Wesiland en
Warschau
verstevigen
tïiinbouw-
banden
WfMm
m
Westlandse
planten
WOENSDAG 15 JUNI 1977
VDfSCWW
Vo! aandacht voor da chrysanten-
stekken, die de Poolse coöperatie
Dawldy in samenwerking met Lyra-
lior produceert. Binnenkort staan z
in de Westlandse kassen.
Lyraflor-directeur A. P. Boekestein blaast even uit. Zijn
initiatief tot de Pooïs-Westiandse samenwerking op het
gebied van de chrysantenstek heeft succes gehad. De
verkenningstocht door de Poolse tuinbouw i3 de bekro
ning van de beginfase.
- v yr^ 4 '.T\ A V\
Warschau De eerste
die ons begroet bij aan
komst op het vliegveld
van Warschau is de
Poolse juni-ron. Een
welkome verrassing
voor het geselschap
van rond de vijftig
bloemen- en groeten-
kwekers, tuinbouwdes-
kuntligen en organisa
toren, die afgelopen
dinsdag zwaarbewolkt
opstegen met vliegtuig,
fotocamera's en goede
zin voor drie dagen
tuinbouw onder glas in
Polen.
Kijken naar chrysanten voorat
want onder de aanwezige
tuinders van het Zuid- en
Noordhoüands glasdistrict, de
medewerkers van de tuin-
bouwstudieclubs, leden van
het Naaldwijks proefstation
en andere betrokkenen bij het
tuinbouwbedrijf, zijn de chry
santentelers toch in de meer
derheid.
Hoofddoel van de reis is dan
ook een bezoek aan het Coöp
eratieve productiebedrijf „Da-
widy", even buiten Warschau,
dat sinds ruim een jaar een
begin heeft gemaakt met het
stekken van jaarrond-chry-
santen m samenwerking met
het chrysantenstekbedrijf Ly-
raflor m De Lier
„Het is de eerste vorm van een
dergelijke tuuibouwsamen-
vverking tussen Poten en Ne
derland, We zijn nu ruim een
jaar bezig en met wat begifi-
problemen hier en daar loopt
bet uitstekend", vertelt ons
Lyrafior-directeur Am Boe
kestein aan de vooravond van
het vertrek. Een geboren en
getogen Westlander, tuinders-
familie en ondernemend in
veel meer dan een opzicht
Want wie komt op het idee om
juist in Polen chrysanten te
gaan stekken, ze daarna wi-r
naar Nederland te tiam-poru-
ren. en ze dan te verkoper am
de tinnder'
„De kostprijs. Niet alleen de
energiekosten, maar vooral de
arbeidskosten. Energie en ar
beid zijn in Polen relatief
goedkoop. In het verleden had
ik al wat contacten daar, on
dermeer met het bednjf Da-
vndy. Ze hadden pas gloed
nieuwe kassen in Denemar
ken gekocht, maar de kermis
om er jn te werken koop je
minder makkelijk. Toen dacht
ik, waarom eigenlijk niet Wij
leveren de moederplanten en
de Westlandse ervaring, zij le
veren daarmee goedkopere
planten. En met het ge d dat
we ze daarvoor betalen kun
nen zij de kassen afbetalen'*
Harde valuta
Het afbetalen van in het westen
gekochte investeringen is dan
ook het vaste probleem van
vrijwel alle bedrijven in dit
deel van Europa, die niet di
rect door de staat zelf wor
den geleid. Regering sv oor
schot tec in harde westerse
valuta moeten ook weer,
veelal in dollars, worden te
rugbetaald. De Roemeense en
Bulgaarse aankopen van Ne
derlandse kassen zijn daar
van een goed voorbeeld. Met
de opbrengst van de tomaten-
verkoop op de Westerse
markt worden deze investe
ringen weer terugbetaald. Is
dat eenmaal gebeurd dan
concentreert zich de afzet
weer op de binnenlandse en
Comecon-markt (Oosteurope-
se tegenhanger van de EEG).
Geldt dat misschien wat min
der voor de Roemeense toma
ten-export, toch zeker voor de
chrysantenproductie in Po
len, die nooit een echte con
current kan worden door de
geringe omvang.
Want al is Polen met 34 mal joon
inwoners qua oppervlexte bij
na tien. keer zo groot als ons
land en wordt bijna zeventig
procent van de grond voor
land- en tuinbouw gebruikt,
het glasoppervlak van de kas
sen wordt geschat op een goe
de duizend hectare (in Neder
land meer dan achtduizend),
waarvan tweehonderd hectare
bestemd zijn voor de bloe
menteelt Van die tweehon
derd ha. neemt de anjerteelt
meer dan negentig procent
voor haar rekening, daarna
volgen rozen, gerbera's en he-
'Jemaal achteraan de chrysant.
Drie dagen chrysanten
tomaten en wodka
De tomaten-groeikamer
op een particulier teeltbe-
drijS zorgt voor een regel
matige toevoer van nieuwe
planten.
die in Polen pas bij de begra
fenis dienst mag doen
„Een wat treurige rol waar we
verandering in willen brengen
door ook meer kleuren en
soorten op de markt te bren
gen Op onze eigen markt en
later wellicht die van de ande
re socialistische landen", licht
de president van coöperatie
Dawidy toe als hij ons nu
aankomst per bus van het
vliegveld het bednjf rond
leidt Niet „zijn" bedrijf, maar
wel met de nodige trots De
coöperatie bestaat nu twaalf
jaar, heeft circa 150 leden en
er werken zo'n vierhonderd
mensen, verspreid over zeven
productie-afdelingen Een
daarvan, bijn» vee hectare,
wordt gevormd door grote en
hoge Deense kansen, m vier
blokken, voor de chrysanten-
stek Dit onderdeel heeft u -
ook de meeste belangstelling
van de gasten De diverse
groei- en plantfasen, de kli
maatregeling, de houten ta
bletten, de beregening, de be
lichting Hei wordt grondig
bekeken en de reacties zijn
merendeels gunstig
Per blok worden zo'n ISO dui
zend chrysanten gestekt, be-
worteld en ingeplant, afkom
stig van de beste kwaliteit
virusvrije Westlandse plan
ten, Er wordt ook met ver
schillende substraten ge
werkt Een vierde kassenblok
is in aanbouw en'in de toe
komst volgen er nog twee,
ieder van een drieduizend
meter glas. Voor het bedrijf
Dawidy zelf is de bloemen
teelt echter maar een klein
onderdeel. Behalve nog wat
anjerteelt, die afgestoten gaat
worden, komt de voornaam
ste winst van de varfcmsfok-
kerij (vier tot zesduizend
beesten), de viskwekerij en
het bont (nertsproductie). Af
hankelijk van het aantal ar
beidsuren verdienen de werk
nemers gemiddeld zevendui
zend Zloty per maand (circa
560 gulden). Afhankelijk van
de bedrijfsresultaten worden
daarboven diverse premies
uitgekeerd.
De rondgang door het bednjf
omvat ook een bezoek aan het
tn aanbouw zijnde ketelhuis,
dat over een maand het gehe
le bedrijf van energie moet
gaan voorzien Gestookt
wordt met een soort poeder
steenkool afkomstig uit de im
mense steenkoolmijnen m Si-
lezie Polen is de vierde steen
koolproducent ter wereld en
het zwarte goud is daar heet
wat goedkoper dan ons aard
gas
Dat mag dan schoon zijn, ook
tn kolen word: rekening ge
houden met het milieu, getui
ge de enorme afzuigkappen,
die het vrijkomende stof moe
ten opvangen Nederlandse
twijfels over het tijdig gereed
komen van de energievoorzie
ningen worden optimistisch
weggewuifd. Feit blijft wel
dat wat er ook moet worden
gebouwd, tot voor bijna het
boutje en het moertje moet
men zelf aan de slag De ver
regaand gespecialiseerde toe-
leveringsmdustne met alle
prefabricaten kent Polen nog
lang ruet
Ais tenslotte de bus wordt opge
zocht voor de laatste kilome
ters naar hotel Metropol in
net centrum van Warschau,
waar de eerste indrukken on
der Pools bier en de douche
zullen worden verwerkt, zijn
de pakken, overhemden en
stropdassen ai aardig in over
eenstemming gebracht met de
stijgende temperatuur van het
Poolse landklimaat.
Bomen
Nadat de buitenwijken zijn
doorgewerkt blijken we
ineens, bijna onopvallend, in
bet centrum te zijn aangeko
men. Geven vrijwel alle ste
den deze overgang aan door
van nieuw naar oud te
groeien, in Warschau, een
reuienstad met anderhalf
miljoen inwoners, is alles
nieuw. Na de Duitse bezet
ting en de bevrijding door de
Russen bleek van de eeuwe
noude stad nog geen vijftien
procent over te zijn. Deze val-
komen verwoesting beteken
de van de grond af opnieuw
beginnen. Met uitzondering
van het geheel gerecon
strueerde en gerestaureerde
middeleeuwse centrum lever
de dat eindeloos brede boule
vards op met massief grijze
gebouwen, blokkendoos-flats
vol kleine raampjes, keurige
kruispunten met verkeer
slichten, alles netjes, schoon
en wel wat al te rechtlijnig.
Een stad ook die vaag wel
wat aan Rotterdam doet den
ken, wat saaier, maar zeker
ook minder tochtig en met
meer bomen.
Vooral bomen, en parken. Zel
den. heb ik een stad gezien zo
boordevol bomen, allemaal in
keurige rijen langs de brede
straten en de gazons zo gaaf
en groen, dat een papiertje er
2ich er zou doodschamen. Het
ligt er dan ook niet. Groen en
gnjs zijn wel de bijna over
heersende kleuren in Polens
hoofdstad.
Suikertaart
Even overheersend is het pom
peuze Kuituur-paleis, dat aJs
een enorme suikertaart mid
den in het moderne centrum
zich 235 meter boven de stad
verheit. Een cadeautje van
Stalin nit 1952 en als je Polen
mag geloven, en waarom zou
je niet, hadden ze na de oor
log liever wat meer te eten
gehad. Zowel dat eten als het
Kuituur-paleis worden op de
eerste avond gecombineerd
met een diner in één van de
grote zalen, afgewisseld met
een cabaretprogramma en
daarin doet Warschau voor
geen enkele wereldstad on
der- Alleen de rijk vloeiende
wodka smaakt heel wat beter
dan die we in Nederland in
geschonken krijgen.
Die wodka is er dan ook de
hoofdzaak van dat de woens
dag iets later begint dan het
programma voorschrijft
Toch alüjd nog vroeg 'genoeg
om de twee bedrijven die voor
deze dag staan aangegeven
ruimschoots van binnen en
van buiten te bekijken Twee
particuliere bedrijven djt
keer een anjerteeltbednjf is
het eerste aan de beurt.
De eigenaar van deze zeven jaar
oude pnvé-kwekenj beschikt
over twee kassen van zeshon
derd vierkante meter glas en
enkele kleinere plastic kassen,
die evenals de hoofdbassen
met gas worden verwarmd
Het bednjf, waarvan zijn
vrouw mede-eigenaar is, is te
klein voor steenkoolverwar
ming. Gas is in dit geval goed
koper Per kubieke meier gas
betaalt hij rond de twee Zloty
of wel zestien cent. Bij lage
wintertemperaturen, de ge
middelde temperatuur ligt in
de winter drie graden lager
op -3 graden dan bij ons, ver
stookt deze tuinder rond de
honderd kubieke meter gas
per maand per vierkante me
ter glas, met een totaaiver-
bnnk van rond de 35 duizend
kubieke meter per winter.
geen door de Nederlanders
aan de ruime kant wordt ge
vonden, werkt zelf ook mee
en krijgt er tijdens de zomer
maanden nog wat helpers bij
Een vierkante meter tuin-
bouwgrond onder glas levert
hem 180 tot 200 anjers op.
Voor een anjer krijgt hij zev
ventig procent van de detail-
handelpnjs, dw.z. circa zeven
Zloty (56 cent). In de winkel
kost een anjer tussen de
twaalf en viertien Zloty's (een
gulden tot 1,20). In de twee
plastic kassen worden de jon
ge anjers gekweekt, tussen
mei en november, afhankelijk
van het weer.
Het gehele bedrijf maakt een
even keurig nette indruk als
de eigenaar tevreden schijnt.
Dat mag ook wel voor Poolse
begrippen want liet comforta
bele nieuwe huis, de prachtige
aangelegde tuin met zwembad
zijn met voor iedere Pool weg
gelegd. In dit land geiden
tuinders met een eigen bedrijf
dan ook als rijke mensen".
Ze moeten maar liefst de helft
van het startkapitaal zelf op
tafel leggen voordat de bank
met de rest komt. Deze inge
nieur lukte dat, bouwde de
kassen zelf, gaf zijn baan als
hoort tot het bedrijf. Daarin
worden op circa veertig vier
kante meter zes zevendui
zend tomatenplanten in een
periode van 45 dagen op vol
doende grootte gebracht voor
de kas. Ook hier een goedlo
pend bedrijf met een voor
Polen gemiddelde grootte
tekst en foto's:
Frans Aften
van één a tweè hectare, keu
rig onderhouden en een goed
gewas en product voortbren
gend. Een grootte echter dlc
voor Nederlandse omstandig
heden onrendabel zou zijn en
die ook in schril contrast
staat met het rnim dertig
hectare grote staatsproduc-
tiebedrijf dat nog volgt.
Voor het zover is willen we ech
ter behalve de tuinbouw ook
nog wel wat Warschause in
drukken opdoen. Na lunch en
stadsrondrit zelf maar eens de
straten in. Een straatbeeld dat
overigens nauwelijks verschilt
met het onze. Of het zou de
afwezigheid van de fiets moe-
Behalve de dfverse tuin
bouwbedrijven werd ook
de Poolse hoofdstad War
schau zelf niet vergeten.
Het geheel herbouwde ou
de marktplein is één van
de voornaamste bezien-
waardigheden.
Zwembad
Hij heeft twee jaar anjerteelt
achter de rug en is nu met de
derdejaarsproductie bezig. Hij
heeft vier man personeel, het-
directeur van een groot be
drijf eraan en koos de samen
werking met de natuur.
Door het wijde Poolse akker
land haasten we ons naar de
kastomaten De eigenaar van
het bednjf, dat zich op dit
product ncht beschikt over
één hectare verwarmd glas
Daarbij heeft hij vier hecta
ren appelbomen. Na de toma-
tenoogst rond half juli gaat
hij over op anjer, nver moon
vooral maar hij denkt aan
nieuwe soorten Wat de to
maat betreft, wil hij volgend
jaar de sonata gaan proberen.
Ook hij heeft enkele plastic
kassen, waarin hij sla en jon
ge anjers kweekt De plastic
kas wordt in Polen dan ook
duidelijk meer benut dan in
ons land.
Groeikam er
Ook een eigen gioelkamer, In
de kelder onder het huis, be
ten zijn, want die ontbreekt
volkomen. Misschien ook
(iets) minder auto's. Het over
vloedig aantal bussen, trams
en taxi's vult die leemte wel
op.
Een gemiddelde rit per taxi
komt op twintig Zloty, zo'n
1,60 althans volgens de offi
ciële toeristenkoers van acht
cent per Zloty. Maar de be
reidheid van Polen om daar
wat aan te doen is overweldi
gend en het aanbod om dol
lars, marken of guldens over
te nemen voor bedragen m
Pools geld die vier tot vijf
keer hoger liggen dan de offi
ciële koers wordt wel een keer
per honderd meter gedaan.
Natuurlijk is dat streng ver
boden, maar met wat geluk
komt een Zloty dan op nog
geen twee cent en begint Po
len op e^n luilekkerland te
hjken.
Goedkoop
Levensmiddelen zija echter
niet altijd even goedkoop.
Een kilo tomaten 80 Zl, <6,4(1),
een krop sla 40 Zl. (3,20) Kle
ding en schoenen weer wel:
honderd gulden voor een kos
tuum en vijftig gulden voor
een paar schoenen. In de
boekwinkels hebben ze nog
steeds de merkwaardige ge
woonte om alle voorradige
exemplaren van een boek
kunstig gerangschikt in de
etalage te leggen, hetgeen
boordevolle etalages oplevert
raet vijf verschillende boe
ken. Ze zijn goedkoop en er
is keus zat.
Historisch
Voor ons bet meest aantrekke
lijke deel van de stad is mis
schien het historische cen
trum rond de twee oude
marktpleinen. Met behulp
van schilderijen, tekeningen,
oneindig veel geld, tijd en
inspanning zijn de Polen er
in geslaagd dit deel uit de
puinhopen van de oorlog aan
de Warschause bevolking te
rug te geven. Met de nodige
verwaarlozing hier en daar is
de authentieke indruk ver
bluffend.
Vooral ook 's avonds is het daar
gezellig slenteren langs de ge
veltjes en de terrasjes, de ca
fe's en de talloze restaurants.
De straatverlichting brandt
op een veel lager pitje dan we
hier gewend zijn, het oude
centrum wordt er extra ro
mantisch docr het overgrote
moderne stadsdeel eerder
spookachtig.
Terug m het felle zonlicht van
de volgende morgen komen
we even buiten Warschau bij
het staatsproductiebednjf My-
siadzo voor groenteteelt onder
glas. Het 6 een van. de drie
grootste groenteteelt bedrij
ven in dit land In 1970 stond
er een goede anderhalf hecta
re glas, daarna is er met Bul
gaarse hulp dertig hectare bij
gebouwd, De tomatenteelt
omvat 17 ha., de komkom
mers nemen zeven hectare m
beslag, een hectare is voor
plantvermeerdering bestemd,
de de overige zeven hectare
leveren gerbera's, rozen, an
jers, wat freesia's, lathyrus en
anemonen.
Het bedrijf heeft een drie man
sterke directie en 780 man
personeel. Elk stuk van zes
hectare heeft een afdeling
schef, die verantwoordelijk is
voor de produktie. Hij heeft
een hogere tuinbouwopleidxng
en minimaal zes jaar praktij
kervaring. Onder hem ressor
teren de voormannen, die drie
hectaren controleren, daarna
komen de „brigadiers" met
ieder anderhalf hectare glas
als hun. domein. Ieder perso
neelslid heeft een tuinbou-
wopleidmg, velen studeren 's
avonds verder aan de middel
bare tuinbouwopleiding. Ver
der heeft bet bedrijf een tech
nische afdeling, verantwoor
delijk voor alle apparatuur en
een ziekte-bestnjcbngsploeg.
Een verkoop- en inkoopafde
ling houdt de commerciële
kant van het productieproces
in het oog
Stookolie
De tocht door de kassen bete
kent voor de Nederlanders
een boeiende ervaring, Zowel
de tomaten als de komkom
mers, uit eigen Poolse rassen,
zijn goed verzorgd. Het wa
tergeven gebeurt nog geheel
mei de hand middels slangen.
Het stoken gebeurt met zwa»
re stookolie, die bet bedrijf
rond de zeventien cent per
liter kost Zes hectare glas
verbruikt per jaar zo'n slori-
ge vier en een half duizend
ton stookolie. Een ketelhuis
met vijf moderne branders
levert de warmte. De voorna
me! ijke chemische ziektebe
strijding vindt in de witte
vlieg de voornaamste vijand,
de tomaten hebben nogal last
van spint. Teelttechnische in
formatie en proefnemingen
worden in nauw contact met
de landbouwuniversiteit in
Warschau uitgewisseld, stu
denten lopen regelmatig sta
ge in dit Poolse tuinbouwcen
trum bij uifstek.
Voonvat de tomaten aangaat le
veren al deze inspanningen
een gemiddelde jaarproductie
op van elf kilogram per vier
kante meter per jaar, ver
deeld over twee oogsten 3,5
kilogram in het voorjaar en
een aanvullende herfstoogst
van drie kilogram. Voor de
komkommers geldt een jaa
roogst van gemiddeld twintig
kilogram per meter
Naar Westlandse begrippen een
magere oogst, daar hier a!
snel een tomatenproductic
van 20 tot 25 kilo per meter
wordt bereikt. Voor Polen is
het echter een redelijk resul
taat en vooral bedoeld als
aanvulling op de koude
grond-productie, wanneer de
ze wat terugloopt.
Staa tsprijscommissie
In de heel wat koelere directie
kamer waar we na afloop van
onze warme tocht terugkeren
staat het eindproduct blozend
op tafel.' tomaten, groot, rond
en vlezig. Na het uitwisselen
van gegevens over en weer
horen we ook hoe nu de prij
zen op de Poolse markt tot
stand komen. Polen kent geen
veilingsysteem zoals bij oas,
wel een centrale aanvoer-
raarkt. Een staatscommissie
stelt eens in de zoveel dagen
de consumentenprijs vast,
aan de hand van aanvoer,
kwaliteit en verwachte
vraag. Een lid van het bedrijf
heeft tevens zitting in de
commissie, waardoor ook de
bedrijfsresultaten in het oog
worden gehouden bij de vast
stelling van de detailhandel-
prijzen. Verder heeft het be
drijf acht eigen winkels, die
de afzet garanderen. Van hel
bedrijfsresultaat vloeit 95
procent naar de staatskas, de
rest blijft in het bedrijf. De
productie is voor het overgro
te deel voor de binnenlandse
markt, met een beperkte
bloemenexport naar de DDR,
Tsjecboslowakije en de Sov
jet-Unie
Als tenslotte de directeur van
Mysiadzo de waardering van
de Nederlandse tuinders u>
ontvangst neemt en gecompli
menteerd wordt met onder
meer de prachtige gerbera's
reageert hij voldaan „Ge
kweekt met Nederlandse stek
ken en zaad. De kwaliteit
daarvan is zo goed dat we nu
zelf jonge planten en zaad
leveren voor ons bednjf en
andere bedrijven". Dus nog
een voorbeeld van succesvolle
Pools-Nederlandse tuinbouw-
samenwerkmg
Het is een bijna bekronende af
sluiting van een geslaagde
driedaagse tocht door de
Poolse tuinbouw onder glas,
afgewisseld met een glimpje
Warschau. Met de zon nog in
de kleren, via bus, douane,
vliegveld Frankfurt, slaat een
maal boven Nederland de be
wolking -weer toe. Bij aan
komst is hel alsof we met weg
zijn geweest. De niet uitge
praat rakende tuinders en vol
le camera's bewijzen anders
