Apostel der heidenen wordt in Rome herdacht
1900 JAAR GFJ,F,DEN~| PAULUS'
3lsl8
Carrière met veel schaduwpartijen
WALTER ULBRICHT vaart
bij al zijn mislukkingen
De man voor wie Khroesjtsjev een
internationale crisis riskeert
Raadsels uit de
jaren dertig
I
OP DE KEIZER HEBT GE U BEROEPEN,
NAAR DE KEIZER ZULT GE GAAN"
-Sf IPJ"foilf W I 1
Dood
-
Het is precies 1900 jaar ge
leden, dat St.-Paulus zijn
eerste reis naar het Wes
ten maakte en in Rome kwam.
Langs de route die hij ging en
in de Eeuwige Stad wordt dit
jaar de figuur van de Apostel der
heidenen en de theoloog bij uit
stek der oudste Kerk herdacht.
De door Paulus gevolgde weg
is bekend. Meer nog, Lukas, de
schrijver van de Handelingen der
Apostelen, heeft in de hoofdstuk
ken 2 en 28 een boeiend oogge-
tuigeverslag van deze tocht ge
geven en zijn beschrijving van de
zeereis en de schipbreuk is een
der beste, die men uit de Oud
heid bezit.
Storm
Cachot in de berg^
Er loopt een merkwaardige
paradox door het leven van
de 68-jarige Oostduitse
president en partijsecretaris,
Walter Ulbricht. Hij draagt ver
antwoordelijkheid voor een in
drukwekkende reeks politieke
mislukkingen. Desondanks is zijn
persoonlijke positie in de loop der
jaren steeds hechter geworden.
Overal waar hij verschijnt, wekt
hij verzet. Het gezicht met de
gladde schedel en de gesoigneerde
Leninsik, de kaarsrechte gestalte
in het welgesneden colbert en de
eindeloze stroom Saksisch par
tijjargon, dat hij op' hoge,
zangerige toon voordraagt, slaan
nimmer vonken van geestdrift
los bij de menigte. De spreek
koren, die de stakende arbeiders
tijdens de juni-opstand van 1953
aanhieven, vertolkten de open
bare mening: „Spitzbart, Bauch
und Brille sind nicht Volkes
Wille" en „Es hat alles keinen
Zweck; der Spitzbart muss weg".
En nu de juni-opstand is ge
noemd: dat was niet de enige
communistische débacle, waarvoor
men Ulbricht verantwoordelijk
kan stellen.
In 1923 was hij al nauw be
trokken bij de mislukking van de
communistische putsch in Thü-
ringen. Hij is mede-aansprake
lijk geweest voor de totale in
eenstorting van de Duitse com
munistische partij, toen Hitler in
het begin van de jaren dertig
zijn definitieve opmars begon
Alle inspanningen van Ulbricht
ten spijt is het aantal communis
tische kiezers in West-Berlijn en
West-Duitsland na 1946 wegge-
schrompeld tot een volmaakt on
belangrijk groepje. En het groot
ste fiasco van allemaal is de
Duitse Democratische Republiek
geworden, het communistische
staatsbestel, dat door Ulbricht
gemaakt had moeten worden tot
de toonkamer van het Marxisme-
Leninisme. Inplaats daarvan heeft
de D.D.R. zich ontwikkeld tot
een van de grootste producenten
van vluchtelingen uit de wereld
geschiedenis.
f.
Kwaliteiten
zij?
Bruine bondgenoot
1f
Gezadelde
-/ x'" - 1
«toA.
"V ,y\^' <v>* "N - T"^
eerste reis naar het westen
(Van onze Romeinse correspondent)
In 58 kwam Paulus na zijn derde
missiereis, die deze maal door Klein
Azië en Griekenland gegaan was, naar
Jeruzalem. Klein-Aziatische Joden her
kenden hem in de tempel en veroor
zaakten een oploop, die heel de stad in
opschudding bracht: „Israëlieten, te
hulp! Dit is die man, die overal een
leer verkondigt die gericht is tegen het
volk, tegen de Wet en tegen deze
Slaats..." Paulus zou gelyncht z\jn, als
ij niet ontzet was door soldaten van
het Romeinse bataljon, dat in de burcht
gekazerneerd lag.
Het jonge christendom werd alom nog
beschouwd als een joodse sekte. Een
der conflicten van christenen en Joden
was, dat volgens het besluit van de
Apostelvergadering van 49 de bekeer
de heidenen de joodse riten en gebruiken
De apostel Paulus, een schilderij in de
sacristie van de St. Paulus buiten de
muren.
niet behoefden te onderhouden. Buiten
staanders, als de leden van de bezet
tende Romeinse macht konden geen
touw vastknopen aan die naar hun
mening interne joodse godsdienstru
zies. Deze maal ging het weer fors toe.
Er werd gegild, gebruld en geslagen,
mantels werden losgegooid en men wierp
stof in de lucht. Toen de commandant
van de burcht hoorde, dat Paulus van
Tarsus het Romeinse burgerrecht had
het heeft me een kapitaal gekost,
zei hij nogal vertrouwelijk tegen Paulus
die antwoordde: Ik heb het van geboor
te! wilde hij deze heer zo gauw mo
gelijk kwijt en stuurde hem met een
zwaar bewapend geleide naar Caesarea,
waar de landvoogd resideerde. Deze,
Felix, type van een corrupt bestuursamb
tenaar, hield Paulus twee jaar in voor
arrest, omdat hfl dacht een financieel
s'aatje uit deze sektenleider te kunnen
slaan. Zijn opvolger Porcius Festus
deed eerlijk een poging om Paulus' zaak
thans snel te berechten. Hij kwam er
niet uit en omdat het hier over Joodse
religieuze aangelegenheden ging, stelde
hij Paulus voor zijn zaak naar het San-
hedrin in Jeruzalem te. verwijzen, waar
de landvoogd dan in eigen persoon het
proces zou meemaken. Paulus kende
de stemming in Jeruzalem en kon niet
anders dan weigeren door zich te beroe
pen op de keizerlijke rechtbank in ko-
me. Het heeft Festus later gespeten,
maar de uitspraak was gevallen, op
de keizer hebt gij u beroepen, naar de
keizer zult gij gaan. Zo ging m de na
zomer van 60 Paulus vanuit casarea
scheep met een transport gevangenen.
Zijn bewakers waren militairen van de
Praetoriaanse lijfgarde onder beyel van
een sympathieke honderdman Julius van
het bataljon Prima Augusta Itahca.
Lukas en enkele andere vrienden reis
den met Paulus mee.
De reis verliep niet gelukkig. De
wind zat voortdurend tegen, het werd
te laat in het seizoen en tenslotte kwam
men bij Kreta in een vliegende storm
terecht,, die veertien dagen aanhield. In
de huidige St. Paulusbaai op de noord
kust van Malta liep de vrachtv^rder
op een zandbank en sloeg uil eikaar,
maar aile 276 opvarenden werden ge
red Op het eiland werd overwinterd.
Midden februari scheepte de honderd
man zijn transport in op een Alexan-
drijns korenschip, dat Puteoli .Pozzuoli
aan de golf van Napels) tot bestemming
had. Thans ging alles voorspoedig. In
Syracuse kon Paulus drie dagen aan
land gaan. Men deed Rhegium aan
(Reggio Calabria) en dank zij een ste-
- meerde het schip
Puteoli. De golf van Napels was de
Riviéra der goed gesitueerde Remei-
nen. Langs de hele kust hadden zij
luxueuze villa's gebouwd.
De mare, dat Paulus op weg was
naar Rome. ging het convooi vooruit.
De afstand Puteoli Rome bedraagt
210 km, wat te voet een reis van
een dag of zes betekent. Wel was er
een verbinding over water van Terra-
cina naar Forum Appii. Daar liep
een kanaal naast de Via Appia en er
bestond een soort nachtdienst van
trekschuiten, waardoor men een et
maal won. Langs de heerbanen wa
ren pleisterplaatsen, waar reizigers
konden overnachten. Die herbèrgen
waren smerig, herbergiers en waar
dinnen hadden een slechte naam om
nog niet te spreken van de diensters
a tout usage. In Forum Applii vol
gens Horatius vol van scheepsvolk
en inhalige herbergiers kwam een
eerste groep christenen uit Rome
Paulus tegemoet. Forum Appii ligt
43 mijl (64,5 km.) van Rome. Het
heet tegenwoordig Borgo Faiti. De
nieuwe kerk, die men er aan het bou
wen is, zal aan St.-Paulus worden
toegewjjd en een aantal Romeinen,
die onlangs pieus, maar niet oncom
fortabel in autobussen de tocht der
delegatie uit 61 nadeden, hadden een
gedenkplaat bij zich, die in de kerk
muur zal worden ingemetseld. De an
tieke mijlsteen met o.a. de plaats
naam en XLHI erop, werd terugge
vonden en is door Monumentenzorg
hersteld en op zijn oude voetstuk ge
plaatst. Een tweede groep uit de
Stad heette Paulus nabij Tres Taber-
nae, de Drie Taveernen, welkom,
10 mijl verder, waar tegenwoordig
Pizzo Cardinale ligt onder Cistema.
„Toen Paulus hen zag, dankte hij
God en schepte moed".
Vóór de vervolging van Nero in 64
had Rome een grote christengemeen
te uit de joden en de heidenen. De
Romeinen waren op religieus gebied
principieel tolerant, mits een nieuwe
cultus niet in strijd was met de zeden
der voorvaderen, het staatsbelang
schaadde of de publieke orde. In 19 n.
Chr. waren de joden om een of andere
reden uit de Stad verbannen, maar
spoedig waren zij weer terug. Een de
creet van Claudius uit 49 wees hen
opnieuw buiten. Suetonius geeft op, dat
zij „op aanstoken van Chreston voort
durend onrust verwekten".
Wellicht wijst ditt erop, dat ook hier de
twisten hoog opgelopen waren over het
al of niet onderhouden van de Mozaï
sche wet. Uit zijn in 58 geschreven
brief aan de Romeinen blijkt, dat Pau
lus veel personen uit de christenge
meente kende. Intussen wist hij toch
niet, hoe precies de reactie zou zijn
op zijn komst en daarom was hij zeer
blij met het hartelijk welkom der twee
delegaties. Gezamenlijk trok men ver
der over de Mater viarum, de Moeder
der wegen, zoals de Appia heette. In
Arlcia werd voor de laatste keer over
nacht. En zo trokken de praetorianen
met hun gevangenen uit het Oosten in
de eerste helft van maart 1961 Rome
door de Porta Capena binnen. De Au-
reliaanse muur bestond nog niet en de
Porta Capena in de toen al eeuwenou
de Serviaanse omwalling lag dicht bij
het grote Circus. Op de Palatijn waren
reeds de eerste keizerspaleizen ge
bouwd. Men kan aannemen, dat de
troep marcheerde langs de gouden mijl
paal, de „navel der aarde', waar alle
rijkswegen samenkwamen. Op de
plaats van het latere Colosseum lag
nog een poel. Aan de overkant waren
werklieden druk bezig met de bouw
van Nero's Gouden Huis. Over de Hei
lige Weg door het Forum ging het ver
der en langs de Salaria, de aloude
Zoutweg, verliet men de stad door de
Porta Collina in het noordoosten. Een
paar honderd meter rechts daarvan
ag de legerplaats. Tiberius had de cas-
tra praetovia laten bouWen om er de
bataljons van de lijfgarde en de
hoofdstedelijke politiecompagnieën in
onder te brengen, samen 9090 man.
Daar waren ook de kantoren van de
staf en van de Openbare Veiligheid.
De castra bestaat heden nog en is aan
drie kanten nog altijd omringd door de
muren, die Tiberius liet optrekken.
Maar binnen afzienbare tijd zal hij ont
ruimd worden. In de noordoosthoek
komt de nieuwe nationale bibliotheek
en van die gelegenheid hebben de
steeds nieuwsgierige archeologen ge
bruik gemaakt om de grond er vak
kundig om te spitten. De fundamenten
der gebouwen uit het Tiberiaanse ka-
zemecomplex kwamen voor de dag en
de leek beziet die enkele resten met
wat meer belangstelling dan anders.
Hier ergens meldde Julius zijn troep
af cn heeft Paulus zijn handtekening
gezet onder een papier, toen hij na
een paar dagen vrjjgelaten werd in
custodia militaris, onder militaire be
waking. De christenen in Rome boden
hem gastvrijheid aan, maar spoedig
ing Paulus, helemaal naar zijn aard,
zelfstandig wonen. Als de brief aan de
kerk van Filippi uit Paulus' eerste Ro
meinse tijd is, blijkt eruit, dat hij juist
door de geldelijke steun der Filippen-
zen zich die zelfstandigheid veroorlo
ven kon.
Waar hij een onderkomen vond, ver
melden de Handelingen niet. Een aan
wijzing kan men vinden in het bestaan
van de 8. Paolino alla Regola, de klei
ne Pauluskerk in het Regolakwartier.
Het is bekend, dat in deze oude regio
nabij het voormalige ghetto veel joden
in de Oudheid woonden. Het kerkje
zelt is zeer oud, hoewel later natuur
lijk barok gerestaureerd. Het is boven
dien de enige S. Pauluskerk binnen de
stad. De traditie wil, dat hier Paulus
een huurwoning had. Dit soort tradi
ties zijn zo taai, dat men die niet zon
der meer verwerpen kan, temeer om
dat er geen „concurrentie" bestaat. In
de Handelingen staat opgetekend: „Vol
le twee jaar vertoefde Paulus in een
eigen huurwoning en ontving allen, die
bij hem kwamen. Hij predikte het rijlg
Gods en gaf onderricht in de leer
over de Heer Jezus Christus in volle
vrijmoedigheid, zonder enige belemme-
ring" Dit is het einde van de recht
streekse berichtgeving over de Apos
tel Aan dc Fiiippenzen schreef hij.
zaak heeft veel bijgedragen tot
of zjjn zaaik geseponeerd werd, of dat
hij vrijgesproken is. In zijn brief uit 58
aan de Romeinen schreef hij, dat hij
verder door wilde naar Spanje. Het is
niet nader bekend, of hij die plannen
heeft kunnen uitvoeren. Het jaar 66
vindt hem hoogstwaarschijnlijk terug in
het Nabije Oosten en Griekenland: S.
Clemens, die episkopos in Rome was
van 88 tot 97, getuigde in zijn brief aan
de christenen van Korinthe, dat de
goede apostelen Petrus en Paulus tot
de dood gestreden hebben. „Door ja
loezie en twist heen toonde Paulus de
prijs der volharding: zevenmaal met
ketenen belast, verjaagd, gestenigd, een
heraut in Oost en West verwierf hij de
echte roem van het geloof. Hij bracht
de gehele wereld gerechtigheid bij,
ging naar het uiterste Westen (Cadiz,
Gibraltar?) en gaf getuigenis tegen
over de machthebbers. Zo scheidde hij
van de wereld..." En iets verder: „een
allerschoonste voorbeeld onder ons". S.
Clemens schreef dit nog geen dertig
jaar na Paulus' dood, waarvan hij zelf
middellijk of onmiddellijk getuige was.
Het „onder ons" kan alleen Rome be
tekenen.
Over de tweede brief aan Timotheus
hangt de schaduw van de dood. Paulus
is alleen, al zijn gezellen hebben hem
in de steek gelaten „slechts Lukas is
bij mij". De schrijver heeft het moei
lijk en is niettegenstaande zijn vaste
vertrouwen in menselijke nood. De tra
ditie uit de Oudheid wil, dat Paulus
wederom gevangen genomen, deze maal
wellicht als onrust veroorzakend sekte-
hoofd, omtrent 67 de doodstraf onder
ging door het zwaard, het privilege der
Romeinse burgers. De executie vond
plaats drie mijl buiten de Stad op een
plaats, die Aquae Salviae heette. Hij
werd begraven aan de weg naar Ostia
op een openlucht kerkhof, dat lag op
het landgoed van een Romeinse dame
Lucina. Op de plaats der terechtstelling
staat heden de St. Paulusabdij der Drie
Fonteinen en over het kerkhof welft zich
de basiliek van St. Paulus buiten de
Muren. Na de brand der kerk in 1823
vond men onder het gespaarde hoog
altaar op 1,37 m. diepte een grafplaat,
waarop gegrift stond
PAULO
APOSTOLO MART
De Via Appia Antiqua te Rome,
wei
buitenland gegaan. In Bfs
1933 vluchtte hij via Praag en Pa'j-jc
naar Moskou. Hij vatte daar zijn w n
bij de Comintern weer op en verder VT
hij in de leiding van de KPD-in-ball«J?f
schap. Hij maakte allerlei reizen oc
Europa.
Er zijn verscheidene verhalen in "fjj,
loop, waaruit moet blijken, dat hij 1 m
1936 tot 1938 als politiek commissi-
is opgetreden in de Spaanse Burgero^
log. Hij zou de Duitse, Oostenrijkse^
Mijn
In
de voortgang van het Evangelie
heel het Praetorium en ook voor alle
anderen is het duidelijk geworden, dat
ik miin boeien draag ter wlUe van
Christus. Het merendeel der broeders
heeft uit mijn gevangenschap kracht
geput om toevertrouwen op de Heer en
met groter moed dan eerst onbevreesd
het Woord te verkondigen Zelfs had
hij volgelingen in „Het huis van de kei-
Hoe het verder met Paulus is gegaan,
moet men moeizaam construeren. Dat
Lukas in de Handelingen niets BChnjlt
vlge Zuidenwind meerde het schip Lukas in de mnaauiiK»«
binnen twee dagen al aan de kade van over een veroordeling, wijst erop, dat
Wat Walter Ulbricht in persoonlijke
gesprekken zegt, lijkt zeer veel op zijn
openbare redevoeringen. En die ver
tonen weer grote overeenkomst met de
meedogenloze „exposés", waarop in de
jaren dertig de waarlijk vastberaden
leden van de linkervleugel in Europa
werden onthaald door „Imprecorr". Er
bestaat trouwens een redelijke kans, dat
die „exposés" destijds ook zijn geschre
ven door Ulbricht, die toen een vrij on
dergeschikte rol speelde in de Comin
tern.
Het is geen onderhoudende man. Het
is nog veel minder een charmante man.
In verband met een leverkwaal drinkt
hij niet. Hij rookt evenmin. De enige
weelde, die hij zich veroorlooft, is een
snoepje op zijn tijd. Tot voor kort po
seerde hij als een gematigd beoefenaar
van enkele sporten: skiën, bergbeklim
men en tennissen. Verscheidene sport
terreinen in Oost-Duitsland zijn naar
hem genoemd. Hij looft bekers uit bij
wedstrijden. Soms overhandigt hij ze
persoonlijk aan de winnaars en bij der
gelijke gelegenheden produceert hü een
Hij werd bevorderd tot agitator van
de internationale communistische bewe
ging, de Comintern. Als zodanig is hij
een poosje werkzaam geweest in Oos
tenrijk.
Zijn optreden werd voor een van de
leiders van de Comintern, Ossip Piat-
nitsky, aanleiding hem naar Moskou
te halen. Ulbricht bezocht daar de Le-
ninschool en hij werd voorbereid op
de taak in de Republiek van Weimar
communistische cellen te stichten
(vandaar zijn bijnaam „Kameraad
Cel") en de sociaal-demokratische ar
beiders te demoraliseren. In zijn vrije
ogenblikken trad hij verder nog op ais
vertegenwoordiger van het Centrale
Comité van de KPD bij het Uitvoe
rend Comité van de Comintern. Ul
bricht leerde vloeiend Russisch
spreken en schrijven.
WALTER ULBRICHT
afschuwelijke grijnslach, met .veel tan-
den.
Het is moeilijk om twee communis
tische figuren te bedenken, die meer
van elkaar verschillen dan de stijve,
betweterige Ulbricht en de joviale, lepe
en tot experimenten geneigde Khroesj
tsjev. Die persoonlijke tegenstelling
maakt de paradox van openbaar fias
co en persoonlijk prestige In het leven
van Ulbricht alleen maar nóg raadsel
achtiger. Er zijn zelfs perioden ge
weest met name na de Poolse en
Hongaarse opstanden waarin hij
steun scheen te verlenen aan Khroesj-
tsjevs politieke tegenstanders.
Ulbricht is in de loop van zijn poli
tieke leven vaak m zwaar weer beland,
maar na iedere storm richtte hvj zich
weer op Men kan nauwelijks zeggen,
dat hij daarbij geholpen werd door vrien
den die persoonlijk aan hem verknocht
waren Vriendschap tussen communis
tischeleiders is altijd een vluchtige
7-ak Bii een van aile gevoeligheden
ontdane figuur als Ulbricht die voor
namelijk in Moskou is geschoold, is zq
eenvoudig non-existent. Hij moet zich
bij alle crises hebben verlaten op zijn
geslepenheid, z«n bekwaamheid, zijn
nuchterheid zijn energie en zijn vast
houdendheid als communistisch politi
cus.
vorming heeft hij ont
t0en Stalin de Trotskisten
,u„ toen .het bolsjewisme up^
hield een beweging te zijn en zich ont
wikkelde tot een machine. De conse
quenties die hü daaruit getrokken
helft schijnen nog altijd de juiste te
zün Het gaat er niet om de massa
te winnen het gaat erom het appa-
raaT hl handen ?e krijgen en te hou
den.
Ernst Paul Walter Ulbricht is 30
-juni 1893 als zoon van een kleer-
liïïke-1 to Leipzig geboren. Na de
lagere school kreeg hij een oplei
ding alf meubelmaker. Met de latere
dnai-takist Paul Böttcher moet hu ais
^Handwerksbursche" door Zwitserland
zijn getrokken en van deur tot deur
werk hebben gevraagd.
Zijn
vangen,
overwon,
In de officiële biografieën, die van
hem bestaan, wordt op deze romantische
détails niet ingegaan. Daar wordt veel
meer de nadruk gelegd op zijn politieke
ontwikkeling: in 1906 lid van de Sozia-
listische Arbeiterjugend, in 1912 lid van
de Sozial-Demokratische Partei Deutsch-
lands en twee jaar later lid van de lin
kervleugel in de partij, die werd geleid
door Karl Liebknecht. Walter Ulbricht
is drie jaar in militaire dienst geweest.
In 1915 werd hij opgeroepen. In het
voorjaar van 1918 deed hij een mislukte
poging tot desertie; daar kreeg hij twee
maanden gevangenisstraf voor. In ok
tober van datzelfde jaar zou hij, wegens
het voeren van communistische propa
ganda, in het cachot zijn teruggekeerd
als het Duitse leger toen niet in volle
dige staat van ontbinding had verkeerd.
Na de oorlog volgde hij Karl Lieb
knecht en Rosa Luxemburg op hun weg
via de Spartakus-groep naar de Kom-
munistische Partei Deutschlands. Het
verhaal, dat hu een van de mede-oprich
ters van de KPD zou zijn, is een deel
van de officiële mythe en niet meer
dan dat. Mede-oprichter was hij niet.
Ook bij de pogingen tot „verovering
van de straat" heeft hij zich vrijwel
onbetuigd gelaten. Des te ijveriger heeft
hij gestudeerd op de geschriften van
Marx, Lenin en hun medestanders. Hq
stelde zich ten doel dc „hersens" te wor
den van de KPD.
In deze periode maakte hij zich _de
grondige kennis eigen van de communis
tische theorie, waarmee hü later Sta
lin zou verbluffen. In deze periode
leerde hi ook de techniek aanvan het
nemen (li
gen".
Via een aantal partijbaantjes in Hal
le en Leipzig was Ulbricht in 1923 opge
klommen tot partijsecretaris van Gross-
Thüringen. Daar zou een staatsgreep
worden uitgevoerd, die ten doel had van
de demokratische Republiek van Wei-
mar een radenrepubliek naar Russisch
model te maken. De staatsgreep mis
lukte. Een storm van onderlinge be
schuldigingen stak binnen de KPD op.
Merkwaardigerwijze bleef partijsecreta
ris Ulbricht geheel bulten schot
Niet alleen ontliep hij iedere vorm
van straf. Hij kreeg zelfs een beloning.
Ier z.g. „onfeilbare beslissin-
Zwitserse Internationale Brigades, -_ji
daar vochten, hebben „gezuiverd
Trotskisten en andere ongewenste e
menton". In de bergen zou hij do
schikking hebben gehad over een eWSj,
gevangcnisspelonk, waaruit maar
nigeu terugkeerden. Maar voor Ulbr'
geldt, wat voor vele andere
ten in deze periode gold: er zqn "W
verhalen dan bewijzen van overgc"
d«
Veel beter te documenteren zijn
activiteiten van Ulbricht tijdens j,
duur van het Russisch-Duitse ,us-
schapsverdrag. Met name in het
talige communistische tijdschrift .JL,
Welt", dat in opdracht van de
tern te Stockholm verscheen, heeft
zich doen kennen als iemand, die m jijt
kapitalistische mogendheden FrajUrA
en Groot-Brittannië grotere vijanden e
dan in het nationaal-socialistische DJtLl
Bekend en berucht is zijn
van 9 februari 1940, „Hilferding w
der Sinn des Krieges".
n 1926 is hij naar Duitsland terug
gekeerd. Hij heeft zich bewogen op
het nationale politieke toneel van
die dagen. Hij is zelfs twee jaar lid
van de Rijksdag geweest. Maar nie
mand heeft hem opgemerkt. De droge
theoreticus, die Ulbricht was, bleef vol
ledig in de schaduw van communisti
sche figuren als Thalmann, Torgler en
Münzenberg. Misschien is het dit ge
brek aan reputatie geweest, dat hem in
die jaren heeft behoed voor misstappen.
Bij alle crises, die zicli binnen de par
tij voordeden, koos Ulbricht pas partij
als ook Moskou zijn oordeel klaar had.
Zo heeft hij, telkens na een karakteris
tieke aarzeling, de zijde van partijlei
der Thalmann eerst gekozen, nadat de
ze door Cerhart Eisler en enkele ande
ren was aangevallen (omdat hij zijn zwa
ger Wittorf wilde sauveren, die geld uit
de Hamburgse partijkas had ont
vreemd), en vervolgens, toen de z.g^
Neumann-Gruppe het op „Teddy" had
voorzien.
Ulbricht heeft in dit tijdvak voor het
eerst de pose van de vakbondspeciahst
aangenomen. Tot wat voor verwarring
zijn richtlijnen aan de landarbeiders
aanleiding gaven, blijkt uit een gezeg
de van die dagen: H-1" Kar-
toffeln, 'raus aus die Kartoffeln
Eeu opmerkelijke ambivalentie ken
merkt <le verhouding van Ulbricht tot
het nationaal - socialisme. Richtsnoer
was voor hem de uitspraak van Stalin,
dat ook in Duitsland de sociaal-demo
cratie de voornaamste vijand was. Zo
heeft hij in september 1930 zijn mede
werking verleend aan het „Volksbe-
gehren", waarmee de nationaal-socialis-
ten de sociaal-demokratische regering
van Braun-Severing in Pruisen ten val
hoopten te brengen.. Zo heeft hij in ok
tober 1932 hand- en spandiensten ver
leend, toen de nazi's de Republiek van
Weimar eau beslissende stoot dachten
toe te brengen door de transportai'bei-
(lers in Berlijn te laten staken. Maar
het is de vraag, of Ulbricht het bij deze
betwistbare tactische zetten heeft gela-
fen.
Bij de talloze rivaliteiten, die zich bin
nen de Duitse communistische partij
hebben voorgedaan, had de praktijk in
gang gevonden om de Gestapo de rot
van liquidator te laten spelen. Er is wel
beweerd, dat Ulbricht en zijn mede-
meubelmaker Wilhelm Pieck de uitvin
ders van deze praktijk zijn geweest. Men
is verder gegaan.
Men heeft gezegd, dat het Ulbricht
is geweest, die op 3 maart. 1933 (toen
Hitler dus al enkele weken aan de
macht was) de Gestapo-agent Alfred
Kattner met partijpost naar het on
derduikadres van Ernst Thalmann
heeft gestuurd. Thalmann werd gear
resteerd en is in augustus 1944 in het
concentratiekamp Buchenwald ver
moord. Een van de talloze figuren,
die door Thalmann als zijn kroonprins
waren aangewezen, Jonny Scherer
moet eveneens door Kattner zijn ver
raden.
Een veelzeggend détail is, dat de lei
der van het technische apparaat van de
KPD, Hans Kippenberger, die Ulbricht
tevoren tegen Kattner had gewaar
schuwd, later, mede op last van Ul
bricht, naar de Sovjet-Unie is ontboden
waar hij is geliquideerd. Notabene op
grond van de beschuldiging, dat hij
Thalmann zelf aan de Gestapo had ver
raden.
De bewijslast, die op Ulbricht rust
wordt nog zwaarder, als men bedenkt
dat hij zich als leider van de KPD-
afdeling in Parijs stelselmatig heeft ver
zet tegen iedere poging om Thalmann
langs legale of illegale weg uit de Moa-
bit-gevangenis te Berlijn te krijgen.
In de tijd van de Russisch-Duitse wit
tebroodsweken (1939-1940) zijn allerlei
Duitse communisten aan de Sovjet-Unie
uitgeleverd (o.a. Ulbrichts vertrouwe
ling Hermaan Axen). Er is geen enkele
aanwijzing, dat in de gesprekken tussen
Ribbentrop en Molotov de naam Thal
mann ook maar gevallen is.
Om tot de chronologische volgorde te
rug te keren: Ulbricht was dus naar het
muer m juni uc „rC
Unie aanviel. Hü begon te
ken voor de Russische radio en in ,.p
Revolution entlasst ihre Kinder"
telt Wolfgang Leonhard, hoe hij ook
Duitse emigranten in de Sovjet-Unie
gon voor te bereiden op nieuwe 0f-
en nieuwe mogelijkheden. Ulbricht
ganiseerde de „politieke herschol»1^,
van de Duitse krijgsgevangenen °EneJ>
„Antifaschule" te Krasnog'orsk.
op 12 juli 1943 in het stadhuis van
stad het nationale comité >>Fr *eii
Deutschland" werd opgericht, z®eji
daar al een aantal Duitse officiehj.
(o.w. een achterkleinzoon van Ese
marek) in. Voorzitter was de DUU
auteur Erich Weinert, maar ieder w' f,
dat Ulbricht de man achter de se" jjj
men was. Het comité wendde zicli
een manifest tot de Duitse,Wehrmac"fj
en tot het Duitse volk. Daarin yv.p
aangedrongen op verzet tegen Hi"ep
een snelle beëi .aiging van de oorlog A
op aller medewerking voor de vestig.j,
van een vrij en onafhankelijk
land. Leonard vermeldt nog een
Öent, dat plaats greep in het hootas .ji
toor van het comité te Ljoenovo,_ 1
Ulbricht. begon te vloeken en te tie1 gti
omdat zijn schrijfbureau niet groot
imposant genoeg was. to'
Op een dag in april 1945 keerde
bricht van een bespreking met StjV
terug in kamer 137 van hotel „U"tt
in Moskou. Daar vertelde hi) aan t
Kühn, zijn vrouw, dat hij over enk„,
dagen aan het hoofd van een z.g. ,Ur „p
pe-Ulbricht" naar Berlijn zou terU» gl\
ren om daar het stadsbestuur op
te zetten en de grondslag te leggen v'
een communistisch staatsbestel.
Deze uitverkiezing door Stalin
vestigde een toestand, die in de P1 e(
tijk al gegroeid was, namelijk
géén Duitse communist was,
papieren in Moskou hoger werden a
geslagen dan Walter Ulbricht. Ookyjj'
latere president van de D.D.R„ 0f
helm Pieck, door Thalmann ooit
tend de „grootmoeder van de P""010!!-
rische revolutie" genoemd, had „eji
danks zijn representatieve kwalite'
de slag tegen Ulbricht verloren.
Ook in de Russische bezettingszon,
van Duitsland heeft Ulbricht Z11^
ditmaal onder het mom v&n ,i
broederlijke toenadering, tffvt
de sociaal-democratie gekeerd. Hij f.
de socialisjen, overeenkomstig de w ge'
schuwing van dr. Kurt Schumacher, At-
bruikt als bloeddonors en anders
Vele socialisten hebben dat niet
begrepen. A' e vroegere democrat!» p.,
partijen heeft hij opgeslokt in de S-EjjjK
die hij met ijzeren hand persoon
leidt.
Ondanks zijn aanvankelijke uitspel'
„Wir sind der Auffassung, dass „{-
Weg, Deutschland das Sovjet-systern a pfl
zuzwingen, falsch ware.heeft M .p-
de Russischet bezettingszone een v°,ge'
democratie van het zuiverste water
maakt. Np de dood van Wilhelm P' je
heeft hij ook formeel de leiding van^t
staat op zich genomen. De ironie vanwe
ge val wil, dat hij heeft moeten
vinden, hoe er wel enige waar'^s'
schuilt in een uitspraak van Stalin,
het gemakkelijker is een koe aan .,i
zadel te wennen dan Duitsland coh1
nistisch te maken.
0Y
Hét Duitse volk is togen hem >n
stand gekomen. HU heelt de hulp jji)
Russische tanks moeten inroepen- „t'
heeft gesidderd, toen er beweging „l'
stond m Polen en Hongarije. Hfj p
op bescherming gehoopt van comto" to'
tiseh China. Maar sinds de com® -P
tie van Boekarest (juni vorig jaar) Djfl'
hij zich volledig verenigd met de o'
lingen van Khroesjtsjev. Al sinds
her 1958 vraagt Ulbricht aan Khr® n"
fcijev hem West-Berlijn ten gesC"'jef
te geven. De wereid gaat thans °'e»f
een donkere wolk door, omdat w e Kr
tsjev aanstalten maakt tegemoet ,tfd'
men aan de wensen van zijn bekW»
ste mislukkeling.
H. J. NEUM^
