Strijd tegen,
veen en
grondeigenaren
Jfc. m - L 'Mïm kimTil) /ofiïiA
^fii
ïl 1*4'"
Chr, Ger. Kerk
herdacht
100-jarig bestaan
Schiedam en het IJzeren Paard (I)
I
ilSSMËIl
X
Het prille
begin
STADJ 3
jffii l *£m
"i- *,e,
J§ fc\V J.-Ï -V< 4* -•■
i vl- f, i'* ^gwpnTtTV'--liS*
«ij| Vi'wifclffif ifp-uüv '"r -
Hmissoon
SCHIEDAMSCHE COURANT WOENSDAG 10 DECEMBER I960
WOENSDAG
WIJKC. NIEUWL.:
20.00 u.
TIVOLI:
20,00 u.
ARCADE:
20.00 u.
donderdag
TIVOLI:
20.00 u.
ABCADE:
20.00 U.
CHR. SOC. BEL.;
20.00 u.
STADHUIS:
20.00 u.
vrijdag
MAGN. DEIKERX:
20.00 u.
CE RANK:
20.00 u.
ARCADE
20.00 u.
STADHUIS:
20,00 U.
ZATERDAG
ARCADE:
2U.00 U,
WIJKC. NIEUWL.
20.00 U.
de RANK:
20.00 u.
TIVOLI:
14.00 u.
TIVOLI:
20.00 U.
MAGN. DEIKERK:
20.00 U.
IRENE:
20.00 u.
ZONDAG
TIVOLI;
ARCADE:
20.00 u,
20.00 u.
maandag
WIJKC. NIEUWL.: 20.00 u.
STADHUIS; 20.00 u.
DINSDAG
IRENE; 20.00 u.
IRENE: 20.00 u,
JV OENSDAG
WIJKC. NIEUWL.:
ARCADE;
IRENE:
IRENE
TIVOLI:
20.00 u.
11.00 XL.
20.00 u.
20.00 u.
20.00 u.
Vergadering NIVON
Underground Martin Green
Bijeenkomst Studievrienden.
Bridge Schiedam West
Klaverjasver. Ons Genoegen West
Ledenverg. C.M.B.
Begrotingsbehandeling
Wijk avond v. d. Geref. kerk Nieuw!
Alg. Bond van Bejaarden
Feestavond Vogelband
Begrotingsbehandeling
Martin Green
Festavond Gerepatrieerden
Feestavond Sint Radboud
Receptie R.C. Schiedam
Feestavond R.C. Schiedam
Concert van Toonkunstkoor
45-jarig bestaan Gruno
Cabaretgezelschap De Bekketrek-
ker
Disco-avond Martin Green
Instuif
Kaartavond v. d. Wijkver. Nieuwl.
Begrotingsbehandeling
Jaarverg. P.v.d.A.
Open kampioenschappen Schiedam
(Home-trainers)
Verg. NIVON
Veiling
Combo Han Overdijk
Filmavond Ned. Handbalverbond
Ontmoetingscentrum underground
M. Green
TENTOONSTELLING EN
&ALERIE PUNT 4: tot 14- dcc „Kijk-, koop- kunstexpositie", groot
aantal kunstenaars.
GALERIE DE GRAAFF: tot 2 jan.: Mevrouw Lize van de Pols-
Vermeulen, schilderijen en gouaches.
HET HEEFT HEEL wat voe
ten in Schiedams drassige
veenbodem gehad, vóór onze
stad een eerste, aarzelend en
bovendien gemechaniseerd
contact met de buitenwereld
kreeg. Het vervoer over wa
ter en over land was tot dan
toe altijd met vaartuigen en
met paarden onderhouden
cn nu kwam cr een ge
heel nieuwe mogelijkheid
van vervoer, die zich aan de
ene kant tot Rotterdam en
ï:<- .vC v.
m DE GROTE SENSATIE: De trein rijdt voor het eerst!
DE MACHINIST op zijn locomotief: 's zomers lekker uit-
waaien en 's winters bevriezen.
aan de andere kant via Der-
Haag naar Amsterdam uit
strekte. Dit was revolutio
nair voor Schiedam: het be
tekende een verlossing uit
het isolement, met het ijze
ren paard kon men van
Schiedam uit „de wereld
in", al was die voorlopig dan
maar beperkt tot Rotterdam
en Amsterdam.
Na een jaar lang ervaringen met
het eerste stukje spoorlijn in
ons land te hebben opgedaan,
dat tussen Amsterdam en
Haarlem, wist de exploit ante
van de lijn. de Hollandsche IJ
zeren Spoo rweg M a a ts eh a ppi j
'het zeker: dit lijntje was een.
succes en moest liefst zo snel
mogelijk worden doorgetrok
ken n>aar Den Haag en daarna
naar Rotterdam. De toeslem
ming kwam vrij vlot af en
reeds in 1842 kon men van Am
sterdam al tot Leiden reizen en
m 1845 al tot Den Haag. De gro
te dog voor de TI.IJ.S.M. én
voor Delft, Schiedam en Rotter
dam werd 3 juni 1847. Toen was
het sluitstuk van de lijn, dat
van. Den Haag naar Rotterdam,
eindelijk gereed gekomen en
kon een nieuwe periode in de
ontwikkeling van drie steden
worden ingeluid.
Dc problemen bij de aanleg van
de spoorlijn waren natuurlijk
tak'ijk. In tegenstelling tot an
dere landen, zoals. Engeland en
Belgie, was ons land in dit op
zicht loch al wat achter geble
ven, en de hier heersende men
taliteit was ook niet bevorderlijk
voor het nemen van initiatie
ven. Toch hadden de technici,
die bij de aanleg van de spoor
lijn naar Rotterdam waren be
trokken, geleerd van het lijntje
tussen Amsterdam en Haar*
lem. Verzakkingen in de bo
dem, afscheidingen met rijwe
gen en het overbruggen, van
een groot aantal vaarten, rivie
ren en kanalen en de gebrekki
ge wijze waarop was voorzien,
in onteigeni rcgsr eg-elónge n,
AARDEN BAAN
Als eerste moest een aarden baan
worden aangelegd. De She-
drechtse aannemers Visser eh
Lange veld voerden deze be
paald niet eenvoudige taak uit.
De H.IJ.S.M. zag zich voortdu
rend geplaatst tegenover boze
particuliere grondbezitters, die
voor geen geld en zelfs niet
voor goed geld wilden, dat er
een spoorlijn op hun grond
werd aangelegd- De heer Van
der Gaag m Delft kreeg met
zijn vasthoudend standpunt
zelfs landelijke bekendheid en
verzekerde zich van een plaats
in de geschiedenisboekjes.
Maar ook in Schiedam kon men
er wat van. Er moest een sta
tionsgebouw kom er. 'dat won
derlijk genoeg volkomen buiten
het stadscentrum wou worden
gebouwd. In de Oud-Mathenes-
•serpolder.
Het polderbestuur kwam in het
geweer en wilde de bouw ver
hinderen, Het gebouw zou cp
een plaats komen die binnen
het rayon van de watermolen
van de polder lag. Ofschoon
deze molen een. zogenaamde
baliemolen was en er bmnen
het rayon toch al enkele gebou
wen waren opgetrokken, stelde
het polderbestuur voor de toe
stemming tot het stichten van.
de stationsgebouwen op de
hoogte van de spoorbaan zulke
hoge en overdreven eisen, dat
men genoodzaakt was het sta
tionsgebouw zoveel lager te
Schiedam Het meest -prille be
gin in de spoorweghistorie van
Nederland: de Arend, 130 jaar
geleden moeizaam begonnen op
het traject Amsterdam-Haar
lem, een traject dat reeds na
enkele jaren werd verlengd
naar Rotterdam. Op deze foto
een geheel nieuw opgebouwde
Arend, toen bij het eerste eeuw
feest van de spoorwegen in Ne
derland een film werd ge
maakt. In Hoofddorp werd op 4
juni 1939 het vertrek van de
eerste trein „life" opgenomen.
De Arend kon echt rijden en
slijt nu zijn tijd m het Spoor
wegmuseum in Utrecht, in ge
zelschap van vele collega's uil
het stoomtijdperk, waarvan er
verschillende hebben meegehol
pen, Schiedam uit het isole
ment te halen.
plaatsen, dat daardoor de hoog
te van de balie van de water
malen niet werd overschreden.
Schiedam kreeg een stationsge
bouw, dat aanmerkelijk van de
andere stationsgebouwen langs
de lijn verschilde cn maar een
onaanzienlijk uiterlijk, kreeg.
Foor de te onteigenen gronden
werden aanzienlijke sommen
geld gevraagd en. soms ook ge
geven, zodat de moeilijkheden
met de meeste grondeigenaren
in der minne werden geschikt.
Niet echter met ene Van der
Burg m K et hol. Deze rook
winst, als hij zijn grond zou
verkopen en wist na enkele pro
cessen over de transactie de
rechtbank zover to krijgen, dat
de rechtbank deskundigen als
experts benoemde om een wet
telijke taxatie van de in te ne
men gronden te verkrijger..
Deze taxatie geschiedde tegen
een prijs van f 8820 voor een
oppervlakte van 58 aren en. 8fl
centiaren gewoon weiland,
waarbij helemaal geen aanlei
ding bestond, hoge prijzen, voor
de grond te eisen.
DILEMMA
De experts kwamen tot een prijs
van f 15.000 per bunder, een ka
pitale som, omdat de normale
prijs van een bunder weiland ih
die tijd f600 tot f 800 bedroeg.
De maatschappij zag zich voor
een dilemma geplaatst: Of
geen grond, of betalen en ook
verdere moeilijke, tijdrovende
en kostbare processen voor de
rechtbank uil de weg te gaan.
Van, der Burg kreeg zijn zin en
wat belangrijker was zijn
geld.
Mede hierdoor was de exploitatie
van de spoorweg in de beginja
ren met bijzonder gelukkig. Na
een paar jaar moest worden, be
zuinigd op materieel en perso
neel. Het onderhoud van loco
motieven en wagons werd min
der, er kwamen lagere lonen en
er vielen ontslagen. Ook tracht
te men door het uitgeven van
retourbiljetten, het personenver
voer te stimuleren. Er werd
echter mee geknoeid en de
proef werd gestaakt.
ONGELUKSJAAR
De gevolgen bleven niet uit. Een
ongeluksjaar werd 1852, toen
het slechte onderhoud van ma
terieel, en spoorbaan zich
wreekten. Er vielen weliswaar
geen slachtoffers, maar het
vertrouwen, dat velen in de
H.IJ.S.M. stelden, was ernstig
geschokt. De toestand waarin
de baan verkeerde, was echter
niet zo erg als velen geloofden.
De zaak kwam in de Tweede
Kamer: de minister kreeg een
scherpe terechtwijzing van. en
kele Kamerleden die felle kr»-
l:ek uitten op de samenstelling
va n een o nd e ro t- ks com m s s ie
Hierin had namelijk plaatsge
nomen u\ F. W. Conrad, hoofd
ingenieur van Waterstaat en
ingenieur-directeur van de
H.IJ.S.M. Men meende, dat.
Conrad de zaak moeilijk objec
tief zou kunnen beoordelen. Sa
men met L. J. A. van der Kar.,
eveneens hoofdingenieur van
Waterstaai. wandelde Conrad
de hele spoorbaan langs en stel
de een onderzoek m naar dc
toestand van rails ert roosters.
Zij kwamen tof de conclusie,
dat de spoorweg in een aan
vaardbare staat verkeerde. Al
leen de eindverbindingen van
de spoorrails lieten te wensen
over.
MAXIMUM-SNELHEID
Het bleek dus, dat de spoorbaan
de toets der kritiek kon door
staan. Anders wa, het met het
rollend materieel. Besloten
werd. c en maxi mum-s n e ihei d
van 45 kilometer per uur toe le
staan. De commissie stelde
verder voor, de spoorstaven te
verva n g en door zwa a rde ro
Ook het onderhoud aan de baan
ging met moeilijkheden ge
paard. De baan werd druk be
reden en dit verhinderde het
voortdurend werken. De com
missie trok ook nier conclusies:
„Eeti doorgaand dubbel spoor zou.
ïtieri??. natuurlijk xteel ver bete*
1*1710 brengen en de Maatschap
pij legde ook reeds uit eigen be
weging een dubbel spoor tussen
Haarlem en Veenenburg, wat
haar omstreeks 2',.' ton kostte}
maar de grote kosten, ver
bonden aan het leggen van een
doorgaand tweede spoor om
streeks 1,2 miljoen gulden, zul
len de financiële krachten der
Maatschappij althans nu wel le
boren gaan".
De gevolgen van deze enquête wa
ren, dat er strenge voorschrif
ten lava men met betrekking tot
de snelheid v.m de tremen,
waardoor de geldende gewoon
te verdween, de aan de tussen
stations verloren tijd in te ha
len. Hierdoor kwamen alle trei
nen geregeld een. kwartier of
later bij hun eindstations aan.
Op verlangen van de regering
werden voorts spoorstaven aan-'
gelegd die aanzienlijk zwaarder
waren dan aanvankelijk.
DESKUNDIGE
De kosten van het onderhoud
werden uitgebreider, het aantal
klachten van aandeelhouders
breidde zich in gelijke verhou
ding uit. Om uit te zoeken, wat
aan de exploitatie viel te verbe
teren werd een. deskundige uit
Du i Island aangetrokken. Dit
was de heer Von Mmckwitz, di
recteur van de Coln-Mindener
Eisenbahn, die in 1854 zijn on
derzoek voltooide en daarover
een rapport uitbracht. Hierbij
werd gewezen op de mogelijk
heid van een goedkopere ex
ploitatie. Eén van zijn aanmer
kingen betrof de stationsgebou
wen. Du/e waren naar zijn me
ning te groots en te weelderig
Inge rich:. D-:; viel overigens
nogal mee, vooral waar het
ging om hulte-gcbouwljes, die
als regel maar schamel waren
ingericht.
We gaan nog even terug naar de
aanleg. Bij Schiedam, moesten
twee grote kraanbruggen wor
den gebouwd, één over de
Seine da mse Schie en één over
de Delfshaven.se Schie, Met de
bouw van beide bruggen werd
m het voorjaar van 1840 begon
nen, de aannemer van de ene
brug was de heer J. B. MaxwiJl
uit Den Haag, de Sliedrechtse
aannemers Viseer en Lange-
vold namen de andere- brug
voor hun rekening. Koning Wil
lem II legde de eerste steen
aan één van de land hoofd en
van dc brug over de Scruedam-
se Schie en toonde zich zeer be
langstellend naar de construc
tie van de brug.
Beido bruggen werden volgens
een nieuw uitgedacht vereen
voudigd systeem samengesteld,
waarmee de grootste openingen
op een betrekkelijk goedkope
Wijze door be wee gun re kraan
bruggen konden worden over
spannen. De kraanbrug over de
T>elfihavense Schie heef; het
lang uitgehouden.
FEESTTREINEN
En ro kon op 31 mc-i 1847 de
spoorlijn tussen Nederlands
grootste steden ;n gebruik wou
den genomen. Uil Den Haag
vertrokken cm elf uur twee
feesUreincn met genod.gdcn,
die in Rijswijk, Delft en Schie
dam in dc wagons plaatsna
men. Bij aankomst in Rotter
dam werden verversingen aan
geboden. Bij de opening van
her station Schiedam was men
met de bouw van bijbehorends
gebouwen en inrichtingen nog
bezig.
wordt vervolgd)
Schiedam Do chri«tclijk gereformeerde kerk hield gisteravond in
dc kerk aan de Warande een «»peciaV bijeenkomst ter herdenking
van het honderdjarig bestaan van de7e kerk. Ds. G. J. Buijs uit
Vlaardingcn. consulent *miti de kerk. hield een korte meditatie en
de lieer \V. van der Vlies gaf een overzicht <m de honderd jaar
dat de christelijk gereformeerde kerk in Schiedam bestaat. Hij
maakte voor he* verslag gebruik san een artikclenserie van wijlen
dv, A. /.wiep in het kerkblad ..Tot Onlmuw".
De christelijk gereformeerde
kerk ontstond in 1869 door het
samengaan van de kruisge
meenten en de christelijk afge
scheidene gereformeerde ge
meenten. De eigenlijke geschie
denis van doze kerk gaat in
Schiedam echter veel verder
terug: 1834, liet jaar der af
scheiding. Godsdienstoefenin
gen mot meer dan twintig pei-
sonen mochten m die tijd niet
worden gehouden en van een
"kerkgebouw was geen sprake.
Men begon met bijeenkomsten,
waarschijnlijk op 22 febiuuri
1836, in het huis van Jneob de
Gorter aan het Hoofd. De ge
meente groeide uit en de b.j-
eenkomsten verplaatsten zich
ricijr een pakhuis op dc West-
vest, waar ook dc eerste mcutv-
bouwplannen werden gesmeed
Men kocht aan de Tumi a an
voor f 6000 het i) ere eelt je grond
waar daarvooi een schouwburg
'nacl gestaan.
Het nieuwe kerkgebouw werd e<-n
ware lijdensweg voor de toen
malige gemeente. Het gebouw
moest op 1 acptermbcr 1841
worden opgeleverd. Erg solide
bleek de bouw niet. want op 29
oktober daaiaan volgend stort
te de hele achtergevel m f-n
kw-un in <U- kerk terecht De
aannemer werd aansprakelijk
gi-heki, en die herstelde dan
ook dc schade. Maar op 18 no
vember stortte een der zijmu
ren in, terwijl de achtergevel
opnieuw scheuren ging verto
nen. De muur moo-t worden af
gebroken en voor de derde
maal worden npgetroliktei. In
mei J842 werd de eerste dierst
in htt nieuwe gebouw genou-
don.
Ook op het vkik van de predikan
ten Waren m d;t dagen de nioe-
ijjkneden niet van de lucht. Van
IW'l tot 1842 had rnen een eigen
pu-dikant :n dc persoon von d-
Brummelkamp. M i-u- eiaenhj,®
was het een „haive" predikant,
omdat hij ook aan de gemeente
te Huttem verbonden bK-ef. Dl-
vesij&d jp ScniedjRi o- hij
nooit, want h:j voelde zich ge
roepen veel t-.fgescheuieii ge
meenten te helpen. Hij ,iri\-
vi-erde in Schiedam met viouw
en kinderen per /eihchip ei
werd door sommigen te modem
gevonden omdat hij weigerde
'rut officiële ambtsgewaid,
kuitbroek, mantel, bef cn dric-
kantsleek te dragen. Ook /ijn
leer werd aangevallen. Toen
men op hem teveel druk*ging
u.loefencn om zich te laten be
vestigen, bedankte hij -
D.s. Brummelkamp werd opge
volgd door ds. Fijnebuik, her
vormd predikant van Hooge-
evccn. die beroepen werd door
veen hoorcommh mc die had
vastgesteld dat de given van
de/.e dienaar des wuords voi-
doendi* waren. Conflicten met
kc i ke ra adclassic e n rov me i a -
le node volgder., want ds. Fij
ne bu k wo.*5 wei geen hel meer
van de hervormde kerk maas
hij wilde geen lid worden van
de afgescheiden gemeente. Op
11 december nam hij zelf zijn
ontslag.
Onder zijn opvolger, ds. Lc-en-
mnns, .-tijgt dc financiële nood
/o hoog, dat men gedwongen is
de pai verworven kerk en de
pastorie te verkopen. De verga
deringen werden daarna gehou
den in dc benedenzaal van het
ProvcmcrshUjft. Het jeugdig
temperament van ds. Leen-
m„n, hij w.v, 21 toen hij als stu
dent in Schiedam kwam, werd
hem echter noodlottig. Toen
ook hij kiachten kreeg over zijn
ptcdikinu, schorste hij twee
ouderlingen en een diaken. De
kr-rkeiu.id schorstte op zijn
beurt de predikant. Ver/ots-
mngspogmgen faalden, zodat
de classis ds. Leenman van de
gemeente losmaakte
Toen de /aal sn het Proveniers
hui* te Idem werd huurde men
elf jaar king de Vlr-c-shal. Toen
men daar in 1872 mot langer te
recht kon, kwamen er opnieuw
plannen tot nieuwbouw op tafel
hof-wul er gotn geld ivu5l De
hoor Vrijland hot rchter voor
zijn reja-rung oen nieuwe kerk
bouwen uan do Lange Xieuw-
t,trant, de Plantagekork die m
februari 1872 in gebruik werd
genomen.
Dl* m tfiö'i ontstane christelijk ge-
iofurnn-erdc kerk smelt in 1892
üjmem met de dolerende kerk
en he ut dan voortaan gerefor
meerde kerk. Het samengaan
werd m Schiedam om verschil
lende H'uencn echter geen suc
ces. -n tn januari 13G4 onttrek
ken 22 belijdende en 20 doople
den /.icn aan de gereformeerde
k"rk t'. verklaren dut ze lid
wdlen blijven van de cnrislelijk
gereformeerde kerk. Op het
kerkgebouw kon dit groepje
echter geer. j.4n*>pru.ik mah.cn,
zodat ei weer .n hui-kamers en
zalen wordt \crgaderd.
Een van de gebouwen waar men
^icrgadeuk*. wa* zaal Paulus
aan de Koitc Haven Het ge
bouw werd later gekocru r.iut
een hvpolheek van f 7000, m«ar
m 1907 is dt- schuldenlast zo
zwaar gewoiden dat de hypo-
theeknemer het gebouw koopt
c.*n er nog maar een schuif van
f 22.ic.-t.
Pas op 8 maart 1923 neemt de
christelijk gereiormeerde
kerk weer ecu nieuw eigen
gebouw in gebruik; de huidi
ge kerk op de hoek van de
B.K.-laan en de Wareande.
Hel heeft maar een haartje
gescheeld, oi' ook deze kerk
moest in 1936 door geldge
brek verkocht worden. Het
gebouw is vorig jaar grondig
verbouwd voor f 100.000.
De enige zorg die de christe
lijk gereformeerde kerk van
daag nog heeft, is het ont
breken van een eigen predi
kant.
