„MIJN MAN ^AS
BESLIS'!
GEEN SOCIALIST"
Maar mevrVan Pelt-Koorenneef
vindt heden wel heter dan verleden
Personeel en
DRUKKERIJ
klant zijn beide aandeelhouders
DE EENDRACHT NOG
ALTIJD UNIEK IN NEDERLAND
Grootmoeder op de
knieën in het
St. Jacobs Gasthuis
STflD] 3
voor vuf
SCHIEDAMSCHE COURANT ZATERDAG 27 DECEMBER 1969
Schiedam Mevrouw Catharine van PeltKoorenneef Is thans 79
jaar en heeft vanuit haar kamer in het Francois Havcrschmidthuis
een riant uitzicht over de bosrand van het Volkspark, een wijd uit
zicht bovendien, reikend tot bijna Restaurant Europoort en do Tan-
kercieaning. Zo heeft in andere zin haar man, de heer A. van
Pelt, om zo te zeggen op het balkonnetje van zijn dagelijkse arbeid
een riant uitzicht gehad over de komende jaren, een wijd uitzicht
op komende sociale vernieuwingen, op dingen zoals medezeggen
schap in het bedrijf en winstdeling door de werknemers, een uit
zicht dat ons anderen nog ontzegd is. Onder de oppervlakte van de
bedrijfsrust der zestiger jaren woelt echter reeds de gedachte aan
het nieuwe verschiet, dat het jonge personeel zaï Jaden met een
sterke nieuwe identificatie.
Hoe wonderlijk is het dan te mer
ken, dat mevrouw Van Pelt niet
spreekt over de brug naar de
toekomst, die de heer M. C. M.
de Groot als stichter van Druk
kerij De Eendracht heeft gesla
gen en die haar man, de heer
A. van Pelt, als opvolger van
de heer De Groot toch moet
hebben gezien als zijn weg naar
de toekomst. Brug ook naar de
toekomst van zijn zoon, de heer
J. van Pelt, thans directeur van
het merkwaardige bedrijf in de
West-Frankeiandsestraat.
AFKEER VAN
I)E ROOIEN
Mevrouw Van Pelt rept wel van
de indruk, die haar man maak
te op haar Sehiesdamse kennis
sen: „Ze maakten mijn man uit
voor een socialist en dat was
hij helemaal niet..." Het kost
ons enige overreding, voor we
de dingen op de rechte plaats
hebben. De verontruste afkeer
tegen de rooien uit de jaren
rondom de eeuwwisseling de
eerste jaren van AI. C. M. de
Groots sociale experiment
was toch al een heel stuk ge
luwd toen. ae heer A. van Pelt
directeur werd. En Bovendien:
om hun beider hoofd straalt de
glorie van de sociale bewogen
heid, die toch heel wat anders
Schiedam Iedere morgen be
treden de aandeelhouders van
de N.V. Drukkerij de Een
dracht in de Westfrankelandse-
straat het bedrijf en gaan aan
de slag. Voor zichzelf uiter
aard. Daar zijn ze aandeelhou
ders voor, maar ook voor hun
col le ga-aandeelhouders, want
de vaste afnemers van Drukke
rij de Eendracht delen mee in
de winst. Deze oude, in 1897 op
gerichte onderneming is een
der merkwaardigste van ons
land. De werknemers zijn aan
deelhouders en de vaste klan
ten ook. Het is een coöperatief
bedrijf, waarin ieder met ple
zier werkt, trots om er bij te
horen.
Het systeem, waarmee de heer
M. C. M. de Groot in 1897 be
gon, komt er op neer, dat ieder
een deelt in de winst naar ver
houding van het loon dat hij
verdient. Hij krijgt die winst
niet in geld, maar in aandelen
van vijftig gulden. Over die
aandelen wordt dividend uitge
keerd, net als bij iedere andere
NV, minstens 6 en als de za
ken goed gaan zelfs meer. Er is
al eens een jaar met 13 divi
dend geweest. Voor de vaste
klanten bestaat dezelfde rege
ling en groeit het aandelen ka
pitaal te hard, dan wordt een
deel van de aandelen uitgeloot
en verzilverd. Zo is thans 48 Vo
van het aandelenkapitaal in
handen van het personeel, de
gepensioneerden, of hun wedu
wen en 52 °/o in handen van de
clientele.
GEEN BAKKTC VDE-
STORMER
Dit systeem, dat nog altijd uniek
is, was in 1897 rechtstreeks re
volutionair. Toch was de heer
M. C. M, de Groot geen barri-
cadestormer, die het negentien
de eeuwse Schiedam met zijn
dromerige grachten en zijn fie
re molens op de kop wilde zet
ten. Integendeel.
••Wat de heer De Groot deed was
het stellen van een morele daad
aldus de huidige directeur van
de Drukkerij De Eendracht;
-,en het kwam als een verras
sing voor heel de zakenwereld.
Ondertussen is het een succes
geworden voor hemzelf en voor
allen ,die hielpen om zijn for
mule in werkelijkheid om te
zetten". Die originele gedachte
van de heer De Groot werd vol
ledig onderschreven en geheel
naar letter en geest toegepast
door zijn opvolger, de heer A.
van Pelt, die de opdracht op
zijn beurt weer doorgaf aan
zijn zoon Jan. Deze kreeg zijn
post niet als een erfenis, maar
veeleer als een sociale taak.
Een matglazen raamscheidt de
directeurskamer van de druk
kerij. Duidelijk hoort men in
het ruime vertrek het krachtige
ritme der machines. Diffuus
valt het licht door de glazen
wand en duidelijk markeert dit
licht het portret van de heer De
Groot, dat op het matglas is
aangebracht. Ieder die in dit
bedrijf werkt staat om zo te
zeggen nog dagelijks oog in oog
met de stichter.
KORTERE ROKKEN
GEWENST
Drukkerij de Eendracht is wel de
interessantste maar niet de
enige schepping van deze be
weeglijke energieke geest,
naar wie enkele jaren, geleden
2elfs een Sehiedamse straat is
genoemd. Hij was distillateur
maar het kantoor naast zijn
distilleerderij was hem te nauw.
Heel Schiedam werd zijn werk
terrein. Zijn menselijk woord
en zijn overtuigingskracht
brachten in de Raad de voorzit
tershamer van burgemeester
Piet van Dijk van Mathenesse
tot rust wanneer hij pleitte voor
de progressieve belastngen,
voor kortere rokken voor de
vrouw gezonder, want dan
kunnen ze minder stof doen
opdwarrelen van de straat
en voor vele sociale verbeterin
gen.
Hij werd oprichter en voorzitter
van het Volkshuis, bedoeld als
cultureel centrum voor de ge
hele Sehiedamse bevolking, die
hier ontspanning zou kunnen
vinden en gelegenheid om zich
geestelijk te ontplooien. Toen
echter deze ontspanning ont
aardde in spelen om geld, dat
zelfs door een ernstige waar
schuwing van de voorzitter niet
meer te stuiten was, sloot hij
verbolgen het Volkshuis en gaf
hij het pand ten geschenke aan
de gemeente die er op zijn ver
zoek een openbare Leeszaal en
Bibliotheek van maakte. Ook
de Wereldbibliotheek in Am
sterdam heeft veel aan het Jn-
t int lef van deze grote Schie
dammer te danken.
VRIJHEID BOVENAL
Een incidentje is hem aanleiding
geweest tot de oprichting van
de Drukkerij. Het ging om de
heer G. W. Snel, meesterknecht
van een kleine Sehiedamse
drukkerij, wiens principes in
verdrukking dreigden te ko
men. De kleine drukkerij werd
door een grotere opgeslokt.
Snel mocht blijven mits hij alle
verenigingen met een enigszins
maatschappelijk karakter
waarvan hij lid was, de rug zou
keren. Dat kon Snel niet en on
danks het dreigende ontslag
schreef hij zijn toekomstige
ba as:,, De vrijheid is ons dier
baarder dan het leven. Deze
spreuk onzer vaderen tot de
mijne makende. Zou het mij
met mogelijk zijn de mensont
erende voorwaarde welke gij
van mij vergt, als billijk te ver
klaren. Ik heb de eer te zijn üw
dienaar G. W. Snel".
De verenigingen waarom het
ging waren het "Werkliedenver
bond, het Volkshuis, de kies
vereniging en de belastingcom
missie. De heer M. C. M. de
Groot was zo verontwaardigd
over het lot dat de principevas-
te meesterknecht dreigde, dat
hij alle toenmalige Sehiedamse
bladen een ingezonden brief
zond over deze geschiedenis.
Hij besloot dit stuk met de
woorden: Beproefd zal worden
met Snel als meesterknecht een
drukkerij op te richten, indien
die bij nauwkeurig onderzoek
levensvatbaar schijnt. Belang
rijke steun is reeds toegezegd
o a. een jaarlijkse bestelling
van f 1200. En ook reeds f 2.000
kapitaal. Wie helpt aan meer
drukwerk en wie aan nog
f 3.000? Het plan bestaat dc
overwinst op verstandige en
billijke wijze tussen arbeid en
kapitaal te verdelen. Alle bla
den worden verzocht dit stuk
over te nemen". Hij slaagde in
zijn cpzet de dreigende brode-
loosheid van Snel en zijn gezin
af te wenden. In maart 1397 liet
de nieuwe drukkerij een keurig
drukwerk uitgaan, waarin met
sierlijke cursieve letters te le
zen stond
,,Ik heb de eer U kennis te geven,
dat Ik, met de heer G. W. Snel
als meesterknecht een Boek- en
Handelsdrukkerij heb opgericht
in het pand Ooievaarssteeeg
No. 8, Met ervaren en ijverig
personeel, welks belangen
nauw aan dat der zaak verbon
den is, met de nieuwste machi
nes en lettersoorten, mag ik
een In allen dele uitstekende
bediening toezeggen. Mij voor
Uwe orders aanbevelend, Uw
dienstw. dienaar M. C. M. de
Groot. Orders svp. op te geven
Ooievaarssteeg 8, des avonds
Lange Achterweg 18".
EERSTE 13
AANDEELHOUDERS
Snel kreeg een volwaardige druk
ker naast zich en voorts een
leerjongen. Nog geen half jaar
later werkten er al vier man
personeel. De Eendracht bleek
levensvatbaar. Dertien aan
deelhouders hadden f 5.150 bij
elkaar gebracht. De leidende
man van de drukkerij, de heer
De Groot, zag de persooonlijke
omvang met zijn werknemers
als het meest belangrijke.
Maar. zo zei hij, er mogen met
op één schip twee kapiteins
zijn. Hij was kapitein op het
schip De Eendracht tot het jaar
1932. Toen gaf hij het roer in
handen aan zijn procuratiehou
der, de heer A. van Pelt, die na
zijn dood werd opgevolgd door
zijn zoon. De heer De Groot is
75 jaar geworden. Hij stierf in
1935.
Op bijgaande foto staat de heer
A. van Pelt met links zijn zoon
Jan van. Pelt, thans directeur,
en rechts zijn zoon Johan, die
thans architect is met Vïaar-
dingen en Schiedam als ar
beidsveld; helemaal rechts me
vrouw Catharina van Pelt-
Koorenneef, thans 79 jaar.
is dan ruige politiek. Misschien
tóch heeft mevrouw van Pelt
na ons vertrek aan haar raam
gestaan, haar oog gevangen
door het ruime uitzicht, de wit-
berijpte bosrand, haar geest
vervuld van het zinnebeeld
vlakbij, de Nieuwe Waterweg,
eeuwig op weg naar het grote
onbekende doel.
„Ik ben dan geboren in 1890 en ik
moet zeggen, het was niet best
in de negentiende eeuw. Vader
was metselaar; we woonden te
genover de winkel van Kaptein
aan de Overschiesestraat. Nou
hebben ze vorstverlet als er
niet gewerkt kan worden. Maar
dat gold voor mijn vader niet.
Wij moesten rondkomen van
f3,50 in de week en dat was niet
veel. Soms mocht de kachel
niet worden aangemaakt wegens
de kosten
Plotseling valt haar een herinne
ring in:,,Ach ja, mijn moeder
deed soms een verhaal van de
dag waarop ik geboren ben.
Dat was de 23ste november
1890. Op die dag werd Koning
Willem III begraven. Duizen
den Schiedammers gingen lo
pend naar Delft om daar een
glimp van de gebeurtenissen op
te vangen. We woonden toen
nog over de spoorlijn van de
Overschieseweg in dc huisjes
aan de rechterkant. Al die men
sen trokken er langs en de bu
ren hadden warme stoven voor
de ramen gezet om ze te iaten
ontdooien. Zo kon mijn moeder
vanuit haar bedstee naar al die
mensen kijken. Gek hè, nu heb
ben bijna alle mensen een auto.
Toen tc voet heen en terug naar
Delft om een begrafenis te
zien".
CENTEN KAAS
Hoe arm de wereld was in die da
gen blijkt uit een andere herin
nering: „Vader moest eens een
ketel verplaatsen bij een bran
derij. Men schonk hem daar
een borrel en misschien nog
wel een tweede ook en hij
kwam wat flauw terug. Toen
moest er ijlings een stukje kaas
worden gehaald in de winkel
van Kaptein. Hier, zei mijn
moeder tegen me, hier heb je
vijf cent... een half ons is wel
genoeg. De kinderen werden
veel soberder opgevoed dan nu.
Een kind vroeg zijn moe
der: „Waarom krijgt vader al
tijd vlees? En waarom krijgt
hij hel uitgebakken spek en wij
de zwoerdjes?" Dat was de re
gel zo. Dat was een vaste re
gel".
„En hoe ging het toen mijn moe
der ziek werd? Ik moest een
betrekking zoeken dicht bij
huis, zodat ik m de buurt was
om te helpen ais moeder wat
had. Eén keer kreeg vader 14
cent per uur opslag. Het werd
bijna feest in huis. Mijn zuster
was naaister. Ze kon door rela
ties een woninkje krijgen aan
cie ViUastraat, maar dat zou
f 2,25 huur per week gaan kos
ten en daar kon ze met over
heen. Vader die net zijn opslag
had gehad, zei: Nu moet je niet
zo*n somber gezicht trekken
ik zal je helpen en elke week
twee kwartjes mee betalen. Die
Kaptein had er wei begrip voor.
Als je aan het emd van de wt»pk
bij hem kwam zei je:,.Zoveel
heb ik nog maar over. Kan ik
daar wat kaas voor krijgen?
En dan kreeg je voor zoveel
centen kaas".
LEUKE TENT
„Ik heb mijn man leren kennen
tijdens een muziekconcours in
de Officierstuin. Dat was een
leuke aardige tent. Ik had bij
hem op school gezeten, maar
dat speelde geen rol meer: je
kunt gerust zeggen, dat we het
op dat feest met elkaar hebben
aangelegd. Het is een lange
verloving geworden. Twaalf
jaar hebben we verkering ge
hadDat zat zo: Hij moest
twee maal in militaire dienst.
Een maal voor zijn nummer en
later nog eens tijdens de mobi
lisatie. En in die tijd kreeg je
mets als militair. Hij vond het
maar wat prettig dat ik hem
van tijd tot tijd een gebakken
visje en wat broodjes toestopte.
Hij lag in Den Haag en ie gaf
maar niet zomaar de dubbel
tjes uit voor de reis".
„Het is eigenlijk via de dienst,
dat mijn man bij de Drukkerij
is gekomen. Hij was er mee be
last voor de militaire verloven
te zorgen; het werd bureau
werk en hij leerde er steno en
had een behoorlijk handschrift
en toen hij solliciteerde naar de
post van boekhouder bij het be
drijf, werd hij er uitgepikt. Het
is een stuk eigen leven van hem
geworden. Nadien heeft het nog
negen jaren geduurd voor we
eindelijk konden trouwen. In
een krantenbericht stond later,
dat mijn man ais leerling-zetter
in dienst gekomen js dat was
ongeveer m 1D04; hij is er opge
klommen tot directeur".
Bij navraag blijkt, dat Jan van
Pelt al bij de drukkerij werkte
voor hij soldaat werd. Hij be
zorgde couranten, deed bood
schappen en verzorgde druk
werk en kwam er zodoende ge
leidelijk in, In 1920 werd hij
procuratiehouder. In 1940 kreeg
hij een auto voor het bezoeken
van de clientele. Het ging hem
dus voorspoedig maar hij
dan ook alles voor de
over.
RAMEN ZEMEN
,,Maar nu weet u nog altijd r
waarom het zolang d'
voordat we konden tro»
Dat zat zo: „Ik was thu'«
jongste dochter en moes:
mijn hulpbehoevende rr
zorgen. Dat was hei. Late
we getrouwd waren,
kennissen: Wat? Je man
recteur van do drukkerij
je nu nog zelf de mmen
Nou, en dat vind ut onw
heb het nooit zo hoog m x
bol gehad".
,En niet alleen voor de 7 a."
maar ook voor het person"
heeft hij altijd veel gedaan,
de oorlogsjaren toen ct zo w
nig eten was, heeft hij gezorr
voor een toeslag in natura.
ging niet alleen voedsel halen
voor zijn gezin, maar voor ie
dereen in de zaak. Dat kon hij
dank zij zijn vele relaties. Hij
kon overal wat lospeuteren:
Hier een baaltje groene erwten
en daar een partijtje aardappe
len. We hadden toen een man of
30 te verzorgen. Soms leverden
ze wat voor hen af bij een ver
trouwd adres, waar het dan Ia
ter kon worden gehaald.
Schiedam Mevrouw Van
Pelt weet nog best hoe ze
haar oude grootmoedr-r
bezocht die omstreeks
1915 was ondergebracht
in het Sint Jacobs Gast
huis aan de Hoogstraat,
dat immers vroeger een
bejaardenhuis is geweest
met een eigen binnenva
der en binnen moeder, de
heer en mevrouw Germe-
raad. „Ik breng nu mijn
dagen rentenierend door
in een centraal verwarm
de kamer met een heer
lijk uitzicht. Ik heb een
ruim balkon, waar ik zo
mers bloemen en planten
heb. Ik heb van de zaak
pensioen en dan mijn
AOW. Ik heb alles wat )k
nodig heb. Maar vergelijk
dat eens met toen: Mijn
grootmoeder kreeg vijftig
cent van de kerk en toen
ze 78 was moest ze nog op
haar knieën de marme
ren gang schuren; daar
mee verdiende ze dan nog
30 cent erbij. In het Sint
Jacobs Gasthuis hadden
7.e allemaal grijze tegels
en ruwe tafels. Nu is het
voor een bejaarde gezel
lig als hij m een rusthuis
komt; dat een bejaard
mens het een beetje ge
zellig kon krijgen, daar
hadden 2e vroeger geen
begrip voor.",,
BRUINE BONEN
„Toen hadden de mensen
bruine bonen één keer in
de week en verder veel
rijst; één keer in de week
kregen ze een. pul bier.
Dat was ook voor mijn
grootmoeder nog een
tractatie. Ze had er een
houten ledikant. Het wa
ren allemaal net gevan
genishokken; allemaal
donkerbruin geverfd en
witte gordijnen erom
heen. De zieken werden
boven op zolder opgebor
gen en er was maar heel
weinig personeel om hen
te verzorgen. Nu wordt er
behoorlijk aandacht aan
je besteed wanneer je
ziek mocht worden. Va
der en moeder Germe-
raad kun je bet niet kwa
lijk nemen achteraf. Wis
ten zij veel hoe je met
oude mensen om moest
gaan? Maar hier ben je
zelfstandig. Je hoeft ner
gens dankje voor te zeg
gen. En als je thee ge
dronken hebt, die je zelf
kunt zetten, dan kun je
een boek gaan lezen, dat
je 2elf hebt uitgezocht in
de bibliotheek".
