Hoe was het in 1572 weer?
Oil april verloot
Alva zijn bril
Verboden
Historische afbeelding
van de inneming van Den
Briel.
ren. De Watergeuzen leggen
met behulp van rijshout, pek
en stro een rookgordijn aan
om hun handelingen aan het
oog te onttrekken. Daarna
rammeien zij de poort met een
scheepsmast.
Het is half negen 's avonds als
de Geuzen joelend via de Dijk»
straat BrieBe binnentrekken.
In korte tijd zijn de belang,
rijkste punten in bezit geno
men. In het stadhuis treffen de
Geuzen de bestuurders aan,
die toen juist hun beslissing
haddan genomen.
Gered
Na de verrassende overrompe
ling wil Lumey de stad eerst
plunderen en daarna plat
branden. Hij wil Brielle niet
voor zichzelf behouden uit
angst voor een Spaanse tegen
aanval. Die zou hij zeker ver
liezen omdat de verwaarloos
de vesting moeilijk te verde
digen zou zijn.
Andere Geuzenleiders zijn het
daar niet mee eens. Brielle
moet voor de prins behouden
blijven. Bovendien zouden ze
eindelijk weer een thuishaven
hebben waar ze steeds kunnen
binnenvallen, proviand in
slaan, schepen opknappen en
een ieger opbouwen.
Lumey laat zich overreden.
Brielle wordt voor het ergste
gespaard. Wel worden de
idoosters leeggeplunderd,
waarbij de Geuzen priesterge
waden aantrekken.
Daarna gaan ze de verdedi
gingswerken versterken want
tegenaanvallen zijn zeker te
verwachten. De overgebleven
burgers gaan de verschillende
wallen herstellen en ophogen.
De kanonnen, die van de sche
pen worden gehaald, krijgen
een plaats op strategische pun
ten. Burgers die wapens heb
ben, musket, lans of helle
baard, moeten ze op het stad
huis komen inleveren. Alles is
nodig voor de verdediging van
de stad.
Gevaar
Graaf van Bossu, als stadhou
der van Holland belast met de
verdediging, hoort in Den
Haag van de „invasie der pi
raten". Die nacht marcheert
hij met tweehonderd Spaanse
soldaten naar Maaslandsluis.
Via een koerier vraagt hij
versterking van het Spaanse
garnizoen in Utrecht, dat hem
acht vendels Spanjaarden
stuurt. Op 4 april beschikt
Bossu over duizend man, die
gelegerd zijn langs de noorde
lijke Maasoever.
Er moet haast worden
maakt, want de Geuzen stro
pen heel Voome af. Vooral de
kerken moeten het ontgelden.
Aan de overkant van de Maas
ziet hij een groot vuur. De
kerk van Heenvliet of Geer
vliet staat in lichterlaaie.
De volgende dag laat Bossu
tweehonderd haakbusschieters
overvaren naar Zwartewaal en
Heenvliet. De mannen laten
hun schepen daar achter en
rukken via de Maasdijk op
naar Brielle. De eerste scher
mutselingen vinden plaats in
de boomgaarden ten zuiden
van de stad, waarin de Geuzen
zich met hun scheepskanon-
nen hebben verschanst.
Terug
Bossu's mannen stoten door
tot de Zuidpoort, waarbij ze
drie Geuzenvendels tot bin
nen de wallen terugdringen.
Later schrijft hij aan Alva
dat het goede soldaten waren.
Het ziet er op dat moment
voor Brielle niet best uit. Een
herovering van de stad ligt in
het verschiet. Maar timmer
man en sluiswachter Rochus
Meeusz. brengt redding. Gewa
pend met een bijl zwemt hij
twee grachten over en gaat
dwars door de vijandelijke li
nie. Met gevaar voor eigen, le
ven bereikt hij het Nieuwland-
se sluisje, een eind buiten de
oostelijke stadsmuren. Terwijl
de projectielen om zijn oren
fluiten hakt hij het sluisdeur-
tje met de bijl open. Zwaar
gewond keert hij binnen de
wallen terug. Maar hij heeft
zijn doel bereikt. De gehele
Nieuwlandse polder stroomt
onder water. De Sapnjaarden
zoeken in paniek via de Hosse-
bos een goed heenkomen. Bij
het gehucht de Nolle worden
ze nog aangevallen door vrou
wen.
Fakkels
Inmiddels is Geuzenleider
Treslong met acht schepen de
Maas opgegaan om de vijand
vanaf het water te bestoken.
In de mond van de Bernïsse
vinden zij de scheepjes, die de
Spanjaarden hebben achterge
laten. Ze overrompelen de
paar achtergebleven beman
ningsleden, steken de schepen
in brand en sturen ze als los
geslagen fakkels de Maas op.
Een deel van de Spanjaarden,
die zich nat en ontredderd op
hun schepen in veiligheid wil
len brengen, moet dat plan
laten varen. Ze vluchten via
Abbenbroek en. Zuidland en
zien kans het Spui over te
steken. De andere Spanjaar
den bivakkeren nog enkele da
gen in Zwartewaal. Bossu
overweegt om met deze groep
opnieuw Brielle aan te vallen,
maar wegens gebrek aan sche
pen, munitie en proviand trekt
hij zich op 7 april terug.
De nederlaag ligt Bossu zwaar
op de maag. Op 10 april ziet
hij kans onder valse voor
wendsels Rotterdam binnen te
dringen, waar zijn mannen
een vreselijk bloedbad aan
richten.
ge- Keerpunt
De Inneming van Brielle, die
geheel zonder bloedvergieten
had plaatsgevonden, maakt
ondertussen ongelooflijk veel
indruk op de andere steden
van Nederland. De verovering
wordt het sein voor allerlei
opstanden tegen de Spaanse
overheersing. In korte tijd
verklaren vele plaatsen zich
vóór de prins en sluiten hun
poorten voor Spanjaarden.
Vlissingen, Veere en Enkhui
zen beginnen er mee, maar de
opstand breidt zich als een
olievlek uit over Holland en
Zeeland. Steeds meer nemen
de Geuzen de sleutelposities
in ons land in.
Op 19 juli kunnen twaalf
prinsgezinde stadsbesturen
hun eerste vrije statenvergade
ring houden. De macht van
Alva begint te tanen. Prins
Willem van Oranje kan weer
de teugels in handen nemen.
Hij wordt stadhouder van Hol
land, Zeeland, West-Friesland
en Utrecht. Het beleg van Alk
maar wordt een mislukking
voor de Spanjaarden. Ze moe
ten zich terugtrekken, bang als
ze zijn voor het doorsteken
van de dijken. Bij Alkmaar
begint de victorie, werd overal
gezegd. Maar de eerste victorie
had al plaats gevonden. Dat
was op 1 april, want toen ver
loor Alva zijn bril.
door Wim Huibers
Eind maart 1572. Een
toenemende storm raast
over de Noordzee. Woest
beuken de golven tegen
een konvooi van 26
sehepea Een vreemd-
soortig samenraapsel
van riieboten, kromste
vens, koggen en hulken.
Een aantal is bewapend
met zwaar geschut. De
boten dragen samen
zo'n vijfhonderd man.
Ook al een gevarieerd
gezelschap. Vooraan
staande burgers, maar
ook ongure elementen,
die met de justitie in
aanraking zijn geweest
Samen vormen zij de
beruchte Watergeuzen,
die als zeerovers de
kusten van Friesland en
Groningen onveilig ma
ken en ten strijde trek
ken tegen de Spaanse
overheersers.
Hst ontstaan van de "Wa
tergeuzen is een gevolg
van de komst in 1567
van Alva, die het begin
van de Tachtigjarige
Oorlog inluidt De Ne
derlanden kwamen in
opstand tegen het cen
trale gezag in Brussel,
da: de naar Spanje ver
trokken koning Filips II
vertegenwoordigde. De
Hieven van de Neder
landers waren gericht
tegen de nieuwe Kerke
lijke indeling, de nieuwe
bestuursinrichting en de
aanwezigheid van
Spaanse troepen.
Bloedraad
Alva kwam met vijftiendui-
zend man keurtroepen naar de
lage landen om de ketterijen
uit te roeien. Hij stelt de bloe
draad in die velen naar het
schavot brengt Om het dure
Spaanse leger te kunnen beta
len voert bij de beruchte
Tiende Penning in. Bij alle
verkopen moet tien procent
van het bedrag worden afge
dragen. De burgers gaan
zwaar gebukt onder deze be
lasting.
Vele mensen vluchten als de
bloedraad met zijn dodend
werk begint. Onder hen zijn
bezitters van schepen. 2e gaan
het water op om uit handen
van de vijand te blijven. Ande
re verdrevenen sluiten zich
aan. Zo ontstaan de Watergeu
len, die een geheel eigen we
reldje vormen.
Roven en plunderen vormen
hun bronnen van inkomsten.
Ze hebben het vooral gemunt
op kerken. De zilveren miskel
ken, kostbare altaarstukken
en andere sieraden leveren in
havenplaatsen flink geld op.
Vanaf één van de schepen
staart Willem, graaf van der
Marck, baron van Lumey,
somber voor zich uit. De in
Luik geboren edelman is ad
miraal van de Geuzenvloot,
maar het zit hem niet mee.
Uit angst voor moeilijkheden
met Spanje heeft de Engelse
koningin Elisabeth de Engelse
havens voor de Watergeuzen
verboden verklaard. De vloot
is nu op weg naar Enkhuizen
of Emden om daar de voorra
den aan te vullen. Proviand en
drank mocht uit Engeland niet
worden meegenomen. De man
nen hebben honger en dorst
De reis lijkt nog lang te zullen
duren.
Ter hoogte van Egmond wordt
de noordwesten wind zo fel,
dat Lumey besluit terug te ke
ren. Nabij de Maasvlakte ja
gen de Geuzen nog een paar
vijandelijke schepen na, maar
die vluchten richting Rotter
dam. Omdat vanwege de
storm moeilijk naar 2ee kan
worden teruggegaan, laat de
vloot het anker vallen voor de
haven van Den Briel. Deze
toevallige omstandigheid zal
een zeer belangrijke invloed
hebben op het verloop van de
vaderlandse geschiedenis.
Onverdedigd
Den Briel is in die dagen een
stadje met zo'n vierduizend
inwoners. Het heeft twee ker
ken, verschillende kloosters
en zeven toegangspoorten Het
Spaanse garnizoen dat er lag,
is enkele maanden eerder uit
geweken naar Schiedam,
Brielle heeft geen bezetting
meer. Het is nagenoeg onver
dedigd. Op een paar burger
wachten na, die bij de poorten
staan.
Brielle verkeert in zorgelijke
omstandigheden. De handel
kwijnt weg door de blokkade
van de Watergeuzen. Vissers
durven nauwelijks de zee op.
Vriend of vijand, de Geuzen
pakken alles wat ze tegenko
men.
Het voor anker gaan op dins
dag 1 april 1572 voor de haven
van Den Briel veroorzaakt een
lichte paniek onder de' bevol
king. De burgemeesters, secre
taris en de leden van het
vroedschap komen in spoed
vergadering bijeen in de bo
venzaal van het Brielse stad
huis. De poorten worden ge
sloten. Vele burgers zoeken
een goed heenkomen. Ze
vluchten richting Oostvoome
en Nieuwenhoom. De Geuzen
komen aan land. Ze weten wat
dat betekent Roven, plunde
ren, gewelddaden.
Afgezant
Treslong overlegt met zijn
baas, admiraal Lumey. Dit is
een onverwacht buitenkansje.
In de Engelse havens kunnen
ze niet meer terecht Een nieu
we thuishaven komt uitste
kend van pas.
Bovendien is er zeker buit te
halen, want Brielle heeft veel
kloosters, godshuizen, kapel
len en kerken. En uiteindelijk
wordt het ook tijd dat de Geu
zen wat te eten en te drinken
krijgen.
De Geuzenleiders besluiten
om Coppelstoek als hun afge
zant naar bet Brielse stadsbe
stuur te laten gaan om te
onderhandelen over een volle
dige overgave van de stad.
Als geloofsbrief krijgt de
veerman Treslongs zegelring
mee.
De bestuurders, in spoedver
gadering bijeen, horen de
boodschap van Coppelstoek
met kloppend hart aan. Ze
knijpen hem flink. Vooral
voorzittend burgemeester Nic
ker is op van de zenuwen.
Vorig jaar hadden de magi
straten het huis van baljuw
Sandijck, een oom van Tres
long, aan de Spanjaarden als
kazerne afgestaan. Jonker Wil
lem zou best eens wraak wil
len nemen. Bovendien vertelt
Coppelstoek dat er zeker wel
vijfduizend Watergeuzen lig
gen te wachten. In werkelijk
heid waren het er ongeveer
vijfhonderd.
Overleg
Na lang aarzelen gaan de be
stuurders in op het verzoek.
Er gaan twee mannen mee om
in de herberg op het Hoofd
met de Geuzenleiders over de
overgave te praten. Belangrij
ke voordelen zijn dat de bur
gers worden verlost van de
Spaanse dictatuur en de geha
te tiende penning.
Na het gesprek keren de twee
afgevaardigden terug in het
stadhuis waar de vergadering
wordt voortgezet klaar de be
sprekingen verlopen moei
zaam. Kiezen voor de prins
betekent zeker wraak van de
Spanjaarden. Weigeren heeft
tot gevolg dat de stad belegerd
wordt. Brielle zou dat zeker
verliezen want de staat van
verdediging is slecht
Inmiddels worden de Geuzen
ongeduldig. Ze gaan aan wal,
lopen rond de muren en heb
ben geen zin langer te wach
ten. Als in het stadhuis einde
lijk tot overgave wordt beslo
ten, is het in feite al te laat
Want inmiddels is het donker
geworden. De Geuzen zijn
bang dat de burgers alsnog
hun stad gaan versterken, Ze
besluiten tot de aanval over te
gaan. Vooral omdat de kans
bestond dat boodschappers bij
de tegenpartij hulp waren
gaan halen.
Ontdekt
Die middag zeilt Jan Pietersz.
Coppelstoek, die een veer
dienst onderhoudt tussen
Maassluis en Brielle, terug
naar zijn woonplaats Brielle.
Daar ontdekt hij de Geuzen-
vloot, die hem op een Idee
brengt. Hij is er allang achter
dat de Tiende Penning hem
veel duiten gaat kosten en
zijn bestaan in gevaar brengt.
Hij grijpt iedere gelegenheid
aan om van die rigoreuze be
lasting af te komen. Nu ziet
hij zijn kans schoon.
Aanval
Aan boord van de schepen
blijven ongeveer 250 Water
geuzen om eventuele moeilijk
heden het hoofd te kunnen
bieden. De resterende 250
Geuzen aan wal splitsen zich
in twee groepen. De ene afde
ling, onder aanvoering van
Treslong die ter plaatse be
kend is, trekt om het westen
van de stad heen naar het
kloosterdorp Rugge. Van hie
ruit kost het weinig moeite
binnen te komen omdat de
Zuidpoort niet is afgesloten.
Hij vaart op de vloot af en
mag aan boord komen van één
van de schepen. Daar ontmoet
hij onder meer vice-admiraal
Jonker Willem Bloys van Tres
long, die in Den Briel is gebo
ren. Zijn vader is er baljuw
geweest. De beide mannen
herkennen elkaar en het weer
zien is hartroerend. Ze wisse
len de laatste nieuwtjes uit.
Het is wel een droge boel,
want op de hele vloot is geen
hap brood en geen slok drin
ken te vinden. Daarom vraagt
Coppelstoek of de Geuzen dat
soms in Brielle komen halen.
Hij vertelt er bij dat de stad
geen Spaanse bezetting heeft
en dat de burgers meer dan
genoeg hebben van de gehate
Tiende Penning.
Ze nemen onderweg rentmees
ter Jan van Duvenvoorde ge
vangen, die vermomd de be
nen probeert te nemen met
een flinke som geld uit de
Brielse schatkist. De Geuzen
willem hem doorsteken, maar
Treslong brengt hem veilig
naar rijn woning.
De andere groep, onder lei
ding van Roobol, stuit op een
afgesloten Noordpoort, die de
poortwachters niet willen ope-
