„Mensheid speelt va-banque
Prof. ir.
JJ. Broeze,
een roepende
in de
woestijn
armoede voor liet westen
DONDERDAG 15 FEBRUARI 197S
f:t
E
z©pg@ii v@©r
eeis £©©k©ssi§t
S'
•,rj i tw
PVrv£ - I* V -t**
ww
„We zijn onder de betovering van
energie gekomen"
rr*m
jf* '-1^.
„Wie zou ons, Nederianders,wJIIen
hebben, eigenwijze donders die we
zijn..."
Rijswijk„Wij mensen waren niet
rijp voor de gaven, die de natuur ons
in de schoot heeft geworpen. De
energiebronnen. We snoepen er
gulzig van als kleine kinderen.
De mensheid is niet bij zinnen, is
onder de bekoring gekomen van de
mooie dingen, die je met energie
kunt doen. Maar we staan
onvoldoende stil bij het feit, dat die
bronnen opraken. Weinigen denken
eraan, hoe het tn de toekomst verder
moet..."
Prof.ir. J J. Broeze, lid van de
Koninklijke Nederlandse Academie
van Wetenschappen, is uitermate
ontevreden over het gebrek aan
voorzichtigheid, waarmee zijn mede
aardbewoners met energie
omspringen. „Overeen poosje is
alles op' .zegt hij misprijzend. ,,En
er zijn mensen, die zeggen, dat we
dan wei wat nieuws zulten hebben
„Het is opmerkelijk, hoezeer de
moderne, westerse mens is
afgedwaald van zijn vroegere
gewoonten om voor een toekomst te
zorgen. Het begrip „eeuwigheid" zat
erop religieuze gronden in Vandaar
ook dat de kerkbouw het duidelijkst
het streven weergaf om tets
„voorgoed" te maken Dat is
natuurlijk onmogelijk, m de praktijk
zal men op enige eeuwen
terechtkomen. De wereldlijke heren
volgden deze gedachtengang en
lieten parken en kastelen scheppen,
die nog na lange tijd de
bewondering en verrukking kunnen
opwekken Misschien is bij hen het
meest duidelijk, dat zij dat deden
voor het nageslacht De werken
moeten immers voor henzelf vaak
onvoltooid zijn gebleven.
Het gaat verder damn mijn
vermogen is om in finesses na te_
gaan hoe geleidelijk de verandering
tot stand is gekomen, die de mens
ertoe gebracht heeft zelfs grote
zaken op steeds korter termijn ie
bekijken, in onze explosieve fase
wordt het ontbreken van inzicht wat
op langere termijn nodig zou zijn, en
het vermogen om dat gestalte te
geven, pijnlijk voeïbaar."
Aldus professor Broeze in zijn boek.
Hij voelt zich sterk gegrepen door de
woorden van de Engelsman dr. E.F.
Shumacher, die als adviseur van de
National Coal Board ooit schreef;
„Wij eten ons kapitaal op in plaats
van uit ons inkomen te leven." Net
als bij een bedrijf, dat deze politiek
voert, aldus Broeze, kan een
dergelijk beleid alleen tot catastrofes
leiden...
gevonden. Dat is een manier van Va-
anque' spelen, die mij zorgen baart.
Natuurlijk is het met uitgesloten, dat
we overgaan op een nieuwe bron
van energie, kernenergie bijvoorbeeld.
De ontwikkeli ngen daaromtrent vind
ik met veelbelovend De lange
levensduur van de radio-actieve afval,
de moeil ij kheden met het opbergen
ervan, dat zijr» problemen, die niet
zomaar op te lossen zijn Toen
steenkool en olie werden
'aangeboord', waren erook
problemen, maar die lagen dicht bij
huis En die konden in alle rust
worden opgelost zonder onmiddellijk
zicht op catastrofes De eerste
stoommachine was een klein
prutsdingetje, maar de eerste
kerncentrale moest meteen op ware
grootte worden gemaakt.
Èn al ben je nog 20 optimistisch
over kernenergie, dan moet je nog
zuinig zijn met de huidige
energiebronnen. Wat we moeten
vermijden, is dat er een gat valt. Dan
ontbreekt je datgene, wat je nodig
hebt om verder te kunnen,
Kernenergie 15 met iets, dat je uit
mets kan maken Het is geen
extraatje van Moeder Natuur."
Prof ir Broeze (72) is zich, met
name sinds zijn pensionering, steeds
meer g2an realiseren, „in wat voor
gekke periode in het menselijk
bestaan we leven". Een tijdsgewricht,
waarin kwistig de voordelen van olie,
aardgas en steenkool worden benut
voor het creeeren van een welvaart,
die onder meer (buitensporig) gebruik
van auto's en vliegtuigen binnen
ieders bereik brengen Dat inzicht
heeft hij pasop latere leeftijd
gekregen .Ook ik was in mijn jonge
jaren geobsedeerd door de
mogelijkheden Hield me alleen bezig
met de technische problematiek. Ik
was een motorman, betrokken bij de
industrie," zegt hij.
proefstation
De jonge Broeze ging. na het
doorlopen van de middelbare school,
op 16-jange leeftijd studeren aan de
Technische Hogeschool in Delft.
Werktuigbouwkunde, omdat hij
bezeten was van alles wat motor
heette Een student met een wat
schoolse instelling Hard leren, weinig
kroegfeesten, want gebrek aan geld
toonde zich een uitstekende
stimulans Zijn eerste baantje was de
leiding v2n het tekenkamertje van de
kleine fabriek Hollandia in Kinderdijk,
waar motoren voor de binnenvaart
werden geproduceerd.
Directeur/eigenaarwas Willem Smit
jrtelg van esn familie, waarmee
Broeze nog vaker te maken zou
krijgen. Na een jaar Kinderdijk wilde
de 22-jarige jongeman op avontuur.
Met een vriend bezocht hij zijn
vroegere leermeester ir. G.D.
Boerlage, die een functie had bij de
BPM. dochter van de Koninklijke
Shellgroep „We wilden naarlndië",
vertelt hij Maar zover is het nooit
gekomen In die tijd bepaalde het
iouvernement namelijk, dat alleen
ni
jonge Hollanders naar het overzeese
-ebiedsdeel konden komen om daar
iun dienstplicht te vervullen. Broeze,
zo besloot zijn baas, was nuttiger in
Den Haag. waar hij onde-» leiding van
Boerlage kon werken in het
proefstation voor motorbrandstoffen
in Delft „Nooit spijt van gehad, 'k
Ben er 26 jaar gebleven. Het werk
was reuze interssant en het
proefstation, waar we aanvankelijk
met achtman bezig waren, groeide
in de crisistijd tegen de verdrukking
in. In 1940 hadden we honderd man
in dienst."
I n '38 h ad Broeze de Jeicfi ng van de
inmmiddeis overleden Boerlage
overgenomen. Energie was een
vraagstuk, waar hij zich dagelijks
mee bezig hield. Maar dan wel wat
betreft de technische problematiek;
onderzoekingen naar het
verbrandingsproces van de
dieselmotor en in de oorlog, toen de
ingenieurs hun research tijdig in
Engeland hadden weten te krijgen,
onderzoek naar substituut
brandstoffen voor motoren. „We
probeerden, voorzover de Duitse
beheerder het toeliet, werk te vinden
voor de Nederlandse industrie. We
lieten auto's, binnenvaartschepenen
vissersboten op de meest gekke
dingen functioneren," aldus prof. ir.
Broeze Na de oorlog werd het
researchwerk in Engeland voortgezet.
De ploeg van Broeze werd aan het
werk gezet met onderzoek naar
apparaten voor de produktie en de
verwerking van produkten voorhet
olieconcern. Toen hij in 1955
opstapte om president-directeur te
worden van Smit-Slikkerveer (familie
van Smit-Kinderdijk, maar
gespecialiseerd in de produktie van
electnsche machines), werkten in het
laboratorium 200 mensen.
„Ik heb dat president-directeurschap
aangenomen in het vermoeden.dat
er een fusie met andere Smit-
bedrijven op komst was. Toen dat
niet doorging, ben ik in 1961
weggegaan.
betovering
Een afscheid van het bedrijfsleven.
Broeze werd gewoon hoogleraar in
de werktu i gbouw en
energievoorziening in Delft. Het
moment ook, waarop hij de praktijk
van een theoretischer kant ging
bekijken, „In die tijd begon ik te
voelen, dat er iets scheef zat. De
maatschappij dreef onder betovering
van de verlokkingen der energie in
een precaire richting Dat gevoelen
groeide. De professorgïng denken
aan een manier om er kond van te
doen. Een boek. Als ik een been
breek en tot thuiszitten wordt
en, schrijf ik een boek, zei
hij tot zijn echtgenote. Hij brak beide
benen, tn vervulde2ijn belofte door
het schrijven van „Energie,
stormcentrum van onze cultuur", dat
in een oplage van 1000 stuks bij
Kluwerwerd uitgegeven En zo grif
over de toonbank ging, dat besloten
werd tot een nog steeds in de
handel zijnde bij'druk.
Het boekje (91 pagina's,
pocketformaat) kwam uit tijdens de
oliecrisis. Eigenlijk hinkt het op twee
gedachten. De wens van Broeze om
er een zinnig, nuchter verhaal van te
maken, gestoeld op zakelijke,
technische informatie. En de wens
om zijn denkbeelden aan de wereld
uit te dragen. Dat laatste gaat de
kant op van profetie en
preekstoelgedrag. De auteur schuwt
dat middel, al is hij er wel van
overtuigd, dat het wellicht de enige
wijze is, waarop mensen tot het door
hem gewenste inzicht van
energiebezuiniging komen. „Al komt
het in mijn boek niet tot uiting, ik
voel me soms meer zendeling dan
ingenieur. De zaak kan niet aleen
nuchter worden benaderd. Wat laat je
aan je kinderen achter, denik ik vaak.
Als het fout loopt, zal deze generatie
tot het ei nde der tijden worden
vervloekt!!"
dreiging
Er gaat weinig dreiging uit van de
vriendelijke oude man. zoals hij deze
woorden uitspreekt, zittend in zijn
sobere studeerkamer aan de
Delftweg. Berusting eerder, omdat hij
ook nog dagelijks de vruchten plukt
van een wei vaart, die gebaseerd is
op brandstofverbruik. Ook hij rijdt in
een auto, ook hij maakt gebruik van
vliegtuigen als hij ziin zoon in
Australië bezoekt. „Misschien zie ik
alles te zwaar. Vrienden kloppen je
bij je woorden op de schouder en
zeggen, dat je een dagje ouder
wordt Maar mijn mening houdt
stand. Hel energievraagstuk vraagt
een mondiaal beleid en daarvan is
geen sprake. Alom wordt
economische groei gepredikt en die
gaat samen met energieverbruik.
Onze landen genieten van de
welvaart en willen niet tot inkeer
komen. De ontwikkelingslanden staan
verlangend om de kring heen en
willen meedoen. Wij trekken ze over
de streep leder land, hoe klein ook,
moet zo nodig zijn eigen
Ijchtvaartmaatschappiitje. zijn
moderne bewapening, tn wij zoeken
markten, de boel moet draaiende
gehouden worden. De Club van
Rome heeft een sein gegeven, maar
wordt dan aangevallen op haar
onderzoekstechniek. Ik ben blij,dat
ik de toekomst niet meer hoef mee
te maken. Ongelukken 2ulien niet
vermeden kunnen worden."
Prof. Broezezalnietontkennen.dat
ook anderen zich 2orgen maken over
de energievoorziening. De actie
„Zuinig met energie" van het
ministerie van economische zaken is
niet ongemerkt aan hem
voorbijgegaan. Maar dergelijke
maatregelen zijn hem niet voldoende.
Een heropvoeding komt meer in de
richting, maar zover is het nog niet,
„Hoe kun je iemand in de2e wereld
duidelijk maken, dat het zuiniger
moet. ledereen wil toch luxueuzer
leven, ledereen wil een auto,
iedereen wil verre reizen maken, dat
is de realiteit."
Zijn woorden zijn zo somber, dat we
voorzichtig het thema 'zonne-energie'
in de strijd werpen. De
'toekomstdroom, waarmee op kleine
schaal al proeven worden genomen.
Broeze lacht; „Zonne-energie, jaja. In
Nederland zeker, kijk maar naar
buiten. Misschien is het je niet
opgevallen, dat wij daar weinig van
bezitten. Dat zou een massale
volksverhuizing teweeg brengen en
welk deel van de aarde wil ons.
Nederlanders, hebben, eigenwijze
donders, die we zijn."
Hetisjammer.dat de spreker niet
langer tot het actieve deel van de
samenleving behoort. Anders was er
wellicht hoop. Niet voor niets heeft
hij van het Koninklijk Instituut van
Ingenieurs de Speurwerkmedaille in
ontvangst mogen nemen. Hij is een
rationeel man, die problemen
beschouwt als een karwei waar
nuchter aan gewerkt moet worden.
Die heeft geholpen aan de
totstandkoming van de huidige
materiële welvaart. Maar die net nu
welletjes vindt en van zijn rust wil
genieten. Waarschuwingen laten
noren is zijn enige middel om een
bijdrage te leveren aan een
verandering ten gunste van het
energieverbruik. Een roepende inde
woestijn? Daarvoor zijn zijn woorden
toch te waardevol
Geleidelijke verlegging van de grens
welvaarts-
Grens gesteld door
natuur
terugval na te hoog energieverbruik,
de waarschuwende grafiek van
Broeze
Dat de wereld een race tegen de
tijd zou moeten aangaan om niet
zonder energie te komen zitten,
werd prof.ir. J.J. Broeze tijdens zijn
hoogleraarschap gaandeweg
duidelijk. Hij besloot een boekte
schrijven, waarin hij met name onze
afhankelijkheid van olie beschreef.
„Tegen het einde van de jaren
zestig was het duidelijk, dat het
beeld van de samenhang tussen
energieverbruiker» welvaart in
overwegende mate een kwestie was,
die afhing van de verdere gang van
de olieproduktie. Op welk niveau
zou die volgehouden kunnen
worden? £n het leek er erg op, dat
het tempo van het leeghalen van de
ondergrondse voorraad
verontrustend hoog begon te worden
met een procentueel nog steeds
constante groei.
Dit bracht mii ertoe op mijn
afscheidscollege in 1971 een
waarschuwende grafiek te tonen:
ofwel wij vlakken net
petroleumverbruïk tijdig af, zodat
vervangende bronnen kunnen worder
ingeschakeld ofwel we schieten de
mogelijkheden voorbij, waarop een
terugval moet plaatsvinden, omdat
er een manco aan energie gaat
ontstaan. Door dit manco zal het,
met al Ie sociale narigheden die eruit
volgen, bovendien uiterst moeilijk
worden de ontwikkeling van nieuwe
mogelijkheden voort te zetten. Een
zeer sombere tijd van armoede voor
het Westen wordt het gevolg,
waaruit op dit moment geen
oplossing te zien is.
Sommige, zeer verlichte geesten zien
in dit laatste het enige heil der
mensheid, wanneer namelijk een
werkelijk diepe inkeer tot een
geheel andere mentaliteit zonder
begeerten zou plaatsvinden. Dit lijkt
me wat al te drastisch."
Nu zegt Broeze erover: „Olie is nog
steeds het meest belangrijk. Je ziet.
wat er nu gebeurt met die
ontwikkelingen in Iran. Een politieke
zaak, waarbij de Arabieren (gelijk
hebben ze) gebruik maken van net
spanningsveld tussen de machten
Amerika en Rusland. De kwestie Iran
kun je zelfs bekijken als een
stokerij van Rusland, daar acht ik de
Russen niks te beroerd voor. Maar
zelfs als in Iran alleen de afweer van
orthodoxe Mohammedanen tegen de
westerse verwerpelijkheden speelt...
Een feit blijft, dat al les in het
geweer komt om via energiemiddelen
m acht te krijgen of te houden.
