin ze namens
de Singelparochie zitting genomen heeft
als opvolgster van de heer Van de Laar
schot. De bisschoppelijke commissaris,
pastoor L. J. M. Beekman O.P., heeft
eveneens de scheidende heer Van de
Laarschot dank gezegd en woorden van
welkom tot mevr. Schueler-Vincent ge
sproken.
PASSAGE
SCHIEDAM
ZU ID - HOLLANDSCH E
KANTOORBOEKHANDEL
De Henry Dunant", het Rode-Kruisschip
dat in de zomer weektochfen met chro
nische zieken maakt door Nederland,
ligt momenteel bij scheepswerf De Jong
aan de Wilhelminahaven. De kapitein,
de heer M. Poot, vertelde, dat dank zij
de vergrote capaciteit het volgende sei
zoen, dat h april a.s. begint. 1950 per
sonen zullen kunnen genieten van een
onvergetelijke reis, tegen 1500 in 1959,
dit mede dank zij de vergrote accommo
datie. Begin volgende week is de verbou
wing gereed.
De in artikel 5 van de Deltawet ge-
eiste afzonderlijke wet, waarin o.a. het
rijksaandeel geregeld moet worden in de
kosten van de uitvoering van de Delta
werken door waterschappen, is nog niet
tot stand gekomen. In de maand juni
van 1959 hebben Ged. Staten o.m. dien
aangaande zich gewend tot de minis
ter van Verkeer en Waterstaat. Zij we
zen daarbij op de onzekerheid, die nog
steeds bestaat ten aanzien van de vo-
renvermelde rijksbijdrage en drongen
ten sterkste aan op spoedige totstand
koming van de door de Deltawet geëiste
bijdrageregeling. Uit het juist dezer da
gen ingekomen antwoord van de minis
ter blijkt, dat deze bewindsman van het
belang dat deze regeling spoedig tot
stand komt, geheel doordrongen is.
In de loop van de laatste 10 jaren is
een vrij groot aantal polders, die water
staatkundig gemeen lagen of tot één
bemalingsgebied behoorden, samenge
voegd. In dat tijdvak is het totaal aan
tal polders en waterschappen met 80 ge
daald. Het streven is erop gericht, met
soortgelijke samenvoegingen voort te
gaan.
Het toekomstige tracé voor Schielands
Hoge Zeedijk door Rotterdam is ont
worpen langs Hudsonstraat en Westzee
dijk. De plannen daarvoor zijn nog in
voorbereiding; in dit stadium kan de
omvang van een onteigening ten behoeve
daarvan nog niet worden overzien. Zo
dra de plannen voor zodanige waterke
ring als Deltawerk zijn goedgekeurd en
voor de uitvoering daarvan panden zul
len moeten wórden onteigend, zal de
daarbij wettelijk te volgen procedure
kunnen worden aangevangen. Ged. Sta
ten zijn bereid te zijner tijd een snelle
behandeling te bevorderen.
Bij informatie is gebleken, dat bij het
waterschap De Dijkring IJsselmonde om
legging van de hoofdwaterkering aldaar
wordt óverwogen. Gezien de bestaande
bebouwing op de hoofdwaterkering ter
plaatse zijn aan verbetering van die wa
terkering balwaren verbonden. Over
leg tussen de'rijkswaterstaat, het water
schap en de gemeente Rotterdam, zou.
naar wordt medegedeeld, hebben geleid
tot het voornemen, een nieuwe water
kering te maken dicht achter de be
staande hoofdwaterkering, zodanig, dat
die nieuwe waterkering gecombineerd
wordt met de grondophogingen, vereist
voor de aansluiting van IJsselmonde aan te
bouwen brug bij Van Brienenoord. Zou
dit werk, als onderdeel van de Deltawer
ken, tot uitvoering komen, dan dient het
ontwerp krachtens artikel 2, lid 4. van de
Deltawet door de minister van Verkeer
en Waterstaat te worden vastgesteld en
vervolgens aan de goedkeuring van Ged.
Staten worden onderworpen ingevolge
artikel 33 van de Waterstaatswet 1900.
Van een vaststelling door genoemde mi
nister is niets bekend; de bedoelde goed
keuring is niet aangevraagd. In dit sta
dium hebben zij daarom met deze aange
legenheid nog geen bemoeiingen.
Ged. Staten kunnen nog mededelen, dat
vanwege de provinciale waterstaat niet,
op grond van te hoge kosten, bezwaar is
gemaakt tegen een aanvankelijk over
wogen rivierwaartse omlegging van de
hoofdwaterkering over het hoofd van
IJsselmonde. Voor zoveel nodig merken
zij op, dat te dezen wel onderscheid dient
te worden gemaakt tussen de uitvoering
van de werken voor het verkeer, ter ver
krijging van een aansluiting aan te bou
wen brug bij Van Brienenoord en daar
mede eventueel gedeeltelijk samenvallen
de werken, dienende tot waterkering. Zo
dra de desbetreffende plannen tot omleg
ging van de hoofdwaterkering ter plaatse
het college zullen hebben bereikt, zal het
een onderzoek naar de daarmede samen
hangende waterstaatkundige vraagstuk
ken doen instellen. Naar Ged St. verne
men zijn de werken tot het maken van de
wegaansluitingen aan de brug aanbe
steed. nadat daarover van rijkswege,
voor zoveel nodig, overleg was gepleegd
met het bestuur van het waterschap De
Dijkring IJsselmonde.
Het ligt huns inziens niet op de weg
van de provincie om aan het waterschap
De Dijkring Flakkee financieel de hel
pende hand te bieden. Ged. St. steunen
echter sterk de verzoeken om subsidie,
die het waterschap tot het rijk heeft ge
richt.
Bij de minister van Verkeer en Water
staat is nog onlangs aangedrongen op het
totstandkomen van een regeling voor de
toekenning van schadevergoeding aan
diegenen, wier panden als gevolg van de
dijkverbetering moeten worden afgebro
ken. De minister heeft daarop geant
woord. dat in dezen omtrent het door een
commissie dienaangaande uitgebracht
rapport door hem advies van de Raad
van de Waterstaat is gevraagd.
Afsluiting van de Onde Maas aan de
benedenmond zou, na voltooiing van de
afsluiting van het Haringvliet en het Vol
kerak en de kanalisatie van de Nederrijn,
inderdaad, wanneer er weder een periode
van zeer lage afvoer van Rijnwater zon
komen, een verzouting van het water in
de Brielse Maasboezem voorkomen. Een
ander middel zon ztfn: het inlaten van
zoet water uit het Haringvlietbekken via
het Kanaal door Voorne. Het is echter de
vraag of het water van het Haringvliet
bekken onder alle omstandigheden vol
doende zoet zal zijn.
Behalve belangen van de waterhuis
houding zou afsluiting van de Oude Maas,
een vaarweg naar Dordrecht, ook de
scheepvaartbelangen raken. Het onder
zoek naar het vraagstuk is nog gaande:
eerst nadat het resultaat daarvan te hun
ner kennis is gekomen kunnen Ged. St.
hun standpunt bepalen.
De heer C. J. Segboer bestuurslid van
de afdeling 's-Gravenhage en omstreken
van de maatschappij tot bevordering van
de toonkunst, heeft de gemeenteraad van
Den Haag verzocht drie straten of lanen
te- vernoemen naar drie musici, die van
grote betekenis zijn geweest voor het Ne
derlandse muziekleven in het algemeen
en voor het culturele leven in Den Haag
in het bijzonder. Deze drie musici zijn dr.
Peter van Anrooy, die vele jaren dirigent
is geweest van het Residentie Orkest en
de jeugdconcerten met toelichting heeft
ingevoerd; dr. Johan Wagenaar, die van
1919 tot 1937 directeur van het Koninklijk
Conservatorium is geweest en Arnold
Spoel, die onder meer de Nederlandsche
Vereeniging voor den Volkszang heeft
opgericht.
Voor de KNVB afd. Rotterdam staan
voor zondag 10 januari de volgende wed
strijden op het (inhaal)-programma:
le Klasse A: DOKDilettant; Bloemhof
Steeds Hooger.
le Klasse B: Hurricanes-Florissant OBR
le Klasse C: DemosTOGB; WRW
DJS.
2e Klasse A: GEMSportiefia.
2e Klasse B: SoagPechvogels; Pantser
boysFios.
2e Klasse C: AVO/ZVCGroen Witten.
3e Klasse B; SCR—TSB.
wiitraken is.
Laten we maar algemeen beschaafd
^derlands blijven spreken. Dan kunnen
g elkander toch duidelijk genoeg zeg-
ri,n waar het opstaat, indien zulks no-
Kla<mtsweg 46 - Rotterdam - Tel. 126392
beginners van 6.308.00 uur in
^Nge HAVEN 115 SCHIEDAM
^'inleiding dagelijks: Mauritsweg 46,
f^tterdam of West Frankelandsestr. 77,
hieclam.
andere dagen lessen voor beginners,
half gevorderden, gevorderden.
vo0
CHA-CHA-CHA
Op donderdag 7 januari a.s. zal de cur
sus E.H.B.O. worden voortgezet. Aller op
komst is gewenst ook voor diegenen van
wie het diploma moet worden verlengd.
De kosteloze inentingen in het wijk
centrum, Dr. Wibautplein 129, Nieuwland
zullen te beginnen op 8 januari regelma
tig iedere eerste vrijdag van de maand
worden gehouden van 3.30 tot 4.30 uur.
Tussen 3.30 en 4 uur tegen pokken en
tussen 4 en 4.30 uur tegen difterie, kink
hoest en tetanus.
GEBOREN: Helena M. L., dochter van
J .T. J. Krowinkel en H. E. M. Manse'
Marinus H„ zoon van C. van Wijk en J.
M. Bouw.
OVERLEDEN: J. van Kampen, 66 jr.
*»l«u
Qncblr*» -oof VMado» «*i wnii>M«,
32ste Jaargang No. 24180
DAM 18
SCHIEDAM
telefoon 66152
postrekening nr. 590943
f „„advertenties
per mm-hoogte. Bij contract
c;o'lc tarieven.
f mededelingen
«.30 per mm-hoogte. Bij contract
"Penale tarieven.
t_t kampioenen
taling -?!ortl'en 1 0.50 bij vooruitbe-
woorden
Ellc woord meer 3 et, Maxi-
Uln 60 woorden.
slot» f^tvertentie-oirders worden afge.
rj„ IJ en uitgevoerd overeenkomstig
Weze elen voor het Advertentie-
f ABONNEMENTEN
Maind -P6r- - *wartaal' 1 2 54 P«-
en f 0.59 per.„jyeek.
Passage Theater: Katholieke Kring, Pe
likaaneiland, 8 uur.
Monopole Theater: tot 15 januari we
gens verbouwing gesloten.
Stedelijk Museum: dag. 1017 uur,
zondag 1217 uur expositie Kunstbezit
Schiedammers.
R.-K. BIBLIOTHEEK EN LEESZAAL
S.-LIDIHNA
Openingsoren:
Hoofdgebouw Dam 8: Uitleenbureau en
Leeszaal voor volwassenen: dl., do., za
Uitleenpost Kerkweg 46. Kethel: zo 11.30
—12.30 uur.
Uitleenpost Molensingel Noodkerk Ke
thel: dl. 48 uur.
Filiaal: Rijnstraat 1: volw.: dl. 8.308
uur; vr. 78 uur: leugd: wo. 2S uur
Filiaal Nieuwland Wijkgebouw Dr Wi
bautplein (zijingang): leugd: wo 1308
uur: volw.: wo en vr 7B 30 uur
UitleenDost Fmmastraat 3 ma 78 uur
NACHTDIENST APOTHEKEN
Deze week: Apotheek Backer, St. Li-
duinastraat 58.
.V Kni i n/1.4 W
FILMS IN DE WEEK VAN
31 DECEMBER TOT EN MET
7 JANUARI
Arena: En dat we toffe jongens zijn,
a.l.; Capitol: Song of Sheherazade, a.l.;
Centraal: Czardaskoning, a.l.; Cineac A.
D.: Kop op, kiezen op elkaar, a.l.; Colos
seum: Vader, moeder en 9 kinderen, 14
j.; do.: Dans om het noodlot, 14 j.; Har
monie: Charge der Vaqueros, 14 j.; di.,
wo. en do.: De Mantel, a.l.; Lumière:
Analyse van een moord, str. volw.; Me
tro: Teenagers Melodie, a.l.; Passage:
En dat we toffe jongens zijn, a.l.; Prin
ses; De zoon van de khalief, 14 j.; Rex:
Lokaas van Fort Bellow, 14 j.; do.: Een
echte Parisienne, str. volw.; Thalia: The
five pennies, a.l.; 't Venster: Rooney,
a;l:; Victoria: Jerry als babysittér, a.l.;
do. 7 jan.: Gaslicht, 14 j.
(Vervolg en slot)
Nog een ander godsdienstige gezindte
mag hier niet onvermeld blijven, nl. de
Israëlitische gemeente. Sedert een aan
tal jaren was door deze gemeente voor
het verrichten van haar godsdiens-
oefeningen kosteloos gebruik gemaakt
van de bovenverdieping van het voorma
lige wachtlokaal op de Markt. DdSr af
breking van genoemd gebouw kwam er
gebrek aan een nieuwe Synagoge met
Consistorie en badkamer. Van gemeen
tewege werden tegen de zeer matige prijs
van f 170,— aan de Israëlieten in eigen
dom afgestaan de gebouwen en grond van
het voormalige Stads Spin- en Weefin-
stituut. Op deze plek verrees de nieuwe
Synagoge, welke op 11 maart 1859 in ge
bruik werd genomen. Van deze plech
tigheid volgt nu hieronder een kort
bericht.
SCHIEDAM, 12 maart 1859De
dag van gisteren' was voor de Israëli
tische gemeente alhier een ware
feestdag; voor de eerste maal toch be
traden hare leden het nieuwe gebouw,
waarin zij voortaan hunne voorvader
lijke godsdienst zouden uitoefenen.
Tot het bijwonen van de plegtigheid
der inwijding genoodigd, waren daarbij
tegenwoordig de burgemeester, de le
den van den Gemeenteraad met den
Secretaris, Officieren van de d.d. Schut
terij, Geestelijken van verschillende ge
zindheden, bpnevens onderscheiden
ingezetenen van andere kerkgenoot
schappen.
Ten twaalf ure nam de plegtigheid
een aanvang met het zingen van de
door den heer Berenstein, Opper-Rab-
bijn van 'sGravenhage ter dezer ge
legenheid vervaardigde feestgezangen,
welke gezangen door de heeren Schnitz-
ler, voorzangers der Israëlitische ge
meente te Rotterdam, en eenige andere
uitstekende zangers, op hoogst voor
treffelijke wijze werden uitgevoerd enz.
Wij willen nog een enkel Woord wijden
aan het onderwijs binnen onze stad over
het jaar 1859, te meer nog wijl over het
onderwijs hier ter stede nog maar wei
nig is geschreven en alleen aandacht is
geschonken aan de historie van het
gymnasium en dc H.B.S.
Reeds merkten wij op. dat in verband
met de nieuwe schoolwet van 13 augus
tus 1857 aan de plaatselijke schoolcom
missie werd opgedragen die maatrege
len te treffen, om aldus te beantwoor
den aan de verplichting hun bij art. 64 van
genoemde schoolwet opgelegd. Aldus stel
de deze commissie een verslag samen,
waarin uitvoerig de toestand van het on.
derwijs alhier ter stede werd besproken.
Naar aanleiding van het voorstel bij de
gemeenteraad ingediend door heren cura
toren van de Latijnse school, om nl. de
ze school in een gymnasium te verande
ren, werd daarbij door de commissie voor
gesteld aan zo'h gymnasium tevens een
inrichting van meer uitgebreid lager on
derwijs te verbinden. Van dit voorstel
is echter niets gekomen, maar twintig
jaren later, in 1879, werd de Latijnse
school tot een gymnasium verheven en
ondergebracht in het pand van de voor
malige bank van lening, thans gemeente
archief.
In het bestuur van de Latijnse school
werd 9 februari 1859 een kleine verande
ring gebracht: de heer dr. A Knappert
kreeg op zijn verzoek eervol ontslag als
curator en in zijn plaats werd als zoda
nig benoemd de heer mr. L. G. Greeve,
die ook zitting had in de plaatselijke
schoolcommissie.
Wij blijven nog een ogenblik bij da
Latijnse school, omdat deze tijdens haar
bestaan, ondanks het geringe aantal leer
lingen in 1859 telde deze school 8
leerlingen toch vele beroemde mannen
aan onze maatschappij heeft geleverd. In
genoemd jaar stond deze school onder lei
ding van rector mr. G. C. Brillenburg.
Ieder jaar had de promotie van de leer
lingen plaats en zo'n promotie droeg een
zeker plechtig karakter. Ook in 1859 had
in de Gasthuiskerk z0'n promotie plaats,
van welke wij hieronder een verslag la
ten volgen;
SCHIEDAM, 20 julij 1859 Maan
dag 1.1, (18 Julij) had in de Gasthuis-
kerk alhier plaats de jaarlijkse pro
motie der leerlingen aan de Latijnsche
scholen; na eene voorafspraak door
den rector, den heer mr. G. C. Brillen
burg, betrad ddn heer Andreas van
Oosten, die zijne studiën aan de Hooge
School zal voortzettten, het spreekge
stoelte en hield eene door hem zeiven
bewerkte rede in de Latijnsche taal; „de
incrementis quae artibus e sacris ex-
peditionibus accesserunt", over de ge
volgen welke door de kruistogten aan de
wetenschappen zijn ten deel gevallen.
Vervolgens werden door Curatoren prij
zen en getuigschriften uitgereikt aan de
leerlingen, welke zich deze onderschei
ding hadden waardig gemaakt, en die
daarvoor mede in dc Latijnse taal
bedankten. De plegtigheid werd door
orgelmuzijk afgewisseld en gesloten.
Ook op wetenschappelijk en cultureel
gebied maakte onze stad gedurende het
jaar 1859 geen slechte indruk. En dan
noemen wij op de eerste plaats het ge
bouw Musis Sacrum" op de Lange Ha
ven, waar de diverse wetenschappelijke
en kunstzinnige genootschappen hun ver
gaderingen hielden, maar waar ook con
certen en toneelvoorstellingen werden
gegeven. Als muziekgezelschappen wor
den genoemd „Overeenstemming en
Kunstgevoel" en „Apollo", van welke de
eerstgenoemde ook toneeluitvoeringen
gaf.
Naast het sedert jaren bestaande na
tuurkundig genootschap „Physica", het
welk tweemalen in de maand ter onder
linge beoefening van natuurkundige we
tenschappen bijeenkwam, werd 4 maart
1859 een tweede natuurkundig genoot
schap opgericht, genaamd „Martinet",
van welks oprichting wij hieronder een
verkort verslag laten volgen:
SCHIEDAM, 13 April 1859 Wij
meenen onzen lezers geen ondienst te
doen, als wij hen bekend maken met
ene instelling, welke, dezer dagen alhier
tot stand kwam. en die ongetwijfeld
de belangstelling verdient van ieder,
die op beschaving en verlichting prijs
stelt.
De heeren Steynis en Vormer, bei
den als onderwijzers aan de Stads Tee-
kenschool i^ezer stad verbonden, had
den reeds eenigen tijd het plan ge
vormd tot de oprigting van eene veree
niging ter beoefening der natuurkundi
ge wetenschappen. Eenigen hunner
bijzondere kennissen, met hun voorne
men bekend geworden, verklaarden zich
bereid daartoe de behulpzame hand te
bieden, en nadat men op eene voor
loopige bijeenkomst de algemeene
grondslagen voor de zamenstelling van
een reglement besproken had, kwam op
den 12 Maart dezes jaars de vereeni
ging, uit twaalf leden bestaande, tot
stand en werd het reglement vastge
steld.
Blijkens dat reglement, hetwelk wij
voor ons hebbben, is de toetreding voor
ieder belangstellende, zoo gemakkelijk
mogelijk gemaakt en de contributie zoo
laag gesteld, dat niemand daardoor af
geschrikt kan worden. Reeds zijn dan
ook sedert de oprigting niet minder
dan zeventien nieuwe leden toegetreden
en, onder deze, mannen, die door stand,
beschaving en kennis uitmunten, zoo
dat daarin niet alleen het bewijs mag
gezien worden dat de gedachte, welke
deze instelling in' het leven riep, eene
gelukkige gedachte was, maar dat de
vereeniging zich verheugen mag over
de sympathie onzer stadgenooten
dan voorspellen wij ons van de na
tuurkundige vereeniging „Martinet" in
het vervolg veel goeds tot vorming en
ontwikkeling niet alleen van hare leden,
maar ook van het opkomend geslacht.
Vermelden wij nog, dat beide genoot
schappen in het bezit van natuur- en
scheikundige instrumenten waren.
Tot slot moeten wij vermelden het
bestaan van de in 1857 alhier opgerichte
Rederijkerskamer, genaamd ..Tollens",
later veranderd in de naam „Eendragt",
met als kenspreuk: „Wij streven naar
volmaking." Deze kamer bestond uit
werkende en buitengewone leden, van
welke de eerstgenoemden zich toeleg
den op de beoefening van de -uiterlijke
welsprekendheid. In de winter- gaven
deze werkende leden enige openbare uit
voeringen, welke ook dikwijls een lief
dadig doel hadden, zoals blijkt uit onder
staand bericht:
SCHIEDAM 5 Februarij 1859. Wij
meenen met zékerheid te kunnen berig-
ten, dat de heer J. Schraver te Breda,
daartoe uitgenoodigd, zich bereid heeft
verklaard eene openingsrede te houden
bij de uitvoering, door de werkende
leden der alhier gevestigde Rederij
kerskamer „Tollens", ten voordeele
van de weduwe en minderjarige kinde
ren van Frans Naerebout te geven.
De toestand van de armen binnen onzel
gemeente bleef gedurende het jaar 1859
in vergelijking met vorige jaren, vrij
normaal. De nieuwe Armenwet van 28
juni 1854 - in 1912 vervangen door een
andere had niet veel verlichting ge
bracht in de bedeling van die armen, die
sedert vele jaren onze gemeente reeds
hadden verlaten, maar tengevolge van
hun geboorte alhier recht op onderstand
konden doen gelden. Voor de bejaarde
personen had men 't St.-Jacobs Gast
huis, waarin ook katholieken werden
verpleegd, alsmede het St.-Liduina Ge
sticht in de Korte Kerkstraat no. 7, voor
bejaarde vrouwen, terwijl het Hofje van
Belois en het Proveniershuis grotendeels
hun karakter van bejaardeninrichting had
den verloren.
Voor de openbare veiligheid had men
een keurkorps van politie, bestaande uit
een commissaris, een inspecteur, vier
agenten van de eerste klasse ,vier agen
ten van de tweede klasse en' 60 agenten
van de derde klasse, die meer bepaald
voor de nachtdienst waren bestemd, ter
wijl bij ontstentenis van een of meer van
hen zij werden vervangen door een of
meer agenten van de vierde klasse. Dan
moet vermeld worden de boswachter,
een traditionele verschijning binnen onze
stad, vooral in het Sterrenbos.
De brandweer van onze stad was in
1859 zeer goed uitgerust: zij beschikte
over zeven brandspuiten, terwijl op ge
zette tijden oefeningen werden gehouden
Gedurende het jaar 1859 werd slechts
eenmaal de brandweer gealarmeerd en
wel op 5 maart voor een hevige brand
bij de heer J. F. Legner op de Dam. Van
deze brand laten wij hieronder een ver
slag volgen:
SCHIEDAM, 5 Maart 1859. Heden
morgen omstreeks half tien ure is. ten
gevolge van het springen van den helm
van een ketel, brand ontstaan in de
branderij van den heer J. F. Legner aan
den Dam, op den hoek van de Oude
Sluis alhier; deze brand, die zich van
den aanvang af verschrikkelijk deed
aanzien, scheen door den tamelijk ster
ken Zuid-Westen wind de daarnaast
gelegen woning van den eigenaar ern
stig te zullen bedreigen. Gelijk altijd,
was ook ditmaal onze niet genoeg te
prijzen brandweer, als met een toover-
slag, op de plaats aanwezig. De Bur
gemeester, de Leden van het Gemeen
tebestuur, de Stedelijke Schutterij, de
Politie en Rijksveldwacht waren in kor
ten tijd tegenwoordig. Allen beijverden
zich, volgens gewoonte, behulpzaam te
zijn in het stuiten der vernieling. Ook
thans weer mocht het gelukken, niet
alleen den brand bij het aangetaste per.
ceel te bepalen, maar zelfs nog een aan-
zienlijk deel daarvan te redden.
De branderij zelf is uitgebrand,
alsmede een gedeelte van den meelzol
der, met een deel van den aldaar aan
wezigen voorraad meel; een zolder daar
boven, welke vol met rogge lag, is be
houden gebleven en dus ook het gehee-
le dak.
De branderij was verzekerd in de
Schiedamsche Onderlinge Brandwaar
borg maatschappij; de goederen in de
Arnhemsche, onder directie van den
heer G. André de la Porte.
On verslag over het jaar 1859 zou on
volledig zijn, wanneer wij geen mede
delingen deden over het brandersbp-
drijf, de hoofdtrafiek van onze stad. In
genoemd jaar telde Schiedam 204 bran
derijen en 6 distilleerderijen, waarin 729
mannen werk vonden, tegen een week
loon van 12, 9, 8 en 7'gulden. Daarnaast
bezat onze stad nog 49 mouterijen, waar.
in 103 mannen, 82 vrouwen en 48 kinde
ren werkzaam waren. De mannen hadden
een loon van 9 en 6 gulden, de vrouwen
verdienden één gulden en de kinderen
1.50 per week. Vervolgens bezat onze
stad nog 18 windkoren- en moutmolens,
18 kuiperijen, 3 touwslagerijen, 3 stoom-
moutmolens, 3 azijnmakerijen en een
ijzergieterij aan de Buitenhavenweg. Het
totaal generaal van de te werk gestelde
arbeiders in de diverse fabrieken bedroeg
1495. Een tak van bedrijf, hetwelk nog
weinig belangstelling in de historie van
onze stad heeft genoten, is de kurken-
fabricage.
Tot slot van dit overzicht over de toe
stand van onze stad ten jare 1859 nog het
volgende: voor het vervoer van de rei
ziger bestond de Hollandse Spoor met 'n
in mei 1847 opgericht station, even bui
ten de jurisdictie van onze gemeente ge
legen. Voor het vervoer van de goede
ren bestonden diverse beurtveren. Dan
mag de diligence niet vergeten worden,
welke een dienst op Amsterdam onder
hield. Deze dienst stond onder leiding van
de heer J. P. Koens. De Postwagendienst
stond onder leiding van de heren Van
Waalwijk, Kerssen en Maltha c.s.
Ziedaar in het kort onze stad in het jaar
1859.
L. A. ABMA
De Hoogstraat en dc Koemarkt in de tweede helft van de afgelopen eeuw.
