Morrison had in 1945 aan het hoofd van
partij en regering willen staan
■■BI
in de orthodoxe kathedraal van MOSKOU
Doodwaar is uw
Hadeswaar is uw prooi?
m
1
HERINNERINGEN VAN EEN OUD-PREMIER
Bevin voortreffelijke keus
voor het Foreign Office
H
Een volle kerk
HET IS Al.EES LICHT EN VREUGDE
Ooggetuige*
verslag van
Nederlander
S"
SC
viet
Vt
$22
ZATERDAG 15 APRIL 1961
S
deze dagen de kerken overvol. En
ge wordt opgenomen en meege
voerd in de mysterieuze stroom
van de lange, lange Liturgie. Wat
een volk, wat een zang, wat een
kerk! Celebreert de patriarch niet
zelf? Laten wij het aan een non
netje vragen: neen, hij zal maar
enkele van de allerplechtigste
Diensten in de week der grote
mysteriën vieren. Alle Diensten
te' celebreren zou te vermoeiend
voor hem zijn. Jlatoeshka (moe
dertje zo spreekt men een non
netje aan), kunnen wij ervan ver
zekerd zijn op de grote dagen een
plaatsje te vinden vóór in de kerk,
dicht bij de ikonostase?" Het zal
vreselijk vol worden. „Ge zijt een
gedoopte christen: kom maar
door de zijdeur naar binnen, ge
krijgt een goede plaats".
MOSKOU, Pascha.
oskou in de prille lente: in
de Alexandertuin aan de
voet van de Kremlmuren
zwellen de knoppen na een lange
winter, de bctboeshku's, de groot
moeders, koesteren zich met de
nog winters ingepakte kleinkin
deren in de warme voorjaarszon.
De lucht is ijl en doorzichtig. In
de Gorkystraat verkopen bloemen-
vrouwtjes de eerste sneeuwklok
jes. Het wordt lente in de natuur,
het wordt Pascha in de kerk.
Waar zullen wij de grote en hui
veringwekkende mysteriën van
het feest der feesten gaan vieren?
Ga mee naar de kathedraal op
het Jelochowskajaplein, waar
allicht de oude patriarch (hij is
nu 86 jaar) nog wel op één der
grote dagen zal celebreven. En
op zondag 2 april, de Palmzondag,
de intocht des Heren in de Hei
lige Stad, gaan wij tegen 10 uur
naar de kathedraal. Spoed u,
want meer nog dan ooit zijn in
Nt,
k he
Nts
ATTLEE's regel om fit te
blijven: Nooit piekeren
H: m
x
dat de Conservatieven zouden win
nen. Nu moest hij vaststellen, dat
zijn partij een grote nederlaag had ge
leden. Nog geen half uur nadat
Churchill Buckingham Palace had
verlaten, betrad Attlee, die intussen
telefonisch was ontboden, het konink
lijk paleis. George de Zesde verzocht
de Labour-leider een nieuwe regering
te vormen. Maar enkele uren tevoren
had de nieuwe premier een brief van
Laski gekregen, waarin betoogd werd.
dat Attlee geen opdracht tot kabinets
formatie kon aanvaarden vóór er
nieuwe verkiezingen waren gehouden
voor het leiderschap van de partij.
De nieuwe socialistische M.Ps zou
den ook mee moeten stemmen. Laski
wilde Attlee door Herbert Morrison
vervangen zien, en hij hoopte een
groot aantal pas gekozen Lagerhuis
leden voor dit plan te kunnen winnen.
Attlee trok zich echter niets van
Laski's brief aan. Hij was van me
ning, dat hij de koning geen dagen
kon laten wachten, en dat het een
rare indruk op de kiezers zou maken
als Labour nu eerst weer eens over
de partijleiding ging stemmen. Bo
vendien was de driemogendheden-
conferentie in Potsdam nog in volle
gang, en Fruman en Stalin wachtten
vol ongeduld op de nieuwe Britse
premier, die Churchills rol in de be
sprekingen zou overnemen.
oud-vakbondsman, mede op grond van
diens temperament, een meer geschik
te figuur achtte om Molotov van re
pliek te dienen dan Da'.ton.
Mét Bevin heeft Attlee een uitste
kende keuze gedaan. De samenwer
king tussen de premier en zijn minis
ter van Buitenlandse Zaken, die grote
achting voor elkaar hadden, is tot
Bevins dood, in 1950, steeds voortref
felijk geweest. En Attlee die het
standpunt huldigde, dat een premier
niet moest steunen op een kleine
kring van intieme vrienden, Hoeft la
ter verklaard: „Mijn relaties met
Ernest Bevin waren de innigste van
mijn politieke léven." De vriend
schap was geheel gebaseerd op diep
respect voor Beviris grote kwalitei
ten.
Bevin koesterde, vooral sinds de af-
Ïaire-Laski van. 1945. grote achterdocht
ten aanzien van Morrison. Het. is dan
ook wel merkwaardig dat juist Morri
son hem als minister van Buitenlandse
Zaken opvolgde. Maar zo gerespec
teerd als Bevin was, zo verguisd werd
Morrison. Het was moral zijn optreden
in de affaire-Mossadeq waardoor zijn
t en Engels-Franse ontmoeting aan de top van ruim tien jaar geleden. Van links naar rechts: Robert Schuman, minister
van Buitenlandse Zaken van Frankrijk; Ernest Bevin, zijn Britse collega; premier Attlee en de Franse premier, Rene
Pleven. De foto werd in december 1950 genomen in de ambtswoning van de Britse eerste minister, „Ten Dowmngstreet
goed het socialistische tijdperk inging,
is overigens niet uitgekomen. De Con
servatieven zijn nu al weer tien Jaar
aan het bewind, en het ziet er niet
naar uit, dat zij spoedig door Labour
verslagen zullen worden.
HANS BRONKHORST
reputatie ernstig geschaad werd. Hij
heeft het ambt van Foreign Secretary
overigens niet lang bekleed, want bij
de parlementsverkiezingen van 1951
werden de socialisten verslagen. Toen
Attlee in 1955 besloot het leiderschap
van de Labour Party neer te leggen,
koesterde Morrison de hoop de post te
bemachtigen die hem tien jaar tevoren
ontgaan was. Maar de socialisten ko
zen Hugh Gaitskell, die ook nu nog aan
het hoofd van Labour staat.
et boek ,,A Prime Minister Re
members" is op een eigenaar
dige manier tot stand gekomen.
Het bestaat voor het grootste
deel uit interviews van de schrijver
Francis Williams met Attlee. Deze
vraaggesprekken werden op de band
afgespeeld. Als men enkele grote eve
nementen met geografische termen wil
aanduiden, zou men kunnen zeggen,
dat tussen Potsdam en Abadan Hiros
hima. en Indië lagen, Berlijn en .Korea.
Attlee's verwachting in 1945. dat met
het einde van de oorlog Engeland voor-
Clement Attlee, in de tijd dat hij premier van Engeland was.
Op 26 juli 1945, toen bet al duide- was.
lijk was, dat de Britse parle
mentsverkiezingen van een dag
tevoren door Labour waren gewon
nen, probeerden een paar vooraan
staande socialisten Attlee als partij
leider te wippen. Zij wilden voor
komen, dat Attlee premier werd. De
samenzwering werd geleid door de
legendarische hoogleraar van de Lon
don School of Economics, wijlen
Prof. Harold Laski, die voorzitter van
bet dagelijks bestuur van de partij
Het verbaal van deze mislukte
putsch wordt verteld in een zojuist
verschenen boek over Attlee: „A
Prime Minister Remembers (Heine-
rnann. London);
Nog vóór de officiële verkiezings
uitslag bekend was, bad premier
Churchill zich naar de koning be
geven om de vorst zijn ontslag aan te
bieden. Het resultaat van de verkie
zingen was voo» Churchill een bittere
teleurstelling. Op de verkiezingsdag
zelf had hij de koning nog voorspeld.
Een week nadat Laski zijn complot
had zien mislukken, schreef hij een
tweede brief aan Attlee. In dit schrij
ven sloeg hij plotseling een heel an
dere toon aan. Hy betuigde nu zijn
trouw aan de nieuwe premier, en hij
bood zich zelf aan voor de post van
ambassadeur in Washington. Hy ver
telde welke kwaliteiten hij bezat voor
deze functie, en hij sprak de ver
wachting uit. dat Attlee zyn werk
voor de party met een benoeming
in Amerika zou belonen. Op deze
brutale brief antwoordde Attlee met
de volgende koele woorden: .Waarde
Laski, mijn dank voor je brief. Ik
he'o van dc inhoud kennis genomen."
Uiteraard ging hy niet op het onbe
schaamde voorstel in. Hij handhaaf
de Lord Halifax als' ambassadeur in
Washington.
Er waren in die dagen ook nogal
wat moeilijkheden over de keuze van
een nieuwe minister van Buitenland
se Zaken. De koning had in zijn onder
houd met Attlee de hoop uitgesproken,
dat Ernest Bevin benoemd zou worden
tot Foreign Secretary. Maar Hugh Dal
ton ambieerde deze post, en Bevin wil
de graag minister van Financiën wor
den. Toch kwam Bevin inderdaad op
het Foreign Office. Maar niet omdat
dit een wens van de koning was, maar
omdat Attlee moeilijkheden met de
Russen verwachtte en omdat hy de
Prof. Harold Laski, die in 1945 probeerde
.te verhinderen dat Attlee premier werd.
opgenomen. Dc bandopnamen zijn door
Williams van een verbindende tekst
voorzien. Het boek bevat verder nog
niet eerder gepubliceerde correspon
dentie van Atllee met Britse politici,
Truman en andere buitenlandse staats
lieden. Het resultaat is enigszins rom
melig. Het is geen goed leesbare bio
grafie geworden, vooral ook omdat
Williams bij zijn lezers te veel bekend
veronderstelt. De mensen die, meestal
zonder enige introductie, ten tonele ge
voerd worden, zullen voor jongere le
zers vaak nipt veel meer dan namen
zijn. Stafford Cripps was in zijn tijd een
beroemd minister van Financiën, maar
het is al weer tien jaar geleden dat hij
stierf, en wat weet de na-oorlogse ge
neratie nog van hem? Williams had in
zijn boek van figuren als Cripps, Alan-
brooke, Alexander, Shinwell en Stokes
om slechts enkele namen tc noe
men veel meer historische bijzon
derheden moeten geven; al had hij het
maar in voetnoten gedaan.
Uit dc letterlijke weergave van dc
gesprekken met Attlee blijkt weer
eens. dat de Britse oud-premier zich
in de verste verte niet zo boeiend
weet uit te drukken als zijn voorgan
ger en opvolger Churchill. In tegen
stelling met Sir Winston is Lord Att
lee een vrij kleurloze figuur. Achter
het beeld van de leider van de La
bour Party ziet men maai' zelden de
mens Attlee. Do socialistische staats
man heeft de typisch Britse neiging
ons zo min mogelijk over zyn strikt
persoonlijk leven te vertellen. Slechts
nu en dan wordt een tipje van de
sluier opgelicht, zoals op het ogen
blik, dal Attlee de vraag moet be
antwoorden hoe hij zo enorm veel
werk kon verzetten. ,,Ik voel my ge
woonlijk heel fit," zegt hij dan, „en
dat komt, omdat ik nooit piékeiIk
werk iedere dag de taak af, die ik
my voor die dag gesteld heb. Ik
neem een beslissing, en daarmee uit.
Het heeft geen zin je af te vragen,
of je wel de juiste beslissing geno-
.men hebt. Daar bereik je niets
mee."
In de zes jaar dat Attlee premier van
Engeland is geweest, heeft zich een be
langrijk stuk na-oorlogse geschiedenis
Een glasfabriek, in Maivz heeft een stuk glas van 940 kilo gegoten, waaruit voor
het nieuwste sterrekundige observatorium ter wereld, dat te Caracas in Venezuela
in aanbouw is, een spiegel van anderhalve meter doorsnee en met een dikte van
24,4 cm zal worden geslepen. Dc glasklomp heeft niet minder dan tien weken
nodig gehad om geheel af le koelen. Men hoopt dat de nieuwe spiegel lot nog
toe onvermoede geheimen van het heelal zal ontsluieren.
Het HEILIG PASCHA r:
Russische vrouwen brengen hun paasgave naar de orthodoxe kerk van Christus'
Opstanding in Moskou.
Op de drie eerste dagen in de Heilige
Week wordt de Liturgie, de Dienst der
Eucharistie, niet gevierd; maar de „Li
turgie der voorafgewijde Gaven", een
communiedienst. Zullen wij die elders
gaan meevieren? Bijvoorbeeld in de gro
te kerk van Christus' Opstanding by het
Snkolnikipark, waar een koor van blin
den zingt, ot in het hart der stad in de
apno agijqaeud jaq ';eBuVsXqA\ossaoC,ia
gerestaureerde kerkje uit de ITe eeuw,
vol met heerlijke ikoneru En overal die
wonderbare stemming: de Heer is de
Heilige Stad binnengegaan om zijn hui
veringwekkend Pascha te voltrekken.
Op de Witte Donderdag celebree; t
de gryze patriarch zelf de mystieke
Dienst. Wat een mensen in deze ge
weldige kerk! Er kan welhaast nie
mand meer by. Zie, allen rekken zich,
wanneer de patriarch door de ingang
binnentreedt. Het koor (twee koren,
elk van een 60 zangers en zangeres
sen) juicht in verrukkelijke melo
dieën. Hoe ontroerend: ondersteund
door twee jonge dienaren wordt de oude
hogepriester naar de troon midden ir
het kerkeschip geleid en daar bekleed
met de kostbare gewaden. Rek u uit
om niets van dit indrukwekkende
schouwspel te missen. Ja, hij is het
zelf, deze eerbiedwaardige gestalte,
herder van die wonderlijke 'kerk, Zijne
Heiligheid, Alexej, patriarch van Mos
kou en gans Rusland. In de Heilige
Dienst is ingesloten de wijding van
het Myron, de zalfolie voor dopelin
gen en zieken. Rondom het altaar
staan rijen blinkende bussen met dc
kostelijke olie en de geur verspreidt
zich over de opgepropte menigte. En
het blijft in ons naklinken: „Aan Uw
mystiek Avondmaal, neem mij vandaag
aan als communikant. Zone Gods...''
Op de avond van de Witte Dondci
dag lopen wij binnen in de oud'
kerk van de profeet Elia dichi
by het grote moderne /.wembas
sin in liet hart der stad. Vele kerkei
zijn in deze dagen dag en nacht ge
opend. Het is nu de by het Russisch'
kerkvolk zo geliefde „Dienst der twaa!'
Evangeliën". In de Vesperdienst van
deze dag zijn twaalf evangelieperikopen
ingelast, die verhalen van de Passie der
Heren.
In de warme nachtelijke kerk staai
dicht opeengedrongen de honderder
gelovigen met kaarsen in de hand
Wat hier uit de Schrilt wordt gelezen
zijn geen verhalen, het is geen histo
rie, maar mystieke werkelijkheid. Dr
ingewijden vieren en beleven met hun
Heer Zijn Passie. Geen herinnering of
gedachtenis, maar verhaalde werke
lijkheid in het heden van cultus en li
turgische riten. „Meden zingt het
koor hangt aan het hout Ilij. die de
aarde boven de waieren heeft opge
hangen..."
De Goede Vrijdag brengt dit jaar een
wonderlijke, slechts heel zelden voorko
mende coïncidentie. Goede Vrijdag valt
dit jaar volgens de oude kalender op 25
maart. De feestdag der Annuntiatic
wordt niet verplaatst, maar het oude
feest wordt nu ingevlochten in de ge-
bedsuren van de Heilige en Goede Vrij
dag. Op deze dag .wordt nimmer de
Eucharistie gevierd, behalve wanneer,
zoals dit jaar, deze dag valt op 25
maart. In de kathedraal wordt de ont
zettend lange dienst gecelebreerd door
bisschop Nikodim, de naaste medewer
ker van de patriarch. Wonderlijke bele
venis: de treurgewaden van 's Heren do-
dendienst worden verwisseld met de wit
te gewaden voor de Liturgie van het
oude Mariafeest, eigenlijk het begin der
Incarnatie. Dan keren op het einde van
de Vesperdienst de riten van de Goede
Vrijdag weer terug. De Pluschtschanit-
sa, de ikoon van 's Heren Lijkwade
wordt op de hoofden der celebranten
uitgediagen naar liet midden der keil'
De Patriarch van Moskou, Alexej
en daar zorgzaam neergelegd op een lied
van geurende voorjaarsbloemen. En het
koor zingt in onnavolgbare ontroerende
melodieën het trage gezang der Begra
fenis: „De vrome Jozef, van liet hout
afnemende uw zeer zuiver Lichaam..."
Zorgen wij op de Stille Zaterdag tij
dig in de kathedraal aanwezig te
zyn. De dienst begint reeds om 10
uur in de morgen. Het is eigenlijk
de naar de morgenuren vervroegde eer
ste Vesperdienst van Pasen, gevolgd dooi
de oorspronkelijke Paasnachtdienst. Nu
wordt deze lange Liturgie tot in de mid
daguren gerekt. Het is de meest geheim
zinnige Dienst van het ganse jaar dei-
kerk. Men zou vaak denken: deze dienst
is de vrome Rus nog dierbaarder dan
de Paasnachtdienst. In gespannen aan
dacht volgen de weer tot in alle hoeken
opgepropte gelovigen dc mysterieuze ri
ten van deze geheimzinnige dag. Midden
in de kerk staat, nog steeds de geurende
Lijkwade. Rondom deze concentreert
óch het eerste gedeelte van de aan
grijpende dienst,. Een jonge dienaar
reedt naar voren on leest met doordrin
gende stem de vijftien grote Profetieën,
prototypen van de Opgestane Heer en
an dc nieuwe schepping. Dit zijn alle
;een verhalen of historische herinnenn
en. doch mystieke realiteiten.
Onmerkbaar gaat de Vesperdienst
over in de viering der Liturgie. Reeds
straalt de vreugde van de nabije Op
standing door. 'De zwarte gewaden
der rouw worden verwisseld met de
witte paramenten der vreugde. Het
blyde dooplied uit de Romeinenbrief
weerklinkt telkens weer: „Zovelen gij
in Christus gedoopt zijl, hebt gij Chris
tus aangedaan AUiloeïa". En de aarts
diaken zingt met doordringende bas
stem het evangelie van de vrouwen,
die „met grote vreze en vreugde"
van hei ledige graf zijn heengegaan.
Is de Heer reeds opgestaan? Telkens
weer in deze lange en (zo zou men
soms zeggen) tweeslachtige dienst de
beide facetten van dood en leven.
En dan dat wondervolle moment van
het indragen van het Brood en de
Wijn in zwijgende processie.
Het is Stille zaterdag en het koor
zingt in gedragen melodie het oude lied
uit dc Jacobsliturgie: „Laat zwijgen al
le sterfelijke vlees en staan met angst
en vreze en niets aards in zich den
ken..." Welke kerk heeft deze onverge
lijkelijke sfeei van de Russische Welikaja
Socbbota, de Grote Sabbat? En bij het
einde van de lange aangrijpende dienst
worden wij ermaand door één der cele
branten in een preek tot de intens
alles belevende vromen om stil te zijn
en om in stilte huiswaarts te gaan als
de vrouwen van het graf en in grote
vreze en vreugd de heilige stonde der
Opstanding te verwachten.
En wy lopen weer bulten In de late
namiddag en in het plantsoen vóór de
kathedraal botten de struiken en spelen
de kinderen in de zoete lentezon en liet
is stil in de natuur en het is nu slil
in de kerk. O wonderbare stonde in dc
middag en de avond van de Welikaja
Soebbota...
Hel wordt donker in de zaterdag
avond Komt, spoeden wij ons ter
kerke voor de Paschalnaja
Notsch, de Paasnacht. Het is nu
negen uur én pas tegen half twaalf zal
de vigiliedienst beginnen. „Maar daar
is nu al geen doorkomen aan zegt
mijn vrouw Daar komen wij nooit
in." Maar het toverwoord: „Goede
mensen, wij zijn gedoopte christenen
uit het westen, laat ons door." En het
wordt tien uur en elf uur en mijn vrouw
vindt het angstig: zóveel opeengedron
gen mensen in een kerk zagen wij nim
mer. Hoort de klokken! De Patriarch!
Ja, de Patriarch, welk een belevenis-
de Patriarch in de Paasnacht te Mos
kou! Speelt dit alles zich nog af op
aarde of is de liturgerende Kerk hier
in de hemelen? „Uwe Opstanding,
Christus, onze God, bezingen de en
gelen in de hemel Christus is opge
staan uit de doden". En de Patriarch
tot de duizenden: „Christus is opge
staan" en het schreeuwt in de gewel
dige kerk: ,,H(j is waarlijk opgestaan".
En tot ons, de vreemdelingen, daar
vóór bij de ikonostase: „Le Christ est
ressuscité Christus ist auferstanden."'
En de Russen komen ons begroete11
en kussen: „Christus is opgestaan." En
allen kussen elkander: „Christus is op*
gestaan". Dan leest een der celebran
ten, ol liever: hij schreeuwt het als een
triomfkreet over de duizenden: de preek
van Johannes Chrysostomus: „Dood.
waar is uw prikkel, Hades, waar i*
uw prooi?"
Dan: de Paasnachtliturgic: één ju
bel en vreugde. De deuren van de
ikonostase blijven open. Alles is licht
en vreugde. Is het nog nacht of is
dit hot aanbreken van de eeuwige
Goddelijke Dag? Dit is de opheffing
van de tijd, dit is reeds hier en nU
de eeuwigheid. Dit is de Avond en
de Morgen van „Dag één", de nieuw®
Dag uit Genesis 1:5. En het evange
lie (Johannes I) klinkt in vele talent
in het Slavisch en het Grieks, in het
Latijn en het Russisch en voor ons
(de vreemdelingen) in het Frans eb
het Duits. En de duizenden jubelen de
geloofsbelijdenis als een hymne: I"
geloof in God, den Vader, den al-
machtigen... En de oude, grijze Pa
triarch bidt handenheffend het ge-
heimzinnige gebed, dat de Heiligt
Geest moge komen om het wonder
der Euchanstie te voltrekken. „Onz®
Vader, die In de hemelen zijl," jube
len wee; de duizenden. „Neemt het
Lichaam van Christus, drinkt d*
Beker der onsterfelijkheid", zingen d®
koren bij de communie. En op het sift
van de van licht doorstraalde Dienst
de zegenwens van de celebranten1
„Christus is opgestaan uit de dodcf
en aan hen die in de graven waren,
gaf Hij het leven."
Hop laat is het, drie uur, vier uur-
Of is alles tijdloos geworden? En wu
slaan weer buiten, op het Jelochowska
japlein in de zoele lentenacht in Mos
kou. En wij denken: wat een stad, \va'
"en kerk, wat een volk! En het zing1
In ons na: Christus is opgestaan va"
de doden. En wij zeggen met het vei'
van de dichter Tjoettsjew: „In Rus
land kan men slechts geloven..."
P. HENDRI#
Het Russisch Paasfeest viel dj'
jaar (naar de oude kalender) ePii wee»
na ons Paasfeest, der op 2ondag
april. Vandaar op 2 april Palmaondag-
>|-OUv
N'ee
I
O
>«en
'n
*11,
«5
Wal
<Veri
'ijk 01
*Ar rij:
klip °p
d
°Vere
