m
{li
ii
.Vandaag
Opinie-onderzoek
bij verkiezingen
küi
700.000 VRAAGGESPREKKEN
fft |f-
Wang's waarschuwing
Spy
V
122e JAARGANG No. 39551
ZATERDAG 11 FEBRUARI 1967
^an een bijzondere medewerker)
GEDACHTEN zijn gewijd
i t gebruik van kernwapens als
°°Hn to afschrikking in de koude
febrr,' dat de mogelijkheid dat zij
Sv zouden kunnen worden in een
gel5ero°rl°g vrijwel nooit aan de orde is
intermen- Het idee dat in land de
hen ne spanningen dermate groot kun-
Uw^rden, dat op de een of andere
kernwapens in de strijd worden
fan+a is tot nu toe beschouwd als té
iJe^bsch om er serieus over na te
V^. Meeste van China's nucleaire installa-
i" vJri te vinden in Sinkiang of in de Provin-
y,Hg°°rd-West. Generaal Wang deelt in Sin-
?ie a6 laken® uit sinds 1949, toen de pro-
°or het communistische leger werd ver-
i is niet alleen politiek commissaris
d® BtQ militaire district, dat samenvalt met
v btov-'110'6' maar °°k eerste secretaris van
.'stW'Poiale afdeling van de Chinese commu-
rü S mm
China's eerste atoomproef was voorpaginanieuws, overal ter wereld en zéker in het
naburige Japan.
2
Pagina S
Pagina 5
Pagina 6
Pagina 7
Pagina 10
Enquêtedruk
DE VERKIEZINGEN BREN
GEN de bureaus voor opinie
onderzoek, de marktonderzoek
bureaus en de instituten voor
motievenonderzoek weer in het
beeld. De uitzendingen van de
NCRV doen de vraag bij velen
weer opkomen van wat heb je nu
aan al die onderzoekingen. De
NIPOthese is niet meer dan een
hypothese, en de resultaten van
dergelijke onderzoekingen hebben
toch weinig om het lijf.
,Demoscopie"
Universiteiten
CHINA'S ATOOMBOM
MOGELIJK
APEN
IN BURGEROORLOG
Alj
van de argumenten tegen proliferatie
van kernwapens) is wel altijd naar
85,5U86bracht> dat landen als India' l3raël en
"^'at t,geen nucleaire wapens mogen maken,
hoag «- Un politieke systemen niet stabiel ge-
bftg .'In 0m de rest van de wereld deverzeke-
r bet geven> dat die wapens voortdurend on-
tot r°uwbare controle blijven.
v?Cent,)00r kort om precies te zijn: tot de
Be eïplosiei;e ontwikkelingen in China
iohciGr.en enkele nucleaire mogendheid, met uit-
f('Be }.ng van Frankrijk, een periode van ern-
Si. lnn*nlandse spanningen doorgemaakt. De
Nff si«uatie in China echter levert een
Sny, foorbeeld op van de manier, waarop
^e)Gpehs of nucleaire installaties betrokken
Ojy borden bij binnenlandse twisten.
It>''ita;,lgs Werd uit Hongkong gemeld, dat de
COmmandant van de provincie Sinki-
gedreigd zich meester te maken van
'S>t0 lotlale nucleaire opslagplaatsen als Mao
t pg zou proberen de macht in de provin-
Nats J;erOveren. De generaal, Wang En-mao,
-n Jouwde dat hij de voorraden zou gebrui-
chantagemiddel ten behoeve van de
VQJ°>sten.
het verslag uit Hongkong maakte de
Sst zijn standpunt bekend na een bijeen-
s ta"* Politieke en militaire leiders, die
S«s eengeroepen door de politieke commis-
''Suton ®n Binnen-Mongolië. De zogenaamde
a zii gebieden" Sinkiang en Binnen-Mon-
n Van Vanaf het begin de belangrijkste haar-
^W6f,st verzet tegen Map's culturele revolutie
v evP "etzelfde geldt voor een derde gebied,
Nten Pais Sinkiang gelegen is in het noord-
^ar ^an China. Het heeft geen eigen naam,
s'aat bekend als de „Provincie Noord-
Partij. De onderdelen van het Rode
%n in Sinkiang zijn gelegerd, omvatten
V, "tan.
j i
deze machtspositie heeft generaal
H'j j rjP°Phoudelijk oppositie gevoerd tegen
vSe"toeng. Verleden jaar beval hij dat een
j,lrikia Rode Gardisten uit Peking, die naar
^kwamen, naar de hoofdstad moest te-
be P zonder dat de Gardisten zelfs maar
j/^eilj6 ®§enheid waren geweest uit te stappen.
Pt worden vele installaties, die van be-
VBt,Ps Voor de produktie van Chinese kern-
.bewaakt door troepen van generaal
CV'Pcia,et is echter onwaarschijnlijk dat zijn
V PUcl aut°nomie zich feitelijk uitstrekt tot
bi°'S C"" Programma als zodanig. De con-
ge rover is in de afgelopen jaren steeds
eotralisegrd. De Chinese Academie van
t^&ih apt>en heeft steeds meer van haar be-
va»Ptl moeten overdragen aan het minis-
aP Defensie.
muBnuuiuumminmmii;MuuuumiBua;uiU!aTm
iiuAiitfl'tififc
!rl
.Hl
1 M.
nf
m
m mm***
ÉfeiiÉss:
4eQ'6aire ?ngetwijfeld ironisch dat de grootste
utn l°eng- De grote {abriek waar verrijkt
lnstallaties zijn opgetrokken in gebie-
'ï'se sympathiek staan tegenover
<la^e p ^ordt geproduceerd staat in Lanchov,
S, gPlaat°nvincie Noord-West. Alle bekende op-
((V P van uranium zijn gesitueerd in
tlis?Dek tweede basis voor nucleair on-
hetSeP EaS 8et3°uwd bij het Tsjing Hai-meer,
4e,. kg6rncbov en Sinkiang. Daar houdt vooral
n^kir» Zictl bezig met thermonucleaïre on-
Poij mgen.
experimentele lanceerplaatsen voor
raketten, waar aanvankelijk Russische maar
thans Chinese raketten worden uitgeprobeerd,
bevinden zich in Sinkiang,
HOEWEL CHINA'S nucleaire programma tot
nu toe buiten de politieke arena is gehouden,
blijft het feit bestaan dat het potentieel een
belangrijke factor is in een eventuele burger
oorlog. Een gevaarlijke factor? Het is bijna
ondenkbaar dat iemand ooit kernwapens tot
explosie zou brengen om een burgeroorlog te
beslissen, in plaats van die wapens te gebrui
ken als drukmiddel bij onderhandelingen. Maar
China is een land waar de binnenlandse afstan
den en de omvang van de autonome gebieden
enorm groot zijn. Op zich zijn dat geen gunstige
factoren.
Het bezit van welk soort nucleaire mócht ook
(bommen of alleen maar technische installa
ties is onder deze omstandigheden een belang
rijk punt bij onderhandeling ent Natuurlijk kan
iemand, die de beschikking heeft over de bom
men of installaties, die niet zonder meer ge
bruiken. Daar is een heel verfijnd technisch
apparaat voor nodig. Maar de grote massa is
nu eenmaal geneigd onvoorwaardelijk te gelo
ven in de realiteit van nucleaire macht, in
welke vorm ook, en daarom kunnen de bom
men en installaties altijd worden gebruikt als
pressiemiddel.
Hoe groot China's nucleaire capaciteit op het
ogenblik, na vijf proefexplosies, is, valt moei
lijk te zeggen. Na elke proefexplosie moest het
Westen zijn vroegere schattingen herzien. Ver
scheidene Amerikaanse deskundigen schatten
dat China momenteel een voorraad heeft van
twintig tot vijftig kleine atoombommen.
CHINA'S MIDDELEN voor het transport van
kernwapens zijn nog steeds primitief. Het on
derzoek concentreert zich thans geheel op de
ontwikkeling van ballistische raketten. Verleden
jaar werd in Peking bekendgemaakt, dat men
een raket met een atoomkop had afgevuurd,
maar dat betrof waarschijnlijk een ouderwetse
raket, ongeveer van het type V-l, dat de Duit
sers tegen het eind van de tweede wereldoorlog
gebruikten.
Het zijn raketten voor de korte afstand, tus
sen de twintig en tachtig kilometer, en hoewel
ze waarschijnlijk niet groot genoeg zijn om nu
cleaire wapens over de volle afstand te ver
voeren, zijn ze wel in staat een atoomkop een
korte tijd door de lucht te doen suizen. Men
werkt thans aan de ontwikkeling van een twee
de serie operationele raketten, die naar men
verwacht een actieradius van ruim vierhonderd
kilometer zullen hebben.
China beschikt voorts over een vloot van ver
ouderde bommenwerpers. Het is duideijk dat
deze vliegtuigen, als zij worden gebruikt in een
burgeroorlog veel belahgrijker zijn dan wan
neer zij het zouden moeten opnemen tegen de
Amerikaanse luchtverdediging. Er zijn 150 lich
te straalbommenwerpers van het (Russische)
type Iljoesjin-28 en twaalf bommenwerpers met
propellor-aandrijving van het (Amerikaanse)
type B-29. Deze hebben een actieradius van
duizend tot 3500 kilometer en kunnen atoom
bommen vervoeren.
Welke rol deze vliegtuigen kunnen spelen in
een Chinese burgeroorlog is niet bekend. Om
daar iets zinnigs over te kunnen zeggen zou
men het antwoord moeten weten op een aan
tal vragen, zoals: zijn die vliegtuigen gecon
centreerd op één plaats of zijn zij verspreid
over de verschillende provincies? Is het moge
lijk dat de ene regionale luchtmacht zich keert
tegen de andere? Wij weten niets van de poli
tieke betrouwbaarheid van de Chinese lucht
macht, waarvan de officieren en soldaten waar
schijnlijk meer ontwikkeld zijn dan hun colle
ga's van het grondleger, omdat voor een lucht
macht nu eenmaal technici en specialisten no
dig zijn.
HET GEHELE nucleaire programma, met
ibegrip van die onderdelen van de strijdkrach
ten, die ermee te maken hebben, schijnt im
muun te zijn gebleven voor de stormen van
politieke verwarring, die er omheen waaien. De
waarschuwing van generaal Wang is echter een
bedreiging voor de stilzwijgende overeenkomst,
dat het nucleaire programma, dat altijd de
hoogste prioriteit heeft gehad, door de politieke
woelingen niet mag worden aangetast.
De meeste Chinese geleerden en ingenieurs
ran de oudere generatie werden opgeleid in de
Verenigde Staten, West-Europa of Moskou. De
direkteur van het Instituut voor Atomische
Energie studeerde in Parijs. China's belang
rijkste raketexperts en natuurkundigen zijn
vooraanstaande leden van wetenschappelijke in
stituten in de Verenigde Staten geweest. Het
huidige klimaat van vreemdelingenhaat in Chi
na zou er gemakkelijk toe kunnen leiden dat
ook zij in de verdrukking komen; dat er tot
op heden geen tekenen zijn, dat ook zij vijandig
worden behandeld leidt tot de veronderstelling,
dat men op de een of andere manier heeft
afgesproken de wetenschapsbeoefenaren met
rust te laten.
In de zomer van 1965 werd vanuit Hongkong
gemeld, dat vele geleerden waren ontslagen,
maar deze berichten werden in augustus recht
getrokken, toen een van de regels voor de cul
turele revolutie werd gepubliceerd. Daarin werd
gerept over „speciale zorg voor geleerden en
wetenschappelijk en technisch personeel, men
sen die vorderingen hebben geboekt... Zij moe
ten hard werken en zich niet verzetten tegefi
de partij en het socialisme en zij mogen geen
onwettige betrekkingen onderhouden met welk
vreemd land dan ook."
De nucleaire technici schijnen ook ontsnapt
te zijn aan de verplichting als boer op het land
te gaan werken, zoals alle andere intellectue
len van tijd tot tijd moeten doen, om hun
gedachten te zuiveren.
In de officiële bekendmaking van de proef
explosie in december werd iedereen, die met
het nucleaire programma te maken had, geluk
gewenst. Bij wijze van vermaning werd er bij
allen op aangedrongen „te antwoorden op de
oproep van kameraad Lin Piao (de minister
van defensie) en voort te gaan met het berei
ken van grote resultaten om de proletarische
politiek op de voorgrond te plaatsen".
De strijd in China schijnt de snelheid van
de nucleaire ontwikkeling niet te hebben ver
traagd. Maar de interventie van generaal
Wang kan echter verregaande gevolgen heb
ben voor de toekomst. Als de kernmacht-in-
opbouw een speelbal wordt tussen elkaar be
strijdende groepen, krijgt de wereld te maken
met een geheel nieuw aspect van nucleaire
macht, in een situatie die tot nu toe nergens
is voorgekomen.
FENS bekent, in een be-
^bbdpi g dl'ie nieuwe dicht-
£hijt 's' ,,soms moeilijk te be-
c'e ki«?' dat groot literair werk
biet einere kracht bij voorbaat
1 verlamt".
kies' TUN bespreekt Ja-
ce" /V Mitchener's „The Sour-
0Uielê -Eron "E dat ..tegen de
bQekPtuPrils.van ƒ7,95 voor 1032
0t> de Udzijden, kleine druk",
ySpn Deriaiulse markt is ver-
adzii m een halve cent per
^arva ,en dat voor een boek
^rriep "eel wat valt mee te
Scltriift''r1» rubriek Kunstlicht
JIt JAN WILLEN HOFSTRA
over TV-toneel, hier en in Ame
rika.
„Als adelborst heb ik destijds
al bewust gekozen", verklaarde
Jan G. M. Nass, generaal-majoor
tegenover JAN HEEMSKERK
die hem interviewde in verband
met zijn naderend afscheid als
commandant van het Korps Ma
riniers. Een stoer verhaal, al
vindt Nass "55 een heel mooie
leeftijd om op te houden'
HANS STEVENS schrijft uit
voerig over het status-symbool
„een tweede huis in het buiten
land"; de zon gaat hierbij geens
zins voor niets op.
Peru, eens en' eeuwenlang het
voornaamste land van Zuid-
Amerika, is nu gewoon een van
de dertig Andesrepublieken.
HAYE THOMAS leerde er veel
over strubbelingen en gouden vis
jes, en deed ervaringen op met
[ooitjesjagers die leven van op
zoethout gelijkende knekels.
Generaal - majoor - waarne
mer dr. M.. W. J. M. BROEK-
MEIJER, directeur van het De
fensie-studiecentrum, besluit van
daag zijn „ooggetuigeverslag van
een wetenschapsman" van situa
ties en gebeurtenissen in Viet
nam.
„Als iemand zich met vliegen
de schotels bezighoudt, wordt hij
bij voorbaat als geschrift be
schouwd". Puttershoek kent van
die lieden, die zich overigens lie
ver ufoloog dan schifteling laten
noemen. Ofwel: Zeg maar jij. In
dezelfde jongerenrubriek een ver
haal over een besloten club vooi
„twieners".
COKS VAN EYSDEN's kinder
verhaal De Rode Sok is aan ziji
elfde aflevering toe, als gewoon
lijk omringd door cartoons, kin
derpuzzel, Lieverdjes en Robbic
de Beer en kornuiten.
(Van onze marketingmedewerker)
Wie herinnert zich niet de enorm t
afgang van het Amerikaanse Gallup
instituut in 1948 bij de Amerikaanse
presidentsverkiezingen toen de voor
spelling er falikant naast was. Koren
op de molen van al diegenen die dat
opinie-onderzoek maar een vreemde
zaak vonden. Merkwaardig vooral, dat
dergelijke onderzoekingen en de resul
taten ervan vooral in intellectuele
kringen met het nodige scepsis wor
den beschouwd. Heeft het opiniebu
reau het goed dan is het hoogstens
een toeval, want het zou er evengoed
naast kunnen zijn. En dan wordt weer
1948 van stal gehaald.
Al die latere onderzoekingen zowe!
in Amerika als in Duitsland hebben
steeds weer tot voorspellingen geleid,
die niet afweken van de werkelijke ver
kiezingsuitslagen. Vrapg: Wat.is er dan
in 1948 misgegaan? Antwoord: Eigen
lijk is er toen niets mis gegaan, maar
de verkiezingsstrijd is tcfCn een nek-
aan-nek-race geweest en met de mar
ge, die bij elk opinie-onderzoek ingecal
culeerd wordt sloeg de balans naar
de verkeerde kant uit. De afwijking
van de werkelijkheid was toen slechts
4,7 procent, een afwijkingspercentage,
dat in het normale opinie-onderzoek
meer dan toegestaan is. Maar de groot
ste vergissing bij de beoordeling van
deze Gallup-poll is geweest, dat die
afwijking van bijna vijf procent mo
gelijk was, omdat het onderzoek plaats
heeft gevonden destijds vijf weken voor
de eigenlijke verkiezingen. En juist
dat was voor een goed opinie-onder
zoek niet verantwoord. Dat is name
lijk de zaak voor elke vorm van on
derzoek. Het geldt alleen maar als
een momentopname op de dag waarop
het onderzoek plaatsvindt. De resul
taten worden doorgaans later bekend
en dat is voor een zaak als verkie
zingen noodlottig en dan nog wel pre
sidentsverkiezingen waarin de popula
riteit van de kandidaten de grootste
rol speelt en een onhandige manoeu
vre van een der partijen alle voor
spellingen kunnen omverwerpen.
joen per jaar uitgegeven. Dat betekent
dus, dat het aantal vraaggesprekken
sterk zal gaan toenemen. Immers het
markt- en opinie-onderzoek staat of
valt met het enquêtewerk en de kwa
liteit daarvan is bepalend voor de
kwaliteit van het resultaat, het eind
rapport, waarmee de opdrachtgever,
of het nu een commerciële onderne
ming of een instelling is zijn beleid
op lange termijn baseert. Vandaar dat
het enquêtewerk een zaak is die de
nauwlettende aandacht heeft van se
rieuze onderzoekbureaus.
De Amerikaanse socioloog Stewart C.
Dodd heeft geprobeerd voor het begrip
opinie-onderzoek 'n internationaal aan
vaard woord in te voeren. Dat is hem
niet gelukt en alleen in Duitsland wordt
algemeen gesproken over „demoscopie"
wanneer men het heeft over een of
andere vorm van sociologisch onder
zoek. Dat neemt allemaal niet weg,
dat door de nauwe internationale bin
dingen tussen de verschillende natio
nale bureaus en de instelling van aca
demische leerstoelen in de methodiek
van het sociale onderzoek zich in de
loop van de jaren een gehele theorie
ontwikkeld heeft, waarin helaas Ne
derland nog is achtergebleven. Vooral
Amerika en Duitsland nemen op dit
punt vooraanstaande plaatsen in en de
wetenschappelijke tijdschriften worden
voornamelijk gevuld met bijdragen
van angelsaksische wetenschapsmen
sen die hun kennis stoelen «p een
enorme praktijkervaring. In die landen
heeft het onderzoek een veel belang
rijker plaats ingenomen, dan tot nu
toe in Nederland. Niet alleen in het
vlak van het sociologische onderzoe-
kingsveld, maar voornamelijk ook in
de sector van het zuiver commerciële.
Veel meer dan bij ons heeft het on
derzoek een plaats gekregen in het
moderne marketingbeleid, dat in de
eerste plaats erop uit is de strategie
van de ondernemer uit te stippelen
en dat niet kan doen zonder inzicht
in toekomstige marktverhoudingen, ap
preciaties van het kopehde publiek
over merk en artikel.
De bedragen die tot nu toe in Ne
derland worden uitgegeven voor onder-
zoek-opdrachten zijn betrekkelijk nihil
al lopen ze in de miljoenen. Een be
drag van zo'n 40 miljoen gulden dat
tegenwoordig voor onderzoekwerk bij
de Nederlandse bureaus is onderge-
bracrt mag veel lijken, maar valt in
het niet bij de één miljard gulden
die er nu al jaarlijks aan de reclame
en aanverwante activiteiten wordt uit
gegeven. Maar de uitgaven zullen snel
gaan stijgen en verwacht wordt, dat
tegen 1970 het totaal bedrag al zo
rond de 70 miljoen gulden zal liggen
en nog vijf jaar later wordt 120 mil-
Hoeveel mensen moeten er onder
vraagd worden wil men 'n beeld krij
gen van meningen waarop de opdracht
gever kan bouwen? De wiskunde en
de statistiek zijn de onderzoeker te hulp
gekomen. Voor een land als Westduits-
land, maar ook voor Nederland, is
een steekproef uit de hele bevolking
van rond de 2000 genoeg. Maar dan
moet het ook een echte steekproef zijn;
representatief, waarop niets valt aan
te merken. En nu dreigt op dit punt
een gevaar. Door de toenemende vraag
naar onderzoek zullen de instanties die
de steekproef moeten leveren, en dat
zijn doorgaans de gemeenten die oi
instructie van de buraeus de steek
proef uit de bevolkingsregisters trek
ken, er misschien niet zoveel zin meer
in hebben en wordt, dan de. .steekproef
wel op de juiste manier getrokken.
Een gemeente had al een steekproef,
al een adressenregister samengesteld,
dat ter beschikking kwam van meer
dere onderzoekbureaus, waardoor het
werken met die geselecteerde perso
nen nauwelijks meer enige zin had.
In plaats van volmaakt neutrale per
sonen onder het mes te nemen komen
de enquêteurs bij mensen te biecht
die de klappen van de zweep kennen
en wat blijft er dan nog over van de
onbevangenheid
Nu in 1967 zullen er per jaar 700.000
Nederlanders door de enquêteurs wor
den gevraagd en dat aantal zal toe-:
nemen. Niet alleen door de onderzoe
ken die veelvuldiger plaatsvinden,
maar omdat de onderwerpen en pro
blemen steeds ingewikkelder worden
en dus grotere steekproeven vragen.
Maar niet alleen dat. Ook de tijdsduur
van de vraaggesprekken wordt langer
en overschrijdt soms het uur, waar
door de ondervraagden geïrriteerd ra
ken, zeker wanneer ze uit een goed
televisieprogramma worden gehaald.
Prof. dr. J. J. M. van Tulder heeft
onlangs bij de aanvaarding van zijn
buitengewoon hoogleraarsambt in Lei
den in de statistiek voor sociologen
juist op deze ontwikkeling gewezen en
een aantal statistische en wiskundige
methoden aangepast om tenminste uit
deze moeilijkheid te geraken. Wanneer
bijvoorbeeld bij een onlangs ingesteld
onderzoek, een opdracht van de over
heid, naar de verplaatsingsgewoonten
in West-Nederland 90.000 personen wor
den betrokken, dan zal deze ontwik
keling heel wat moeilijkheden oproe
pen. Hoeveel moet zo'n onderzoek,
waaraan drie bureaus de handen vol
hebben, wel gaan kosten. Een particu
liere commerciële onderneming zal er
niet aan kunnen beginnen, tenminste
niet in deze omvang.
De verkiezingen zijn ook door de
universiteiten aangegrepen als een ob
ject van studie. De Vrije Universiteit
heeft zich erop geworpen en ook de
Economische Hogeschool ziet er wat
in. Het gaat niet alleen om de mo
tieven waarop men op efen bepaalde
partij stemt en wat men er van ver
wacht, maar het onderzoek zal worden
voortgezet tot na de verkiezingen en
de kabinetsformatie om te peilen of de
kiezer het kabinet krijgt dat hij door
het uitbrengen van zijn stem hoopt te
krijgen. Een boeiende zaak om na te
gaan hoe groot de „teleurstellingsfac
tor" is. Hoeveel mensen zullen zich
aanstonds bij de neus genomen voelen
en zullen de AR-voorman B. Roolvink
nazeggen dat het allemaal maar lood
om oud ijzer is?
In het particuliere commerciële be
drijf gaat het om snelle informatie:
binnen drie maanden moeten de re
sultaten op tafel liggen en daar heeft
de onderneming dan ook wel geld voor
over. De universiteiten hebben het
moeilijker, maar mensen uit de prak
tijk gaan er doceren en aldus ontstaat
die noodzakelijke fusie van de levens
sferen praktijk en wetenschap.
Vrije Universiteit en Economische
Hogeschool hebben nu de verkiezingen
van 15 februari als object van onder
zoek gekozen. Daarom is het nu op
schieten geblazen, de wetenschap kan
een goede beurt maken. En de ge-
interesseerden hebben nu de kans om
meer te weten te komen over het
stemvolk.
