Gun U
Vandaag
1
Dit is voor uw nieuw e boekhouds
het drukste moment van de dag
14
122e JAARGANG No. 39563
ZATERDAG 25 FEBRUARI 1967
Met de
symbolen van verkeer, regering, onderwijs, landbouw, gezondheidszorg en industrie is nog maar een klein gedeelte aangemerkt van het uitgebreide terrein waarover de technologie steeds straffer gaat
HET IS 1980. Stadsbewoner A.
Ontvangt een rekening voor iets
Wat hij al betaald heeft. Het is
een machinaal gedrukte rekening
met hoekige cijfers en letters: het
produkt van een geautomatiseer
de administratie.
A. stuui i de rekening terug.
Enkele dagen later ligt zij weer
In de bus. Nu gaat ze retour met
een verstoord briefje over de al
Verrichte betaling.
Als echter de rekening op
hieuw terugkomt, is er een aan
maning met boete bij.
A. klimt in de telefoon. Een
^mbtenaar die van niets weet
dpgt: >,Ik zal u doorverbinden met
jnJ coibputer." De computer, die
'hers op gesproken instructies
ageert, zegt toe de zaak uit te
Zoeken.
Na een week krijgt A. het
bericht dat het gas wegens het
niet voldoe., van dt betaling
wordt afgesloten.
DE NIEUWE MODE is kort en klokkend, met pof-
broekjes als variant. Anne Biegel zag het in Parijs.
DE URANUS IS zeldzaamheid vanaf 1 maart
met het blote oog aan de hemel te zien. Onze teke
naar biedt een houvast.
KVP EN PVDA PARTNERS? Romme schrijft: De
veronderstelling, dat de PvdA zich bereid zou ver
klaren tot bestendige politieke samenwerking met de
KVP, wier kiezers zij wil veroveren, is onwerkelijk.
VAN DOORNE bouwt hard aan de autofabriek in
Borne (L.). De directie blijft geloven dat op 1 juli de
eerste DAF van de band loopt.
LITERATUUR
OPINIE
ARCHITECTUUR 5
VOOR DE JEUGD
8
-
r
II VAC
Computerverkopers brengen soms het uiterste aan vernuft op om het publiek voor hun onalledaagse waren te interesseren. Dit ha j
advertenties toont hun bijdrage aan de vooruitgang; ze spreken eenvoudig over iets heel ingewikkelds, vagen rnet aantrekkelijke beelden
onbewuste angsten weg en reppen maar niet over prijzen die in de miljoenen plegen te lopen.
HENK SUÈR
WEINIG SYMPATHIE
VOOR COMPUTER
VOORSPELLINGEN ONTMASKEREN EEN MYTHE
Dergelijke Orwell-achtige fanta
sieën doen menigeen met angstig ge
moed naar de toekomst kijken. Geen
wonder dat de computer buiten de
kring van verlekkerde technici en
Produktieverhogende managers weinig
sympathie geniet.
Een automobilist draait een zes-
baansweg op. Het is 's avonds laat.
Borden geven een maximumsnelheid
Van 90 km. aan. Het is zeer rustig op
de weg en het zicht is goed. De be
stuurder verhoogt de snelheid tot bo
ven 100 km. Er is in geen velden of
wegen politie-surveillance te ontdek
ken. Enkele dagen later ontvangt de
automobilist een bekeuring thuis; boe
te 200 gulden of 20 dagen. Een geau
tomatiseerd radar-oog heeft hem be
trapt op te snel rijden en dit door
geseind aan de computercentrale van
de politie. In het „geheugen" is het
kenteken geïdentificeerd, waarna de
voorgeschreven gedetailleerde bekeu
ring (tijdstip, plaats etc.) met de wet
telijk vastgestelde boete aan de eige
naar van de auto wordt gezonden, wie
de bestuurder ook is geweest.
Ziedaar snelle, doeltreffende wets
toepassing. De automobilist kan niet
anders dan de overtreding toegeven,
maar hij heeft een goed tegen-argu
ment. Immers, de naast hem zittende
passagier was kort voor het bewuste
tijdstip erg onwel geworden, waardoor
de bestuurder zo snel mogelijk een
dokter wilde opzoeken. De wegom-
standigheden waren daarvoor gunstig
genoeg.
Hang dit verhaal maar 'ns op bij
de politiecomputer. Deze zou met zijn
mechanische stem antwoorden: „Ver
bod is verbod, en zo'n smoes kan
iedereen verzinnen." Had een politie
man in levende lijve de overtreding
geconstateerd, hij zpy zjch waarschijn
lijk van de gerechtvaardigheid heb
ben laten overtuigen bij het zien van
de ineen gezegen passagier.
Dit zijn twee bedenksels die met
het inzicht van vandaag zijn omgezet
in technische mogelijkheden voor, zeg,
1980. Het idee van een ontmenselijkte
toekomst en een oppermacht van de
machine vervult de mens met afgrij
zen. Het maakt hem tot een reactio
nair die de technische ontwikkeling
heftig afwijst. Wie wil bij het telefo
neren aan de andere kant van de lijn
te woord gestaan worden door transis
tors en microcircuits? Waarom kan
men geen gehoor meer vinden voor
een paar eenvoudige problemen?
Eenzelfde houding van verbijstering
en frustratie zal het lot zijn van de
nummer-mens, de speelbal van de bu
reaucratie, wiens personalia tot en
met spaarcenten en gezondheids-staat
zijn uitgeleverd aan de overheids-com-
puter. Niet alleen zijn hem menselij
ke contactmogelijkheden ontnomen,
ook zijn alleen-zijn wordt hem afge
pakt, want hij wordt op straat en zijn
werk, in warenhuizen en voetbalsta
dions bespied door camera's van de
ordedienst.
Kees Fens bespreekt de
eerste' roman van Jacq Firmin
Vogelaar.
Dr. Hans Hermans licht de
Amerikaanse leesgewoonten
door: Liever werkelijkheid
°an Fictie.
Kunstlicht
Nieuwe Boeken
Commentaren op het nieuws
De nederlaag van de KVP
in Amsterdam, geanalyseerd
door dr. M. van Huiten
Europa in het nauw. Co
lumn van dr. K. J. Hahn
DE KERKENBOUW, een be
schouwing van Marius van
Beek met de kernvraag: „De
stad van de mens het graf
van God?"
Het stripverhaal rond „Rob
bie de Beer en de Steenbok"
Kinderpuzzel
Het vervolgverhaal: De Ro
de sok
De kiemen voor zulk een maatschap
pij zijn alom aan te wijzen. Aange
zien niemand voor een verdere ver
wezenlijking voelt, kan men nu straks
blindelings een kapitale reactie ver
wachten. Een reactie op de vooruit
gang dus, hetgeen waarschijnlijk zal
neerkomen op een woeste afbraak van
bestaande vormen. Om dit te voorko
men is vereist dat iedereen die de
technische ontwikkeling volgt ook een
belangrijk deel van zijn tijd en zijn ge
dachten wijdt aan de ontwikkeling
van het leefbare menselijke patroon.
Het is overbodig te wijzen op de
gapende kloof tussen De Technici en
De Anderen, tussen de frontgeleerden
in elektronika, chemie enzovoort en
de zeer grote middengroep van wer
kers uit de informatie-sector. Noem
maar op: managers zo goed als ac
countants, militaire commandanten zo
goed als studenten die blind zijn voor
de fundamentele historische waarden,
of die zich niet losmaken van hun
stilaan vastgelopen leërmeesters. Een
zelfde kloof is waarneembaar in we
reldverhoudingen.
Een groot deel van de samenleving
roept nog een telraampje met kralen
te hulp als de hersens enig reken
werk moeten verrichten, of krast we
tenswaardige mededelingen op een
rotsblok. Maar een paar uur vliegen
er vandaan heeft de mens voor re
ken- en informatiewerkzaamheden
(maar dan onnoemelijk veel ingewik
kelder en Verfijnder) een razendsnel
le elektronische machine.
Ontwikkeling is altijd afhankelijk
geweest van een toevallig samengaan
van verschillende omstandigheden.
Men zal het er echter over eens zijn
dat een ontwikkeling die leidt tot een
ontmenselijkte toekomst geen bescha
ving meer mag heten, en vergeleken
bij de primitieve samenleving de
schat van het aardse paradijs heeft
verloren.
Deze gedachte is dwingend genoeg
om tot een nieuwe ideologie van de
technologie te inspireren. Zo'n ideolo
gie moet uitgewerkt worden, maar
een van de absoluut noodzakelijke be
nodigdheden is de voortdurende con
frontatie der verschillende groepen.
Studeerkamers en laboratoria behoren
opengebroken te worden. De mannen
en vrouwen uit de voorste gelederen
van de technologie dienen (op con
gressen, teach-ins, in interviews en
interfacultaire activiteiten) per
soonlijk contact te zoeken met De
Anderen. Zij moeten er op bedacht
zijn een eenvoudige taal te spreken
die ook buiten de eigen kring begre
pen wordt. Hun plicht moet het zijn
in hun hyper-verfijnde technische be
zigheden telkens de vertakkingen te
vinden die kunnen leiden tot de ver
vaardiging of verbetering van produk-
ten (gereedschappen, huishoudelij
ke voorwerpen, studie- en ontspan
ningsmiddelen) voor dagelijks ge
bruik.
EEN NIEUWE IDEOLOGIE voor
de technologie kan niet zonder een
sterke sociale gerichtheid. Is het niet
absurd dat de meest geavanceerde ge
leerden, die sterke invloed uitoefenen
op 't lot van de toekomstige wereld ten
opzichte van die wereld in een isole
ment werken? Is het niet onbehoor
lijk dat de Nobel-prijzen in de techni
sche vakken terecht plegen te komen
bij een geniaal soort klinische holbe
woners, van wie 99,9 percent van de
mensheid nooit gehoord heeft?
De mythologie van de techniek is
niet iets wat in stand gehouden mag
worden. De apodictische "uitspraken
v&n „zij die het weten kunnen" ge
lieve men trouwens met argwaan aan
te horen. Prognoses over de techni
sche vooruitgang zijn vaak meer
kluchtig dan waar gebleken. Men kan
een rijke bibliotheek vullen met mis
lukte voorspellingen van grote specia
listen. Tientallen jaren hebben geleer
den zich uitgeput met beweringen dat
vliegen nooit mogelijk zal zijn, en
toen dit al hoog en breed gebeurde
en raketpioniers hun eerste proeven
van bekwaamheid aflegden, trompet
terden zij luidkeels de onmogelijkheid
van de ruimtevaart.
Achteraf acht men die vaak optre
dende verblinding bij grote weten
schapsmensen onbegrijpelijk, zoals
(om een vrij bekend voorbeeld uit
duizenden te noemen) de uitspraak
van dr. Richard van der Riet Wool-
ley. Op de dag dat hij benoemd werd
tot directeur van de Britse sterren-
WW*
•<00*^. •ok,: y/x> ••.'■0*005»-
te
imtifewiwwsiii
99CC&
v. »*»<****-
Ree**»**
9c «(wiWif ie >*-**♦#«»»!
t'O'. Ac***»#
W fyr.' f (A
^göw.&iaëbte'-'vn4/^wp!K-'-',.
V «VrVA&tM»
«WH*»*- f
va mmm W* I
$0* »Jf; ffcMB?
wacht, en dat was vele jaren nadat
Eisenhower het Amerikaanse satelliet
programma had geproclameerd, ver
klaarde hij in het openbaar: „Ruim
tevaart is klinkklare onzin." Een jaar
later ging de eerste Spoetnik de ruim
te in.
Fundamentele technische door
braken worden door specialisten het
minst voorzien. Hiermee zijn al zo
veel ervaringen opgedaan dat men
langzamerhand kan concluderen dat
men voor enigszins betrouwbare prog
noses voor de toekomst nauwelijks bij
de erkende meesters van bepaalde
vakgebieden moet zijn. De weten
schappelijke publicist Arthur C. Clarke
heeft deze conclusie in een provo
cerende Wet van Clarke gegoten:
„Wanneer een vooraanstaand, maar
ouder geleerde beweert dat iets mo
gelijk is, heeft hij vrijwel zeker ge
lijk. Wanneer hij beweert dat iets on
mogelijk is, heeft hij hoogstwaarschijn
lijk ongelijk."
En daar voegt hij drastisch aan toe
dat geleerden boven de vijftig slechts
goed zijn voor bestuursvergaderingen
en ten koste van alles uit laborato
ria gehouden moeten worden. Daar
de toekomst logischerwijze niet uit te
tekenen is, moet men aan rijke ver
beeldingskracht en een talent voor
universeel, inter-facultair denken veel
meer waarde hechten dan aan bril
jante specialisatie. En dit is een re
den te meer om de vakkundigen niet
de kans te geven hun wetenschap te
verabsoluteren. Het zou rampzalig
zijn voor een harmonische ontwikke
ling van een humane samenleving.
UTOPISTISCHE computerfabri
kanten heffen al twintig jaar lang
lofzangen aan op hun elektronische
wonderkoe. „De computer zal het
menselijk ras meer zegeningen kun
nen brengen dan welke andere uitvin
ding uit het verleden ook," is een
graag aangeheven lied (van dr. Louis
T. Rader, vice president van General
Electric), dat lustig bijdraagt tot de
mythologie. Maar een contrapuntische
tegenmelodie mag niet achterwege
blijven wil het lied niet in echel ge
krijs vergaan.
De geringe genegenheid waarmee
de gewone mens de knappe machines
van nu beziet, verhult angst en af
keer. Heftige vrees concentreert zich
op het vraagstuk van de werkgelegen
heid. Zo gauw als men dit ter sprake
brengt, staat een rij functionarissen
op om sussende woorden te spreken.
Maar het beeld van een geautomati
seerde produktielijn zonder menselijke
bediening, van een bankbedrijf zonder
employees en een verzekeringsmaat
schappij zonder inspecteurs, van ver-
keersvoorzieningen zonder bestuur
ders en conducteurs is met geen to
ren van optimistische statistieken te
bedelven. Statistieken liegen dan mis
schien niet, het blijft de vraag of ze
op de juiste momenten de juiste fei
ten meten. Stellig maakt de automati
sering een onoverzienbare hoeveelheid
arbeidsplaatsen overbodig, en stellig
is er voor dit proces een groot aan-
langere tijd een evenwicht behouden
tal mensen nodig. Maar dat hier over
kan worden, is onaannemelijk.
En als er wel mede met behulp
van werktijdverkorting en omscholing
een redelijk evenwicht gehandhaafd
kan worden, duiken er weer nieuwe
problemen op voor de employees val»
geautomatiseerde fabrieken. Dean
Champion, socioloog van de Tennes
see Universiteit, heeft kort geleden
voorspeld dat een man die belast is
met het controleren van een geauto
matiseerde produktielijn door een
zaamheid heel gemakkelijk tot alco
holisme zal vervallen. Hiermee is
eens te meer gezegd dat de aanschaf
van een computer niet de oplossing
is voor ólle ingewikkelde problemen
van onze dagen.
LITERATUURTasten ln de toekomst,
door Arthur C. Clarke, Prismaboek, Het
Spectrum N.V., De Meern.
De Nieuwe Wereld der Automatie, door
prof. dr. Fred. L. Polak. Phoenixboek, Uit
geversmaatschappij W. de Haan, Hilver
sum.
God mens en machine, door Norbert
Wiener, Universitaire Pers Rotterdam.
Het zenuwstelsel als computer, door John
von Neumann, Universitaire Pers Rotter
dam.
