ALLEEN SALINGER EN BUNDY DEDEN PLICHT
SSïïSSSSU" mevrouw
Vandaag
Gun U
De dood van een president
fcSsH&Sfsai
d°OR LOUIS HEREN
Washington, maart
varfdJ ÉGOÏSME van sommigen
bleken r°nd Kennedy> die
krW maar weinig respect te
hen ïren VOOr de grote tS. die
het mf °Pgedragen. heeft op mij
lezerT va lndruk gemaakt bij het
Wilham M afleveringen van
rir. ,1 Manchesters boek De
des°dvan een President". Dit 'was
hun l °Pmerkelijk als men
nun h°ud vergeleek met de
122e JAARGANG No. 39569
ZATERDAG 4 MAART 1967
Uit het boek „De dood van een president"
door William Manchester volgen hier twee
gdeeltes, ontleend aan het weekblad Revu.
In het eerste stuk wordt de gespannen
situatie beschreven aan boord van het presi
dentiële vliegtuig op vrijdag 22 november
1963 op het vliegveld Love Field in Dallas.
Marie Fehmer was op dat ogenblik secreta
resse van Lyndon Johnson. Generaal Godfrey
McHugh was adjudant van president Kenne
dy. Robert McNamara was en is minister van
Defensie.
literatuur
historie
Gezien de gebeurtenissen van
november 1963, kan men slechts
wensen, dat er een paar discrete
openbare ambtenaren, een func
tionaris van het kabinet of van
de Nationale Veiligheidsraad of
een paar privé-secretarissen van
de president voorhanden zijn om
zowel in goede als in slechte tijden
een vlotte machtsoverdracht te
verzekeren.
In deze passage uit Manchesters boek
wordt een gesprek beschreven tussen presi
dent Johnson en oud-president Dwight D.
Eisenhower op zaterdag 23 november 1963.
Kennedy's medewerkers
hielpen Johnson niet
lijk vanwege het door hen als persoon
hjk gevoelde grote verlies en de v
^arrmg m het Parkland Hospital r~
dit is nauwelijks een verklk; aar
de daarop volgende voor "u* Voor
Washington. Ze waren T llen in
sender, omdat de mann "terras-
moerde president ^eri J die de ver-
ïndruk haddei g**®* hadd*n de
van pas kan n ^a"ning het best
'en onder hen - ch "Waren enke
saam en ik ben fr nilT'i en onbehuip-
n> dat hun zo t helemaal zeker
soonüjke antipathie w betoonde per
geheel Verantwoord Johnson wel
kregen hadden" waren"1 gm Yrduren Se*
den toch niet zwaard! maar kon"
n dle' welke Johnson fetag6Weest
re incasseren
Arthur Schlesinger jr., de historicus, die een van de voornaamste
adviseurs was van president Kennedy.
woC?e0rge Bundy' naaste mede
werker van Kenedy in het Witte
Huis.
kreeg. Hij werd plotseling en op een
wrede wijze uit de schaduw tevoor
schijn gehaald en in weinig functies
kan men meer in de schaduw staan dan
bij het vice-presidentschap van de Ver
enigde Staten en hij kreeg zo maar
ineens een van 's werelds zwaarste be
stuurstaken op de schouders gedrukt.
Toentertijd was bovendien niemand
zeker van de omstandigheden waaron
der Kennedy gestorven was. Er be
stond nog onzekerheid over de vraag
of er wel of geen complot aan vooraf
gegaan was, of er sprake was van een
binnen- of buitenlandse samenzwering
of van een rechts of links complot.
DE VOORTZETTING van de regering
en de handhaving van de nationale
eenheid waren van essentieel belang.
Men moest zowel het binnen- als het
buitenland tot de vaste overtuiging
brengen, dat dit gebeurd was. En tpch
bleken enkelen van Kennedy's man
nen zich minder bewust van wat er op
het spel stond dan wie dan ook.
Arthur Schlesinger jr. bijvoorbeeld
beraadslaagde in aller ijl met de voor
zitter van het Democratische Nationale
Comité over de mogelijkheid de
nieuwe president de kandidaatstelling
voor de komende verkiezingen te ont
nemen. Volgens Manchester heeft pro
fessor Kenneth1 Galbraith na een lunch
met enkele mannen van Kennedy in
zijn dagboek het volgende vastgelegd:
..Arthur verkeerde in een nogal de
plorable stemminghij reageerde
veel te snel op de situatie van het
ogenblik en weidde uit over de mo
gelijkheid van een campagne in 1964
onder aanvoering van Bob Kennedy
en Hubert Humphrey".
Deze bezorgdheid over de toekomst
m plaats van over de toestand op dat
ogenblik was zeer vreemd voor een
presidentiële geschiedschrijver. Hij
moet geweten hebben, dat het Witte
Huis zelfs geen vaste kern van staf
leden heeft.
Het presidentschap is een zeer per-
soonlijk ambt en als er een nieuwe man
voor de eerste maal op de Pennsylvania
Avenue n. 1600 binnenstapt, dan treft
hij daar alleen maar de politiemannen,
de koks en een uitvoerende ambtenaar
aan. Zelfs de dossiers zijn geleegd, om
dat de papieren van de president geen
staatspapieren, maar persoonlijke
eigendommen zijn.
Dit kan op zich al lastig genoeg zijn
als men de macht op een normale ma
pier overdraagt, die niet bepaald goed
georganiseerd genoemd kan worden.
Sommige stafleden van president Ken
nedy herinneren zich nog steeds hoe
zeer zij in verlegenheid gebracht wer
den door verzoeken om dringende ac
tie in aangelegenheden, waarvan zij
niets afwisten.
PRESIDENT JOHNSON bleef in zijn
oude kantoorsuite, terwijl de kantoren
van de president ontruimd werden. Hij
had bij de verwijdering van elk dos
sier alle beschikbare hulp dringend
nodig. Maar voordat zijn eerste dag als
president voorbij was, bood Theodore
Sorensen, de bijzondere adviseur van
Kennedy, al zijn ontslag aan. Volgens
Manchester was het blijkbaar geen pure
formaliteit.
„Vroeg of laat bet zou vroeg
worden moest de verhouding tussen
de president en de bijzondere advi
seur van de voormalige president
verslechteren. Naar Sorensen een lid
van het kabinet kort na drie uur ver
telde. had hij meer dan tien jaar ar
beid in de loopbaan van John Kenne
dy geïnvesteerd en nu was die in
vestering weg, net zo zeker alsof
Sorensen zelf het slachtoffer in Dallas
geweest was".
Die opmerking was onthullend. Zij
doet mij herinneren aan wat Man
chester elders gezegd heeft over de staf
stemming van de Senaat, mannen in de
staf van het Witte Huis benoemen.
DIT PRESIDENTIËLE RECHT kent
men in andere democratische systemen
niet. Het opent de mogelijkheid tot ne
potisme en bijna onbeperkte persoon
lijke voorkeur. Het verschaft mannen
van buiten de regering ook een enor
me machts- en invloedssfeer, zonder
dat ze hiervoor lastige omwegen als
verkiezingscampagnes moeten bewan
delen.
De functie van bijzondere assistent
van de president is meer gewild dan
een functie in het kabinet, omdat de
gene die op eerstgenoemde post be
noemd wordt meer invloed en af en toe
zelfs werkelijke macht vergaren kan.
Een post dichtbij de president bete
kent dichtbij de macht zijn.
Zonder een lange leerschool in het
Congres, als regeringsambtenaar of bij
de buitenlandse dienst achter de rug
te hebben, kan de ambitieuze politicus
hierdoor op snelle wijze vier tot acht
jaar grote invloed uitoefenen.
Schlesinger heeft tot de campagne
staf behoord van wijlen Adlai Steven
son toen deze kandidaat was voor het
presidentschap in 1952 en 1956. Soren-
sen was als staflid van het Congres
comité van groot belang, voordat hij
zich bij de Congresstaf van Kennedy
aansloot.
Geen van beiden was ooit in een
openbaar ambt gekozen en ook konden
ze niet bogen op veel regeringserva
ring, maar van januari 1961 tot no
vember 1963 stonden zij dichter bij
de werkelijke macht dan een aantal
figuren met een grotere politieke scho
ling met capaciteiten en,ambities in die
richting. Sorensen's ster steeg bijzon
der snel van de stad Lincoln in de
staat Nebraska naar Washington, van
een kamertje in het Kapitool tot het
Witte Huis. Hij moest later ook op
veel minder terugvallen: afgezien van
de opbrengst van zijn boek over Ken
nedy, die achteraf een acceptabele
troostprijs bleek.
Wat ik, met Sorensen, maar zeggen
wil, is dat de schoten in Dallas aan
alle invloed van Kennedy's mannen en
aan al hun glorie een abrupt einde
maakten.
RONDOM KENNEDY waren er ge
lukkig nog andere mannen, die in
stinctief aanvoelden wgt er van hen
verlangd werd en die met de omstan
digheden meegroeiden. De perschef van
het Witte Huis, Pierre Salinger, wist
wat hem te doen stond en hij bleef
met opgezwollet» ogen de verslagge
vers met een haast meedogenloze effi
ciency bijstaan. God zij dank. wist
McGeorge Bundy, de Bijzondere Assis
tent voor de Nationale Veiligheid, het
ook. Hij kende de uitgebreide netwer
ken van overeenkomsten, allianties,
verbindingen en controlecentra, de
lange-afstandsraketten in hun onder
grondse opslagplaatsen en de vereiste
procedures om ze af te vuren. Meer
dan de ministers van Buitenlandse Za
ken en Defensie was hij de man met
de parate kennis om de nieuwe presi
dent in noodgevallen van advies te die
nen.
Johnson wist dit en weigerde alle
verzoeken tot ontslagname totdat de
noodtoestand was opgeheven. Hij wist
ook, dat er geen andere mannen wa
ren die hem de nodige steun konden
verlenen, zelfs niet een wijze en goede
vriend als Abe Fortas, die nu een hoge
functie bij het Opperste Gerechtshof,
bekleedt. Geen andere mannen hadden
naast president Kennedy op de cen
trale post gezeten, van waaruit de com
mando's gegeven werden en waar de
beslissingen werden genomen en geen
anderen konden zorgen voor de ver
wezenlijking van de noodzakelijke con
tinuïteit.
DE TIJD
TOEN OP LOVE FIELD de stewards de achter
deur van toestel Een sloten wilde Jacqueline
Kennedy enkele minuten alleen zijn. De laatste
keer dat zij en Jack samen .alleen waren, her
innerde zij zich, was geweest in de privé-cabine.
Hij was er altijd graag geweest; zij ook. Zij vond
dat dit de juiste plaats was om haar evenwicht
terug te vinden. Met zachte pas liep ze de half
donkere gang door. Omdat zij de slaapkamer als
haar vertrek beschouwde, klopte ze niet aan; ze
greep eenvoudig de knop en draaide die om.
Binnen lag Lyndon Johnson, in een nonchalante
houding dwars over de sprei, Marie Fehmer te
dicteren.
Mevrouw Kennedy stond plotseling stil. De
nieuwe President verhief zich van het bed en
liep met zijn zware stap langs haar heen de
kamer uit. Marie pakte vlug haar notitieboekjes
en potloden bij elkaar en volgde Johnson.
De weduwe staarde hen na. Een ogenblik
bleef zij besluiteloos staan op het lichtblauwe
karpet, waarin de gouden presidentiële adelaar
was verweven; toen liep ze terug naar de gang.
De meedogenloze spanning van de afgelopen
twee uur begon voor velen van hen die zich aan
boord van het vliegtuig bevonden wat af te
nemen. Ze waren allen de lunch in de Trade
Mart misgelopen en hadden nu honger. Johnson
vroeg om een kop soep. Volgens Marie Fehmers
woorden „slokte hij de soep en de crackers een
voudig naar binnen het eten was in een oog
wenk verdwenen". Hij schoof de kop van zich
af en zuchtte: „Het is een jaar geleden sinds ik
opstond." Mevrouw Kennedy ging terug naar de
staartcabine om bij de kist te blijven.
Godfrey McHugh had intussen de neus van het
toestel bereikt. Hij had noch Johnson noch Lady
Bird gezien en had zijn gedachten alleen maar
bij de dringende noodzaak om onmiddellijk te
vertrekken, nu het lichaam van President Kenne
dy aan boord was. Toen hij de staf-cabine
binnenkwam hoorde hij tot zijn opluchting een
bekend geloei: piloot Jim Swindal had op eigen
houtje motor nummer drie aangezet, het teken
dat er elk ogenblik kon worden opgestegen.
Godfrey schreeuwde naar voren: „Vertrekken!
De President is aan boord."
Er bevonden zich twee presidenten aan boord
maar Godfrey zag dat niet zo. En Johnsons be
sluit om de eed in Dallas af te leggen zou aan
leiding worden tot een verhoging van de onver
mijdelijke spanning tussen de mensen van
Johnson en die van Kennedy.
In de afgelopen twee uur had de Kennedy-staf
een President verloren en daarna moeten
vechten om zijn kist het ziekenhuis uit te krijgen.
Ze hadden meer fysieke tegenstand ontmoet dan
de meeste mensen in een heel leven onder
vinden. Zij waren uiterst prikkelbaar. Als John
son hun had gezegd het vliegtuig te nemen dat
naast toestel Een van de Luchtmacht geparkeerd
stond was hun de climax van alle ellende ge
spaard gebleven.
Als we de dingen in hun perspectief zien
moeten we echter begrip op kunnen brengen.
Johnson was de President, of ze het nu wel of
niet konden opbrengen hem als zodanig te
erkennen.
donr-r ^[AANVAL heete vroeger „de goede zachte
Io7p w ii wordt hij ervaren als een meedogen-
sterft er' waaraan bijna de helft van de Nederlanders
Rode^Bo°£UwTUS 'S POg altijd gr00t Zonder het
is het J an men nauwelijks meer leven. Passend
hebben 7"- gipsen borstbeeld van de leider in huis
1) worden in overvloed gemaakt.
een oud^ve ^NNEL voor de Westerschelde is
2ou moeten B?ngen' dat no9 tientallen jaren droom
reëel Plan on ft8?' Plotsel|ng is ir. Lievense met een
P tatel gekomen. De basis is er.
Kees Fens k
Martyriurn" vanSpTeekt ..Het
se ouders ge£de «'t j00d-
Ehas Canetti Bu'Eaar
De rubriek Boeke„Were,d
De resten van het
nende Amsterdamse JSÖ3fc
SCHILDERKUNST
Albert Servaes werd ter dnn.4
ZiïnTdeeld en hreeg graUe
berden uUdeP
'uaar hij werd SCWeerd.
TONEEL
Hans Tiemeyer ls veertig
jaar aan het toneel.
Cécile Sorel is dood. „Ze was
pas 93 jaar toen zij stierf"
schrijft Jan Willem Hofstra
Jn „Kunstlicht".
OPINIE
Van Zouaaf tot enfant terri
ble. Dr. J. Dijkman SCJ
geeft in de rubriek Kerk in
Beweging zjjn visie op de
ontwikkeling van de Neder
landse Kerkprovincie.
viifti'tUSS,SChe rev°lutie
nen L worrtf Eeleden b<*°n-
- legende beschre\^n?rheid
VOOR DE JEUGD
De avonturen van Robbie de
Beer en de Steenbok.
De Kinderpuzzel.
Het vervolgverhaal „De Rode
Sok".
Pierre Salinger, Kennedy's
perschef.
van senator Robert Kennedy, wat voor
een deel een antwoord is op de vraag
hoe de Verenigde Staten aan de top be
stuurd worden.
„De senator wordt omgeven door
mensen, die hem als een machtige
kruiwagen beschouwen.... mensen, die
hun toekomst bouwen op nog een re
geringsperiode van een Kennedy".
De Kennedy's staan in het aantrek
ken van dergelijke mensen niet alleen.
Ik kan me herinneren, dat wijlen rech
ter Felix Frankfurter eens heeft ge
zegd, dat oud-president Herbert Hoo
ver meer talentrijke mannen en figu
ren met politieke ambities aantrok dan
president Kennedy gedaan heeft.
Het blijft tot de volmachten behoren
van 'n nieuwe president, die het Witte
Huis leeg aantreftmensen, die buiten
de regering staan, voor zijn kabinet en
voor de honderden aan het kabinet
ondergeschikte posten aan te wijzen. Hij
kan ook, zonder het advies en de toie-
SCHLESINGER, een oprechte figuur,
heeft later erkend wat hij gedaan heeft.
„Om eerlijk te zün" zei hij „het re
geringsapparaat zou tot stilstand ge
komen zijn, 'als iedereen zich zo ge
dragen had als ik en Ken O'Donnell".
Er gaat thans nauwelijks een week
voorbij of er sluit zich weer een jonge
man aan bij de staf van een der man
nen die naar het presidentschap stre
ven. Hun namen worden genoteerd,
omdat zij wie zal het zeggen op
een of andere schone dag met trots de
titel van „bijzondere assistent van de
president" zullen dragen.
Het machtsinstinct doet het politieke
systeem functioneren. Het Amerikaan
se systeem, volgens welk de president
het recht heeft mensen van buiten de
regering te benoemen, heeft over het
geheel genomen sinds de dagen van
president Jackson goed gefunctioneerd.
Louis Heren is correspondent
in Washington van The Times.
Deze week kreeg hij de Han-
nen Swaffer-onderscheiding
„internationaal verslaggever
van het jaar" voor zijn artikelen
over de Amerikaanse politiek in
1966.
Johnsons beëediging in het presidentiële vliegtuig op 22 november 196a
BIJ MINDER BELANGRIJKE functies bestaat
er een directe samenhang tussen inspanning en
resultaat, maar zoals Kennedy Johnson had
kunnen vertellen en zoals Johnson die eerste
dag pijnlijk ondervond, gaat dit niet op voor het
presidentschap. Er kunnen een regeringsleider
grootse daden worden toegeschreven terwijl hij
vast in slaap is; wakker kan hij zich in het zweet
werken en niets bereiken. De zaterdag van
Johnson was een curve die beurtelings omhoog
en omlaag schoot en nergens eindigde. Na zijn
ontmoeting met Robert Kennedy had hij genoten
van een aangenaam intermezzo: de leiders van
het Congres waren bij hem binnengekomen en
hadden hem hun steun toegezegd.
Het was na deze bemoedigende belofte dat de
President, samen met Lady Bird, de leiders naar
de East Room bracht langs het wachtende
Kabinet. Toen hij de katafalk verliet, viel zijn
oog echter op Dwight Eisenhower en hij nodigde
hem uit voor een gesprek van 20 minuten aan
de overkant van de strat. Eisenhower:
„Ik kende hem al lang. Hij was zoals altijd,
zenuwachtig hij liep almaar rond door de
kamer en belde iedereen op Ik noemde een
naam in het gesprek en dan greep hij meteen
de telefoon en belde de persoon in kwestie op.
Hij vroeg naar mijn raad over veel zaken, onder
andere belastingverlaging. Ik zei hem dat hij
moest laten zien wat hij ging doen met zijn eigen
budget. We hadden het ook over buitenlandse
aangelegenheden. Voor zover ik het toen kon
zien wilde Lyndon Johnson alleen maar weten
wat er gaande was en Kennedy's politiek voort
zetten.
Tijdens het langdurige bezoek kwam Mac
Bundy op zijn tenen naar binnen en legde de
ontslagaanvrage van Schlesinger op zijn bureau.
Johnson keek woedend. „Zeg hem dat hij het
intrekt," zei hij. „Ik wens zulke brieven niet te
krijgen. En zeg tegen iedereen dat ik dat meen."
Eisenhower wees Johnson er op dat hij een ver
gissing maakte. Volgens zijn herinnering waren
zijn woorden: „Neem ai die ontslagaanvragen
maar rustig in ontvangst. Je moet gewoon je zelf
zijn. Je moet je zelf waar maken. Neem nu die
brieven maar rustig aan en besluit in de
komende drie of vier dagen, welke ontslag
aanvragen je van plan bent te accepteren."
Johnson keek hem gemelijk aan. Na de be
grafenis zou hij- zich bedreven tonen in het
vormen van zijn staf en zelfs die adviseurs weten
weg te werken die liever waren gebleven. Maar
op 23 november reageerde hij op elk voorstel
tot verandering negatief en zeer emotioneel en
hij scheen ontslagname uit de regering te be
schouwen als desertie.
