Balans van een
volksverhuizing (5)
Voor veel oudere emigranten geldt:
j", 'i,.'!.. J.J A .,4'SEPTEMBER 1SJÏ
3
Ï-
'Met één
been in
Holland
en met
één
Canada'
"Met één been in Holland en met één
been in Canada". Zo typeerde een
Friese boer, met wie ik urenlang
sprak en die al meer dan een kwart
eeuw in Canada woont, in een mo
ment van opperste eerlijkheid zijn el-
gen positie als emigrant. Hij is 65
jaar. Gepensioneerd. Woont in een
kerkelijk bejaardenhuis, waar hij sa
men met z'n vrouw een welverdiende
rust geniet, na jaren van hard zwoe
gen.
Hij schetste met zijn uitspraak niet al
leen zijn eigen positie, maar die van
vele oudere emigranten. „Met één
been in Holland, met één been in Ca
nada". Met andere woorden: ze zijn
feitelijk geen Hollander meer, maar
zijn ook nimmer Canadees geworden,
ook al heeft de naturalisatie, als
slotfase van de keus voor het nieuwe
vaderland, plaats gehad. Of: mis
schien voelen ze zich toch nog volop
Nederlander, ook al zullen ze dat
nooit toegeven. ;iv
Ik schreef: In "ten moment ma eppente eer
lijkheid". Inderdaad. Want «Ia leta me te op
gevallen )n de vele gesprekken dia Ik met
emigranten voerde is het wel dit: een hard
nekkig ontkennen van de betekenis die htm
geboorteland nog voor hes beeft; ook al ligt
de hunkering naar dat knusse land met .een
zoveel overzichtelijker schaal dan Canada,
er duimendlk bovenop. Hofland? O, neol
En tochEen Dordtenaar in
Maitland putte rich uit in een
lofzang op Canada en zijn eigen
prestaties. „Ik héb een goud
mijn hier, geloof me gerust".
Dt woonkamer van z'n huis was
Hollandser dan Hollands, En
toen hij op de accordeon zijn
muzikale kwaliteiten wilde be
wijzen kwam er dit uit: Bij de
sluizen van IJmuiden..,. En bij
het horen van die door hemzelf
ontlokte klanken kreeg de man
tranen In z'n eerlijke blauwe
ogen.
Ik sprak een vrouw uit Delft, die
een eindeloze lofzang zong op
Canada als "het land van melk
en honing". „Maar", liet ze zich
ontvallen, "als Ik mee kon ne
men wat ik hier heb, ging ik
graag terug". Dat had ze niet
gezegd, zei ze later, ik moest
haar verkeerd verstaan hebbenl
Ik dwaal een middag rond In het
gloednieuwe bejaardencentrum
van de Christian Reformed
Church in St. Catharines. Alles
Hollanders wat de klok slaat. Ik
proef er, zonder dat het werd
uitgesproken, integendeel: vaak
krachtig werd tegengesproken,
de stille hunkering naar het
land van herkomst. En ik herin
ner me wat Maaslandse Gerard
Lock in Toronto zei: „Emigre
ren? Dat is voor de vogels, niet
voor de mensen".
DE ANDEREN
Met één been In Hofland: dat
geldt met name voor de oudere
emigranten. Voor hen die de
middelbare leeftijd al naderden
toen ze de oversteek maakten
en die nu gepensioneerd zijn of
wel dicht tegen dat moment
aanzitten. Zij hebben het groot
ste deel van hun leven in Ne
derland gewoond en hebben aan
herinnering aan het geboorte
land de grootste erfenis meege
bracht, Onuitwisbaar. Daat hoef
je niet sentimenteel over te
doen, dat Is gewoon een feit.
Een keihard feit soms.
"Je kan een boom die in Neder
land geworteld is wel verplaat
sen, maar hij neemt z'n moe
deraarde mee", zegt vice-consul
voor sociale zaken in Toronto
A.H.M. Ciaus van Banning, Hij
heeft gelijk. En de emotionele
binding met het geboorteland
lijkt sterker te worden, naarma
te de emigranten ouder worden.
De herinnering aan vroeger
dringt zich op.
Het verraadt zich bijvoorbeeld In
het geconstateerde feit dat de
Nederlanders bij het ouder wor
den steeds meer overschakelen
op de Nederlandse taal, ook al
hebben ze die veie Jaren achter-
een niet gesproken Hun parate
kennis van de Engelse taal gaat
achteruit!
Het verraadt zich evenzo in de
gretigheid waarmee juist de ou
dere emigranten dagelijks het
anderhalf uur durende Neder
landse radio-programma beluis
teren, dat door John Bósch van
uit Toronto de lucht wordt inge
stuurd. Hij heeft uit de reacties
nadrukkelijk kunnen vaststellen,
dat het radio-programma niet
zozeer de jongeren, maar wél
de ouderen interesseert. Zij luis
teren frekwent. John Bosch
werkt, voor wat zijn materiaal
betreft, nauw samen met radio
Veronica.
In Ontario is John Bosch de presi
dent van de Dutch Canadian" Al
liance, een vereniging die hoofd
zakelijk bestaat bij de gratie
van de chartervluchten naar
Nederland, maar daarnaast ook
"Hollandse shows" presenteert.
Een steeds moeilijker wordende
aangelegenheid, vindt organisa
tor John Bosch. Want het Ne
derlands amusement van van
daag, slaat bij de Nederlander»
in Canada niet of nauwelijks
meer aan. Of het moet een pro
gramma tut "de oude dooi"
zijn,
Thea Schryer, uitgeefster van de
Nederlandse Courant, het oudste
weekblad in de Nederlandse
taal in Canada, geeft onomwon
den toe dat haar krant niet zo
zeer een nieuwsfunctie heeft,
maar wel een sociale ftmetie.
Voora! voor de oudere emigran
ten, want die maken hoofdzake
lijk hét abonnee-bestand uit.
,.De jongeren hebben er geen
behoefte aan", zegt ze. „De ou
deren wel".
VEREENZAMING
Waarom die ouderen er juist wel
belangstelling voor hebben? In
toenemende mate zelfs, zoals ik
me laat vertellen? Waarachljn-
lijk omdat het iets vertrouwds
geeft; door de taal herinnert
aan vroeger. „Er is veel ver
eenzaming onder de oudere
emigranten", weet Thea
Schryer. Misschien, hangt de
stijgende belangstelling ook
daarmee samen.
Dat die vereenzaming er is, be
vestigd ook vice-consul Clauw
van Banning. Het feit dat de Ne
derlandse emigranten technisch
gezien te laat zijn geëmigreerd
is niet alleen van invloed ge
weest op hun materiële presta
ties, maar 1» tevens van Invloed
geweest op hun activiteiten bul-
Jdhn 8osdi: elke dag anderhalf uur Nederland in Canadese ether brengen.
ONRUST
ten het w*rt „Men heeft niets
opgebouwd naast het dagelijks
werk", zegt Clans van Banning.
«Men heeft wel bij het maat
schappelijk gebeuren geleefd,
maar er niet mee meegeleefd.
Daarom treedt er bij de pensio
nering van eudere emigranten
vaak een stuk vereenzaming
op". De tijd van het "harde
krabben" is voorbij, maar er is
niets om de leegte te vullen.
Die vereenzaming treedt ook niet
zelden op als de kinderen het ou
derlijk huis hebben verlaten, en
ergens anders in dat onmeteiij-
Toch heb ik het gevoel dat vooral
veel ouderen, op voorwaarde
dat ze eerlijk zijn, een positief
antwoord zouden geven op de
vraag of ze naar Holland terug
willen. Geregelde bezoeken aan
het geboorteland - vooral de
laatste jaren - hebben de emi
granten duidelijk gemaakt dat
ook Nederland zich in gunstige
zin heeft ontwikkeld. Dat de
"thuisblijvers" zich ook een
goed bestaan hebben weten te
verwerven. En dat heeft voor
vei en het motief voor hun in
grijpende emigrafciebeslissing
weggenomen. Dat geeft onrust,
ke land hun domicilie hebben
gekozen. Dat Canada een land Wat eveneens onrust geeft Is de
is als een continent wordt dan
een beklemmende werkelijk
heid.
Om er wat aan te doen werkt een
comité onder voorzitterschap
van vice-consul Ciaus van Ban-
'bemoedigende propaganda"
die vanuit Nederland öók In Ca
nada wordt gemaakt om de
aandacht te vestigen op de so
ciale regelingen en voorzienin
gen In Nederland. Dat versterkt
zonder meer het gevoel om te
rug te gaan naar het land dat
men verliet vanwege de onmo
gelijkheden, maar dat zich, om
het wat zwart-wlt te zeggen, in
hun ogen moet hebben ontwik
keld tot een sociaal luilekker
land.
MISLUKKING
Die terugkeer loopt in de meeste
gevallen uit op een totale mis
lukking. Want voor de "old-ti-
mers" uit de emigratiebeweging
van de jaren vijftig bestaat hun
Holland feitelijk niet meer. Het
Nederland dat zij kennen is ver
leden tijd. In dat Nederland van
1973 "aarden" ze niet meer,
kunr.en ze om velerlei redenen
niet meer leven. Degenen die
het geprobeerd hebben, een en
kele uitzondering daargelaten,
kunnen daarvan meepraten. Het
wordt een totale mislukking,
omdat men een "beeld" najaagt
wat geen werkelijkheid meer is.
En omdat het leven hier zo to
taal verschilt van dat in Cana
da. Er is geen weg terug.
En zo Is voor hen de emigratie
toch iets onherroepelijks geble
ven. Niet door de afstand, want
die speelt nauwelijks meer een
rol. Dat bewijst de groeiende
stroom van Nederlanders die i
jaarlijks "Canada doet", in 1971 1
waren dat cr bijna dertigdui-
zend, in 1972 noteerde men een
cijler van 44.000. Voor tachtig -
procent familiebezoek. Dat be-
wijst ook de jaarlijks in om
vang toenemende emigranten-
stroom, die een vakantie in bet
geboorteland gaat doorbrengen.
Het is te realiseren voor enkel^
honderden dollars, voor enkela
honderden guldens.
ning aan de realisering van een 1
interkerkelijk tehuis voor be
jaarden, in de omgeving van
Toronto. Het aantal Nederlan
ders in Ontario van 65 jaar of
ouder wordt geschat op veer
tienduizend.
Als redenen die de noodzakelijk
heid van een dergelijk tehuis
moeter. aangeven worden in een
rapport genoemd: groeiende
eenzaamheid als de kinderen
het huis hebben verlaten, finan
ciële moeilijkheden en taaipro
blemen. Taalproblemen, omdat
er altijd nog zo'n veertig pro
cent altijd Hollands spreekt als
ze onder elkaar zijn, hetgeen
een belemmerende factor is
voor integratie van die groep in
bestaande tehuizen.
Het project waar Claus van Ban
ning en zijn comité aan sleutelt
moet plaats bieden aan honderd
bejaarden. De beslissende fac
tor voor toelating zal zijn
"nood" en niet de leeftijd. De
provinciale regering van Onta
rio geeft een bijdrage van vijf-
du.zend dollar per bed. Het is
nauwelijks aan twijfel onderhe- Bijna een halT miljoen Nederlanders is na ae tweede wereldoorlog
vis dat de vasthoudend» Claus 'geëmigreerd. Ze lezen een ander land om een bestaan op le
van Banning en zijn medestan- bouwen, omdat ze het In Nederland niet meer „zagen zitten Cana-
ders in de realisering van dit da bleek bij de emigranten het meest in trek te zijn. Meer dan een
project zullen slagen. derde van alle emigranten koos dat land voor de nieuwe start. Ver
slaggever Cor van Groningen ging kijken in de provincie Ontario
Met één been in Holland en met waar de meeste emigranten zijn neergestreken. Hij schreef er een
één been in Canada. Dat is de serje reportages over. In bet eerste verhaal schreef hij over Cana-
werkelijkheid voor veie oudere da, een land met de omvang van een continent en een „handjevol"
emigranten. Dat betekent overi- inwoners. In de tweede aflevering behandelde hij de motieven die
gens nog niet dat er sprake is |0t de massale emigratie aanleiding gaven. In het derde verhaal
van heimwee. Want echt heira- werden „verwachtingen cn werkelijkheid" belicht. De vierdee afleve-
wee komt onder de Nederlandse rjng f,andelde over het feit dat de emigratie naar Canada uitzonder-
emigranten slechts sporadisch goe£j geslaagd wordt genoemd. Vandaag de vijfde aflevering:
voor, laat ik me vertellen. jviet één been in Holland en met één been Ln Canada".
Vice-consul voor sociale zaken A. H. M. Claus van Banning
