Bouwer van nieuwe republiek op puinhopen van Derde Rijk
iff1
I
[Wtndighjta s» Si&frf So®,
Zijspoor
Rijkskanselier?
Doodvonnis
A* sas» »"bb?nwS'.srovï bs
Inleggeld
Koppigheid
DONDERDAG 20 APRIL 1967
7
DOOR H. J. NEUMAN
allebei variaties heeft, bij
Jn leven, 'n anecdote de ronde
gedaan over dr. Konrad Ade-
^dens een feestelijk ban-
^°nn werd het zó warm in
^°mroissaris André Fran
W °ncet had zó'n behoefte aan
dat hij het bordje
t^^niolten ijs met zich mee
W ^wam de bondskanselier
W' wat gebeurde er? In
if ..er dan vijf minuten tijds was
k Js op Frangois-Poncets bord-
eer stevig bevroren. De be-
lijlf, van het verhaal is duide-
Üjk Uer zou een soort men"
ö9are frigidaire zijn geweest.
staan weer andere mede-
V tegenover: Adenauer
hitgesproken attent zijn in De caricaturisten, die hem in latere
O «e, door Ivelke omstandig-
ë^meester een Rijnlandse republiek de Franse
ïSf^:k«»™Be.nrde,.h.,,r Ad«S™bS S,f5SSl»k^M'3r SS' S
a" iTi, SfK*b" "•«LrE.hr,™™k,lsSÏSchhf
Konrad Adenauer als leerling van Konrad Adenauer in 1921. Hij was Portret van Adenauer van 1928,
het Apostelgymnasium in Keulen. toen burgemeester van Keulen. op tweeënvijftigjarige leeftijd.
Opening van het Duits-Nederlands Instituut aan de universiteit van Keulen in februari 1931. Van links
naar rechts: Graaf van Limburg Stirum, Nederlands gezant in Berlijn, Konrad Adenauer, burgemeester
van Keulen, en burgemeester De Vlugt van Amsterdam.
"wil
Bondskanselier Adenauer met de Amerikaanse Met een dochter speelt Adenauer in het voorjaar
minister van buitenlandse zaken, John Foster Dulles van 1962 een soort kegelspel bij zijn villa te
in oktober 1954. Cadenabbia aan het Como-meer.
ICONRAD ADENAUER: GROTE REGENT UIT BONN
reldooriog nam hij de leiding van de
voedseldistributie in Keulen. Hij was
een van de eersten, die inzagen, dat
de strijd vele jaren kon duren en hij
voerde een „bonboekje" in, dat later
werd vervangen door levensmiddelen
kaarten.
In zijn privéleven had Adenauer het
mIrI ri 4. i lil Ziju (jiivcicvcii uèta n.ueüctuci uc.
tyei a* de Ijstaart smolt. De gedurende de oorlog niet gemakkelijk
\>n„ ^erd onppheven óp pastpn In oktober 1916 stierf na een langdu-
t,rsPrpiHa uIJsen'v(-n> ae gdteien rj ziekbed zyn eerste vrouw Emma
mden zich. De Franse
Het scheelde maar 'weinig, of hjj
zou haar kort daarna zijn gevolgd.
De chauffeur van zijn dienstauto viel
achter het stuur in slaap en reed in
volle vaart tegen een tram. De man
-zelf kwam er met lichte verwondin
gen af, de eerste „Beigeordneter"
evenwel liep een verbrijzelde onder
kaak op, een gebroken jukbeen, een
gebroken neus en een gescheurde bo
venlip. Toen korte tijd later de post
van Oberbürgermeister vakant kwam
stuurde de gemeenteraad eerst twee
afgevaardigden naar het ziekenhuis,
die taktisch moesten vaststellen, of
Adenauers verstandelijke vermogens
bij het ongeluk wellicht ook schade
hadden opgeiopen. De patiënt beëin
digde het onderhoud met de woorden:
„Mijne heren, abnormaal ben ik al
leen naar het uiterlijk".
A1"1 Ook, binnen het bereik brachten intussen een bevredigend rap
te- Üh Datrinrchalp hpmopiineen P°rt uit en °P 18 oktober 1917 aan-
"W ydinarcnaie uemuemigcii ^aardde Konrad Adenauer het ambt
5 1 geraakt van Oberbürgermeister van Keulen. Hij
°iïi Ario«°0r Hij hield zelfs rekening met de moge-
taiw?auerSu n1ormbese:f. TieS®n" lijkheid, dat tegelijk met de nederlaag
St.'fe i verhalen over zgn per- ook bct eind van de monarchie zou
"een ^gnteit staan ettelgke me- aanbreken. Zijn enige zorg was chaos
ef>v.sen over taktische kunstcreoen ctoj :?j
^er> niet taktische kunstgrepen jn de eigen stad te vermijden
C ow?ï altlld verantwoorde omgang
i|Mrg„Cfikome feiten. De synthese ligt Enkele dagen nadat op 3 november
(JS'e tpalln.lijk hierin, dat Adenauer het 1917 in Kiel de revolutie was begonnen,
'i,, zijn ein van het openbaar bestuur begaven de muitende matrozen zich per
W hii ^?rsoonlijke domein rekende en trein naar Keulen. De gouverneur van
te? ffL?00r een langdurige ervaring de vesting Keulen zag geen kans hen
liii'oti£r kt in zijn mening, dat de tegen te houden en de burgemeester
4a u etl de normen uit het persoon- moest dus maar zien, hoe hij de situa-
jjl Veh daar ondergeschikt waren tie de baas werd. Zijn positie werd
et der doeltreffendheid. enigermate vergemakkelijkt, doordat in
Xr^eht u de grote Regent uit Bonn Keulen de gematigde sociaal-democra-
C^hj- 0Gn. indien men hem een ten hun radicalere geestverwanten de
fel? nifC'eV'st zou noemen, maar wel baas bleven.
KL besL bl3 hem die lichte a-morali- Toch is het opmerkelijk hoe gemak
teVok ren. die weliswaar eerbied kelijk Adenauer met de Keulse arbei-
ki-ar rt?r ®dele karaktereigenschappen, ders- en soldatenraad samenwerkte. Hij
if1*} 6nui.e toch niet gelooft, dat goed- encanailleerde zich niet met de socia-
gevfaafheid in de politiek de door- listen, maar wel stelde hp het op hoge
°PDo« T>at betekent niet, dat hij prijs, dat zij hun gebrek aan bestuurs-
f'ns. Qa^bhist zou ziin geweest. Geens- ervarmg toegaven en hem vroegen op
Va^si* had hij misschien te weinig te treden als voorzitter van een „Wohl-
&a^°ndern?,r en hij keerde juist met fahrtsausschuss".
ttew fecia'lhe regelmaat terug naar de
O® Plosojhteii, die tezamen zun poli-
te-oraf Hen uitmaakten.
1a-oni,»iei ,fïin levensloop na,, dan
'"it 'ogsp zijn opduiken m de
Va,ziin „.Politiek verklaarbaar, maar
V'/ ahnis geestdrift voor Groot
te' Drol?'. 2Ün goede verstandhouding
Ident Charles de Gaulle en de
vvaarmee hij over de beëindi-
zijn kanselierschap dacht,
vtk'jaar, nadat Bismarck de Duitse
*rV;L tot stand had gebracht, werd
herfst van 1929 naar Amsterdam ging
om in het Koloniaal Instituut een lezing
te houden, kwam er van de Franse
ambassade een waarschuwing dat de
separatisten wellicht zouden proberen
een aanslag op Adenauer te plegen. De
Nederlandse politie was paraat en er ge
beurde niets
In september 1919 trad Adenauer vóoi
de tweede maal in het huwelijk en wel
met Augusta Zinsser, dochter van een
Keulse huidspecialist. „Gussi", zoals
zij werd genoemd, bleek vael later een
ver familielid te zijn van de echtgenote
van de man die na de tweede wereld
oorlog Amerikaans hoge commissaris
in Duitsland werd, McCioy. De beide
dames waren eikaars „Urgrosskusine".
Mevrouw Augusta Adenauer beviel in
juni 1920 van een zoon, die reeds na
enkele dagen overleed. Daarna aap
schouwden Paul, Lotte. Libet en Georg
het levenslicht.
Er brak nu een tijd aan, waarin
Adenauer dag en nacht zwoegde voor
de modernisering, de vergroting en de
verfraaiing van Keulen. Boze tongen be
weerden, dat hij dit slechts deed om
een centrum te creëren voor een afge
scheiden Duitse staat. De universiteit
werd tot nieuw leven gewekt, er kwam
een haven voor de binnenscheepvaart,
een stadion, een jaarbeursgebouw, een
brede groenstrook, een Rijnlands mu
seum en .nog veel meer. Adenauer
werd de schepper van het moderne
Keulen, zoals Joseph Chamberlain het
moderne Birmingham had geschapen.
Men zei van hem, dat hij niet alleen
Keulenaar van geboorte was, maar ook
Keulenaar van beroep. Opnieuw kon hij
het met de socialisten in Berlijn en met
de socialistische gemeenteraadsfractie
in Keulen redelijk goed vinden. En dat
terwijl hij voor zichzelf het socialisme
een horreur vond en bij de verkiezing
van de eerste socialistische „Beigeord-
nete" openlijk sprak over „die be-
schrenkte Verwendungsfahigkeit der
neuen Herren".
heeft onthouden van iedere samenzwe
ring en van iedere andere vorm van
verzet Nochtans werd hii belasterd,
lastig gevallen en van tijd tot tijd ge
arresteerd. Hij heeft enige tijd gastvrij
ïeid genoten in het Benediktijnerkloos-
ter Maria Laach. Zijn huizen in Keulen
wercier geconfiskeerd en ai was de
;axatieprijs veel te laag, het bedrag
van de schadeloosstelling stelde hem
to h in staat te Rhö dorf -v de Zen-
nigsweg een huis te bouwen, waar hii
tot bet laatst toe heeft gewoond.
Dit was Adenauers „winterslaap"
Acht jaar lang beperkte zijn wereld
zich tót de rozentuin van zijn villa op
de zuidelijke flank van de Drachenfeis
Een paar vrienden bleven hem trouw,
onder wie de bankier Robert Pferd-
menges, die een achterneef was van
Friedrich Engels In een speciale uit
gave van de „Deutsche Korrespondenz"
Ier gelegenheid van Adenauers 85ste
verjaardag werd later gezegd, dat hii
niet deelnam aan de tegen Hitier ge
richte samenzwering van Goerdeler,
.omdat hij aan. het succes daarvan
niet kon gelbven". Hij had het net zo
goed wél kunnen doen, want hij werd
na de aanslag, die Stauffenberg 20 juli
1944 op de Füh r pleegde, tóch ge
arresteerd. Ook zijn echtgenote werd
opgepakt en door de Gestapo ruw
aangepakt.
Het merkwaardige is, dat Adenauer
nooit veel heeft laten blijken van wrok
over de behandeling die hij van de
nazi's heeft ondervonden „Wat ik al
leen niet kan begrijpen", zei hij later,
„is, da* politiemannen, die in mijn tijd
zo keurig dienst deden, zich zo onbe
schoft kunnen gedragen". Op 26 no
vember 1944 werd hij vrijgelaten.
Na de verkiezingen, die nodig wa
ren geworden omdat de Rijksrege
ring het zgn. Londense ultimatum
van mei 1920 had aanvaard (een
miljard goudmarken betalen, of anders
wordt het Roergebied bezet), werd dr.
Adenauer (zijn eredoctoraten dankte hij
aan „zijn eigen" universiteit in Keulen)
door het Zentrum gepolst, of bij Rijks
kanselier wilde worden. Dat wi'de hij
wel, maar dan stelde hij de verhoging
van de produktie centraal en daartoe
behoorde naar zijn mening de invoering
van de negen-urige werkdag. Dat was
een offer dat de sociaal-democraten
zeker nooit zouden willen brengen, en
,r a Adenauer, op 5 januari 1876,
ïjhett.als zoon van een ambtenaar
tr As eulse „Oberlandesgericht". Va-
Vf-jMüer meende, dat hij zo wei-
u enrie, dat hij niet al zijn drie
- laten studeren. Hij droeg
to 3r' min °f meer op bg een
L da-,ëaan werken. Maar deze voel-
«"1 no reinig voor. Na twee weken
it(ilvan oin' Op voorwaarde, dat Kon-
te'hen 0 mark in de maand zou rond-
V,Jat0' Saf hij hem toestemming zich
■5 pr .Jhschrijven aan de universiteit
i^eo burg.
Cl"auo-n ..rie legenden, die rondom
t|dhaai ziin ontstaan, is het onjuiste
wjr; at hii pas op 75-jarige leef-
«eii ziin eerst in het buitenland
'thSvLo ??weest. Maar al voor de
tenant eung bracht hij als juridisch
tte^ei«i,een. bezoek aan het toen be-
h. niPliWf» RnVcmncPiim Am-
■Pi herin-
!6getil zich veel later nog, heeft hij
vt K-P in een melksalon. die te®
5?.euwe Rijksmuseum te
"lv e hii -io boterhammen, zo h
"Vo Setói, z.ich veel later nog, heef
V.rt ho» ln een melksalon, die tegen-
museum, op de Wetering-
CT'es' .was gevestigd. Dergelijke uit-
C er r?n bij zich alleen veroorloven,
do oet onmiddellijk een examen
rfblt ueur stond.
»kvaaif s dat wél het geval, dan zat
'CSen oachtenlang over zijn boeken
fi?Pels" Vm niet in slaaP te vaUen
W Wal bij zijn voeten in een tobbe
jh In de herfst van 1901 legde
)\<if.t]rp,rbin, met het judicium „aus-
i bet assessor-examen af.
ate bü n?r werkte Adenauer vervol-
Vel Openbaar Ministerie in
V^hjv-^et werk beviel hem daar niet
fe. Op Je en hij voelde zich veel be-
oz0o gemak in zijn volgende
S» ®f> s-et advocatenkantoor van dr.
,kaA uie tevens voorzitter was van
'tjpSe °lieke Zentrum-fractie in de
S] .gemeenteraad. Aan Kausen
'N h fw genoema, narrieiijK zpu vei-
tg m, ook de ingewikkeldste kwes-
hptg^fwarren en eenvoudig uiteen
^unisclub „Pudelnass" zo
CjSgpi'. pmdat de leden bij iedere
!h|ba vLeWheid speelden leerde hij
?tL0Urto ?yer kennen, een dochter uit
V ih 1?eulse familie. Zij verloofden
V h 6n trouwc'en in ianuari
'IS geioarenVadie19d°e Stn'vt waarover ng in zgn
^'o^??tvader kreeg. .In 1910 kwam ^chts (ingaarne sprak. Een paaiuur
Toen de ergste revolutionaire woe
lingen achter de rug waren, brak
er voor Adenauer een periode aan
waarover hij in zijn latere leven
dochtefRiS vooT de"int^hTvan dë Engelse, bezet-
Na deze eeboorte was de tingstroepen in Keulen werd in een
van mevrouw Emma vergadering van de Za^ro™-Pfi^eping
Eesfhnirt het eerst gevraagd om de uitroeping
van een Rijnlandse republiek,
h Er waren voor dat verlangen in
Q, hoofdzaak drie motieven. In de eerste
Uforcw, plaats kon men door de stichting van
K vrees voor Pruisen misschien weg-
IV °hra-i nemen en zo bereiken dat Frankrgk
i\ hjUb was intussen door Kausen zijn eisen, voor wat het vredesverdrag
In e gemeentepolitiek gebracht, betreft, zou matigen. Vervolgens voel-
flt, j baart 1906 werd hij gekozen den de Rijnlanders zelf weinig affiniteit
'.{j-.Chw van de medewerkers van met de Pruisische staat, waartoe zij
germeister. Hij werd als sinds 1815 ononderbroken hadden be-
werd gekozen tot eerste Adenauer u«n =.mju «uKena, dat hg
ïjfSh 'iüi,5eu|en het eerste van een verraden. Een separatistischePUtsehto
Set valt°UWe"rivhi1 l®6? bn' 1919 maar een revolutionair tribunaal
6 Art11 zijn Lüt0? i controleren, ^0blenz maakte van de gelegenheid
4» ebaup- ,aatste levensjaren werd gebruik om de renegaat Ade-
kbohri^rie L^e?eSd'rïat bg behoorde S verstek ter dood te ver
dij 91 Vler nikste mannen m nauV,,„n 4
bet ^Publiek. oordelen
'tbreken van de Eerste We-
Toen de Oberbürgermeister in de
daarom ging de eer naar dr. Wirth.
In mei 1926, na het aftreden van
rijkskanselier Luther, werd Adenauer
wederom in aanmerking gebracht voor
de hoogste regeringspost in de republiek
van Weimar. Maar ook ditmaal kwam
het er niet van. De door hem verlangde
coalitie bleek op dat moment onmoge
lijk. Adenauer zelf had de indruk, dat
Btresemann van de Duitse Volkspartij
hem een te krachtige figuur vond. Bo-
vendiei. was er verschil van mening
over de vraag of Schols, de onderhan
delaar namens de Volkspartij, wel goed
begrepen was. Tenslotte weigerde Ade
nauer definitief.
Deze episode is niet alleen van belang
voor hemzelf. Het, onvermogen in het
algemeen van de Duitse democratische
partijen om een rijksregering op stevi
ge basis te vormen heeft geleid tot de
presidentiële kabinetten van Brüning,
Von Papen en Von Schleicher, die op
hun beurt de voorlopers waren van
Hitier
Onder het Derde Rijk heeft Adenauer
het als Oberbürgermeister niet lang
uitgehouden. Reeds in juli 1933 werd hij
uit al zijn openbare ambten (inclusief
het voorzitterschap van de Pruisische
staatsraad) ontzet. Hij heeft niets ge
daan om zich bij het nieuwe regime
aan te bevelen. Maar ook als men
voorbijziet aan de verhalen over de
manier waarop hij Hitler en Göring zou
hebben geïrriteerd, is het duidelijk dat
iemand met zó'n reputatie en zó'n ver
leden in een nazistisch Duitsland nim
mer gehandhaafd kon blijven.
De Londense „Observer" heeft later
kwaadaardig opgemerkt dat zijn ont
slag volkomen onverdiend was, ook
hierom, omdat hij zich altijd zorgvuldig
De periode na de oorlog ligt nog
tamelijk vers in het geheugen.
Door de Amerikanen werd Ade
nauer weer aangesteld tot Ober
bürgermeister van Keulen. Maar de
Engelse generaal Barraclough ontsloeg
hem weer, in oktober 1945, met de ver
melding „failing to display sufficient
energy and initiative".
Er zijn allerlei speculaties gemaakt
over de werkelijke reden van zijn ont
slag. Stellig is er tussen hem en de
Britse militaire regering een „incom-
patibilité d'humeur" geweest. Een fac
tor was misschien ook, dat daags te
voren een interview met hem werd
gepubliceerd, waarin hij zich (toen al)
beriep op generaal Charles de Gaulle,
die in Saarbrücken had gezegd dat
Fransen en Duitsers eraan moesten
denken, dat zij voor alles Westeurope
anen waren. „Ik wilde, dat eens een
Engels staatsman over ons als West
europeanen had gesproken", zo voegde
hij hieraan toe. In de derde plaats
heeft althans bg de entourage van dr.
Adenauer de verdenking bestaan, dat
de Duitse sociaal-democraten van hun
relaties met de Britse Labourparty, die
sinds de zomer van dat jaar Engeland
regeerde, gebruik hebben gemaakt om
hem te wippen.
Zonder zijn ontslag als Oberbürger
meister zou Adenauer misschien niet,
of niet zo snel, in de nationale politiek
zijn teruggekeerd. Nu evenwel nam hij
een actief aandeel in de vorming van
de Christen-Democratische Unie en hij
hielp mee de bezwaren van de oude
Zentrum-kampioenen te overwinnen. In
april 1947 werd hij voorzitter van de
CDU-fractie in het provinciale parle
ment van Noordrijnland-Westfalen.
Over zijn persoonlijk leven viel intus
sen wederom een schaduw door eerst
de ziekte en vervolgens het overlijden
van zijn tweede vrouw, Gussi. Het lag
nauwelijks voor de hand, dat de 72-
jarige Adenauer, tweemaal weduwnaar
en tweemaal ontslagen als burgemees
ter, nog veel aan zijn politieke carrière
zou kunnen toe- of afdoen.
In april 1948 maakte Sir Brian Ro
bertson in Düsseldorf formeel bekend
dat de westelijke geallieerden de vor
ming van een Duitse staat in de zin
uadden. Er zou, om te beginnen, een
grondwetgevende raad worden ge
vormd. De fracties van de SPD en de
FDP toonden zich welwillend, toen een
afgezant van de CDU, dr. Pfeiffer (la
ter ambassadeur in Brussel), begrip
kwam vragen voor de nooazaak van
zijn fractie om een „oude, ietwat eigen
zinnige man" op een representatief zij
spoor te rangeren. Aldus werd dr.
Adenauer op 2 september 1948 eenstem
mig gekozen tot voorzitter van de
Grondwetgevende Vergadering.
Verre van zich alleen representatie!
te gedragen heeft hii zijn stempel ge
drukt op de grondwet van de bonds
republiek en het is ook voornamelijk
aan hem toe te schrijven dat Bonn qn
niet Frankfurt werd gekozen als hoofd
stad van de nieuwe Duitse staat.
De bondsrepubliek Duitsland is een
kind van de koude oorlog. Het plan tot
haar oprichting ontstond na de misluk
king van de Londense conferentie van
november 1947 en het ontwerp voor de
nieuwe grondwet werd vier dagen voor
de opheffing van de Berljjnse blokkade,
op 8 mei 1949, goedgekeurd. Bij de
verkiezingen, die op 15 augustus werden
gehouden, behaalde Adenauers partg
139 van de 402 zetels in de Bondsdag.
Precies een maand later werd hij zelf
vermoedelijk dank zij zijn eigen stem
gekozen tot bondskanselier.
w-,
v.
Met aangroeiende en weer slin
kende meerderheden is hij sinds
dien herkozen. Het hem verleen
de mandaat heeft dr. Adenauer
tot het uiterste benut. Op de puinnopen
van Hitiers Derde Rijk heeft hij een
nieuwe, krachtige staat gebouwd. Voor
de bondsrepubliek Duitsland heeft hij
nauwe aansluiting gezocht bij het wes
ten, niet om er in op te gaan, maar om
gespaard te blijven voor de boisjewi-
sering van Oost-Europa. Hem stond
niet het herstel voor ogen van een
willekeurig Duitsland, maar van een
christelgk-conservatief getint Duits
land. Daarom kon hii met uitgesproken
Europees-katholieke staatslieden als De
Gasperi en Schuman beter overweg
dan met de louter politiek denkende
landgenoten van generaal Barraclough,
die meenden dat er met het commu
nisme althans gepraat moest worden.
De Duitse bondskanselier voelde zich,
bij een huivering voor Amerika in het
algemeen, eerder aangetrokken tot
Eisenhower en Dulles, die er als ou
derling een priesterzoon op na hield en
die regelmatig' sprak over het beteuge
len en terugdringen van het communis
me, dan tot Kennedy en zijn leuze „Let
us never fear to negotiate".
De Europese gezindheid van Adenau
er was een onomstotelijk feit, maar
men heeft er de diepgang dikwijls van
overschat. Hij wist dat het Duitse nati
onalisme zich onder Hitler had gecom
promitteerd, al was hij persoonlijk ge
neigd de meese nazi's eerdei te be
schouwen als dwalende kinderen dan
als gevaarlijke misdadigers. Zijn groot
ste strengheid gold de communisten en
bij het klimmen der jaren nam zijn
üefde voor de sociaal-democraten niet
toe. De KPD liet hij verbieden, met de
socialist Kurt Schumacher voerde hij
bittere gevechten en het was nadien
telkens een politieke sensatie, wanneer
hij zich verwaardigde diens opvolger,
Ollenhauer, te ontvangen.
Alle gevaren dreigden naar zijn me
ning uit het oosten. Karakteristiek voor
de Duitse politiek waren niet de ietwat
malle verbroederingsscène in de Mos-
kouse opera met Boelganin en Khroesj-
tsjev ir 1956, noch Adenauers „vredes-
speech" tot de Parijse NAVO-vergade-
ring in december 1957, maar wél de
Hallstein-doctrine en de verwerping
van de door Amerika voorgestelde
„package deal" inzake Berlijn (mei
1962).
Adenauer gebruikte de Duitse econo
mie (die na de overeenkomst van de
Petersberg van 1949 niet verder werd
ontmanteld en die onder de zorgzame
handen van prof. Erhard een sterke
positie herkreeg) en het Duitse militai
re potentieel enerzijds als versterking
van hei anti-communistische bolwerk
en anderzijds als een inleggeld, waar
mee hg voor de bondsrepubliek de
volledige gelijkwaardigheid kocht als
lid van de Europese gemeenschappen
(EGKS, EEG en Euratom) en van de
Noordatlantische Verdragsorganisatie.
Niemand kan ontkennen, dat hij bij
atle uiterlijke waardigheid soms be
denkelijke manoeuvres toepaste, het
geen eind 1962 nog eens bleek in de
SpiegeT'-affaire.
Als bestuurder van de Duitse buiten
landse politiek heeft hij, vooral bi) het
delgen van de vete met Frankrijk,
grote soepelheid betoond. Maar dezelf
de autoritaire houding, die hij aannam
in de binnenlandse politiek, spreidde
hij soms ook ten toon in de diplomatie.
Lat werd volstrekt duidelijk na de
stichting van de Vijfde Republiek in
Frankrijk.
Men heeft Adenauer wel eens om
schreven als de grootste gaullist
van Europa. Zeker is dat hij in
de Franse president de ideale
oartner zag om samen een klein, hecht
aaneengesloten Europa te stichten, op
gebouwd uit gezonde nationale elemen
ten en bestuurd door een losse broeder
schap van fatsoenlijke notabelen. Hg
ieeft altijd volgehouden dat hij Charles
de Gaulle ertoe heeft gebracht alles te
schrappen uit zijn Europese plannen
wat schadelijk was voor de bestaande
gemeenschappen. Het heeft hem mate
loos geërgerd, dat de Nederlandse mi
nister van buitenlandse zaken des
ondanks weerstand bleef bieden aan de
gaullistische visie.
Op de befaamde conferentie van de
zes regeringsleiders in Parijs (febru
ari 1961) moet hij gezegd hebben:
Wenn ich mich derangiere um nach
Paris zu kommen und mit Herrn de
Gauile europaische Politik zu machen,
dann ist es eine Schande und ein Unfug
dass ein hollandisoher Minister, ein so
junger Mann wie dieser Luns, mir
langer als fünf Minuten Widerstand
leistet".
En tegen de Italiaanse ambassadeur
tn Bonn zei hg later: „Wij hadden de
zaak bijna voor elkaar. Het scheelde
maar weinig, of wij hadden Europa
ook politiek sluitend gemaakt. Het dek
sel had bijna op de koffer gezeten en
dan hadden zij niet meer hoeven te
kermen en' te jammeren om Engeland.
En juist op dat moment zegt deze Luns
„Neen". Mijnheer de ambassadeur, als ae
Bondsdag soms onredelijk is, als de
pers lastig wordt, „wenn meine Minis-
Dummheiten machen, da habe ich
einen Trost. Es gibt in Europa Immer
eine Person die es noch schlimmer hat
als ich, und das ist Frau Luns!"
De verzoening met Frankrijk, de sa
menwerking met De Gaulle, heeft Ade
nauer tenslotte doorgezet op een mo
ment, januari 1963, dat dat ten koste
scheen te gaan van Engelands toetre
ding tot de EEG. De koppigheid waar
mee hij het Frans-Duitse verdrag ver
dedigde, strookte niet helemaal met zjjn
herhaalde verklaring, dat de inhoud zo
onschuldig en de formele betekenis zo
gering was.
Van de partijen in Duitsland, die te
voren al hadden aangedrongen op een
vorm die ratificatie behoefde, eiste nu
zjjn coalitiepartner, de liberale FDP,
dat het verdrag werd voorzien van een
preambule, waarin trouw werd betuigd
aan EEG en NAVO. De CDU-CSU, die
zo lang aan de leiband van de oude
heer in Bonn had gelopen, moest daar
mee akkoord gaan; en onder de indruk
van een aantal verkiezingstegenslagen
vatte zij nu meteen de moed, die nodig
was om tegen de wil van de bonds
kanselier een kroonprins aan te wijzen.
Niemand minder dan Sir Winston
Churchill heeft Adenauer op één lijn
geplaatst met Bismarck. Het zou de
reputatie van de thans ontslapene niet
hebben geschaad, indien hij eerder
bereid was geweest plaats te maken
voor een opvolger en indien hij minder
pogingen in het werk had gesteld de
persoon van die opvolger, prof. Ludwig
Erhard, bij voorbaat te ontluisteren en
in diskrediet te brengen.
