ii de collectezak
stak de klacht
de organist
i
H
OTTER
LAD 2
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1969
AUA^ujiS.
GOVERT VAN WIJN was een
tevreden man. De schatrijke
Maassluise eigenaar van vis
sersschepen stand bij dg ha
ven en wachtte de terug
keer van. zijn vloot af. Het
was in het begin van de
achttiende eeuw, toen de
zalmvisserij Maassluis' groot
ste bron van inkomsten was.
De schepen van Van Wijn
hadden steeds goede vang-
- sten gedaan en ook deze
door
T on
Huijssoon
tfRoTE MXAssCif/S.
maal kwamen zijn optimis
tische gedachten over wéér
een goede vangst geheel uit.
De vis bracht heel wat op
en Van Wijn kon zich dan
ook schatrijk noemen. Daar
kwam nog bij, dat hij vrij
gezel was en zich dus de
kosten voor het onderhoud
van een gezin kon besparen.
">e- Maassluis? reder .zat" niet.
oo zijn geld. De diaconie ont
ving allerlei giften van hem
voor de ar me it. en -.n oude ver
slagen blijkt hoe door een gift
van Van Wijn 194 rouwmantels
ten bate van de diaconie kon
den worden verhuurd. Straten
werden op zijn kosten beplant
met bomen en beter geplaveid,
maar de grootste gift, waar
Maassluis eigenlijk vandaag
nóg van profiteert, is zijn bij
drage aan het interieur van de
Grote Kerk, waar op zijn kos
ten een. monumentaal orgel
werd geplaatst.
De Grote Kerk, het stadsbeeld
van Maassluis beheersend, was
op 9 oktober 1639, na een bouw
tijd van ruim tien jaar, in ge
bruik genomen. Vijf jaar was
er niet gebouwd, omdat toen de
armoede hoogtij vierde en er
geen mensen en geld meer voor
de bouw over waren. Oorzaak;
de Duinkerker kapers, die het
de vissersschepen voortdurend
moeilijk maakten, zo moeilijk,
dat geruime tijd nauwelijks vis
vangst mogelijk was.
>e toestand werd langzamerhand
beter en de bouw van het enor
me kerkgebouw kon ui spoedig
voortgang yinden. Dominee lo-
hannes Kaenacolius was de eer
ste predikant, die de nieuwe
kanseL beklom. Met het inte
rieur was men snel klaar, want
een kansel en wat kerkbanken
waren a lies wat toen nodig was
voor een reformatorische kerk
dienst. Alle versieringen waren
na de kerkhervorming afge
schaft en zelfs een orgel om de
gemeente behulpzaam te zijn
bij het zingen was taboe.
Daarvoor had men iemand, die
ever een krachtige stem be
schikte en de gemeente volgde
vanzelf. Er was in die dagen
een ouderling, die het orgel in
de ban deed als .duyvelsinstru
men t". Dat loog er niei om, en
de Maassluisers, die in JG6G een
intekenlijst openden vcor tie fi
nanciering van een orgel, vin
gen bot. De lijst bleef blanco.
PLEIT
DE TEGENSTANDERS hadden
dus voorlopig het pleit gewon
nen. Niet definitief, want domi
nee Aegidius Francken zou ge
ruime tijd later in een preek
van maar liefst 112 pagina's de
noodzakelijkheid van een orgel
be p' ei ten. De bezwaren van
veel ouderlingen waren niet di
rect tegen het orgel /.elJ ge
richt, maar wel segen de ,.licht-
veerdige en ydele Liedekens",
die er op konden worden ge
speeld. Dat probleem was trou
wens in heel het land aan de
orde. Zelfs Huygens hield zich
er mee bezig, want bij het spe
len van. de wereldse liederen
vond hij de kerk op een markt
lijken, ..alleen ontbreken er nog
maar ban eken en kramen
aan". Steeds moer kwam ech
ter het-orgel in zwang.
VOORWAARDEN
COVERT VAN UT,IN was ie
mand in zijn woonplaats, had
jarenlang in het College voor
de Visserij, eer» in Maassluis
de Visserij.
machtig 3 ie haam gezeten
Van Wijn voi.rl dat dit het is te
rug te vind' in zijn in fors
handschrift geschreven brief
uit 1729 niet bevorderlijk was
voor de continuïteit van het be
stuur. Kij stelde voor elk jaar
siechts één kerkmeester af te
laten treden en merkte fijntjes
op, dat eerst ais zijn voorstel
werd aangenomen. Maassluis
kon rekenen op een fraai orgel.
Hij heeft woord gehouden. On
danks, maar ook dankzij vele
restauraties heeft Maassluis
een prachtig orgel gekregen,
waarop ook in 1969 nog veie
concerten worden gegeven.
Over de kosten voor de bouw is
nooit iets bekend geworden,
want Van Wijn behandelde de
bouwwerkzaamheden zelf en de
hervormde kerk van Maassluis
had het alleen maar over te ne
men. toen het instrument ge
reed was.
Van Wijn zocht contact met de
orgelbouwer Rudolf Garrels,
die in Maasland een orgel had
gebouwd van een zo goede kwa
liteit, dat verschillende bewo
ners van Maassluis er eigenlijk
jaloers op waren, Van Wijn had
geen verstand van orgels, dat
gaf hij ook toe. Hij schijnt een
commissie in de arm te hebben
genomen om „op sijnen kosten
te ia ten maacken een bequaam
orgel, zodanig als door Juyden
c!eï verstaande, sal geoord eelt
worden best te sijn'\
MEESTERKNECHT
garrels was meester-
KNECHT van de beroemde or
gelbouwer Arp Sehnitger en
had al in 1710 aan Nederlandse
orgels gewerkt. Hij kreeg met
de omgeving van Maassluis een
bijzondere band, want zijn
vrouw kwam uit het Delftse. In
1710 had Garrels met de grote
Sehnitger zelf aan het orgel van
de kerk in Sneek gewerkt.
Daarna kwamen orgels in Eel-
de, Zuid laren, Anlo, Groningen
en Den Haag aan de beurt.
zondagmorgen 4 december
1732 was net dan zover. Het or
gel kon zijn machtige klanken
laten horen en dominee Aegi-
lius Frnneken hiekJ een feeste
lijke preek. Het was ook een
bijzondere feestdag voor Co
vert van Wijn, die op deze dag
zijn 90ste verjaardag in goede
gezondheid vierde.
Covert van Wijn had o:' - v-
aur. gedacht: hij sticht,' ■■•en
speciaal fonds voor het onder
houd van beider., waarvan ze
de eeuwen door goed hebben
kunnen rondkomen. Napoleon
kon later tijdens de Franse be
zetting op de gelden van het
fonds geen beslag leggen, want
ze waren belegd in Engeland.
Zestien organisten nebben sinds
1732 hun krachten aan het orgel
gegeven, Oominieus .laars ma
was de eerste en speelde voor
een salaris van f 330 per jaar.
wat niet ongunstig afstak tegen
dc salarissen die collega's ver
dienden. Jaarsma had het tij
dens de dienst vrij gcmakke-
lijk: een psalm voor cn na dc
dienst en een kwartier spelen
na liet uitspreken van dc zegen.
Ook op woensdagmiddag moest
hij een uur spelen.
Adder onder het gras van tic mil
de gever was dat de organist
,.sal voor kerekmeesters, in
dien sij dit voor hun beste vrin
den verlangen, een uur moeten
spelen, en ook gehouden sijn dit
tc doen ingevolge het versoek
des Heeren Govert van Wijn
voor diens neven Jan Buis en
Hendrik Schim onder die condi
tie echter, dat hij daar tijdig
kennis van moet hebben".
Komt nu nog een kerk in beroe
ring bij het invoeren van een
nieuw liederenboek, vroeger
pakte men dat hardhandig aan.
In 1776 zou een nieuwe psalm
berijming worden ingevoerd,
wat op grote tegenstand stuitte,
zo zelfs dat de organist moei
lijkheden ondervond en de
voorzanger zodanig werd afge
tuigd, dat „men hem voor dood
hield", zoals een verslag uit die
„roerige" dagen meldde.
maar
deed het. nu hij 87 was, wat
kalmer aan. De reder stelde
wel zijn voorwaarden. Ondanks
zijn hoge leeftijd had hij zijn. op
gevoel voor zakelijkheid nog
niet verloren. Hij was het niet
eens met enkele bepalingen uit
de kerkelijke reglementen van
die dagen en wilde die veran
derd zien. Was dat eenmaal
gebeurd, dan zou hij over dc
brug komen. IJe kerkelijke re
gels schreven voor. dat van de
vier kerkmeesters er elk jaar
twee moesten aftreden, die niet
herkiesbaar waren. Zo kun het
college in twee jaar met geheel HET WAS in het Nederland van
nieuwe mensen worden he- rond 1730 voor organist en or-
mand. gclbouwcr beslist geen vetpot.
GEEN VETPOT
KLUCHTEN
EEN COLLECTANT vond op een
zondag naast <ic gebruikelijke
hoeveelheid ongerechtigheden
in zijn kerkezakje een anoniem
briefje, waarin een klacht over
de organist, die er toen was.
Daarin stond dal deze het orgel
niet zo erbarmelijk slecht
moest bespelen, want dat men
er hem in het plaatselijke dag
blad anders zou over onderhou
den. Het orgel was de laatste
belangrijke aanvulling op het
interieur van de kerk. Het is
meermalen gerestaureerd.
maar sinds 1963 i< het weer
goed bespeelbaar. Feike As ma
sloot zich tn 1965 bij de goed ge
schoolde rij Maassluise orga
nisten aan.
De Grote Kerk ademt nog de
geest van rle visserij. Meest
treffende herinnering aan ccn
voorbij tijdperk zijn dc prachti
ge modellen van vissersbootjes
uit het begin van de 17c eeuw.
die uniek zijn in hun soort en
dan ook met veel zorg worden
behandeld. Al verdween de vis
serij in het begin van de twinti
ger jaren definitief, cr was één
monument dat Maassluis bleef
beheersen. Ilèt monument voor
de geboren Maassluiser. maar
toch ook voor de nieuwe bewo
ners van de plaats aan de Wa
terweg, die na dc tweede we
reldoorlog zijn bevolking zag
verdubbelen.
Wat van vroeger is, is nog intact,
en daar hebben alle Maasslui
sers vrede mee, vooral met het
orgel in de Grote Kerk, waar
over tenslotte één van <je plaat
selijke poëten in 1732 schreef:
ilct Volkrijk Dorp Maessluis
verkecren
Gedost in 't beste fcestgewaet
Met een ontfronst yder kan
bekooren
Nu "i Orgel yder kan bekooren
En juichende ten rei doet
gaan".