Het uitzichtloos vakantie-oord
AGENDA
HOOR EENS
HIER
STAP
XLIX
SCHIEDAMSCHE COURANT DONDERDAG 23 NOVEMBER 1063
Schiedam „Ja, ik ben weer terug van vakantie," zegt de man
wat zuur-zoct. „Maar weinig" zon gehad, erg weinig. Dc zon
die scheen daar niet. Alleen die laatste dag. toen scheen hij
een beetje van binnen in me!" De laatste dag begon als alle
voorgaande veertien dagen in het Huis van Bewaring II aan
de Rotterdamse Noordsingel: kwart voor zeven opstaan en
ontbijten. Alleen het dagelijks werk van knijpertjes maken
ot paneermeel inpakken legen een minimumloon van zeven
tig cent per dag hoefde niet meer. Want de jonge Schiedam
mer die dit verhaal vertelt, werd toen uitgesloten, zoals dc of
ficiële term luidt.
pe veertien dagen „vakantie"
achter slot en grendel begon
voor hem met zijn eigen con
tactsleutel en een serie borrels.
Hij vertelt zelf:,,Ik zat dronken
achter het stuur, op weg naar
huis midden in de nacht. Op liet
Hofplein in Rotterdam word ik
aangehouden voor een routine
controle. Die werden in maart
erg veel gehouden. Ze vroegen
om m'n papieren en vonden
toen dat ik vrij verdacht rook.
Nou, méé naar het Haagseveer
en dc bloedproef. Je bent niet
verplicht je daaraan te ander-
werpen. Maar ik heb het wel
gedaan omdat ik eigenwijs
was: ik was immers helemaal
niet dronken! fk had geen
moeite met lopen en ik reed
ook normaal."
TOPS CORE
„Die bloedproef viel helemaal
verkeerd uit: 2.44 promille. De
rechter had het zo hoog nog
niet meegemaakt dit jaar. Een
schrale troost: een lopsco-
rc Ik heb die nacht verder aan
het bureau geslapen en mijn
rijbewijs ivcrd direct ingeno
men. Tegen die dokter daar
heb Ik nog een groot verhaal zit
ten ophangen, maar Ik kan me
niet eens meer herinneren wat
ik gezegd heb. Voor ik het drie
weken geleden aan dc Xoord-
singel ging uitzitten hel» ik nog
twee keer een hoe te van f 159
gehad omdat ik zonder rijbe
wijs reed. Daar ben ik nog ge
nadig van afgekomen!"
„M'n vrouw was in tranen toen ik
weg moest. Ik moest me
's morgens om 9 uur meiden,
maar ik was er pus om twaalf
uur. Dc Rijkspolitie had een
vrij grote mond omdat ik te iaat
was. Zo van: meneer, u had
zich om negen uur moeten mel
den. waarom was u er niet? Ik
zeg: dat is ook zo, maar ik ben
or niet om negen uur maar nu,
en dat is precies om twaalf uur.
Nou, zegt'ie, dan wordt u over
veertien dagen ook om twaalf
uur weer uitgesloten! Maar ik
ging daar gelukkig al om half
acht 's morgens weg
SPIERNAAKT
,Toen ik daar aankwam, bon ik
in een wacntcel terechtgeko
men. totdat me gezegd werd
waar ik wezen moest. Ik moest
daar dus blijven: het Huis van
En zo was heL lol van Ac.iieck'.m
gelijk aan het lot van Chris
Landstra, zo was het ir.t van
Chris Landstra gelijk aan hos
lot van. Schiedam.
Op den duur werd het kleine -huis
je jn het hofje aan *lc ftroers-
vest Chris, te eng. Wel was de
algemene bewegingsvrijheid in
die kleir.e ruimte wat groter ge
worden sinds Willem naar de
Lange Achterweg getrokken
was, maar de hele armelijke
omgeving, die zo contrasteerde
■met de gezellige Rotterdamse
milieu's van de bohémiens, be
gon tegen Chris op te sta-an.
Hij drong op verhuizen aan.
Maar moeder Landstra, ge
wend in een leven van jaren
aan al de kleine grenzen om
haar iheen. bleef liever wsar ze
was, cn Hein stond onverschil
lig tegenover de kwestie, zei al
leen gedecideerd, dat 'hij zijn
kostgeld niet- wilde verhogen.
Maar toen Chris de meerdere
huur voor zijn rekening wou ne
men. en ten slotte dreigde urn
alleen heen te gaan, stemde
moeder Landstra toe.
En zo trokken zij naar een bene
denhuis op de Singel, in een wo
ning, die voor de kleine mid
denstand was gebouwd. En
toen moeder Landstra daar
haar oude spulletjes terug zag
in de zoveel grotere kamer,
haar pendule onder de glazen
stolp, haar pij pen rek niet d.;
?:>r? relikwie van r.e veronge
lukte mar., haar pluchen :«;fel-
kleed, dat nu zoveel beter uit
kwam, en haar glanzende Lo
mer aan tie wand. die i.i een
neilige voldaanheid over de
verandering op hu ar ïwheon
neer te zien. was zij me', die
verandering spoedig verzoend
Nu was het geslacht van Chris
Landstra ge tog er. uit de ar-
moe-huisjes, w.urir, bet wel
licht eeuwen luid geleefd, nu
was dat geslacht zelf overge
gaan tot een frivoliteit, die
vreemd was aan zijn wezen, nu
verscheen het in de gedaante
van de kleine middenstand, als
of het zich ontworsteld had aim
de horigheid, die van generatie
op generatie zijn armzalig deel
was geweest.
In de rommel, die bij de verhui
zing werd opgeruimd, vond
Chris Landstra de oude boeken
terug van de normaallessen.
Als aangetrokken tot het verle
den nam hij ze één voor cén in
de hand vóór dal hij ze op de
grote hoop smeet, die naar het
lompenpakhuis van Krabben
dam zou verhuizen. Hij zag zijn
kleine aantekeningen ierug in
■het geschiedenis-boek en glim
lachte om al de dode helden
van het voorgeslacht, wier na
men moesten levendig gehou
den worden voor kindertjes van
armenscholen, die "'mmer met
.helden van do' *-n
ben. Hij weerz- i.„
dierkundeboeken en sn
een hatelijke herinner.
Koolhaas op de grote ho
kreeg zijn wiskunde-bo
handen met al die dode
en al die dorre formules. En n
bladerend ontvielen aan de ver
getelheid een paar gedroogde
bloemen.
Hoe kwamen die bloemen in dal
boek? Hij wist het opeens: het
waren de bloemen, die hij een
maal voor Corrie van Weideren
had geroofd van de oude ruï ne
van Mathenesse. Even hield hij
ze mijmerend in de hand, want
het onbezorgde verleden, de
jonge jeugd genegenheid voor
een kind met gouden haren, re-
zon uit zijn herinnering te voor
schijn. Toen legde hij met oen
zekere piëteit de bloemen weer
op htïfu* oude plaats. Maar het
boek met. <iic bloemen kwam
bij de grote hoop, waarmede
werd afgerekend.
Was het verleden niet heen met
zijn kleine vreugden en zijn
schone herinneringen? Het was
dood en vergeten. Want het he
den was daar, het frivole he
den, dat voor herinneringen
geen herberg had.
En in dat heden vlakte het leven.
svart Chris Landstra in de onbe
duidendheid van zijn droef be
slaan zoals het leven vlakte
van de oude jeneverstad in
haar langzaam verzinken.
EINDE VAN HET TWEEDE
BOEK
1. OP HET HELLENDE VLAK
Zonder dat hij het zelf wist was
Chris Landstra, evenals zijn
stad, een andere verschijning
geworden in het leven. En,
evenals zijn stad, behield hij de
uiterlijke kentekenen van zijn
vroegere levensstaat als een
goed etiket op een vals produkt.
Zijn stad, Schiedam, heette nog
altijd alom dp zwarte jenever-
stad. En zij bracht ook nog al
tijd jenever voort in hectoliters
duizendvoud. Maar zij was niet
meer de uitzonderlijke jenever-
stad. de stad met het uitgespro
ken eigen karakter, dat haar
van alle andere steden van de
wereld deed onderscheiden. Zij
had zich afgegeven met'vreem
de elementen cr. die waren nu
overwoekerend in haar leven
gedrongen, die hadden bezit ge
nomen van haar oude brande
rijen om daarin nieuwe werk-
geluiden te doen weerklinken,
die hadden bezit genomen van
haar ziel, haar eigen zwarte
verdoemde ziei.
•>s het ook haar zoon, Chris
-tra, vergaan. Reeds was
hi,, in net Schiedamse leven op
genomen als een boekhouder in
het alcohol bedrijf, reeds was
hij erkend als een man van het
middenplan, die straks in de
oude stad een gezinsleven zou
vestigen en mee structuur zou
geven aan het levende stads
beeld, reeds had hij het etiket
veroverd, dat hem als steunpi
laar van de burgerlijke ingeto
genheid en van het burgerlijk
fatsoen deed kennen, toen hij
zich begon af te geven met ele
menten, die vreemd moesten
blijven aan zijn roeping voor
het middenplan.
En hij zag zelf de verandering
niet. Hij bleef de boekhouder
van Bertels ook in eigen oo«,
hij zag niet. dat onder hei eti
ket, dat hij ronddroeg door het
ieven van de stad, een andere
verschijning was ontstaan en
dat Tiii het altijd gedroomde
hoogtepunt op het midcfenpian
reeds was gepasseerd, omdat
hij het fatsoenswezen van dat
midden plan had verzaakt.
Ondanks zijn toenemende uitstap
jes naar Rotterdam meende hij
de man te blijven, die hij was,
omdat het wel tot zijn bewust
zijn doordrong, dat hij geen bo
hémien van nature was, dal hij
mefc zijn ziel niet behaorde tot
het kleine kringetje, dat Mlesje
Hingers om zich heen had we
ten te verzamelen. Hij wist
geen vagebonderende natuur te
hebben met een grote drang om
eigen aspiraties uit te leven
dwars tegen de conventie in;
hij was niet als die malle dich
ters, die te midden van allerlei
bombast soms een regel schre
ven, waaruit de eeuwige
schoonheid oplichtte; hij was
niet als die getroebleerde schil
ders, die de dronkenschap van
hun geest soms wisten uit te
vieren in lijnen, en kleuren,
waarin de eeuwige schoonheid
huiverde: hij was niet als Mies-
je Ringers geneigd tot het
avontuurlijk, het ongebondene,
waarin haar individual:tel; een
uitweg zocht; hij was hun allen
a He en gelijk in het drinken van
een glas champagne en het de
coreren van een Ciifêmfeltje.
Maar in zijn diepste binnenste
was hij de evenwichtige mens,
die niets had om hem uit zijn
balans te rukken; naar zijn
aard was hij iti overeenstem
ming met zijn uiterlijk van
overdag.
Muur dc aanraking me; do
vreemde elementen, bracht hem
tot allures, die hel midden plan
in een boekhouder niet gedoog
de. Die allures vraten de bur
gerlijkheid aan in haar ver
schijning, in. haar geestelijke
gestahenis, die allures vergre
pen zich aan het fatsoen. En zo
was er in Chris Landstra iets
veranderd zonder dat hij het
zelf vermoedde, want zijn eti
ket van burgerlijkheid ging on
het middenplan zijn vertrouwen
verliezen omdat men hoi pro
dukt, dat dit etiket dekken
moest, in waarde zag daler». Hij
was op het hellende vlak ge
raakt, dat van de hoogte van
zijn verwachtingen afliep naar
de zelfkant van de samenleving
van Schiedam.
Het was op een grauwe herfst
morgen, dat hij dit pijnlijk ge
waar werd, De vorige dag was
Miesje Ringers jarig geweest,
en hel fuifje, dat zij op haar ka
mer had gegeven, was in de
late avond verlopen in een fes
tijn, waarbij de champagne rij
kelijk vloeide. Toen was het
hele troepje der bohémiens vro
lijk de straat op gegaan, had
een cabaret in opschudding ge
bracht, en was toen bij Coo-
mans beland, waar het reeds he
te bloed opnieuw met alcohol
werd verhit. En toen de nacht
stilte over het verlaten Rotter
dam was heengezakt, waren
Miesje en haar vrienden luid
ruchtig door de straten ge
gaan. Bij een lantaarn waren
ze zingend blijven staan en toen
was met zijn afgemeten pas
een politie-agent op hen afgeko
men om hen tot stilte te manc-n.
Wordt vervolgd
Bewaring II. Nou, daarna ga je
dus naar de badmeester, zo
heet dat, en daar word je ge
fouilleerd. Die man heet bad
meester, maar hij is in feite
een bewaarder die controleert
of je soms iets bij je hebt wat
je niet mag hebben. Of je je
ringen afgedaan hebt, je horlo
ge. Je moet je spiernaakt uit
kleden. Hij zegt: haal je vin
gers eens door je haar. Dat was
om te kijken of ik misschien
iets in mijn haar had verstopt!
ïk mocht gelukkig m'n eigen
kleren houden, alleen het on
dergoed kreeg ik van de gevan
genis."
/De eerste week zat ik dag en
nacht in m'n cel. Een kale ste
nen ruimte van zon drie bij
vier meter met een getralied
raam van matglas. Er stond
een opklapbed, een kast, een
tafel, een stoel en nog een klein
kastje met een po. Verder was
er een luidspreker die je zelf
aan en uil kon zetten en een
belletje voor de bewaarder. De
enige wandversiering was het
Reglement van het Huis van
Bewaring. Die eerste week.
kwamen ze werk brengen in
mijn cel: wasknijpers die in el
kaar gezet moesten worden. Je
moest er 3200 maken voor je
basisloon: zeventig cent per
dag. Als je er 3300 maakte, dan
kreeg je ik geloof 63 cent pre
mie erbij. Als je je straf uitzit,
ben je verplicht om te werken.
Ik heb dus niet gewerkt die eer
ste week. Ze hebben er verder
niets aun gedaan
GELD VKKDIE.NU.V
,De tweede week kwam ik in oen
gemeenschap te werken, in do
kelder. Er stond een grote ma
chine voor paneermeel. Die
machine Laat het in zakjes af
gepast eruit zakken op een lo
pende band. De eerste man
vouwt het zakje dicht, en
schuift hel door. Een ander
heeft van die doosjes met twee
open kleppen. Die doet het zak
je erin. en schuift het door. De
volgende man maakt één van
de klepjes dicht, en schuift het
door. Dan is er een mar, die ook
het tweede klepje dicht maakt,
en die .schuift het weer door.
Tot het bij de man terecht
komt die de doosjes weer in
grote dozen stopt."
„ïlel grootste gedeelte van het
geld datje zo verdient, moet je
besteden aan broodbeleg en sui
ker. Het eten was erg slecht.
Om de dag kreeg je vlees. Ik
heb het nooit gevonden, muur
het zat erin! 15rood kreeg je on
beperkt, maar je krijgt alleen
minder dan een half pakje mar
garine per week om hel te sme
ren. Hij de broodmaaltijd van
's avonds kreeg je gelijk brood
voor het ontbijt van de volgen
de ochtend. Meestal was cr
kaas. van die IcLstjeskaas. Van
dat slinkspul, drie flinterdunne
plakjes Soms was er ook
van dat bloedwnrstspu! voor
np brood. Suiker krijg je niet,
fruit ook niet. Fruit alleen in
bepaalde maanden, als de R in
de maand is nfzo, en dan een
f appel in de week of iels derge
lijks. Het geJd wat jc verdient
heb jc dus echt nodig om extra
beleg tc kopen, een potje jam,
suiker en boter,"
BEZOEK
„Bezoek krijg je een kwartier per
•.'eek. In een kamertje. Daar
zit je fius met je vrouw, of wie
er dan ook op bezoek komt, ge
zellig met een bewaarder aan
een tafel. Je kan alweer af
scheid nemen voor je eep stom
woord gcr/e-mi hebt. Die be-
waoroers. jti. Er lopen er ook
wol bij die een beetje intelli
gent zijn hoor. maar er liep cr
ook. een bij die ze „de boer"
noemden, dal was ergens wel
een grote hufter. Maar ja, be
waarder zijn .stelt niet veel
voor. Vrij logisch ook, want wie
wil er nou bewaarder worden in
een gevangenis!- Maar ze
spraken je altijd aan met u en
meneer, en als je naam ze in.
gedachten schoot, zeiden ze die
er ook nog bij. Ze spraken ver
schillende mensen ook met de
voornaam aan, maar dat waren
„oude bekenden". Er kwam er
eentje binnen, die was twee da
gen vrij geweest. Hij was er
gens over een omheining ge
klommen. Ha, hallo, ben jij
daar ook weer Wim?, zeiden ze
dan".
„Maar er zijn weinig opwindende
verhalen te vertellen over de
"bajes hoor. Er zit daar dus wel
van alles. Ik kwam daar toeval
lig een jongen tegen die ik in
vier jaar al niet meer gezien
had. Maar die bleek al vier
jaar vast te zitten! Je komt van
alles legen: dieven, moorde
naars, inbrekers cn kleine over
treders. Jc zag ze tijdens het
werk en bij het luchten. Dan
kon jc wat heen en weer lopen.
Ze vertelden daar dan de be
ruchte bajes verhalen: wat ze
gedaan hadden. Het liefst een
beetje overtrokken, want ze
voelen zich op hun manier nog
flink ook! Dan zeggen ze van:
heb je dat-en-dat niet ïn dc
krant gelezen, wat er toen ge
beurd Is? Die man van die
overval op die sigarenwinkelier
in Rotterdam-Noord ook. Die
sigarenman sloeg manmoedig
van zieh af, die liet zich niet in
timideren. De man die de over
val pleegde zit bij ons. en z'n
vrouw zat in de vrouwengevan
genis."
UITGESLAPEN'
„Je zit je daar wel stierlijk te
vervelen, de avonden en vooral
net weekeind. De weekeinden
duren omzettend lang en je
moet. jezeif maar amuseren. Ik
geloof dat als je er drie maan
den zit, dat je dan recht krijgt
op recreatie: tweemaal een uur
per week. Ik heb het maar niet
afgewachtKei slapen wordt
op de duur een. probleem hoor.
Om tien uur uiterlijk moet je
paar. slapen en je moet er
morgens tegen zevenen weer
vit. Jc slaapt veel natuurlijk, je
raakt cr uitgeslapen hè? En die
filende van het weekeind... Dan
je zo met je gedachten in
zu'n hokje, nee hoor
Het enige dat jc kon doen was
lezen. Je kreeg vijf boeken per
week. Die mocht je niet zelf
kiezen, die werden zomaar je
cel ingegooid. Van Roodkapje
tot oorlogsromans, maar dart
zonder ontvluchtingen enzo!
Brieven schrijven mag ook,
maar ze zijn wel aan censuur
onderhevig. Er was iemand die
kreeg zijn brief aan thuis terug
Die had aan z'n vrouw geschre
ven: weet je wie hier óók
zitDat mag je niet schrij
ven, je krijgt het gelijk terug
mei een rood streepje om het
gedeelte dat niet door de beugel
kan. De binnenkomende post
wordt ook gecensureerd. Op de
envelop staat oen paraaf van de
censor, en op de brief zelf zo'n
groot stempel: Censuur Huis
van Bewaring".
AFGEVALLEN
„Ik heb wel naar die laatste dag
toe zitten steunen natuurlijk.
Maar ze hadden voor mij aLle
deuren open mogen zetten, dan
was ik er nog niet uitgelopen.
Dat heeft geen nut, want die
dagen moet je toch uitzitten.
Maar ik ben wel twee kilo afge
vallen, van de zenuwen denk ik.
Het is moeilijk te verwerken,
dal zitten daar. Als je de hele
dat in gezelschap bent, zoals in
kamp Blankenbosch waar ai-
leen maar verkeersovertreders
zitten, dan is het niet zo erg.
Dan kun je 's avonds als het
licht uit is nog wal praten. Dan
val je vanzelf in slaap. Maar
als je 's avonds maar zit te
wachten loL het licht uit
gaat
,.Op de ochtend van de laatste
dag, toen ik eruit mocht,
och, toen dacht ik eigenlijk,
niks speciaals. Maar ik was
wel een beetje blijToen
ik thuiskwam moest ik En
gels spreken. M'n vrouw
heeft tegen m'n oudste zoon,
die is zeven, gezegd, dat ik
een ongelukje met de auto
had gemaakt en dat ik daar
om weg was. Maar de twee
kleinsten die dachten dat ik
in Engeland gezeten had. Je
bent toch in Engeland ge
weest papa, zeg eens wat ïn
het Engels! Als ik in januari
m'n rijbewijs weer heb, stap
ik weer in de auto natuur-
Jijk. Maar wel voorzichti
gerfk denk dat ik niet
gauw een tweede keer voor
de bijl zal gaan. Dat kan je
natuurlijk moeilijk zeggen,
maar ik denk wel dat ik een
hele tijd érg voorzichtig zal
zijn, dat wel!"
DONDERDAG
CHS. SOC. BEL.:
CiïR. SOC. BEL.:
WIJKC. NIEUWE.
WIJKC. NIEUWL.:
ARCADE:
ARCADE:
IRENE:
IRENE:
CHR. SOC. BEL.:
CHR. SOC. BEL.:
VRIJDAG
20.00 u.
20.00 u.
20.00 u.
20.00 u.
20.00 u.
20.00 u.
20.00 u.
20.00 u.
20.00 u.
20.00 U.
Onze Woning.
Oefening B.B.
Ouderavond W. de Zwijgerschool II
Verg. van Schtecï. Besturenbond.
N.K.V. Centraal Bestuur
Klaver jas ver, „Ons Genoegen W,"
Wijkgemeenie II vergadering.
Oefening B.B.
Wilton F ij en oord-koor.
Rhetorica; spreken in 't openbaar.
C.'-M.B. Huldigingen.
S.B.L.O.
Leden verg. van Waterweg Noord.
Martmit Jeugdcommissie
Bonnen verzilvering St. Jozeph.
Klaverjus ver, „Klaver 4".
Toneelavond Chr. Bedrijfsgr, Centr.
Schiedams Vrouwenkoor (bazaar).
Verg. van De Trekvogels
Vriendenkring.
Bijeenkomst van zendingsconveftt.
Bridge Schiedam '39, feestavond.
Toneeluitvoering „Entre Nous".
Bijeenkomst Jehova's getuigen.
Instuif.
tVEEKFILM
PASSAGE THEATER: ,,Jim Kitlian, de doder", alls leeftijden.
Kindermalinee; „Old Shatterhand", alle leeftijden.
MUZIEK
MARTINUSKERK: dinsdag 20 uur: Concert door K.S.M. „Orpheus",
cj.J.v. Chris Verhoog,
STEDELIJK MUSEUM: zaterdag 15.0015.00 uur: Jet Dubbelman,
orgelconcert.
TE NT GONST EL LING EN
STEDELIJK MUSEUM: tot 1 december Tentoonstelling 70 jaar
Stedelijk Museum.
GALERIE PUNT 4: tot maandag: Jan Rijrtders, schilderijen en Dick
Bouman, keramiek.
CHR. SOC.
REL.:
20.00
u.
CHR, SOC.
BEL.;
20.00
u.
CHR. SOC.
BEL.:
20.00
u.
CHR. SOC.
BEI..:
2U/J0
u.
ARCADE:
20.0Ü
u.
CHK. SOC.
BEL.
20.00
u.
IRENE:
20.00
u.
IRENE;
20.00
u.
IRENE:
20.00
u.
IRENE:
20.00
u.
ZATERDAG
CHR. SOC.
BEL.:
14.00
u.
ARCADE:
20.00
u.
IRENE:
2Ü.0D
u.
ZONDAG
WIJKC. NIEUSVL.:
15.00
u.
ARCADE:
20.00
u.
