i
m
Archeologie in
Zuid-Holland
MEER AANDACHT
VOOR HISTORIE
êsmésêSsM
1SRSÜ1I
Kaleidoscoop
7000 voor Chr.
m
Romeinen
Amateurs
Maquette
Dordrecht
Het „gat
van de
deltaeen
raadsel
Geconserveerd
Dieven
Lokaal
Leken
Pijpleiding
SCHIEDAMSCHE COURANT VRIJDAG 1 JUNI 1973
3
Wat is er ongeveer in het midden van de derde eeuw na
Christus in het Westnederlandse kustgebied gebeurd? Om
streeks die tijd vertrokken de Romeinen uit dit gebied
maar ook aan de intensieve bewoning van inheemse be
volkingsgroepen kwam opeens een einde. Elders in het
land worden wel bewoningssporen uit die periode gevon
den maar het gebied van ongeveer het huidige Zuid-Hol
land staat bij'de archeologen nog steeds bekend als „het
gat van de delta". Pas honderden jaren later Is er weer
sprake van bewoning van het deltagebied waarin vijf ri
vieren uitmonden.
Het „gat van de delta" is één van de grote raadsels uit de
vroegste vaderlandse geschiedenis, een probleem waar
over de deskundigen urenlang kunnen debatteren zonder
de oplossing te vinden. Waren het politieke ontwikkelin
gen die tot het vertrek noodzaakten, de stand van het
hoge water waardoor bewoning onmogelijk werd? Nie
mand die het kan zeggen.
Raadsels als het „gat van de del
ta"' vormen een grote uitdaging
voor de archeologen die centi
meter voor centimeter- in het
verleden graven om de blanco
pagina's uit onze geschiedenis
te kunnen beschrijven.
Opgravingen
ieder jaar in
noodsituatie
S
VS#
praten met de provinciaal archeo
loog van Zuid-Ho'land is dan
ook spreken over het verleden
er. de hindernissen in het heden
die het werk vaak bemoeilijken;
grondeigenaren, wegenaanleg,
ruilverkavelingen enz.
„Het opgravlngswerk", 20 zegt
provinciaal archeoloog drs. H.
S er ia tij, „verkeert elk jaar in
een noodsituatie. Als er bijvoor
beeld bij de aanleg van een weg
of ruilverkaveling archeologisch
belangrijke zaken tevoorschijn
komen moet je er wel insprin
gen voordat alles verdwenen is.
Can heb je vrijwel geen tijd
neer volgens bepaalde plannen
een gericht onderzoek te doen
omdat je eerst het andere moet
'V redden.
Het opgraven is nu een kaleido-
scopische zaak maar wel een
plicht. Je zou het kunnen verge
lijken met de medische wereld.
Hoe zou die zich voelen als er
alleen verkeersslachtoffers ge
holpen zouden kunnen worden
en er geen tijd zou overblijven
voor bijvoorbeeld een systema
tisch kankeronderzoek etc?
Maar ja, je kunt de vondsten
niet zomaar laten verdwijnen.
Je graaft wat sneller in bijvoor
beeld twee niveaus in plaats
van "He véél nauwkeuriger' zés of
acht niveaus. Je maakt er het
beste van en misschien verniel
jc- in je haast wet de helft".
Teruggravend in het verleden
hebben de archeologen tot nu
toe de oudste sporen van bewo
ning van het Westnederiandse
■gebied teruggevonden op 'de
Maasvlakte in het op 25 meter
diepte opgezogen zand. De
werktuigen die daar zijn gevon
den dateren van ongeveer 7000
voer Chr., jagers en vissers uit
de Midden-Steentijd.
In d'e tijd lag de zeespiegel onge
veer vijftig meter lager en was
het gebied waar nu de Maas
vlakte ligt nog geen zee. Tot
aan de komst van de Romeinen
(bezaten de verschillende bevol
kingsgroepen in het huidige Zuid
hollandse gebied nog geen na
men en hebben de archeologen
relt de naamgeving geregeld.
De oudst bekende culturen zijn
die van de Vlaardingen-cultuur
uit 2200 voor Chr., later gevolgd
dcor de Klokbekermensen, de
Hilversum cultuur, de bewoning
in de brons- en ijzertijd terwijl
de oprukkende Romeinen in
aanraking kwamen met de Frie
zen die zich. verspreid hadden
over een groot deel van het hui
dige Nederland.
Daartussen woonden nog de Bata
ven (Betuwe) «n de Cananefa-
ten.
Bij het wegtrekken van de Romei
nen ontstond „het gat van de
delta" dat honderden jaren la
ter weer werd opgevuld met
Friezen uit het Noorden en
Franken uit het Zuiden. Die
laatste situatie is eigenlijk altijd
zo gebleven en daaruit, ontwik
kelden zich de Hollandse graven
en hun onderdanen. Deze sche
matische, simplistische en lang
niet volledige lijst van onze
voorgangers biedt een dankbaar
werkterrein voor de archeolo
gen.
Drs H. 5arfotij: graven in het gat van de delta.
wij, over bijvoorbeeld de C-14
methode voor het bepalen van
de ouderdom".
Drs, Sarfatij: „Eigenlijk weten
we alleen vrijwel alles van de
Romeinen. Die bouwden alles
groot en Indrukwekkend en lie
ten voldoende sporen achter.
Het onderzoek naar de Romein
se tijd was in varhouding erg
gemakkelijk en oogde altijd
goed. Maar nu willen we de in
heemse raadsels oplossen en in
vergelijking met het gemakke
lijke ondeizotk naar de Romei
nen is dat een soort zelfkastij
ding Het oogt natuurlijk ook
minder voor de toeschouwer
maar we moeten er wel reke
ning mee houden dat de archeo
logen van vroeger minder mo
gelijkheden hadden om de in
heemse sporen te onderzoeken.
Zij beschikten nog niet, zoals
Op het ogenblik is het archeolo
gisch onderzoek in Zuid-Holland
niet erg uitgebreid. Drs. Sarfa
tij: „In Deift werken we voor-
namelijk met amateur-archeolo
gen aan bet opgraven van kas
teel Altena. Wij zijn altijd erg
cp de hulp van de amateurs
aangewezen «n die hebben juist
hier een prachtige kans het kas
teel bloot te leggen. De Delftse
amateurs hebben zelf in het
complex volkstuinen, dat in het
uitbreidingsgebied van de Gist
fabriek ligt, de muren gevonden
van het late, zeventiende eeuwse
kasteel. Er zijn al water- en af
valputten blootgelegd. We vin-
oen dit juist zo'n goede gelegen
heid voor de amateurs omdat
het vaak moeilijk is een ge
schikt objekt voor ze te vinden
waai ze flink kunnen graven,
wat kunnen vinden en niet al te
veel kunnen, vernielen. Ze mo
gen natuurli'k niet te diep gaan,
de ontsluiting van het onder het
zeventiende-eeuwse kasteel gele
gen middeleeuwse kasteel eist
meer verantwoordelijkheid".
De archeologen hebben momen
teel ook in Loosduinen een pro-
jekt onderhanden waar een mid
deleeuws bouwwerk een zoge
naamde „Stenen kamer" een
boerderij met een ^bakstenen
hoofdgebouw van vier a vijfhon
derd jaar oud op tekening en
fcm's wordt vastgelegd omdat
er sportterreinen overheen ko
men te liggen. Juist in die tijd
was een alleenstaande stenen
boerderij iets bijzonders.
Tot de grote onderzoeken uit het
recente verleden behoren, onder
meer het in kaart brengen van
een boerencomplex uit de Ro
meinse tijd in de Plaspoelpolder
m Rijswijk. Drs. Sarfatij: „Het
gemeentebestuur van Rijswijk
heefl nu het leuke plan om in
het park waar vroeger dit com
plex heeft gestaan de hoofdom-
irekken voor iedereen duidelijk
zichtbaar te maken door karte
ring op de grond door middel
van lijnen,, kiezelranden enz.
Het wordt eigenlijk een maquet
te op ware grootte". Tot de lan
delijk bekende onderzoeken be
horen ook de bekende blootge
legde schepen van Zwammer-
dara.
Veel plaatselijke aandacht heeft
ook het door drs. Sarfatij ver
richte onderzoek naar de mid
deleeuwse stadskern van Dor-
toe onbekend was «n waarover
in de archieven nooit is gespro
ken".
Het zijn juist de stadssaneringen
die de archeologen de kans ge-
ven het verhaal uit de archie
ven aan te passen en waar no
dig te verbeteren.
Momenteel wordt er overleg ge
voerd over een eventueel onder
zoek in Schiedam wat door de
sanering ook een interessant ob
jekt is, het onderzoeken alles
zins waard. Er wordt gezocht
raar een vorm van samenwer
king om zoveel mogelijk ge
bruik te kunnen maken van de
.sanering. De provinciale archeo
loog denkt daarbij aan een ge
zamenlijk onderzoek met plaat
selijke amateurs die dan kun
nen grasduinen in het grijze
verleden van bun eigen stad.
derzoek dat van mei tot augus-
tus dit jaar zal plaatsvinden.
Volgens de eerste gegevens zou
hot hier gaan om een of meer
nederzettingen van ongeveer
2200 voor Chr. Het js een unie
ke kans meer over de mensen
uit die tijd te weten te komen,
het door de aanleg van de pijp
leiding verstoorde stuk te onder
zoeken en de rest vast te leggen
op kaarten om later te onder
zoeken.
De „Vlaardingancultuur" op Put
ten is al in 1970 ontdekt en als
de pijpleiding er niet was geko
men hadden we beslist niet
gaan graven want ook hier kun
nen we weer spreken van een
cpoedoperatce".
Als de Totalleïding geen toestem
ming had gekregen zich door
Voorne-Putten te knagen zouden
de archeologen het terrein met
de sporen van de Vlaardingen-
cultuur (voor de leken niets
meer dan een gewoon stuk gras
land) graag onder wettelijke be
scherming hebben laten plaat
sen als archeologisch monu
ment.
Indien de minister daartoe toe
stemming geeft betekent dat,
dat alleen na ontheffing het ter
rein verstoord mag worden voor
de een of andere bestemming.
Wel bezitten de archeologen dan
het recht voor d* aanvang van
werkzaamheden een onderzoek
u't te voeren. Uiteraard zijn er
diverse soorten monumenten en
zal voor de aanleg van een weg
een hunnebed riet hoeven te
veidwijnen.
Tot de beschermde monumenten
behoren ook een aantal prehis
torische nederzettingen, in de Al-
blasserwaard.
Drs. Sarfatij: „Gelukkig, en da:
is gewoor. toeval, is het Euro-
poortgebied voor ons niet zo be
langrijk anders zou dat een
zware dobber betekenen met de
massale industrieuitbreidingen
duar. Ook omstaat er wel eens
een gelukkige samenwerking
zoal<= bijvoorbeeld in Papen-
drecht waar zich onder de lig-
weide van het zwembad een Ro
meinse nederzetting bevindt die
zo bewaard kan blijven doordat
hel diep gegraven bassin er
juist naas: is aangelegd.
Het Romeinse legerkamp Room
burg bij Leiden blijft geconser
veerd doorJat het onder een
complex volkstuinen ligt. Pas
e's die moeten verdwijnen voor
huizenbouw of iets dergelijks
kunr.en wij in het geweer ko
men".
D00* de keuze komen andere ge
bieden wel eens een beetje in de
verdrukking. Zo ligt de omge
ving van Zoetermeer min of
meer buiten de belangstelling
en zal men in het binnenland
van Holland over het algemeen
weinig onderzoek vinden. Wan
neet de archeologen niet docr
ce noodsituaties veelal zijn ge
dwongen hepaa'de onderzoekin
gen te doen er andere bezighe
den te laten ruster. dan zouden
zij de belangrijkheid van een
gebied n.et laten afhangen van
de oudheid np periode, maar
van de thema's binnen een be
paalde periode, zoals bijvoor
beeld het onderzoek naar oude
stadskernen zoals dat in Dor
drecht is uitgevoerd. De zeld
zaamheid van een bepaald voor
komen bepaalt voor de archeo
logen meer de waarde dan de
ouderdom.
Graag wil drs, Sarfatij echter nog
Ingaan op een heel ander aspect
van de archeologie; het inpik
ken van vondsten door particu
lieren, waarvan Delft op het
ogenblik een van de meest ne
gatieve voorbeelden van Neder
land is.
Drs. Sarfatij: „Het zijn vooral de
vondsten in de binnenstad die
vaak door particulieren worden
ingepikt. Do vondsten moeten
echter voor iedereen toeganke
lijk zijn. Jammer genoeg zijn er
ook nog steeds afnemers voor,
want tegenwoordig is alles wat
oud is leuk, terwijl ook heel wat
vondsten door collectioneurs
worden gekocht van de vinders.
Het argument van de dieven was
altijd „jullie doen er niets mee
en laten alle3 maar liggen".
Dat was misschien wel een
beetje zo, maar wij kunnen ook
riet overal tegelijk zijn. Wij ho
pen nu door bekendheid te ge
ven aan het foute van het op ei
gen houtje moenemen van vond
sten op een soort sociale contro
le, terwijl ook de politie een
scherper toezicht zal invoeren.
Gelukkig heeft Delft nu een ar
cheologische commissie inge
steld die de onderzoekingen in
de stad aal entameren en de
vondsten zoveel mogelijk za! ex
poseren zodat iedereen er wat
aan heeft.
Dc directeur van het museum
Prinsenhof zit ook in die com
missie en een deel van de vond
sten zal in een speciaal "aan het
museum toegevoegd pand wor
den geëxposeerd terwijl andere
vondsten in openbare gebouwen
aan het publiek getoond worden.
In hoeverre de politie kan mee
werken? Die kan de monu
mentenwet hanteren waaron
der alles valt dat ouder is
dan vijftig jaar. Wanneer Ie
mand iets vindt waarvan hij
denkt dat het waarde heeft dan
moet hij dat, 20 is de wettelijk©
weg, melden KJ de burgemees
ter die het op zijn beurt weer
doergeeft aan de rijksdienst
voor oudheden in Amersfoort.
Er bestaat wel een meldingsplicht
maar men behoeft het niet af te
staan. Er is nu echter een nieu
we wet in voorbereiding die
vooral zal handelen over de toe
vallige vondsten bijvoorbeeld bij
hel omspitten van de tuin. Doel
bewust opsporen van oudheden
zal dan in net algemeen verbo
den zijn en alleen aan archeolo
gen worden toegestaan. Bij de
toevallige vondsten krijgen de
archeologen het recht het voor
werp gedurende enige tijd te on
derzoeken.
De nieuwe wet is eigenlijk wel
uniek omdat in vrijwel geen en
kel land een strikt graafverbod
bestaat waardoor de vroege ge
schiedenis van een land alleen
door deskundige!, kan worden
ontsloten.
Een gelukkige ontwikkeling ach
ten de „beroeps" het, dat
bijvoorbeeld in Rotterdam een
gemeentelijk archeoloog is aao.-
gesteld die de verantwoording
craagt voor het Rotterdamse
gebied tot aan Hoek van Hol
land.
„Zo'n man heeft de kans lokaal
en regionaal onderzoek te doen
en kleine noadonderzoekingen
waar wij niet aan zouden toeko
men te verrichten. Die archeo
loog kan zeer goed kwalitatief
werk vastleggen. Op die manier
is het mogelijk dat wij dé grote
lijnen, blijyen,.volgen.en anderen
bijdragen in de lokale stad- en
streekgeschiedenis".
Eérn ding boezemt de detectives
naar het verleden altijd angst
In. Zodra er ergens een vind
plaats wordt beschreven bestaat
altijd weer de kans dat tiental
len leken ook gaan proberen
iets te vinden en daarbij vaak
alleen maar vernielingen ver
oorzaken.
Daarom zijn de archeologen nogal
huiverig precies de plaats aan
te geven waar zij werken of
■waar in de toekomst moet wor
den gegraven. Terwille van het
instandhouden van een gaaf, ar
cheologisch gebied komt het
dan ook vaak voor, dat de kaar
ten die o.a, in gemeentehuizen
en bij tentoonstellingen hangen
met daarop de vindplaatsen van
bepaalde sporen net aan de ver
keerde kant van de weg staan
aangegeven. Het is een vorm
van misleiding die de archeolo-
f«n wel eens moeten toepassen
om het al te graafgrage publiek
een halt toe te roepen. 3
drechl getrokken. Drie jaar
lang werd daar gewerkt aan
een systematisch onderzoek,
met de opzet te zien hoe de stad
zich in de loop der eeuwen ont
wikkelde.
Drs. Sarfatij: „Eigenlijk beston
den daar alleen oude boeken
over maar uit het praktische ar
cheologische onderzoek blijken
toch weer nieuwe 2aken. Wij
hebben daar in het westelijk
deel van de binnenstad gegra
ven ia de buurt van de Var-
kensmarkt en Wijnstraat waar
van men dacht dat het het oud
ste deel van de stad was. Uit
het onderzoek is echter geble
ken dat dit deel waarschijnlijk
niet het oudst is maar is ge
bouwd in een oude rivierbed
ding van een stroom die tot nu
Kan het werk in Schiedam nog ta
melijk rustig gebeuren, een
noodsituatie is ontstaan op het
eiland Putten waar de amateurs
die, zoals overal elders altijd
alert zijn om te zien wat er in
de buurt van hun woonplaats
gebeurt oude inheemse spo
ren hebben ontdekt bij de aan
leg van de Total-pijpleiding. „In
negen van de tien keer vinden
de amateurs niets wanneer er
gens gegraven wordt maar wij
kunnen niet buiten elkaar en
hier was het raak. Zonder de
amateurs zouden we misschien
niets geweten hebben van de
sporen in Putten en het is voor
de amateur-archeologen daar
waarschijnlijk een grote voldoe
ning dat hun moeite wordt be
loond met een professioneel on-
Schiedam Archeologie komt In de belangstelling, meer er*
meer. Niet alleen liefhebbers zijn er mee bezig, ook de ge
meente besteed er meer en meer aandacht aan. En niet
alleen dat, er zal ook veel meer geld worden uitgetrokken In
Schiedam. Dat die historische belangstelling leeft, blijkt uit
de discussie die is gevoerd tussen het WD-raadslid Ed de
Brabander en de directeur van Gemeentewerken H. G. de
Block. De Dienst gemeentewerken werd daarbij verweten
onvoorzichtig te zijn omgesprongen met archeologische vond
sten op een terrein aan de Breedstraat, waar de nieuwe
brandweerkazerne moet komen. Nadien is toegezegd dat bij
de reconstructie van de binnenstad en de aanleg van de bui
tenwaterkering In de Gorzen werk waarbij vondsten van
historische waarde kunnen worden verwacht aandacht aan
de archeologie zal worden gegeven. Dat mondde uit in een
voorstel van de heer De Block om meer geld te besteden aan
coördinatie. Maar niet alleen in Schiedam is de historie „in".
Op deze pagina krijgt U een indruk van wat er in Zuid-Holland
speelt.
•+K
Op het terrein naavt het dierenasiel aan de Sint Anna Zusterstraat wordt archeologisch werk gedaan. Tot voor kort storvden hier flwteeik
Vermoed wordt dat hier voorwerpen kunnen worden gevonden die voor Schiedam van historisch belang zijn.
