-1
Om een architectonisch
IN JUNI
IN HER THME
Drie Duitse voors
telling
KEUZE
UIT:
of afbreken
of verbouwen
of restaureren
H
Na Oberammergau, Erl en Tegelen
H
Nachtegalen
»5'
■K
Passie
spel
K
INTERUNIE'
ZATERDAG 4 JUNI 1960
PAGINA II
'pet
Kif.
E)
EEN
X VEILIGE BELEGGING
DOOR SPREIDING:
-ten'
ja"
<i
Opeig
1 tif'
jt#
vff'
pfl'
hU"'
1 <U
PA^
DE BEURS VAN BERLAGE
WEER IN OPSPRAAK
e„ mntcrdamse Beurs is weer
t sinu 111 °Pspraak. Dat schijnt
,eh zin, VR,R jaren haar lot te moe-
.i |,ï'ek"p''°i' von<' al dat de „kom-
,R heurs „al ereurs" miste en
r-
,t Wrevel „al geurs" miste
teg,.,, 'e de oude poëet koeste
hiinip^'i'1 P'aats daar nooit genoe
..""daan- ""'ii" is tot op de dag var
i.e'e seineengoed eehleven ondei
h6le AmK?®15eenS°ed gebleven
JSrs (v erdammers. Men vi
ï0"Dlie,i„ifn Rer'age) niet mooi en de
®Rfs die haar dagelijkse bewo-
r Wee w?rden bepaald nurks, als
on/if, "'t'stieke bezoekers eerbie-
Zi n (,H°r hun hallen zien schui-
eh zij -5 eSrijpen de bewondering niet
Sii<st' toe "d'SSRRrdRn dan ook enthou-
koe e voorzitter van de Kamer
i'de J a,1('el onlangs aankondigde,
niet rner. de Beurs zou verlaten
gilden sP°edig ingrijpende besluiten
J'ttenxj 1 anden genomen. Hoe de archi-
.re over een mogelijke af-
®'ders an de Beurs denkt, kan men
lVaardi»j "RZR pagina lezen. De veront-
e areh i is daar algemeen. Voor cl-
RrH mon is de Beurs van Berlage
l oors„Ument van ,,c allereerste orde,
®st en r,0"K: van onze nieuwe bouw-
^raeht,.. oaarom waardevoller dan tien
enpaleizen.
z>jn, ^al het, als we goed geïnformeerd
argum een vaart niet lopen. Want de
Ken werv11, waarmee de afbraaklusti-
?e indn i n maken een wat opgewarm-
^Otiwino ze^s <JC goedbedoelde ver-
p?'annen van de stadsarchitect,
n Werk- vvaam
?einr)J, n maken een wat opgewarm-
-ik. En zelfs
'sPlannen vi
B. Merkelt
pianPrecedenten- Zij zijn zo oud als
iw 1IIP TA \t r\t\v% u Aiirp izrtlf nn H i o
fle^h-^uu
?°hdcfr Merkelbach, zijn niet geheel
f'C1'11 voor de Beurs zelf en die
187o, n' °m precies te zijn, al uit
Iti'
v?hdei- :'aar besloten 161 effecten-
?ehso-p,r.en' vergaderd in lokaal ,,De
Ifhbo,,»"hdheid", om een eigen effec-
Sjc bru:?'te houwen. Hef oordeel over
de "j-UUI' Sing er eens voor zitten
)r t, directeur van 's Rijks School
-dvffnstnÜ verheid, de heer J. R. de
'isch'. schreef in een krant de pro-
^rUvf?UnstnÜverheid, de heer J. R. de
,etischó schreef
8d a woorden: „Ik ben moreel over-
e, at wanneer de bestaande beurs
War11 Srote artistieke waarde had
llet ook wat minder als het
ie A °P de Dam, men aan geen tota-
Jjlh i?pln§ denken zou, maar op
<1% n°°gst aan een verbouwing".
6erj ®eh uitspraak kan met vrucht voor
VQQr.se s Beurs gehanteerd worden,
tij„ t! omdat de heer De Kruyff aan
Jarakteristiek van Zocher's Beurs
hiiE'dKsmette zuilschachten, die een
®r°en torsen, waarop de beelden-
?l'ch t Vergsten is" een raad voor de
riant t van de nieuwe beurs verbond:
's jjp. Ie beurs zo mooi mogelijk, dan
gebouw een lang leven bescho-
Dezi
met
Vefeze heer De Kruyff heeft
anderen, een rol van betekenis
ge de beursaffaire gespeeld. Hp fun-
ih
Vanr als artistieke „koppelgenoot"
for architect C. Muysken, die een
j^'midabel beurscomplex van 2H
lïe,6oen had ontworpen met een win-
a 'galerij, die zich zou uitstrekken tot
v het Centraal Station.
vr
biet r de huidige stadsbouwmeester
de ?-'.)n zeer aanvechtbaar plan om
t6 strakke Dam-gevel van de Beurs
is doorbreken met winkel-etalages
h0n7?t interessant te weten, dat 242
hiii en van vooraanstaande handels-
pOen in 1879 ogenblikkeljjk een fel
ippi indienden tegen een beurs
p- t winkels. Zij wilden een „sprekend
)tejslndrukwekkend monument". Win-
ig".
teVei?min waren diezelfde directeuren
lip Vlhden voor een beurs in particu-
rr,^.6 handen, hetgeen verschillende
de ,.n werd voorgesteld. Het plan van
lnr. directeur van Haven en Handels-
ij [nhting, dat thans weer in die
Hp nS gaat, is dus evenmin nieuw,
raad van 1879 volgde de wensen
lif'Wierp cfe winkels en de particu-
e exnlnifatip Men schonk toen
Va>
VoJ? de adressanten nauwgezet en
'"terp de wir"
R - exploitatie,
dop aandacht aan een brief uit Lon-
Qf Waarin de schrijver zich afvroeg
n0 "e bouw van een koopmansbeurs
te g Wel zin had. De telefoon profe
ten hij, zou alle handelsfeewoon-
Ziir, vol3komen wijzigen. Deze man was
wn tijd wel ver vooruit. Want al be-
Ijpft do directeur van Havens en
'hdelsinrichtingen, dat de Beurs te
°°t is geworden en daarom moet
Om te beginnen: Waar ligt Hertbme? Vanuit Am
sterdam gezien vlak voor Hengelo. Men slaat in
Borne links af, volgt een slingerende landweg en
als men tijdig genoeg remt, stopt men midden in liet
dorp. Een heerlijk dorp. Overal bomen, overal fluitende
vogels en vlak bij de kerk een openluchttheater, Zo ro
mantisch, dat men er zich nauwelijks een passiespel kan
denken.
Toch komt het er. Van 18 tot en met 26 juni speelt
men negen dagen achtereen een passiespel van de Bra
bantse auteur-onderwijzer Jan Naaykens. Per voorstelling
rekent men daarbij op rond 2000 toeschouwers. Dat is on
begrijpelijk moedig. Verkeerstechnisch is da situatie na
melijk hopeloos. Normaal kent Herthme zelfs geen bus
verbinding. Na de voorstelling is die er wel, maar in Borne
aangekomen kan men op dat uur per trein niet verder
komen dan Almelo. Met andere woorden, de grote toe-
schouwersscharen zijn op eigen vervoer of op toeringcar-
bedrijven aangewezen.
ueUrs baarheid van de 2f jaar oude
»Ian Zocher luidde vernietigend:
te ?0UW was te k,c'n. te flonker
}vas p benauwd, de telegrafie-afdeling
eh rii1 Parodie en de stank werd al-
offep de Beurs van Genua over-
heslüj?°ed Amsterdams betekende dit
,w~ J' dat het gemeentebestuur er
..an moest doen. Het loom-liberale
verdwijnen, hij wil toch nog wel een
beurs behouden. Die nieuwe beurs zou
zelfs op dezelfde plaats moeten ko
men.
„Verhuizing is levensgevaarlijk",
heeft hij aan de raad gerapporteerd.
Ook dat is niets nieuws. De kooplie
den van 1880 waren zo aan de Dam
gehecht, dat zij een beurs bij het Cen
traal Station al een „beurs voor Zaan.
kanters" vonden. Een plan van B.
en W. om architect van Gendt een
beurs te laten bouwen aan de Raad
huisstraat tussen de Heren- en de
Keizersgracht werd dan ook met hun
enthousiaste steun, door de raad ver
worpen.
Wethouder mr, R. van den Bergh
heeft onlangs luimig geconstateerd, dat
mer, een openbaar gebouw beter niet
door een belangrijk architect kan laten
bouwen: dan kun je het later tenmin
ste ongehinderd afbreken. De heren
van 1880 wilden weliswaar een „Natio
nale Mercuriustempel, zonder Franse
wuftheid of Germaanse zwaarmoedig
heid", maar zij waren ook doodsbe
nauwd voor experimenten. Pierre Cuy-
pers met zijn Rijkspromotor de Stuers
hielden zij zover mogelijk van hun deur.
Dc schrik van het Rijksmuseum zat
hun nog in de leden. „Stel jc voor,
de effectenhoek in een kloostergang".
Toch kon men eenvoudigweg niet aan
de monumentale Cuypers voorbij. De op
lossing was slim bedacht. Men benoem
de hem in 1884 in de internationale ju
ry van de internationale prijsvraag
voor een nieuwe beurs op het Dam
rak. De heren vergaten dat Cuypers
ook in de Rijksmuseum-jury had geze
ten en toch de opdracht had gekregen.
En Cuypers was er de man niet naar
om zich op een dood spoor te laten
zetten. Hij heeft nog in 1893, toen de
Beurs-affaire haar absolute dieptepunt
scheen te hebben bereikt, een coup-de-
théatre geprobeerd door een beurs te
propageren in het Open Havenfront
naast het Victoriahotel. Toen dat mis-
Pastoor Joh. Veeger 68 jaar, zil
vergrijs en hèt prototype van de pries
ter-kunstenaar wuift al die bezwaren
luchtigjes weg. Herthme heeft zijn
moeilijkste tijd gehad, zegt hij. In 1957
het eerste jaar telde men op de
tweede voorstelling 14 bezoekers bij
250 medewerkenden. Sindsdien gaat
het snel crescendo. Vorig jaar was
Herthme goed en dit jaar moet het nog
beter worden. Per saldo heeft de onge
subsidieerde Stichting „Twentse Open
luchtspelen" (kortweg en om het mak
kelijk te maken „Esto" genoemd) op
het theater nog een schuld van f 25.000
cn ook daar wil men vanaf. Dat kan nu
gebeuren en als dat lukt, dan lukt er
veel. want dit vierde jaar is weer in
menig opzicht een experiment.
et is allemaal gekomen door het
Eucharistische Congres, dat in
aug. in München werdt gehouden,
augustus in München wordt gehouden.
Herthme heeft (nog) geen traditie. Het
is in 1957 zo maar begonnen. Het re-
cruteert zijn spelers niet uit Herthme al-
leen. Het is een volledig Twentse aan
gelegenheid. Men legt geen eden af,
men heeft geen gelofte, men laat zelfs
zjjn baard niet staan en dit zijn allemaal
elementen, die een jonge passiespel-
groep in de felle strijd om bekendheid
bij publiek en reisbureaus sterk in het
defensief dringen. Men zocht dus een
uitweg en meende die te hebben gevon
den door de leiders van het Eucharis
tisch Congres voor te stellen in Mün
chen te komen spelen. München
De Christus is in Herthme de enige speler, die geen aan
geplakte baard draagt. Deze rol wordt n.l. vertolkt door
jmter Genesius Boddek o.f.m. cap. Men ziet hem hier met
Maria Magdalena.
lukte heeft de oude meester zich tegen
over zijn geestelijke leerling Berlage no
bel gerevancheerd door diens plan te
prijzen, een waardige daad, die herin
nert aan Berlage's steun, in 1927 aan
Le Corbusier's revolutionair plan voor
het Volkenbondspaleis in Genève.
Dat Berlage tenslotte in 1896 de op
dracht voor de Beurs heeft gekregen,
is niet zozeer te danken geweest aan
het feit, dat hij als vierde uit de in
ternationale prijsvraag van 1884 tevoor
schijn was gekomen als wel aan de
steun van een promotor, die met een
verbluffende heidex'ziendheid het genie
van deze domineeszoon en architectoni
sche reformator had ontdekt: de bril-
lante radicaal mr. M. W. F. Treub,
die als wethouder van Amsterdam in
enkele jaren meer besluiten erdoor
dreef dan een handvol voorgangers in
tientallen jaren was gelukt.
Treub werd daarbij geholpen door
het tiasco van de prijsvraag van 1884.
Er was een vioed van architectonische
prullaria binnengekomen en het resul
taat was een schandaal: de winnaar
Cordonnier uit Kijssel had voor het
ontwerp de gevel van het eeuwenoude
raadnuis van Da Rocheile gecopieerd.
En al antwoordde deze, gekrenkt in
zijn „digncté d artiste" op alle beschul
digingen „non, millefois non", hij
kreeg zijn premie, maar niet de op-
draent. Men had niet zozeer bezwaren
legen de sujiinntalie, want Berlage was
ook met een oud-Hotlands gevat Komen
opdraven, als wei legen piagiaal. De
burgerij van die dagen had, artistiek
gesiroiven, weinig zeuvertrouwen. Men
was verlekkerd up oude stijlen en co-
pieerde er lustig op los.
Van Gendt (concertgebouw), Sprin
ger iSlausscnouwourgiBieps (St. t\ico-
uiaskerk)Muysken tkasteel Uud-Was-
senaar;Cuyper (Rijksmuseum) en
vVeissman iSLeaelijk Museum), alle co-
rypneeen van me dagen, die een rol
heuben gespeeld in ue beurs-auaire,
waren lieden van de stijinoeken. Zij
verstonnen hun vak technisch perfect
en zu nadden uitstekenue heipers, maar
zij gingen nooit Duiten nun Doekje.
De revolutie, die Berlage bracht,
maakte hen ineens lot liguren van de
voltooid verleden tijd, want Ber
lage, die door Treub handig amote-
tenaar van Publieke Werken werd
gemaakt om Wetsmann's verDOUwings-
plan van de oude oeurs te kunnen
doorkruisen, was niet meer de char
mante ianiast van 1880. Hij had met
zei eerst ,ja", toen „neen", toen „even
wachten 'nog", toen „Augsburg" en
tenslotte weer „neen". Herthme is
daardoor niet ontmoedigd. Het weet
dat het te maken heeft met passiespe
len in Tegelen, Oberammergau en Erl
(Paramaribo, waar Anton Sweers in
augustus een enorm passiespel van Lou
Lichtveld ten doop gaat houden, laten
wij maar buiten beschouwing) en het
begrijpt dat het in dit koor als jongste
zijn verlangens moet matigen. Maar
München had toch tot denken gezet.
Voor Duitsers in het Nederlands spre
ken bleek een hachelijke zaak en dus
moest de tekst in het Duits gesproken
worden, maar dan op band, want van
Nederlandse amateurs te vergen dat zij
bij alle emoties, die een voorstelling op
roept, gaaf Duits zouden blijven spre
ken, is te veel gevraagd.
Welnu, dat idee om de gehele teksf
tevoren op band op te nemen bleef
regisseur Joop Biekman (neef van
Anton Sweers) door het hoofd spo
ken. Het had enorme voordelen en
toen hij eenmaal besloot het experi
ment te wagen, kwam de tweede stap
vanzelf. Herthme ligt vlak aan de
grens. Het trok in het verleden al
veel Duitsers. Zou dus de Duitse be
langstelling niet toenemen als er ook
een Duitse geluidsband werd ge
maakt? De vraag stellen was haar
beantwoorden en daarom zijn er dit
jaar van de negen voorstellingen drie
in de Duitse taal, te weten op 20, 21
(Advertentie)
De zaal van de goederenbeurs gezien vanuit de doorloop.
hoord dat de palen op de voorgeschre
ven lengte werden ingedreven, onver-
het kantoorgebouw van „De iveder- schillig of ze wel of niet op stuit ston-
den. Op 2 november 1902 paeldden de
bladen „een ongelukkige tegenvaller
voor de bouwmeester". Er was een
scheur ontdekt in een binnenmuur.
Dan beginnen de tongen zich te roe
ren. Eerst goedaardig. Men vindt dat
Zijl's beeld van J. P. Coen lijkt op de
populaire agent ,,De Neus". Als de
naaktfiguren aan het Beursplein zicht
baar wroden, komen de eerste protes
ten. Maar ais de „Beursbastille" klaar
is, leest men, behalve bij enkele archi
tectonische nieuwlichters, vrijwel geen
goed woord meer De machtige Van Eeg-
hen wordt lürieus als hij op een hek een
symbolische voorstelling ontdekt van
twee opgeheven vingers boven een geld
buidel. Berlage bespot de handel,
schrijft hij aan hel stadsbestuur, en de
voci-stelling wordt eraf gezaagd. Als
Toorop, in de geest van het etische
idealisme waartan de gehele Beurs
doortrokken is, de toekomst van de han
del verbeeldt dooi Christus en de Sa-
maritaanse vrouw, komen er interpel
laties in de raad. Men hoont de „war
hoofd" Verwey, die plechtig boven de
stadsteletoon schreef: ,,'t Spreekwerk-
tuig brengt d'een mensch ,den ander
nader".
Alle kunstenaars krijgen hun .deel.
Sommige'n bezwaren zijn niet onge
grond. Dc acoustiek van de verga dei -
zaal van de Kamer van Koophandel is
slecht. De ruimte voor de effectenhan
del is te klein De luchtverversing
werkt aanvankelijk onvoldoende.
ruimte, naast de grote zaal, wachtten vroeger de schippers.
landen" aan de Munt (1895), dat de
bijnaam had gekregen van „het fort"
ai zjjn nieuwe ideeen gedemonstreerd.
Twee weken nadat Berlage, buiten de
raad om, zijn opdracht Kreeg, werd
Treub door de verbolgen raad weg
gepromoveerd naar een professoraat,
riet is dus wel op het kantje al' ge
weest. 'treub bepaaiae de piaats van
dc Beurs definitief op het Damrak
en vernietigde daarmee alle plannen
voor een „Parijse" boulevard van
het Centraal Station naar de Munt
over het gedempte Damrak en Ro-
kin, waarvoor velen hadden gestre
den.
De ambtenaar Berlage kon nu in
stilte zjjn werk beginnen, ixiemand
kreeg iets van de piannen te zien ot
te huren. Deze „conspiratie van het
stilzwijgen" hebben de tegenstanders
nooit vergeven. De gehele pers, met
de „Nieuwe Rolteruamse Courant"
aan het hoofd, liep storm tegen de
muur, maar het uuurde jaren voor
dat enige ingewijden uit het vak
een eerste blik op dc tekeningen moch
ten werpen. Het waren medestanders
als Van der Pek en Kromhout en
hun reacties waren enthousiast. Toen
tenslotte dc tekeningen in de kran
ten kwamen, bleek de ontvangst op
merkelijk beheerst. Men waagde zich
niet aan een critiek.
Bij de aanbesteding oleck de beurs
een koopje. De bouwsom was minder
dar één miljoen. Er verrezen schuttin
gen aan het Damrak en commandant
A. S. Boolh-Clibborn, die er vanuit het
hoofdkwartier van het Legct des Heils
overheen kon kijken, vergeleek in een
fraai artikel in de „Strijdkreet" de hei
palen met de „apostelen Gods". Deze
apostelen zouden echter een verraders
rol gaan spelen. Een beursman schreef
aan zijn krant, dat het hem niet ver
wonderen zou als de Beurs zou gaan
scheuren. Hij had van een heier ge-
Maar alle opposanten lopen te hoop
als het drama van de scheuren een
aanvang neemt. De werking van de
oude Amsteibodem en de slordighe
den bij het heien wreken zich. De be
jaarde architect P. F. Laarmans
grijpt zijn kans en schrijft in een
kwasi-deskundig artikel in de „Tele
graaf' dat de Beurs spoedig zal be
zwijken. De jonge Kropholler on Staal
Ballen hem onmiddellijk aan, maar
de schrik van de ramp, é'e ZIC'1 '<ort
tevoren met de campanile van Vene
tië had voorgedaan, werkt door. Er
ontstaat zulk een paniek dat het stads
bestuur de tourniquets aan de beurs-
ingang moet verwijderen „voor even
tuele calamiteiten". Berlage. die als
ondergeschikt ambtenaar geen enke
le verantwoordelijkheid mocht dra
gen voor de bouw, is geruime lijd
overspannen. Na een stormachtige
raadszitting wordt er een commissie
van onderzoek ingesteld, die onver
mijdelijk onder leiding komt te staan
van Pierre Cuypers. Haar rapport is
geruststellend. Er is geen gevaar.
Wel adviseert de commissie enige
voorzieningen Deze worden uitge
voerd. Ze zijn niet van ingrijpende
aard al betekenen zij, estetisch, wel
enige schade voor het geheel.
De effectenhandel, die steeds de
motor is geweest van de beursbouw,
neemt er echter geen genoegen mee.
Hij grijpt terug op een oud plan voor
een beurs aan, in plaats van op het
Damrak en gaat, na een onaange
naam gesprek met het stadsbestuur,
op eigen houtje zijn gang. Jos Cuypers
bouwt, naast de Beurs van Berlage
een effectenbeurs naar de wensen
van de heren: een futloos gebouw
met veel marmer, dikke tapijten en
pronkerige zetels. Bij de opening wei
gert hel gemeentebestuur te verschij
nen. Het affront was hard aangeko
men.
Dc hoon die Berlage uit conservatie
ve kringen wordt toegeslingerd, vindt
zijn compensatie in de verering, die de
bouwmeester van vakgenoten in binnen-
en buitenland len deel valt. Het stads
bestuur geeft Berlage de ene opdracht
na de ander. Amsterdam wemelt van
„echte Berlage's". Met het plan-Zuid
oogst hij nieuwe roem. evenals met het
gebouw voor de Diamantbewerkersbond
dat hij zelf zijn beste werk vond. In die
sfeer van het jonge. Idealistische socia
lisme voelde hij zich thuis, al heeft
de ironie gewild, dat zijn roem duur-
ii
Vraag Uw bank
of commissionair
zaam verbonden zou blijven met een
zeer kapitalistische instelling als een
beurs.
Als straks de raad moet beslissen
over het probleem: afbraak, restaura
tie of verbouwing van de Beurs dan mo
ge het enerzijds de onvervangbare waar
de van dit gebouw indachtig zijn en an
derzijds de fouten en vergissingen, maar
ook de gelukkige beslissingen van zijn
voorgangers. Aan winkels heeft noch de
Beurs noch het Damrak behoefte. De
scheuren van nu in feite is er maar
een zorgwekkende sencuur in een bijna
onvindbare hoek zijn niet ernstiger
dan die van 1906. En een eventueel over
schot aan ruimte kan, in de overvolle
Amsterdamse binnenstad, hoogstens
met vreugde worden begroet. De drei
gementen van de Kamer van Koophan
del lijken ons evenmin doorslaggevend.
Voor de kamers, die na haar verhuizing
vrij mochten komen, staan de huurders
in de rij.
Het woord van de Kruyff geldt nog
steeds: bouw een mooie beurs, dan
zullen ze haar niet slopen. Er is geen
enkel argument van betekenis voor af
braak, of zelfs voor ingrijpende ver
bouwing, te vinden. Wel is er een
Beurs, die, ondanks haar ouderdom,
imponeert en inspireert. „Jullie weten
niet meer. dat wij hebben moeten
vechten tegen een lawine van lelijk
held," hield de andere pionier Henry
van der Velde zijn leerlingen steeds
voor, „wij moesten ailes zelf ontwer
pen: lampen, stoelen, kranen en we's
want alles was lelijk." Berlage heeft
dat ook moeten doen. De Beurs draagt
zijn stempel tot en met de sleutels, de
brievenbussen en de deurknoppen. En
zij zijn nog steeds mooi. Als ooit het
lot van de verlaten Lakenhallen van
Yperen de Amsterdamse koopmans
beurs ijiochl bedreigen, hetgeen voor
alsnog een fictie lijkt, dan is er nog
altijd de mogelijkheid van een nieuwe
bestemming. Dat is niets bijzonders
in éen stad. waar de Koningin huist in
een voormalig raadhuis, het stadsbe
stuur in oen admiraliteitsgebouw, de
Nederlandsche Bank in een bejaarden
huis, de Universiteit in een oude-lie-
denhuis, een kloosterkapel en een
schuttersdoelen, handel, bankwezen en
verzekeringsmaatschappijen m oude
koopmanswoningen en het zwembad
in eeii oude gevangenis. De Beurs, dat
is wel duidelijk, moet blijven.
B. KR,
en 24 juni. De belangstelling is groot.
Ik heb een deel van die geluidsban
den (met eindeloze zorg in een school
te Hengelo opgenomen) in het open
luchttheater beluisterd. Men gebruikt
daarbij negen luidsprekers en Ik
moet zeggen dat het resultaat mi.i
verraste. Ook de Duitse tekst door
dezelfde Twentenaren gezegd
klonk prima. Als Biekman er in
slaagt dit geluid volledig synchroon
te doen verlopen met het spel is de
proef belangrijk. In Oberammergau
wordt men tenslotte toch moe van het
ingespannen luisteren naar het niet
versterkte geluid en het elders ge
volgd systeem van verschillende mi
crofoons, die op enkele toonzuilen uit
monden, heeft toch ook zijn bezwa
ren. Ook dan hoort men het geluid
niet van de plaats vanwaar gespro
ken wordt, terwijl Biekman dat ideaal
door de opstelling van zijn vele luid
sprekers dicht benadert.
Pastoor Veeger volgt zulke gesprek
ken zwijgend. Met de regie, zo
zegt hij (en zegt Biekman) be
moei ik me niet. Hij is animator, mo
tor. Hij is zijn hele leven lang al een
Vondelgek geweest; hij heeft veel ge
declameerd. Op iedere standplaats heeft
hij wel een belangrijke uitvoering ver
zorgd en hoe nu de passiespelen in
Herthme eigenlijk zijn ontstaan
Na de oorlog stond hij in Lobith.
Kerk en pastorie kapot en bouwen dus.
Toen dat klaar was, vroeg hij de bis
schop „voor zijn levensavond" een
klein rustig Twents dorpje. Hij kreeg
Herthme. Vierhonderd communican
ten. „Allemaal Roomse mensen, alle
maal braaf, braver dan ik." Ik moest
iéts doen. Dus weer toneelspelen. Dat
spelen leidde tot de „Esto", de „Esto"
tot een nieuw openluchttheater en toen
Regisseur Joop Biekman, de man die
moet zorgen dat bewegingen en geluid
synchroon v erlopen. Een heksenwerk.
is in het begin 1957 als vanzelf het idee
ontstaan voor een jaarlijkse passietra
ditie. Jan Naaykens kreeg de opdracht
de tekst te schrijven en al is sindsdien
de eerste opvoering duurde bijna zes
uur bijkans de helft aan het rode
potlood ten offer gevallen, die tekst is
bepaald levendiger en krachtiger dan
b.v. die, welke in Oberammergau ge
bruikt wordt. Ze wordt zelfs in Zuid-
Amerika benut. De missionarissen
spreken de tekst, de gelovigen mimeren.
Zonder Veeger geen passiespel, zegt
Biekmai\. Hij doet alles. Van hem
is de eerste selectie der spelers
(een grote Capucijn als Christus en een
kapelaan als Johannes). Van hem is
het décor. Van hem is de organisatie,
kortom de passiespelen in Herthme
dat is Veeger.
U moest in juni maar eens gaan
kijken, vind ik. Men speelt 's avonds
om acht uur en als het mooi weer is,
moet zo'n spel in het strijklicht der
schijnwerpers een rijke ervaring zijn.
De nachtegalen zullen u na afloop
vergezellen op uw weg naar huis.
Misschien bevalt het u wel zo goed,
dat u rond Kerstmis weerkomt. Dan
staat er in het weiland tegenover de
kerk een levensgrote kerstgroep.
Ontwerp en uitvoering pastoor Joh.
Veeger. Basismateriaalafgedankte
etalagenoppen van Peek Cloppen-
burg. Zo is Herthme.
ALB. W.
